سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ی
هه‌ژییه بێژین ئاڤاكرنا بنه‌مایێن ئابۆرى یێن بهێز و هه‌بوونا سه‌ركه‌فتنیێن به‌رده‌وام دگه‌شه‌كرن و ورارا ئابۆرى دا ب هه‌روه په‌یدا نابت، چونكى پتریا وه‌لاتێن زلهێز و كاربده‌ست پشتى هه‌بوونا گه‌له‌ك ئالۆزى و ته‌نگه‌ژیێن دارایى و دراڤی و زێده‌بارى هه‌بوونا قه‌یران و كریزێن مه‌زن ئه‌ڤ وه‌لاته ل سه‌ر پێن خوه ماینه و جاره‌ك دى شیاینه ببنه رێنیشاده‌ر بۆ وه‌لاتێن دى، دیسا قه‌یران و كریزیێن دارایى یێن جیهانى ژ فاكته‌رێن سه‌ره‌كى بووینه بۆ پێشڤه‌چوون و پێشخستنا قانوون و بنه‌مایێن ئابۆرى و رێخستنا شێوازیێن دارایى و بانكى یێن وه‌لاتێن جیهانێ، سه‌ره‌رایى هه‌بوونا گه‌له‌ك كارتێكرنێن نه‌رێنى ل سه‌ر گه‌شه‌كرنا ئابۆرى و بلندبوونا ریێژین بێكاریێ، دیسا د هه‌مان وه‌خت دا دیتنا ئابۆرێن مه‌زن دهێته گوهارتن ل دۆر سیسته‌مێن وان یێن دارایى و هزر د نویكرنا رێك و ستراتیژیه‌تان دا دهێته‌كرن و پتر هشیارى ل سه‌ر پاراستنا دارایى و سه‌قامگیریا دارایى په‌یدا دبیت و زێده‌تر وه‌لات هشیار دبن، و چاڤێن وان بۆ قه‌یرانێن نه پێشبینیكرى و نه‌په‌یدا بوویى و یێن مه‌زنتر د داهاتى دا زل دبن، بۆ نموونه وه‌لاتێ ئه‌مریكا پشتى شكه‌ستنێن مه‌زن یێن سالا (1929ـ 1933) و هه‌بوونا كریزا دارایى و دراڤی یا سالا (2008) و گه‌له‌ك كرێزین دى شیایه زێده‌تر هزر د دارشتنا پلان و ستراتیژیه‌تێن باشتر دا بكت و پتر ل سه‌ر ئابۆرێ وه‌لاتێ خوه زال ببت. ئه‌ڤ گوتاره دێ هنده‌ك خالێن گرنگ یێن لاوازیا ئابۆرێ وه‌لاتێ ئیراقێ بۆ خوانده‌ڤانان دته دیاركرن. یا خۆیایه بهێز راگرتنا ئابۆرێ وه‌لاتێ ئیراقێ هه‌تا راده‌یه‌كێ زێده ب زه‌حمه‌ت بوویه و گه‌له‌ك یا ب زه‌حمه‌ته به‌راوردى دگه‌ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى بهێته‌كرن، چونكى ئه‌و وه‌لات ل دویڤ پلان و به‌رنامه‌ییێن هویر و دروست كاردكن و هیچ پێنگاڤ ناهێته هاڤێتن ئه‌گه‌ر به‌رى هینگێ خواندن بۆ نه‌هاتبته‌كرن، دیسا وه‌لاتێ ئیراقێ ژى ژبه‌ر هه‌بوونا گه‌له‌ك ئاسته‌نگ و زه‌حمه‌تیان ئابۆره‌ك ب هێز و ب سانه‌هى بۆ ناهێته دروستكرن، سه‌ره‌رایى وێ چه‌ندێ كو ل سالا (1980) ب سالا زێرین دهاته ناسكرن بۆ ئیراقێ ب هه‌بوونا بۆدجه‌كێ ب هێز و ژبه‌ر داهاتێ ئیراقێ یێ ناڤخوه‌یى و یێ تاكى گه‌له‌ك زێده بوو و ژ سالێن هه‌رى باش بۆ ئابۆرێ ڤی وه‌لاتى، لێ ل ڤان سالان ژبه‌ر گه‌نده‌لى و لاوازیا سیاسى و هه‌لوه‌شانا كه‌رتێن دى یێن ئابۆرى و تنێ پشتبه‌ستن ل سه‌ر په‌ترۆلێ كو نێزیكی (90%) ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى یێن نه‌بوونا ئابۆره‌كێ ب هێزه ل ڤى وه‌لاتى، دیسا رێژا هه‌ژاریێ ل ڤى وه‌لاتى گه‌هشتیه نێزیكى (50%) ل هنده‌ك پارێزگه‌هێن ئیراقێ، زێده‌بارى قه‌رێن ل سه‌ر ڤى وه‌لاتى یێن ناڤخوه‌یى و ده‌ره‌كى گه‌هشتینه (120 ملیار دۆلاران)، دیسا كۆژمێ خه‌رجیاتان هاتیه خه‌ملاندن ب (129 ترلیۆن دیناران) و پێشبینیا داهاتى هاتیه‌كرن ب (101 ترلیۆن دیناران) كو ل ڤیره گه‌له‌ك هه‌ول هاتیه دان داكو كیێماتیا بۆدجه‌ى بهێته كێمكرن، كو ئه‌وژى پشتى كو بهایێ لێكگوهارتنا دینارى به‌رامبه‌رى دۆلارى هاتیه كێمكرن، سه‌ره‌راى بلندبوونا بهایێ به‌رمیلا په‌ترۆلێ د نوكه دا بۆ زێده‌تر ژ (60 دۆلاران)، لێ بهایێ به‌رمیلێ هاتیه دیاركرن ب (45 دۆلاران) و ئه‌و زێده‌هیا دێ هێته بده‌ستڤه‌ئینان دێ هێته هلگرتن د سندۆقه‌كێ دا ژ بۆ مه‌ره‌ما پڕكرنا بۆدجه‌ى، راسته هنده‌ك گوهۆرینێن باش هاتینه‌كرن د بۆدجه‌یا ئیراقێ دا مینا: لادانا سه‌پاندنا بادجا بلند ل سه‌ر داهاتێ فه‌رمانبه‌ران، سه‌پاندنا بادجێ ل سه‌ر كرێكار و كارمه‌ندێن بیانى، كێمكرنا خه‌رجیاتێن هه‌رسێ سه‌رۆكاتیان برێژا (20%)، خه‌رجیاتێن پارێزگه‌هان هاتینه زێده‌كرن ب كۆژمێ (چا ترلیۆن دیناران)، زێده‌كرنا خه‌رجیاتان بۆ تۆرێن پاراستنا جڤاكى و هه‌ژاران، خه‌رجكرنا شایسته‌یێن جۆتیاران، پشته‌ڤانیكرنا به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌ی و قه‌ده‌غه‌كرنا به‌رهه‌مێن بیانى یێن دهێنه دروستكرن د ناڤا وه‌لاتى دا، ته‌رخانكرنا كۆژمێ (339 ملیار دیناران) بۆ پشته‌ڤانیكرنا كه‌رتێ ساخله‌میێ و كرینا ده‌رمانان، ته‌رخانكرنا كۆژمێ (199 ملیۆن دیناران) بۆ دروستكرنا (1000) قوتابخانه‌یان ل سه‌رانسه‌ر ئیراقێ كو سالانه بهێنه دروستكرن، دروستكرنا نه‌خۆشخانه‌ێن (100) ته‌ختى ل هه‌مى پارێزگه‌هێن ئیراقێ، راوه‌ستاندنا خه‌رجیاتێن كۆنفرانس و مێهڤانیێ و سه‌ره‌دانان، پێداچوون د گرێبه‌ستێن په‌ترۆلێ دا، دیسا هه‌بوونا زێده‌تر ژ هه‌شت مه‌لیۆن فه‌رمانبه‌ران ل ئیراقێ بوویه ئه‌گه‌ر د ماوێ كارى دا تنێ (17 خۆله‌كان) مفا ژ فه‌رمانبه‌رى دهێته دیتن و به‌رهه‌مى دروست دكت و ئه‌ڤه ژى دزڤرت بۆ هه‌بوونا بێكاریا ب رازه‌مه‌ندى، دیسا دامه‌زراندنێ په‌ستانه‌ك زێده‌تر ل سه‌ر حوكمه‌تێ په‌یداكریه. دیسا سه‌باره‌ت هه‌رێما كوردستانێ كو رێژا (12.67) ژ بۆدجه‌یا ئیراقێ بۆ هاتیه ته‌رخانكرن، و پشتى ئه‌نجامدانا چاكسازیان ل سه‌ر ده‌ستێ كابینه‌یا نوى یا حوكمه‌تێ گه‌شبینى ل ده‌ف تاكان په‌یدابوویه و چرایێ گه‌شه‌كرنا ئابۆرى هل بوویه و پشبینیا باشتربوونا ژین و ژیارا هه‌ڤوه‌لاتیان دهێته‌كرن ژ كابینه‌یا نوى. دیسا ل دوماهیێ هیڤیه مفا ژ كریز و قه‌یرانان بهێته دیتن و چاره‌سه‌ری یێن ریشه‌یى بۆ كریزان بهێنه دیاركرن، و ئه‌م گه‌شبینن ب ده‌ستهه‌لاتا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كو دێ پتر ئابۆرێ هه‌رێما كوردستانێ بهێز راگرت و پتر ده‌لیڤه‌یێن كارى بۆ ته‌خا گه‌نجان بینن، دیسا بریارا دوماهیێ یا سه‌رۆكێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دایى بریاره‌كه دڤیابا زێتر هاتبا دان داكو كۆمپانى و كارگه‌هێن ناڤخوه‌ى و بیانى زێده‌تر ژ 70% گه‌نجان ل ده‌ف خوه بده‌ن كارى، و دا گه‌نجێ مه خوه ل بهێز راگرتنا ئابۆرێ بكت خودان، و دا سه‌قامگێریا ئابۆرى زێده‌تر ببت, و دا مفا ژ شیانێن و هێزا وان یا گه‌نج بهێته دیتن بۆ زێده‌كرنا به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌ى و زێده‌كرنا ورارا ئابۆرى.
