مەترسیێن داعش ژی ھەولێرێ و بەغدا نێزیکی ئێک نەکرن
ئەڤرۆ، ڤەگێر سەعدوللا:
جوداھیێن پێکھاتێن سیاسی یێن عیراقێ ل سالا ٢٠١٤ زێدەتر بوون ژ جوداھیێن سالا ٢٠١٠، ژ بەر کو ژبلی ئالۆزیێن د ناڤبەرا حوکمەتا کوردستانێ و یا بەغدا گەھشتبوونە گۆپیتکێ و بۆدجێ ھەرێما کوردستانێ ھاتبوو بڕین، سونێن عیراقێ ژی پتر ھەست ب ستەمێ و پشتگوە خستنێ دکر و ناڤ مالا شیعی ژی پارچەبوونێن مەزن ب خوەڤە دیت بوون، سەرەرای ئەو ناکوکیێن توندێن رەوتێ سەدر و جڤاتا بلندا ئیسلامی ل گەل حزبا دەعوە ب سەرۆکاتیا مالکی ھەین، دەعوە ب خوە ژی د ناڤ خوە دا یا ئێکگرتی نەبوو.
لێ رەنگە مەترسیێن داعش و گڤاشتنێن نێڤدەولەتی فاکتەرێن سەرەکی بن کو سیاسەتمەدارێن عیراقێ ئەزموونا ٢٠١٠ د پێکئینانا حوکمەتێ دا دووبارە نەکەنەڤە کو ھەشت ھەیڤان ڤەکێشابوو ھەتا حوکمەت ھاتیە پێکئینان. ژ بەر کو ھێشتا فراکسیۆنێن کوردی ل سلێمانیێ د دانوستاندنان دا بوون کا کورد دێ پشکداریێ د حوکمەتێ دا کەن یان نە، ل بەغدا روونشتنا پەرلەمانی بۆ پێکئینانا حوکمەتێ دەستپێکر.
سەرەرای مەترسیێن داعش و گوھۆرینا مالکی کو ئێک ژ مەرجێن سەرەکی یێن کوردان بوو بۆ پشکداریێ د حوکمەتێ دا، ھەر دو حوکمەتێن بەغدا و ھەرێمێ نەشیان چو پێنگاڤێن پراکتیکی د چارەکرنا کێشێن د ناڤبەرا ھەر دو لایەنان دا دا ب ھاڤێژن.
نەجیبە نەجیب ئەنداما پەرلەمانێ عیراقێ ژ پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ (ئەلمونیتور) دیار کر کو وەکو دەستپێشخەریەک بۆ چارەکرنا کێشێن بەغدا و ھەولێرێ، ل رۆژا ئێکشەمبی وەزیرێن کوردان سیندا قانوونی ل پەرلەمانێ عیراقێ خواند و گۆت “ئەم چاڤەرێ بووین حوکمەتا عەبادی ژی پێنگاڤەکێ بەر ب چارەکرنا کێشان ب ھاڤێژیت، لێ ھەتا نوکە چ پێنگاڤ نەھاڤێتینە”.
ل دووڤ گۆتنێن نەجیبایێ ھەکە عەبادی نیەتەک بۆ چارەکرنا کێشان ھەبیت، ئەو دشێت بۆدجەی بھنێریت. ئەڤە ١٠ ھەیڤە بەغدا بۆدجێ کوردستانێ راگرتی.
نەجیبا نەجیب دبێژیت ” پێدڤیە ھنارتنا بودجێ وەلاتیان ژلایێ حوکمەتا بەغدا ڤە ب ئاریشێن سیاسی ڤە نەھێتە گرێدان، لێ ھەر دو حوکمەتێن مالکی و عەبادی بۆدجێ وەلاتیێن کوردستانێ ب سیاسەتێ ڤە گرێدایە.” ھوشیار عەبدوللا ئەندامێ پەرلەمانێ عیراقێ ژ فراکسیۆنا گۆڕان دیار کر کو خەلکێ ھەرێما کوردستانێ چاڤەرێ بوون پشتی پێکئینانا حوکمەتا عیراقێ یا نوو کێشا بۆدجەی چارە ببیت، لێ وەزیرێن کورد سویندا یاسایی ژی خواند، مووچە ھەر نەھاتن. ب ئاشکرایی دبێژم بێی چارەکرنا کێشا پەترۆلێ، دڤێت چاڤەرێی بۆدجێ نەکەین”.
د. حسێن عەلاوی رێڤەبەرێ پەیمانگەھا عیراقێ بۆ وزێ بۆ (ئەلمونیتور) دیار کر کو سویندخواندنا وەزیرێن کورد ل پەرلەمانێ عیراقێ، ئاماژەکە بۆ دلنیابوون و باوەریێ د کارێ حوکمەتا عەبادی دا و ھێشتا مە دو ھەیڤ ژ ژیێ حوکمەتێ دەرباز نەکرینە دا کو ھەلسەنگاندنێ بۆ بکەین.
عەلاوی گۆت “ھەموو لایەن پێدڤی ب دانوستاندنێ نە، ژ بەر کو داعش ئاستەنگێن ئێمناھیێ یێن دروستکرین و ھاتنە خوارا بھایێ پەترۆلێ ل بازارێ جیھانی، قەیرانا ئابووری ل کوردستانێ زێدەتر یا لێکری و ھەکە ناکوکی د ناڤبەرا بەغدا و ھەولێرێ دا د بەردەوام بن، دێ کارتێکرنەکا نەرێنێ ل سەر ئابوورێ نیشتیمانی و بۆدجێ دەولەتێ دروست کەت”.
ئاریشێن بەغدا و ھەولێرێ ژ بابەتێ بۆدجەی و کێشا پەترۆلێ زێدەترن، ژ بەر کو ھەر چەند حوکمەتا عیراقێ دخوازیت پتر حوکەتەکا ناڤەندی بیت و پتریا دەستھەلاتان ل بەغدا کوم ب بن، ھەرێما کوردستانێ زێدەتر ل وان دەرگەھان دگەریێت کو بشێت پتر خوە ژ بەغدا دوور بکەت و ھەموو بریارێن گرێدای خەلکێ ھەرێما کوردستانێ د دەستێن وێ دا بن، دبیت ئەڤە ئێک ژ ئەگەرێن سەرەکی بیت کو پشتی سالا ٢٠٠٦ حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ ل سەر ئاستێ ئابووری و پەیوەندیێن دەرڤە سیاسەتەکا جودا ژ سیاسەتا حکوومەتا بەغدا پەیرەو بکەت و ل سەر ئاستێ سیاسەتا لەشکری ژی، رژدیێ ل سەر وێ چەندێ بکەت کو بتنێ ھێزێن پێشمەرگەی یێن کوردی دێ ھەرێما کوردستانێ و دەڤەرێن کێشەدار د ناڤبەرا ھەولێرێ و بەغدا دا پارێزن.
ل گور دیتنێن د. حەسەن عەلاوی ئاریشا د ناڤبەرا ھەرێمێ و بەغدا دا پتر گرێدای دابەشکرنا داھاتێن دەولەتێ یە و گۆت”ئەم پێدڤی ب دەرکرنا قانوونا دابەشکرنا داھاتێن فیدرالی نە، ھەروەسا قانوونا پەترۆلێ و غازێ، قانوونا رێکخستا کارێ وەزارەتا پەترۆلێ، قانوونا کومپانیا پەترۆلا عیراقی یا نیشتیمانی(سومو)، جڤاتا ئیتیحادی یا ھێزێ و دەستەیا چاڤدێریا داھاتێن دەولەتێ”.
ل گور ئاخفتنێن عەلاوی ھەکە ئەو قانوون بھێنە تەشریع کرن و ئەو دەزگەە بھێنە دامەزراندن دێ تێرا وێ چەندێ ھەبن کو ناکوکیێن بەغدا و ھەولێرێ چارەکەن.
لێ دبیت ڤێ چەندێ دەمەکێ درێژ بۆ بڤێت، ژ بەر کو د دەمێ ھەر دو خولێن بۆری دا، ژ بەر ناکوکیێن فراکسیۆنێن کوردی و شیعی، پەرلەمانێ عیراقێ نەشیا دەنگی ل سەر قانوونا پەترۆلێ و غازێ بدەت.
نەجیبایێ دیار کر کو سەرکردایەتیا کوردی دەمێ سێ ھەیڤان یێ دایە عەبادی کو کێشێن بەغدا و ھەولێرێ چارە بکەت و گۆت “ھەکە پشتی سێ ھەیڤان عەبادی چو پێنگاڤ نەھاڤێتن، دێ مە بریارەکا دی ھەبیت”.
پتریا جاران پێکھاتنێن د ناڤبەرا کوردان و حوکمەتێن عیراقی دا د دەمکی نە، ل شوونا کێشە بھێنە چارەکرن، پتریا جاران دھێنە پاشخستن، پشتی سەرەدانا وەزیرێ پەترۆلا عیراقێ عادل عەبدولمەھدی بۆ ھەرێما کوردستانێ و روونشتنا وی ل گەل نێچیرڤان بارزانی، رێککەفتن ھاتە کرن کو حوکمەتا بەغدا ٥٠٠ ملیۆن دولاران بۆ کوردستانێ بھنێریت بەرانبەر وێ ھەرێما کوردستانێ رۆژانە ١٥٠ ھزار بەرمیلێن پەترۆلێ ب رێیا بەغدا رەوانەی دەرڤە بکەت، لێ دبیت ئەڤە تێرا وێ چەندێ نەکەت ھەرێم و بەغدا ل سەر کێشتا پەترۆلێ رێکبکەڤن، ژ بەر کو سەرکردایەتیا کوردی چەند جاران دوپاتکریە کو ئەو بادەکا پەترۆلێ ب تمامی رادەستی بەغدا ناکەن بەلکو ئەو ب خوە دێ پەترۆلێ بۆ بازارێن جیھانێ ھنێرن و بەغدا ژی ڤێ چەندێ قەبوول ناکەت.
چارە نەبوونا ئاریشان دبیت گرێدای وێ چەندێ بیت کو سیاسەتمەدارێن عیراقی پتر ژێیاتی یا بۆ پێکھاتێن خوە ھەی بەری کو ژێیاتی بۆ عیراقێ ھەبیت و ھەروەسا چاڤێ وان پتر یێ ل بەرژەوەندیێن پێکھاتێن وان پتر ژ بەرژەوەندیێن گشت عیراقێ. مەلک فەیسەلێ ئێکێ ل سالا ١٩٣٢ ئاماژە ب ڤێ چەندێ دا بوو دەمێ گۆتی “…چو عیراقی د ناڤ عیراقێ دا نینن، کومەکا پێکھاتێن جودانە بێی کو ھەستەکا نیشتیمانی ھەبیت… .” دبیت ئەڤە ئەگەرێ سەرەکی بیت کو مەترسیێن تیرۆریستێن داعش ژی نەشێت پێکھاتێن عیراقێ نێزیکی ئێک بکەت.
