هیچ دەمەكی تاوانێن دژی گەلێ كورد ناهێنە ژ بیركرن

دوهی سێشەمبی 28/10/2025، ب بەرهەڤبوونا سەرۆك بارزانی، ل باژێرێ دهۆكێ، پێنجەمین كۆنفرانسێ زانستیێ نێڤدەولەتی بۆ ل دۆرجینۆسایدا گەلێ كورد دەست ب كارێن خوە كر.
د كۆنفرانسیدا سەرۆك بارزانی پەیڤەك پێشكێشكر و راگەهاند: ئەڤرۆ ژی كەسوكارێن شەهید و ئەنفالكرییان، راستە مە ئەزیزێن مەزن ژ د ەستدان، گەلەك خوەشتڤی مە ژ دەستدان، بەلێ ئەو ب سەربلندی چوون و گەهشتنە پلەیا شەهادەتێ، بەلێ ئەوێن ئەو تاوانە كری، ب روو رەشی و شەرمەزاری و سەرشووری چوون».
سەرۆك بارزانی گوت ژی» قەدەرێ گەلێ كوردستانێ ب درێژییا دیرۆكێ هەر ئێش و ئازار و ستەم بوویە، ب تایبەتی ل چەرخێ بۆری ب شێوەیەكێ گەلەك رێكوپێك وبەرنامە بۆ رێكخستی جینۆسایدا گەلێ كوردستانێ دەستپێكر، ل سالا 1975 هەتا سالا 1980 دژی كوردێن فەیلی دەستپێكر ، ل دووڤ هەموو وان پێزانینێن هەین، ژ بلی دەركرنا هزاران خێزانێن فەیلی كو سەدان سال بوون ل ئیراقێ دژیان و تالانكرنا هەموو سەروەت و سامانێ وان،، 12 هزار گەنجێن وان ژی د ژیێ 18 سالیێ هەتا 30 سالیێ هاتنە بێسەروشوونكرن وهەتا ئەڤرۆ ژی كەس نزانیت كۆڕێن وان ل كیرێ نە.»

دەقێ پەیڤا سەرۆك بارزانی:

گەلەك خوەشحالم كو ئەڤرۆ ئەڤ دەلیڤەیە پەیدابوو ئەز ژی د خزمەتا هەوە دا بم. اسمحوا لی ان ارحب بالسادە الكرام الاخوە الاعزا‌و علی حچورهم لهژا المۆتمر المهم الخاص بعملیات الابادە الجماعیە (الجینوساید) فی كوردستان، حچوركم دلیل علی اهتمامكم ومشاركتكم ڵاحزاننا، وما شاهدناه قبل قلیل من صور توپق هژه الجرائم، تدمی القلب، نرجوا الله للشهدا‌و الجنە والصبر والسلوان لنا ولژویهم.

قەدەرێ گەلێ كورد ب درێژییا دیرۆكێ هەر ئێش و ئازار و ستەم بوویە، ب تایبەتی ل چەرخێ بۆری ب شێوەیەكێ گەلەك رێكوپێك و بەرنامەرێكخستی جینۆسایدا گەلێ كوردستانێ دەستپێكر. ل سالا 1975 هەتا سالا 1980 ب كوردێن فەیلی دەستپێكر. ب گۆڕەی هەموو وان پێزانینێن هەین، ژ بلی دەركرنا هزارەها خێزانێن فەیلی كو ب سەدان سالان بوو ل ئیراقێ دژیان و تالانكرنا هەموو سەروەت و سامانێ وان، 12 هزار گەنجێن وان ژی ژ ژیێ 18 سالی هەتا 30 سالی هاتنە بێسەروشوونكرن و هەتا ئەڤرۆ ژی كەس نزانیت گۆڕێن وان ل كیرێ نە.
ئەوا بۆ مە دیاربووی، هەژمارەكا مەزن یا گەنجێن فەیلی و ژ بارزانییان ژی بربوونە عەكاشات و قائیم و ل وێرێ چەكێ كیمیاوی ل سەر تاقیكربوو.
پشتی وێ چەندێ ئەنفالا بارزانییان بوو ل سالا 1983، پاشی ئەنفالا بەرفرهەیا سەرانسەری كوردستانێ ل سالێن 1987 و 1988، پاشی كیمیابارانكرن دەستپێكر ل دۆلا خۆشناوەتی و ل دۆلا بالیسان، هەروەسا ل دەڤەرا نێروە ل ئامێدیێ كو چەندین بارەگەهێن پێشمەرگەی و بارەگەهێ لقێ ئێكێ پارتی دیموكراتی كوردستان هاتنە كیمیابارانكرن، پاشی تاوانا مەزن كو ل 16/3/1988 هاتیە كرن كو كیمیابارانا هەلەبجە بوو كو دشێین بێژین ئەو دووماهییا وان تاوانان بوو یێن دەستپێكرین.
دوماهی جینۆسایدا مەزن كو خوونێ ژ دلێ مرۆڤی دئینیت دەمێ دبینیت، جینۆسایدا ئێزدییان بوو ل سالا 2014، ئەڤە هەموو نیشا ددەن كو قووناغ ب قووناغ چ ستەم ل ڤی مللەتی هاتیە كرن و ئەڤی مللەتی چ قوربانییەك دایە بۆ ڤێ ئازادییا ب دەستڤەهاتی.
ئەڤ تاوانە هندە د مەزنن كە چو جاران ناهێنە ژبیركرن، بەلێ وەرە تو مەزنییا ڤی مللەتی ببینە، خەلكێ كوردستانێ، ئەو رۆژا كو خودای دەستهەلات دایە وان، بەر ب تولڤەكرنێ نەچوون، ب تایبەتی دەمێ سەرهلدانا سالا 1991، دو فەیلەقێن لەشكرێ ئیراقێ كەڤتنە دەستنێ خەلكێ كوردستانێ وپ ێشمەرگەی و جەماوەری، ئێك سەربازێ ئیراقێ ژی نەهاتە كوشتن و سڤكایەتی پێ نەهاتە كرن. هەر ئەو سەربازە بوون كو چار هزار و 500 گوندێن مە وێرانكرین، ئەو بوون كو ئەنفال ئەنجامدای، ئەو بوون كو ئەو هەموو تاوانە ئەنجامداین، بەلێ تاوانبارێن مەزن ئەوبوون كو بڕیارا وان تاوانان دای.
ئەڤرۆ ژی كەسوكارێن شەهید و ئەنفالكرییان، راستە مە ئەزیزێن مەزن ژ دەستدان، گەلەك خوەشتڤی ژ دەستدان، بەلێ ئەو ب سەربلندی چوونە دەف خودایێ خوە، ب سەربلندی چوون و گەهشتنە پلەیا شەهادەتێ، بەلێ ئەوێن ئەو تاوانە ئەنجامداین، ب رووروشی و شەرمزاری و سەرشووری چوون.
چو جاران من تەخمین نەدكر كو رۆژەكێ ژ رۆژان دەلیڤەیەكا وەسا پەیدا بیت كو تولڤەكرن نەهێتە كرن، بەلێ دەمێ گەلێ ئەو وانە نیشا من و نیشا هەموو جیهانێ دای، مخاین قیمەت و قەدرێ وی هەلوەستێ خەلكێ كوردستانێ هێشتا نەهاتیە زانین. باسێ ئاشتەوایێ و موسالەحا نیشتمانی ل ڤی وەلاتی و ل وەلاتی هە دكەن، ئەوا ل كوردستانێ بوو ل هیچ وەلاتەكێ جیهانێ نەبوویە، ل كیش وەلاتێ جیهانێ حوكمەتا وی وەلاتی مللەتێ خوە كیمیابارانكریە ژ بلی كوردستانێ؟ خەلكێ كوردستانێ هاتنە كیمیابارانكرن، دبیت دەولەت ل گەل دەولەتێ د وارێ سەربازی بكارئینابیت، بەلێ مللەتێ خوە كیمیاباران نەكریە، بەلێ ل كوردستانێ وەك مە ئەو وێنە دیتین، زارۆیێن شیرخۆر، دایكێن دوگیان هاتنە شەهید كرن چ ب كیمیابارانێ و چ ب گوللەیان، جهێ گوللەیان نوكە ژی دیار بوو د سەرێن واندا. چاوان ئەو تاوانە دێ هێنە ژبیركرن؟
گرنگ ئەوە كو ئەڤ تاوانە نەهێنە ژبیركرن، بەلێ نڤشێن داهاتی ژی بزانن چ ب سەرێ باب و باپیرێن وان هاتیە و بزانن ئەو ئازادییا هاتیە دەست ب چ بهایەكی هاتیە دەست. منەتا كەسێ نینە و كەسێ خێر ب مە نەكریە.
ئەوا ژ هەموویێ گرنگتر ئەوە كو جارەكادی ئەڤ تاوانە دوبارە نەبن، دڤێت گرەنتییەك هەبیت كو جارەكادی ئەڤ تاوانە نە ل كوردستانێ و نە ل هیچ جهەكێ دی دوبارە نەبن، خەلكێ بێگونەه چاوان ب ڤی شێوەی و ب خوونەكا سار بهێنە شەهیدكرن وەك وێ چەندێ هیچ نەبن؟
ئەڤێ چەندێ راستییەك نیشاندا، دەمێ مللەتەكی ئیرادە هەبیت و خۆڕاگر بیت، سەركەفتن دێ هەر بەهرا وی مللەتی بیت، هیچ جارەكێ ژی نەبوویە د دیرۆكێدا دیكتاتۆر سەركەفتبن، هەموو جاران دیكتاتۆر سەرشۆر بوویە و تێكچوویە. وەك بزانم، هەژمارەكا تاقانەیێن ئەنفالێ ل گەل مە ل ڤێرێ نە د ڤێ هۆلێدا، ئەز ب خێرهاتنەكا گەرم ل وان دكەم. هوون سیمبوولێن بەرخۆدان و شەرەفا ڤی مللەتی نە، هوون ئەزیزێن هەموو مالێن كورد و كوردستانێ نە، هوون خوەشتڤیێن هەر خودان ویژدانەكینە ل سەرانسەری جیهانێ، هەموو كەس كەسێن هەوەنە و هوون ژی كەسێن مە هەموویانە. ئەز دزانم و گەلەك باش هەست ب وێ چەندێ دكەم كو هەوە چ ئێش و ئازار كێشاینە، هەوە چ زەحمەت كێشایە، دایكێن هەوە چەند زەحمەتی ب هەوەڤە كێشایە، بەلێ ئەڤە هەموو جهێ سەربلندیێیە بۆ هەوە و بۆ مە ژی، ئەوا پێدڤی ئەڤرۆ ل سەر حوكمەتا هەرێمێ و ل سەر حوكمەتا فیدرال، قەرەبوویا ڤی خەلكی بهێتە كرن، قەرەبوو نەك ب وێ رامانێ كو ێ تلا خوونا هیچتە هێتە ڤەكرن یان دێ مافێن وان پێ هێنە دان، هیچ سەروەت و سامانەكێ جیهانێ بهایێ وێ خوونێ نینە ئەوا هاتیە رێتن، بەلێ تشتەكێ مەعنەوییە، تشتەكێ رەمزییە بۆ وێ چەندێ دادپەروەری جهێ خوە بگریت، نابیت ئەو تاوانە هوسا ب سادەیی بچن و كەس هیچ حیسابەكێ بۆ نەكەت. تاوانێن گەلەك مەزن هاتینە كرن و قەرەبووكرنا وی خەلكی ئەركێ حوكمەتا فیدرالییە، چونكە ئەو میراتگرا وێ حوكمەتییە كو ئەڤ تاوانە ئەنجامداین و ئەركێ وێیە و نابیت خوە ژ ڤێ پرسێ لابدەت، ئەركێ حوكمەتا هەرێمێ ژی یە كو بەردەوان داكۆكیێ ل سەر ڤێ چەندێ بكەت.
گەلەك گرنگە جینۆساید ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی بهێتە نیاسین، ئەم سوپاسییا جڤاتا نوونەرێن فیدرالی دكەین كو ل سالا 2008 ئەو بڕیارە دای، بەلێ ژ ئالیێ حوكمەتێ ڤە هیچ كار پێ نەهاتە كرن. سوپاسییا پەرلەمانێ سویدی ژی دكەین كو ل سالا 2012، پەرلەمانێ بریتانی ژی ل سالا 2013 كو وەك جینۆساید هاتیە نیاسین. ئەم هیڤی ژ پەرلەمانێن دی ژی دكەین ییچن ئۆرۆپی و دەرڤە ل جیهانێ هەموویێ، ئەوێن ڤەكۆلین كرین و باسكرین، ئەوژی ڤێ بڕیارێ بدەن و ب جینۆساید بهێتە نیاسین و ئەڤ بابەتە ئەركەكێ گەلەك پیرۆزە هەم ل سەر ملێ حوكمەتا هەرێمێ، هەم حوكمەتا فیدرالی ژی دڤێت ژ نوكە و ێڤە یا هاریكار بیت.
د دەستوروێ ئیراقێدا ل مادەیا 132 ئەو هاتە سەپاندن ل سەر حوكمەتێ كو پێدڤییە قەرەبوویا ڤی خەلكی بهێتە كرن، ئەز هیڤیدارم پشتی هەلبژارتنان كو بۆ ئیراقێ ل پێشە، ئێدی رەوشەكا سەلامەتتر و ساخلەمتر بهێتە پێش، رەوشەك بهێتە پێش كو دەستوورێ هەی ئەو حەكەم بیت د ناڤبەرا هەر وەلاتییەكی و حوكمەتێ، هەكە دەستوور حەكەم بیت مە هیچ كێشەیەك نابیت، هەكە مەزاجی كەسی بڕیاردەر بیت، دبیت كێشە بەردەوام بن و دبیت مەزنتر ژی بن، چونكە ب راستی جهێ داخێیە هێشتا هندەك ماینە ل بن كاریگەرییا وێ فەرهەنگێ كو ئەنفال دروستكری، نابیت ئەڤە بمینیت، نابیت ئەو فەرهەنگە ل ئیراقێ بمینیت.
دخوازم سوپاسییەكا مەزن بۆ خەلكێ پارێزگەها موسەننا (سەماوە) بكەم كو گەلەك هاریكار بوون ل گەل تیمێن مە بۆ ڤەدیتنا وان گۆڕێن ب كۆم، خودێ خێرا وان بنڤیست و ئەم چو جاران باشییا وان ژبیر ناكەین. ل ڤێرێ دخوازم سوپاسییا حوكمەتا هەرێمێ و هەموو دامودەزگەهێن پەیوەندیدار بكەم بۆ وان بزاڤێن كرین و پێدڤییە زێدەتر ژی بن و بەردەوام بن. ل ڤێرێ ب تایبەتی سوپاسییا پرۆفیسۆر دكتۆر یاسینی دكەم بۆ وی رۆلێ دیتی چ ل ناساندنا تاوانێن جینۆسایدێ و چ ل ڤەدیتنا گۆڕێن ب كۆم و چ ل ئینانا رۆفاتێن وان. ئەم ژی پەیمانێ ددەینە هەموو ئەزیزێن خوە، هەتا دوماهی هەناسە دێ بزاڤێ كەین ئێك هەستیێ شەهیدێن مە ژی نەمینیت و بینین و هەتا وێ چەندا د شیانێن مە دا بیت.
ب ڤێ هەلكەفتێ و بۆ رێزگرتنێ ل پرۆفیسۆر دكتۆر یاسینی، مە ب پێدڤی زانی كو مەدالییا بارزانی پێشكێشی وی بكەین.

کۆمێنتا تە