ورارا ئابوورى چاوا دروست دبیت؟!
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌یى
ورار یان ژى گه‌شه‌كرنا ئابوورى دبیت بۆ گه‌له‌ك ژ مه یا دیار نه‌بت، هه‌روه‌سا بۆ مه دبیت دیار نه‌بت كا چاوا ئابوور گه‌شه دكت و چ رێك هه‌نه ئه‌ڤ گه‌شه‌كرنه بهێته پیڤان و دیار كرن و گه‌شه‌كرنا ئابوورى یان ژى دبێژنێ (Economic Development) دهێته ناسكرن ب ئێك ژ پیڤه‌رێن ئابوورى یێن كو پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر ته‌كنولوژیایێ دكت داكو ئه‌م ژ كاودانه‌كێ ئابوورى بۆ كاودانه‌كێ دى یێ ئابوورى بچین داكو پێشڤه‌چوونێ تێدا په‌یدا بكه‌ین یان ب واته‌یه‌كا دى گه‌شه‌كرنا ئابوورى دهێته ناسین ب شیانێن جڤاكان بۆ زێده‌كرنا شیانێن ئابوورى داكو مفا ژ كه‌ره‌سته‌یێن به‌رده‌ست د ژینگه‌هێ دا بهێته‌وه‌رگرتن و گه‌شه‌كرنا ئابوورى دهێته هژمارتن پشكه‌ك ژ زانستێ ئابوورى. هزركرن ده‌رباره‌ى گه‌شه‌كرنا ئابوورى دزڤرتن بۆ پشتى شه‌رێ جیهانى یێ دوویێ و ب تایبه‌تى پشتى گه‌له‌ك وه‌لات كه‌تینه ژێرده‌ستێ ده‌ستهه‌لاتا ئه‌ورۆپى, بجهئینانا گه‌شه‌كرنا ئابوورى و خواندنا وێ دزڤرتن بۆ چه‌رخێ بیستێ, كو د ڤى چه‌رخى دا پتر گرنگى ب كاراكرنا گه‌شه‌كرنا ئابوورى ل سه‌رانسه‌ر جیهانێ هاتیه‌دان, ژبه‌ر كو ژ گرنگترین پیڤه‌رێن ئابووریى یه كو كارتێكرن ل سه‌ر ئابوورى هه‌ى. هه‌ژى گۆتنێ یه ل سالا 1985 به‌نكا نیڤده‌وله‌تى ب چاڤدێریكرنا ئابوورێ وه‌لاتێن نه‌پێشكه‌فتى رابوو و ب تایبه‌تى وه‌لاتێن ئاستێ داهاتێ وان یێ تاكه‌كه‌سى نزم كوهاتیه دیاركرن ئه‌ڤ وه‌لاتێن نه‌پێشكه‌فتى پتر پێدڤى پالپشتیا گه‌شه‌كه‌كرنا ئابوورى نه. و گه‌شه‌كرنا ئابوورى گه‌له‌ك خاسله‌ت هه‌نه ژ وان ژى: گرنگى دان ببجهئینانا ئارمانجێن گه‌شه‌كرنێ ێن كو پشتبه‌ستنێ دكه‌ن ل سه‌ر هه‌بوونا چه‌ند ستراتیژیه‌تان داكو ئه‌م بگه‌هنه رێژه‌یه‌كا گه‌شه‌كرنا گونجایێ یا ئابوورى, چوون به‌ر ب ئاراسته‌یێ باشتركرنا ژینگه‌ها ناڤخوه‌یى د جڤاكى دا و كه‌رتێ ئابوورى یێ ناڤخوه‌یى یێ تایبه‌ت ب وه‌لاتیڤه, پشتبه‌ستن ل سه‌ر ئابوورێ خۆیه‌تى داكو گه‌شه‌كرنا ئابوورى په‌یدابت و پلان دانان سه‌ر بگرت ژ لایێ حوكمه‌تان ڤه و داموده‌زگه‌هێن ئابوورى یێن ب ورارا ئابوورى رادبن, مفاوه‌رگرتن ژ ته‌كنولوژیایێ و ئالاڤێن ئه‌لیكترۆنى یێن پێشكه‌فتى. ئارمانجێن گه‌شه‌كرنا ئابوورى ژى گه‌له‌كن ژ وان ژى: زێده‌كرنا داهاتێ ملله‌تى و باشتركرنا ژین و ژیارا هه‌ڤوه‌لاتیان داكو ئاریشێن ئابوورێ ناڤخوه‌یى كێم ببن, وه‌به‌رهینانا كه‌ره‌سته‌یێن سروشتى ئه‌و ژى ب رێیا پالپشتیكرنا پرۆژه‌یێن به‌رهه‌مئینانێ, پشته‌ڤانیكرنا سه‌روه‌ت و سامانى, گرنگیدان ب لێكگوهارتنا بازرگانى, چاره‌سه‌ركرنا تێكچوونا كارگێرى ئه‌و ژى ب گرنگیدانا قانوونان د په‌یره‌وه‌كرنا كارگێرى دا, ل دووماهیێ رێڤه‌برنا قه‌رێن ژده‌رڤه‌یى. گه‌له‌ك پیڤه‌ر بۆ ورارێ دهێنه بكارئینان و ژ گرنگترینێ وان (GNP) یان سه‌رجه‌مێ به‌رهه‌مێ نشتیمانى (GDP) یان ژى سه‌رجه‌مێ به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یى. پێدڤیه ئه‌م بزانین گه‌شه‌كرنا ئابوورى زێده‌بوونا رێژا شیانێن به‌رهه‌مئینانێ یه ل وه‌لاته‌كێ و ئه‌ڤ گه‌شه‌كرنه دهێته دیاركرن ب رێیا به‌راوردكرنا سه‌رجه‌مێ گشتى یێ به‌رهه‌مێ نشتیمانى یێ سالێ ل گه‌ل سالێن بوورى و ئه‌ڤ رێژه یان گه‌شه‌كرنه ژ وه‌لاته‌كێ بر ئێكه دى نه‌وه‌ك یه‌كه ئه‌و ژى دزڤرتن بۆ گه‌له‌ك خالان یان ژى گه‌له‌ك فاكته‌ر كارتێكرنێ دكن ل سه‌ر گه‌شه‌كرنا ئابوورى و ئه‌و فاكته‌ر ژى پێكهاتینه ژ: كه‌ره‌سته‌یێن سروشتى كو چه‌ند ئه‌ڤ كه‌ره‌سته زێده ببن ورارا ئابوورى زێده‌تر دبت, كه‌ره‌سته‌یێن مرۆڤى ئه‌ڤه ژى پالده‌ره بۆ گه‌شه‌كرنا ئابوورى, بده‌ستخستنا سه‌روه‌ت و سامانى و ئه‌ڤه ژى بوێ واتایى دهێت كو چه‌ند رێكیێن زێده‌كرنا سامانى په‌یداببن ئابوور پتر گه‌شه دكت, پێشكه‌فتنا ته‌كنولوژیایێ ژى هاریكاره بۆ گه‌شه‌كرنێ و ل دووماهیێ ئه‌گه‌ر كاودانێن سیاسى و جڤاكى جێگر بن دێ پتر رێكخوه‌ش بت بۆ گه‌شه‌كرنا ئابوورى. ئه‌گه‌ر ئه‌م نموونه وه‌لاتێ سه‌نگافوره وه‌ربگرین دێ بینن ئابوورێ وان به‌رى پێنجى سالان د نه‌خوه‌شترین كاودان دا دبۆرى كو رێژا بێكاریێ ل وى وه‌لاتى نێزیكى 14% و سه‌رجه‌مێ گشتى یێ به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یى یێ تاكه‌كه‌سى كێمتر بوو ژ 320 دۆلاران لێ د وه‌ختێ نوكه دا گه‌شه‌كرنه‌كا ئێكجار زۆر یا ئابوورى بخوه‌ڤه دیتیه و گه‌له‌ك ژ لایێ ئابووریڤه یا پێشكه‌فتى ئه‌و ژى پشتى رابووین ب نه‌هێلانا گه‌نده‌لیى و ب دروست بكارئینانا سیاسه‌تێن دارایى و دراڤى ێن وه‌لاتى له‌وا د نوكه دا رێژا بێكاریێ بوویه 2% و سه‌رجه‌مێ گشتى یێ به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یى ژى گه‌شه‌كریه و گه‌هشتیه نێزیكى شێست هزار دۆلاران. ئه‌گه‌ر ئه‌م ل وه‌لاتێ عێراقێ و هه‌رێما كوردستانێ بنێرین دێ بینین كو پشتى ژ ناڤچوونا رژێما فاشست گه‌شه‌كرنا ئابوورى په‌یدابوویه ل سه‌رانسه‌ر عێراقێ و ب تایبه‌تى ل هه‌رێما كوردستانێ, لێ پشتى ده‌ركه‌فتنا ده‌وله‌تا ئیسلامى یا توند ره‌و جاره‌ك دى گه‌شه‌كرنا ئابوورى ل هه‌رێما مه لاوازكر, به‌لێ ئه‌گه‌ر ئه‌م نوكه ته‌ماشه‌یى ورارا ئابوورى بكه‌ین ل هه‌رێما كوردستانێ دێ بینین كو كاودانێن ئابوورى باشتر بووینه و پتر ده‌لیڤه په‌یدابویه بۆ ورارا ئابوورى ئه‌و ژى ب تایبه‌تى پشتى بلندبوونا بهایێ په‌ترۆلێ و جێگربوونا بارێ ئارامیێ و پتر به‌رقه‌راربوونا سه‌قامگێریێ ل ناڤ وه‌لاتێ مه. له‌وا ب دیتنا من ئه‌گه‌ر مه بڤێت ئابوورێ وه‌لاتێ مه پتر گه‌شه بكت پێدڤیه ئه‌م سه‌قامگێریا ئابوورى په‌یدا بكه‌ین بۆ كۆمپانى و كارگه‌هێن بیانى دا بكارن وه‌به‌رهێنانێ ل وه‌لاتێ مه بكن و ئه‌م بكارن سه‌روه‌ت و سامانێ وان رابكێشین، چونكى خاله‌كا هه‌رى ب هێز بۆ گه‌شه‌كرنا ئابوورى زێده‌كرنا سه‌روه‌ت و سامانێ ملله‌تى یه.
