قانوونا سێدارەدانێ ل سەر تاوانباران ناھێتە بجە ئینان
ئەڤرۆ نیوز:
قانوونا سێدارەدانێ بۆ دەمێ چەند سالانە ل ھەرێما کوردستانێ ھاتیە راگرتن و ئەو کەسێن سزایێ سێدارەدانێ ل سەر دا دھێتە سەپاندن و ناھێتە بجە ئینان، ئەڤەژی بۆیە ئەگەرێ ڤێ چەندێ کەسێن سزا بۆ دەرچووی دلگران ببن ، ژبەرکو چ ژ پاشە رۆژا خوە نزانن کا دێ ھەتا مرنێ ژیانا خوە ل زیندانێ دەرباز کەن یان ژی دێ بەری مرنا سرۆشتی قانوون وانا مرینیت، پەیڤدارێ دەستەیا مافێ مرۆڤی ژی خویا کر، ل وەلاتێن پێشکەفتی قانوونا سێدارەدانێ نەمایە و دخوازین ل ھەرێما کوردستانێ ژی چ کەس نەھێتە سێدارەدان، ژبەرکو مرۆڤی ئەڤ مافە نینە ژیانێ ل مرۆڤەکێ دیتر بستینیت.
محەمەد گومەشینی، پەیڤدارێ دەستەیا مافێ مرۆڤی بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت” قانوونا سێدارەدانێ ھەر ژ ھەمان قانوونا بەرێ یا عێراقێ ھاتیە وەرگرتن، د دەمێ نوکە دا قانوونا سێدارەدانێ ھەیە، بەلێ ل ھەرێما کوردستانێ ھاتیە راگرتن و ناھێتە بجە ئینان، واتە سزایێ سێدارێ ل سەر تاوانباران دا دھێتە سەپاندن لێ ناھێتە بجە ئینان، بتنێ دو حالەت ل دھۆکێ ھەبوون سالا 2007ێ دو تاوانبار ھاتنە سێدارە دان و کارڤەدان ژی ھەبوون و ژ ھنگی پێڤە ھاتیە راگرتن و ناھێتە بجھئینان، ھەردو حالەتێن دھۆکێ ژی زۆر تایبەت بوون، بزاڤ یێ دھێنە کرن کو قانوونا سێدارەدانێ ب ئێکجاری بھێتە راکرن و نەمینیت، مە ل راپۆرتێن خوە دا ژی وەکی دەستەیا مافێ مرۆڤی ئیماژە بۆ کریە ل ولاتێن پێشکەفتی گورەی پڕەنسیپێن مافێ مرۆڤی نینە، ھەر بۆ نموونە ل ولاتێن کەفتینە لیستا رەشدا ژ ئەگەرێ ھەبوونا قانوونا سێدارێ ترسانکترین تاوان ل ئەڤان وەلاتان دھێنە ئەنجام دان یێن کو زۆرترین رێژا سێدارێ تێدا ھەیە زۆرترین تاوان ل ڤان وەلاتان دھێنە کرن، ئێک ژ وان وەلاتان ژی عێراقە، لەوڕا ئەم تەکەز دکەین مافێ مرۆڤی نینە ژیانێ ل مرۆڤەکێ دی وەربگریت، پێدڤیە ھندەک قانوونێن دی بھێنە بجە ئینان و جھێ قانوونا سێدارێ بگرن، نوکە ئەم یێ کار دکەین ل گەل نەتەوێن ئێکگرتی و رێکخراوێن نێڤدەولەتی ھەتا کۆنفڕانسەکێ مەزن ب پشکداریا بسپۆرێن نافخۆ و دەرڤەی ھەرێما کوردستانێ بۆ نەھێلانا قانوونا سێدارێ ل ھەرێما کوردستانێ دا و ل داھاتی دێ ئەو کۆنفڕانس ھێتە گرێدان و ب ھووری دێ دانوستاندن لدۆر ڤێ پرسێ ھێنە کرن.
پارێزەر ئاسۆ ھاشم بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت” ل سەرانسەری ھەرێما کوردستانێ گورەی زانیاریێن بەر دەستێ من 164 وەلاتی ھەنە دناڤا زیندانیێن چاکسازیێ سزایێ سێدارێ بۆ دەرچوویە، بەلێ ل سەردا نەھاتیە بجە ئینان، ئەڤ کەسێن سزایێ سێدارێ بۆ دەرچووی د رەوشەکا دەروونیا خراب دانە و دخوازن ب ھەر شێوەیەکێ بیت دەستھەلاتا دادوەری و سەرۆکایەتیا ھەرێما کوردستانێ بڕیارەکێ لدۆر چارەنڤیسێ وان بدەت نەک د ڤێ رەوشا نەخۆشا دەروونی دا بژین و رۆژێن خوە دناڤا زیندانێ ب ژمێرن، ھەتا ئەڤان کەسان پێخۆشە سزایێ سێدارێ ل سەر وان دا بھێتە بجە ئینان و بھێنە سێدارەدان خوەشترە نەک د ڤێ رەوشێ دا بژین، ل عێراقێ بشێوەیەکێ گشتی ژ ئەگەرێ ئەنجامدانا تاوانان بتایبەتی ل پارێزگەھێن باشوورێ عێراقێ و ھەبوونا پرسا تیرۆرێ سزایێ سێدارێ دھێتە بجە ئینان، ل ھەرێما کوردستانێ ژ ئەگەرێ ھەبوونا چاڤدێریا رێکخراوێن بیانی و تایبەت ب مافێ مرۆڤی، ھەروەسا بەرچاڤ گرتنا پڕەنسیپێن مافێ مرۆڤی سزایێ سێدارێ ھاتیە راگرتن و ناھێتە بجە ئینان. ئاسو زێدەتر دبێژیت: ب دیتنا من بجە نە ئینانا ئەڤی سزایێ سێدارێ کارەکێ باش نینە، ژبەرکو ھندەک تاوان ھەنە قابیلی ڤێ چەندێ نینە نەھێنە سێدارەدان یان تاوانەکا وەسا یا ھوڤانە ئەنجام دایە دەلیڤا چاکسازیێ تێدا نینە و پێدڤیە بھێنە سێدارەدان، بدیتنامن بلا قانوونا سێدارێ ھەر بمینیت و بھێتە بجە ئینان، بەلێ بشێوەیەکێ دیار کری بۆ ئەڤ کەسێن ھەژی ڤێ چەندێ تاوانەکا وەسا کر بیت ھەژی سێدارێ بیت، ئەگەر بھێت و دناڤا زیندانێن چاکسازیێ کەرەستەیێن ژناڤبرنێ ھەبن، ئەڤە بێگومان ژ ئەگەرێ ڤێ رەوشا دەروونیا تاوانبار تێدا دژین پشکەک ژ وان دێ بزاڤێن خوە ژناڤبرنێ کەن.
نازم کەبیر، جێگرێ سەرۆکێ لیژنا ناڤخۆ ل پەرلەمانێ کوردستانێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیارکر” راستە نوکە سزایێ سێدارێ ل ھەرێما کوردستانێ ھاتیە راگرتن ناھێتە بجە ئینان، تنێ ئەف کەسێن ب تۆمەتا تیرۆرێ بەرێ دھاتنە دەستەسەر کرن و ل دەمێ سزایێ سێدارێ بۆ دھاتە دەرکرن ژلایێ دادگەھێ ڤە ئەڤ سزایە ل سەر دھاتە بجە ئینان، بەری کۆ پەرلەمانێ کوردستانێ بکەڤیتە ڤێ رەوشێ دا، چەندین پێشنیار ھەبوون کو پڕۆژە قانوونەک بھێتە بەرھەڤکرن و قانوونا سێدارێ بھێتە راستڤە کرن، بەلێ ژ ئەگەرێ راگرتنا کۆمبوونێن پەرلەمانی نوکە چ بزاڤ نینە بۆ راستڤەکرنێ و ھەر دەمێ پەرلەمانی دەست ب کۆمبوونێن خوە کرەڤە بێگومان دێ پێداچوون بۆ ھێتە کرن و ئەڤ پرسا راگرتنا سزایێ سێدارێ ھێتە ئێکلا کرن، ب دیتنامن وەک پەرلەمانتار کارەکێ باشبو قانوونا سێدارێ نەھێتە بجە ئینان، ژبەرکو سەردەمێ سێدارەدانێ ل وەلاتێن پێشکەفتی نەمایە و دخوازم بشێوەیەکێ سەردەمیانە و مەدەنیانە ئەف قانوونە بھێتە راستڤە کرن و رێیێن دی بھێنە ڤەدیتن بۆ ڤێ چەندێ، ئەز بخوە دگەل بدارڤەکرنێ نیمە ب چو شێوەیەکی.
مەلا جیھاد بێسفکی، شارەزایێ شەرعیەتێ ئیسلامێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ خویاکر” وەک یا دیار ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ باشترین سیستەمە بۆ ئەڤرۆیا ژیانا مرۆڤایەتیێ، د ئیسلامێ دا حوکمێ سێدارێ نەھاتیە کو ب چ شێوەیەکی سێدارەدان نینە و نابیت، د ھەمبەردا نەھاتیە کو سزایێ سێداغارەدانێ ھەموو گاڤەکێ ھەبیت و گۆت: دشێم بێژم ئیسلامێ دەلیڤەیەک ھێلایە بۆ پرسا سێدارێ، واتە خۆدان دشێت سزایێ سێدارێ بجە بینیت شێت بجە ژی نەئینیت، د ئاینێ ئیسلامێ دا سێ جۆرا سزا ھاتیە دیار کرن، یا ئێکێ کوشتن ب شاشی ڤە بۆ نموونە کەسەک دێ تشتەکی ھاڤێتە بەر ئێکێ و دێ لێ کەڤیت و بیتە ئەگەرێ مرنا ڤی کەسی، یان دێ بینی کەسەک ب تڕۆمبێلێ دێ کەسەکی کوژیت، بۆڤان جۆرە تاوانبارا کوشتن نینە چونکە نیەتا وی کوشتنا مرۆڤی نەبویە، کوشتنەکا دی یا ھەی دێ بینی دو کەس بشەڕ چون ئێکی تشتەک یێ ھەمبەری خوە دا و کوشت، بەلێ بۆ کوشتنێ لێ نەدایە مەرەم ژێ ئەو نەبویە بکوژیت ئەڤێ ژی کوشتن ل سەر نینە، یا سیێ دبێژنێ کوشتنا ب ئەنقەست، کوشتنا ب ئەنقەست(عەمدەن) کەسێ کوژەک دھێتە کوشتن ھەمبەر تاوانا ئەنجام دای، ئەوژی کەنگی پشتی ژلایێ دادوەری دووڤچوون بۆ دھێتە کرن و دھێتە پشتڕاست کرن ئەوی کەسی نیەتا کوشتنا یێ ھەمبەری خوە ھەبویە، ھینگێ ژی ئێکسەر ناھێتە سێدارەدان یان کوشتن، دێ دو مەرجا داننە بەرامبەر خۆدانێ مری یان ئەڤ کەسێ ھاتیە کوشتن بێژنە مالا وان ھوون دێ ئەڤی بکوژی ئازا کەن، ئەگەر رازی نەبوون دێ بێژنێ دێ خوینێ وەرگرن، ژبەرکو بەرێ د ئیسلامێ دا خوینا مرۆڤەکی سەد حێشتر بوون و بۆ سەردەمێ نوکە گوژمەکێ زۆرێ پارەیە ئەگەر ڤی حالەتی ژی دا رازی نەبوون ئازا بکەن، ئەڤە وەک د قورئانا پیرۆزدا ھاتی بکوژ دێ ھێتە کوشتن چونکە مرۆڤەکێ کوشتی.
مەلا جیھاد بێسفکی ئەویەکژی گۆت” ھندەک جارا دەلیڤا تێدا ھەی سزایێ سێدارێ بھێتە راگرتن، ھندەک جارا دێ بینی ھندەک تاوانێن دڕندە یێن ھەی یان کوشتنەکا زۆر بێ ویژدانیە ھاتیە کرن دێ شێن سزایێ سێدارێ بجە ئینن ھەتا بۆ ھندە خەلکێ دیکە ببیتە ئەزموون و پەند تاوانێن وەسا نەھێنە کرن، بەلێ ئەگەر ھندەک جارا وەسا بخوازیت بۆ رێیێن دی بگرنە بەر وەکی نەفی کرن یان دەرکرنا بکوژی لڤی ئەردی بۆ ناڤا زیندانێ یانژی جارەکێ بھێتە ئازا کرن و خوین لێ بھێتە وەرگرتن ئەڤ دەلیڤە ھەنە، د ئیسلامێ دا نەھاتیە دبێژیت ھەمی گاڤا ئەگەر ئێک کەسەکی بکوژیت ئیلا ڤی کەسی بکوژنەڤە، نەھاتیە ژی بێژیت ئێک ئێکی بکوژیت چو جارا ناھێتە کوشتن.
دادوەر عەبدولباست فەرھادی لدۆر راگرتنا سزایێ سێدارەدانێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دبێژیت” پێدڤیە دادگەھێن ھەرێما کوردستانێ سزایێ سێدارێ بۆ ئەڤان تاوانباران دەرکەن یێن سزایێ تاوانا وان ئەنجام دای سێدارە دان بیت، بەلێ بجە ئینانا ئەڤان سزایان دھێتە راگرتن، نوکە ھژمارەکا زۆرا تاوانباران ھەنە ل ھەرێمێ سزایێ سێدارێ بۆ ھاتیە دەرکرن، بەلێ پێدڤی ب ھووربینیا پتر ھەیە پاشی بھێنە ھنارتن بۆ سەرۆکایەتیا ھەرێما کوردستانێ، ھەتا بزانن سزایێ تاوانا تاوانباری بەھرا ھندێ ھەیە لس ەر بھێتە سێدارە دان، دووماھی حالەت ل پارێزگەھا دھۆکێ بووینە ھاتینە سزادان کو زەلامەکی ل گەل دو ژنا خەلک رەڤاند و دکوشت ئەڤانە سزایێ سێدارێ ل سەردا ھاتە بجە ئینان، چونکە ئەڤ زەلا و ژنێن دھۆکێ ببونە عەسابە، بەلێ بشێوەیەکێ گشتی دڤێت سزایێ سێدارێ ل سەر ھندەک تاوانباران بھێتە بجە ئینان، بدیتنا من وەکی دادوەرەک ھندەک تاوان ھەنە وەکی کوشتنا ب ئەنقەست ئەگەر تاوانبار بھێتە سێدارە دان ئاسایی یە، بەلێ تاوان ھەنە وەکی بازرگانیکرن ب ماددێن ھۆشبەر پێدڤی ب سزایێ سێدارێ نینە.
دادوەری گوتژی: دەمێ تاوانبارەک ھژمارەکا مرۆڤا دکوژیت دڤێت سزایێ سێدارێ ل سەردا بھێتە بجە ئینان، چونکی یێن ھاتینە کوشتن ژی مرۆڤن، ھەکە مافێ مرۆڤی بڤی سزای بھێتە بن پێ کرن قوربانی ژی مرۆڤن و دڤێت مافێ وان بەرچاڤ بھێتە وەرگرتن.
