گرنگیا راپۆرتێن دارایى بۆ ده‌زگه‌هێن دارایى و ئابوورى
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ى
د هژمارا (1851) یا رۆژناما ئه‌ڤرۆ دا ل سالا 2016 د گۆتاره‌كا كورت دا، من گرنگى و دیرۆكا راپۆرتێن دارایى (Annual reports) دابوو دیاركرن ب شێوه‌یه‌كێ كورت، لێ د ڤێ گۆتارێ دا ب گرنگى دێ ل سه‌ر ڤان راپۆرتان راوه‌ستین، ژبه‌ر گرنگیا وان بۆ ئابوورى و ب تایبه‌تى بۆ بازارێن دارایى, زێده‌بارى گه‌له‌ك ژێده‌ر هه‌بوونا ڤان راپۆرتان دزڤرینن بۆ سالا (1711) وه‌ختا كۆمپانیا (South Sea Bubble ) بۆ بازرگانیكرنێ و ب تایبه‌تى بازرگانیا به‌نده‌یان ئه‌ڤ راپۆرتێن دارایى چاپكرین و بكارئینان و پاشى كۆمپانى و ده‌زگه‌هێن دى یێن دارایى د سالێن ددووڤرا دا. هه‌روه‌سا یاخۆیایه راپۆرتێن دارایى ئه‌و راپۆرتن یێن بها و پێگریێن كۆمپانیان و ده‌زگه‌هێن دارایى دده‌نه دیاركرن ژ سه‌روه‌ت و سامانێ وان و قازانج و خوساره‌تیا په‌یدابوویى د ماوێ سالا دارایى دا و دیسا به‌رده‌ستیا دراڤى هه‌ر د وى ماوه‌یى دا. و گه‌له‌ك كه‌س و لایه‌ن گرنگیێ پێ دده‌ن مینا: خودانیێن ده‌زگه‌هێن دارایى, قه‌رده‌ر, وه‌به‌رهێنه‌ر, هه‌لگرێن پشكان و حوكمه‌ت و ده‌زگه‌هێن وه‌رگرتنا باجێ, و كه‌سێن ب به‌رهه‌ڤكرنا كه‌لوپه‌لان رادبن بۆ ده‌زگه‌ه و كۆمپانیێن دیار و گه‌له‌ك كه‌سێن دى و بۆ ئارمانجیێن جودا جودا وه‌كى ده‌ستنیشانكرنا قه‌بارێ وه‌به‌رهێنانێ تێدا و قه‌بارێ قه‌ران. زێده‌بارى راپۆرتێن دارایى گه‌له‌ك خاسله‌ت هه‌نه و ب ڤان خاسله‌تان دهێنه نیاسین وه‌كى: رۆهناتى ئه‌ڤه ژى ب وێ واتایێ دهێت كو ئه‌ڤ راپۆرته دڤێت گه‌له‌ك رۆهن و دیار بن و ئه‌و زانیاریێن تێدا دیار بن و هه‌ر كه‌س بكارت ب ئاسانى تێ بگه‌هت هه‌تا ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كێ نه‌خوینده‌وار بت ژى, گونجایى بن كو ئه‌و كه‌سێن پێدڤى دبن، ب ئاسانى ل دووڤ زانیاریێن تێدا بریارێ بده‌ن د كۆمپانیێن خوه دا, شیانیێن به‌راوردكرنێ هه‌بن ب ئارمانجا ده‌ستنیشانكرنا ئاراسته و هه‌لسه‌نگاندنا كارێ وان, گرنگیا رێژه‌یى كو هه‌ر ژمێره‌یه‌ك یا بهێته دیاركرن د ڤان به‌له‌گه‌نامان دا گرنگیا خوه هه‌بت و كارتێكرنێ بكت د پرۆسێسا بریاردانێ دا چ كرینا پشكان بت یان ژى هه‌ر بریاره‌كا دى یا دارایى, ل دووماهیێ راست و دروستى كو هه‌ر ژمێره‌یه‌ك یان زانیاریه‌ك یا هاتبته نڤێسین د ناڤا ڤان راپۆرتان دا یا راست و دروست بت و جهێ باوه‌ریێ بت. دیسا ڤان راپۆرتان گه‌له‌گ ئارمانجێن گرنگ هه‌نه و ژ بۆ ڤان ئارمانجان هاتینه دروستكرن مینا: گرنگیدان ب هه‌مى لایه‌نیێن گرێدایێ ڤان راپۆرتان و هه‌مى جڤاكى, چاڤدێریكرنا زانیاریان یێن كو هاریكاریا ده‌ستنیشانكرنا قه‌باره و پلا مه‌ترسیێ دكن و هاتن و ده‌ركه‌فتنا دراڤى د پاشه‌رۆژێ دا یێن ده‌ست دكه‌ڤن د كۆمپانیێ دا, بكارئینانا پیڤه‌رێن گوهۆرینان د پێگیریێن كۆمپانیێ دا, پێشكێشكرنا پێزانینێن راست و دروست ل دۆر فاكته‌ریێن ئابوورى د كۆمپانیێ دا ب ئارمانجا دیاركرنا خالیێن هێز و لاوازیێ و زانیننا ژێده‌رێن وه‌به‌رهێنان و پاره‌پێدانێ, پێشكێشكرنا زانیاریان ل دۆر گوهۆرینێن به‌رچاڤ د سه‌رجه‌مێ كه‌ره‌سته‌یان دا, ئاشكراكرنا هه‌مى زانیاریان یێن گونجایى بۆ پێدڤیێن تاكان یێن راپۆرتێن دارایى بكاردئینن. نه‌خاسمه ژبه‌ر گرنگیا ڤان راپۆرتان گه‌له‌ك كار و ئه‌رك هه‌نه ژ وان ژى: دیاركرنا سه‌روه‌ت و سه‌ر مایێ د ده‌ستێ كۆمپانیێ دا, دیاركرنا هه‌مى پێگریێن كۆمپانیێ بگره ژ قه‌ران و دراڤێ بیانیان, دیاركرنا گوهۆرینان د هه‌رسێ پێكهاتیێن ته‌رازویێ دا (سامانێ هه‌یى, سامانێ خه‌لكى, سامان و دراڤێ هه‌لگریێن پشكان), و دیاركرنا ڤان گوهۆرینان د ماوه‌یێن دیاركرى دا (هه‌یڤانه, سێ هه‌یڤان جاره‌كێ یان شه‌ش هه‌یڤان یان ژى ساله‌كێ), پۆلینكرنا گوهۆرینان ل دووڤ داهات و خه‌رجیان و قازانج و خوساره‌تیێ, به‌رهه‌ڤكرنا راپۆرتێن دارایى یێن به‌رده‌وام و ل سه‌ر شێوازێ زڤرینێ و د ماویێن دیار كرى دا. به‌لێ د هه‌مان وه‌ختدا دروستكرنا ڤان راپۆرتان هه‌ر وه‌كى هه‌مى سیسته‌مێن دى یێن ژمێریارى دڤیابت هنده‌ك گریمان بهێنه به‌رچاڤ وه‌رگرتن ئه‌و ژى سێ گریمانن مینا: بنه‌مایێ بده‌ستخستنێ كو ل دووڤ ڤى بنه‌مایى هه‌ر چ داهات یان خه‌رجى هاتینه بده‌ست ڤه‌ئینان و خه‌رجكرن، دڤێت بهێنه تۆماركرن د تۆمارێن ده‌فته‌رێن رۆژانه و ژمێریارى دا. بنه‌مایێ دوویێ بنه‌مایێ وه‌كهه‌ڤیێ ئه‌و ژى ب وێ واتایێ دهێت كۆمپانى یان به‌نك رێیێن ژمێریارى یێن وه‌كهه‌ڤ بكاربینت د هه‌مى وه‌ختان دا و چ گوهۆرینان تێدا نه‌كت دا به‌راوردى ب ساناهى تێدا بهێته ئه‌نجامدان, بنه‌مایێ سیێ بنه‌مایێ به‌رده‌وامیێ یه، ئه‌ڤ بنه‌مایه دێ هێته په‌یره‌وكرن هندى كۆمپانى و بانك به‌رده‌وامیێ بكارى بدن تنێ د كاودانێن ژ ناڤچوونێ دا نه‌بت دیسان بانك دڤیابت بۆ تاكێن خوه دیار بكن راپۆرتێن كاودانیێن ژ ناڤچوونێ ژى. هه‌ژیى یه بێژین ئه‌ڤ راپۆرتێن دهێنه دروستكرن ب به‌رده‌وامى د كۆمپانى و ده‌زگه‌هێن دارایى داپێكهاتینه ژ: لیستا داهاتى (ژمێریا قازانج و خوساره‌تیێ), لیستا میزانیێ, لیستا هاتن و ده‌ركه‌فتنا دراڤى, لیستا مافێن خاوه‌نداران. لێ دڤیا بت ئه‌م بزانین ئه‌ڤ لیسته ناهێنه به‌رهه‌ڤكرن هه‌تا هنده‌ك كریار نه‌هێنه ئه‌نجامدان مینا: هه‌بوونا كریاره‌كا دارایى یان ئابوورى و پاشى تۆماركرنا ڤێ كریارێ د تۆمارا رۆژانه‌دا و پاشى ڤه‌گوهاستن بۆ تۆمارا رێڤه‌به‌رى و دیسا تۆماركرن د ته‌رازویا پێداچوونێ دا و ل دووماهیێ، ژنوى ژمێریارێ دارایى دكارت ڤه‌گوهێزت بۆ ته‌رازوویا گشتى و لیستا خه‌رجى و داهاتى. ل پتریا وه‌لاتێن جیهانێ گرنگى ب دروستكرنا ڤان راپۆرتان دێ هێته‌دان و گه‌له‌ك كۆمپانى و ده‌زگه‌هێن دارایى یێن زه‌به‌لاح د مالپه‌ر و سایێتێن خوه‌دا ڤان راپۆرتان دده‌نه دیاركرن، دا هه‌مى كه‌سیێن ل سه‌رى من دیاركرین ژێ مفادار بن و هه‌تا ڤه‌كۆله‌ر ژى بكارن گه‌له‌ك ڤه‌كۆلینان ل سه‌ر ژمێره‌یێن وان بكن و خالێن ب هێز و وه‌رارێ بۆ ڤان كۆمپانیان به‌رده‌ست بكن, لێ جهێ داخێ یه دیسا ل هه‌رێما كوردستانێ تاك و ڤه‌كۆله‌ر نكارن زانیاریێن ڤان راپۆرتان بده‌ست ڤه بینن، ژ به‌ر كو پێگریى ب بنه‌مایێ ئاشكراكرنا زانیاریان ناهێته‌كرن ژ لایێ ده‌زگه‌هێن دارایى و كۆمپانیێن ل هه‌رێما كوردستانێ كاردكن و چاڤدێریا لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار ژى دبت ئه‌گه‌ر بت بنه سه‌پاندن و دیاركرنا راپۆرتێن دارایى یێن سالانه و هه‌یڤانه، چونكى ئه‌گه‌ر چاڤدێرى نه‌بت، دبیت ده‌زگه‌هێن دارایى و كۆمپانى ڤان راپۆرتان به‌لاڤ نه‌كن، ئه‌و ژى ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ر و به‌رژه‌وه‌ندیان.
