كارتێن بانكى هێشتا كار نه‌هاتینه و ل هنده‌ك وه‌لاتان به‌ر نه‌مانێ
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ى
ژ كه‌ڤن وه‌ره مرۆڤان گه‌له‌ك شێواز بكارئیناینه بۆ لێكگوهارتن, كرین و فرۆتن و بازرگانیكرنێ, زێده‌بارى د سه‌رده‌مێن بۆرى دا، پرۆسێسا لێكگوهارتنا تشت ب تشتى دهاته‌كرن و ئه‌ڤ لێكگوهارتن به‌رده‌وامبوو هه‌تا كو مرۆڤان هنده‌ك كانزا بكارئیناین مینا ئاسن و برۆنزى وه‌ك ئامراز و ئالاڤێن لێكگوهارتنێ, زێده‌بارى بكارئینانا زێر و زیڤان ژى وه‌ك دراڤ و پاشى بكارئینانا دراڤێ كاغه‌زى كو زۆربه‌یا ژێده‌ران دیار دكن وه‌لاتێ چینێ بۆ ئێكه‌م جار ل سالێن د ناڤبه‌را (618 بۆ 907) دراڤێ كاغه‌زى چاپكریه ل شوونا بكارئینانا دراڤێ زێر و زیڤى و بۆ ب سانه‌هیكرنا مامه‌له‌تێن بازرگانى د ناڤبه‌را بازرگانان دا و ب سانه‌هیكرنا كریارێن كرین و فرۆتنێ, و پاشى ل چه‌رخێ هه‌ڤدێ ل وه‌لاتێن ئه‌ورۆپى ژى دراڤێ كاغه‌زى هاتیه بكارئینان. یاخۆیایه پشتى ده‌ركه‌فتنا به‌نكان بۆ جارا ئێكێ ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ كو پتریا ژێده‌ران دیار دكه‌ن كو ئێكه‌م بانك ل وه‌لاتێ ئیتالیا ل سالا 1397 په‌یدابوویه و پاشى ل وه‌لاتێن دى و به‌رفره‌هبوونا بكارئینانا دراڤێ كاغه‌زى و په‌یدابوونا به‌نكێن ناڤه‌ندى بۆ جارا ئێكێ ل وه‌لاتێ سوید ل سالێن د ناڤبه‌را (1665 بۆ 1668) و زێده‌بوونا به‌نكان ل سه‌رانسه‌ر جیهانێ و ژبه‌ر ئاریشه‌یێن ڤه‌گوهاستنا دراڤى د ناڤبه‌را باژێران و وه‌لاتان دا و هه‌ردیسا زه‌حمه‌تیا هلگرتنا كۆژمه‌كێ زۆر یێ دراڤى و گه‌له‌ك ئه‌گه‌رێن دى هزر د كارئینانا كارتێن بانكى دا هاتیه‌كرن, ئه‌و كارتێن دهێنه بكارئینان ل شوونا هلگرتنا دراڤى, دیسا وه‌لاتێ ئه‌مریكا ئێكه‌م وه‌لات بوویه كو هنده‌ك هۆتیلێن وى وه‌لاتى هزرا دروستكرنا كارتێن پێدانا دراڤى كریه ل سالا 1914 بۆ ئاسانكرنا مامه‌له‌تێن كریارێن وان و كێمكرنا وه‌ختى. هه‌ر دیسا د سالێن 1949 و هه‌تا 1951 گه‌له‌ك به‌نك رابوون ب ده‌رخستنا هنده‌ك جۆرێن كارتان و به‌نكان زێده‌تر ژ جۆره‌كێ بكارئینان و هه‌ر جۆره‌ك هاته‌دان ل دووڤ دانوستاندنا هه‌ڤوه‌لاتى ل گه‌ل به‌نكان. ل ڤێره مه‌نه‌ڤێت ب درێژى ل سه‌ر مفا و خاسله‌ت و مفایێ كارتێن بانكى باخڤین لێ یا من دڤێت بێژم جهێ داخێ یه هێشتا به‌نكێن مه ل هه‌رێما كوردستانێ نه‌كارینه حه‌زا مه‌عمیل و هه‌ڤوه‌لاتیان پربكن ب رێیا دانا ڤان كارتان و بكارئینانا وان و هه‌تا زۆربه‌یا به‌نكان هێشتا كار ب كارتێن بانكى نه‌كرینه تنێ رێژه‌یه‌كا كێم نه‌بت و ڤێ رێژێ ژى هنده‌ك مه‌رجێن گران داینه به‌ر هه‌ڤوه‌لاتیان بۆ بده‌ستخستنا ڤان كارتان و ئه‌ڤ كارت ل هه‌مى جهان ناهێن بكارئینان و تنێ ل هنده‌ك جهێن دیاركرى یێن كو ئامیرێن راكێشانا دراڤى و بكارئینانا وان هه‌یین. هه‌ژیه بێژین هێشتا ب دروستى تاك و هه‌ڤوه‌لاتیێن وه‌لاتێ مه دانوستاندن ل گه‌ل به‌نكان نه‌كرى و ئه‌ڤ كارت بكارنه‌ئیناین، نێزیكه هنده‌ك وه‌لاتێن پێشكه‌فتى ل شوونا بكارئینانا ڤان كارتان هنده‌ك شێوازێن نووتر بكاربینن مینا وه‌لاتێ چینێ كو د نوكه دا شێوازێ وه‌رگرتنا سه‌ر و چاڤان به‌رامبه‌ر ئامێرێ (Scanning device) كو ئامیره‌یه‌كه سه‌ر و چاڤێن هه‌ڤوه‌لاتیێ و معه‌میلێ به‌نكێ هاتیه وه‌رگرتن و دهێته بكارئینان ل شوونا بكارئینانا كارتێن بانكى یان ژى دراڤى كو تنێ ب رێیا ته‌ماشه‌كرنا ڤى ئامیرى ئه‌ڤ تاك دكارت بهایێ هه‌ر تشتێ كرى بده‌ت و ل شوونا دانا دراڤێ ب كاش یان ژى ب رێیا كارتێ ڤى شێوازێ دانێ بكاربینت و ئه‌ڤ شێوازه ژ شێوازێن نوو و تازه‌یه و رێ دگرتن ل به‌ر هه‌ر كریاره‌كا دزینێ یان ژى شاشیان, و بۆ بكارئینانا ڤێ رێیێ ل وه‌لاتێ چینێ شاشه یان ئامێرین تایبه‌ت ب ڤێ پرۆسێسێ هاتینه ده‌ینان ل هه‌مى جهان و ماركێت و دكانان. هه‌ر دیسا هه‌ژیه بێژن كو وه‌لاتێ چینێ ژ وان وه‌لاتانه یێن ب رێژه‌یه‌كا زۆر كرین و فرۆتن ب رێیا مۆبایلێ و كارتێن بانكى دهاته‌كرن، لێ ئه‌ڤ شێوازێ نوو و بكارئینانا ته‌كنولۆژیایا سه‌رده‌م دێ بنه ئه‌گه‌ر بازارێن وان پتر گه‌رم و گۆرى تێدا په‌یدا ببت و كریارێ وان زێده‌تر مفایى ژێ وه‌رگرت. له‌وا ب دیتنا من هه‌ر بانكێن مه نه‌شیانه د شێوازێ بكارئینانا كارتێن بانكى دا د سه‌ركه‌فتى بن، بلا مفایى ژ سه‌ربۆر و ته‌كنولوژیایا وه‌لاتێ چینێ وه‌ربگرن و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ژى دا رێ ل به‌ر ده‌ركه‌ڤتنا دراڤى ب وه‌لاتێن بیانى بگرت و پتر كریارێ خوه ژ كریارێن دزینێ بپارێزت پێدڤیه شێوازێ بكارئینانا سه‌روچاڤان به‌رامبه‌ر شاشێن كۆمپیۆته‌رى بسه‌پینت ل سه‌ر بانكێن وه‌لاتێ مه دا هه‌م ئابوورێ هه‌رێما كوردستانێ گه‌شه بكت و هه‌م ژى سیسته‌مێ بانكى به‌رده‌وام دورارێ و پێشكه‌فتنێ دا بت.
