شاره‌زایه‌كێ مێژوویێ: هێژ دیموكراسیا گه‌لان بۆ رۆژهه‌لاتا ناڤین زوو یه
دیدار، نیوار محه‌مه‌دسه‌لیم:
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی شاره‌زایێ وارێ مێژوویێ د دیداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ دیاركر كو هێژ بۆ پرۆژێ په‌كه‌كێ یێ دیموكراسیا گه‌لان زوویه و ل رۆژهه‌لاتا ناڤین سه‌رناگریت، ئه‌و بۆ جهه‌كێ وه‌كو ئورۆپا یێ باشه. ئاشكه‌را ژی كر كو خیانه‌ت نه ب تنێ ئه‌وه ب تنێ تو ئه‌ردی ب فرۆشیه كه‌سه‌كی یان راده‌ست بكه‌یی یان پێزانینان ڤه‌گوهێزی. گه‌نده‌لی و خزمه‌تنه‌كرن و چاڤ نه‌دان و گوهنه‌دانا شیانێن گه‌نجان ژی خیانه‌ته. ده‌رباره‌ی ره‌وشا ئێكه‌تیێ ژی دا زانین كو سرۆشتێ وێ یێ وه‌سایه هه‌رده‌م ئالوز و نه‌سه‌قامگێری یا تێدا و ل دۆر ئه‌مریكا ژی دبێژیت: كوردان سه‌ربۆره‌كا ته‌عل یا ل گه‌ل ئه‌مریكا هه‌یی و دڤێت هه‌رده‌م پێگوهۆڕێ وێ هه‌بیت
ئه‌ڤرۆ: كورد نه‌ته‌وه‌یه؟ هه‌كه به‌لێ، بۆچی هه‌تا نها نه‌شیایه ئێكبوونا خوه ب سه‌لمینیت؟ چ باشه بهێته كرن دا هه‌ست ب به‌رپرساتیێ به‌رامبه‌ر ڤی قه‌واره‌یی بكه‌ن؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: ل دووڤ پیڤه‌رێن زانستی بۆ پێناسا نه‌ته‌وه، كو نه‌ته‌وه ژ كۆمه‌كا مرۆڤان یێن ل سه‌ر پارچه‌كا ئه‌ردی دژین پێك دهێت كه‌لتور و زمان و ره‌گه‌زێ وان ئێكه، هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك یێن هه‌ین. هه‌كه ئه‌م ڤێ پێناسا زانستی ل سه‌ر ملله‌تێ كورد ب سه‌پینین دێ بینین كورد نه‌ته‌وه‌نه و نه‌ته‌وه‌كێ ره‌سه‌نن. نێزیكی 50 ملیۆن كه‌سان ل سه‌ر پارچه‌كا ئه‌ردی دژین كو كوردستانه و ره‌گه‌زه‌كێ هه‌ڤپشك یێ هه‌یی كو ملله‌ته‌كێ هند و ئاری نه. به‌ری چار هزار سالان د كۆچا ب كۆم دا كو دبیته به‌ری میدیان ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ ژیایینه. هه‌ر دیسان مه زمانه‌كێ ئێكگرتی ژی هه‌یه كو زمانێ كوردی یه ب هه‌بوونا چه‌ندین ده‌ڤوكێن جودا. مه به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك ژی یێن هه‌ین.
ب درێژاهیا مێژوویێ ژ به‌ر دیرۆك و جوگرافیا كوردستانێ نه‌شیاینه وه‌كو كورد هه‌بوونا خوه ب سه‌لمینن. هه‌رده‌م بنگه‌هێ شه‌ران بوویه و ملله‌ت و ده‌وله‌تێن ب هێز حوكمرانی ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ كریه و ب درێژاهیا مێژوویێ جهێ شه‌ر و پێكدادانان بوویه. هه‌ر ژ ده‌وله‌تا ئه‌كه‌دی و هه‌تا بگه‌هیه ده‌وله‌تا سه‌فه‌وی. د سه‌ر هندێ ژی را ل گه‌له‌ك هه‌لكه‌فتان كوردان شیایه ئێكرێزیا خوه ب سه‌لمینن، به‌لێ ب حوكمێ نها و به‌رژه‌وه‌ندیێن نها د نها دا كوردستان هاتیه پارچه‌كرن.
ئه‌ڤرۆ: كورد پێدڤی ب ده‌وله‌ته‌كا نه‌ته‌وه‌ی هه‌نه هه‌موو كورد ل هه‌موو پارچێن كوردستانێ بژین یان ژی ئێدی ئه‌ڤا دبێژنێ نه‌ته‌وه وه‌كو مودێل نه‌مایه و پێكڤهژیانا گه‌لان نها گرنگتره وه‌كو ئه‌وا نها په‌كه‌كه بانگه‌وازێ بۆ دكه‌ت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: ل دووڤ بنه‌مایێن نێڤده‌وله‌تی كوردان مافێ هه‌یی بڕیارا چاره‌نڤیسێ خوه بده‌ن. به‌لێ هه‌ر ژ كه‌ڤندا هه‌ر ژ ئمبراتۆریه‌تا میدی بگره و هه‌تا كۆمارا كوردستان ل سالا 1946ێ دیرۆك ژی دیده‌ڤانه كو چه‌ندین ئمبراتۆریه‌ت و مێرنشین و شاهنشینێن سه‌ربه‌خۆ ل ده‌ڤه‌رێ هاتینه دامه‌زراندن، به‌لێ دبیت ئه‌ڤرۆ ژیوارێ نێڤده‌وله‌تی و ئه‌و رێكه‌فتنێن نێڤده‌وله‌تی و ئه‌و سنورێن ده‌ستكرد یێن ل ده‌ڤه‌رێ هه‌ین دبیت رێگربن كوردستانه‌كا ئێكگرتی چێكه‌ن، به‌لێ ئه‌ڤه خه‌ون و هیڤیا هه‌موو كوردایه. دبیت ئه‌ڤرۆ ره‌وش ب ره‌نگه‌كێ دی بیت. پشتی بۆرینا زێده‌تری 100 سالان ل سه‌ر دووماهی دابه‌شكرنا كوردستانێ، ئه‌ڤرۆ ده‌ستپێك بۆ وێ چه‌ندێ یه هه‌ر پارچه‌ك بشێت ئازادیا خوه ب ده‌ست خوه بێخیت ل دووڤ ژیوارێ وی وه‌لاتێ ئه‌و تێدا دژین. به‌لێ دیموكراسیا گه‌لان بۆ رۆژهه‌لاتا ناڤین هێژ زوو یه. دبیت بۆ ئورۆپا چاره‌سه‌ریه‌كا باش بیت، به‌لێ بۆ ده‌ڤه‌را مه و جڤاك و ره‌وشه‌نبیریا ڤێ ده‌ڤه‌رێ دیمكراسیا گه‌لان چاره‌سه‌ریێن نه‌ته‌وی چاره ناكه‌ن.
ئه‌ڤرۆ: هه‌ر ژ ده‌ستپێكا ئه‌ڤا ئه‌حمه‌دێ خانی د مه‌موزینێ دا نیشا مه دایی و هه‌تا نها و دبیت پێشتر و ل سه‌ر ده‌مێن بهێت ژی خیانه‌تا كوردان بۆ هه‌ڤدو گه‌له‌ك یا به‌رچاڤه و چو جاران ژی نه‌هێلایه چو قه‌وارێن كوردی دروست ببن و هه‌كه دروست ژی ببن بۆ ده‌مه‌كێ گه‌له‌ك كێم بوویه، ئه‌گه‌رێن ڤێ چه‌ندێ بۆ چ د زڤرینی؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: خیانه‌ت ئێكه ژ ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كی یێن سه‌رنه‌كه‌فتنا شوره‌ش و سه‌رهلدان و مێرنشینێن كوردی، به‌لێ نه ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی بوویه، خیانه‌ت ده‌رده‌كێ گرانه، ب دیتنا من چاره‌سه‌ریا وێ ب ره‌وشه‌نبیریێ یه و گرنگی دانه ب بهایێن ئاخ و نه‌ته‌وێ و په‌روه‌رده‌كا دروست دێ خیانه‌تێ بن بڕكه‌ت ژ خیانه‌تێ. خیانه‌ت نه ب تنێ ئه‌وه ب تنێ تو ئه‌ردی ب فرۆشیه كه‌سه‌كی یان راده‌ست بكه‌یی یان پێزانینان ڤه‌گوهێزی. گه‌نده‌لی و خزمه‌تنه‌كرن و چاڤ نه‌دان و گوهنه‌دانا شیانێن گه‌نجان ژی خیانه‌ته. كۆمه‌كا كاران نها دهێنه كرن دچنه د چارچۆڤێ شكه‌ستن و خیانه‌تا وه‌لاتی دا.
ئه‌ڤرۆ: چ بهێته كرن باشه دا كو بشێین قه‌واره‌كێ نه‌ته‌وه‌ی یێ ئێك بیر و بۆچوون د به‌رژه‌وه‌ندا ملله‌تی دا بیت دروست بكه‌ین؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: چێكرنا قه‌واره‌كێ ئێكگرتی بۆ هه‌رچار پارچێن كوردستانێ د ڤی قووناغێ دا یێ دژوار و ب زه‌حمه‌ته. ئه‌م دشێین ب رێیا په‌روه‌رده‌كا زانستی یا دروست ب رێیا هزرێن نه‌ته‌وی یێن دروست. هه‌روه‌سا ده‌ستنیشانكرنا نمونه‌كا راستگۆ یا حوكمرانیێ هه‌روه‌سا دابینكرنا دادپه‌روه‌ریا جڤاكی و خزمه‌تگۆزاریێن سه‌رانسه‌ری و ب سه‌رخستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌ی ل سه‌ر یێن حزبی و ب ده‌رفه‌ت دیتنا داهات و سامان و كه‌لتوری و دوورخستنا بابه‌تێ خزمه‌تایێ ئه‌ڤه ئه‌ز بۆ ڤێ قووناغێ دبێژم.
ئه‌ڤرۆ: تو پێشبینی دكه‌ی كو ئه‌ڤا نها هه‌یی كو هه‌رێما كوردستانێ یه دێ یا پاراستی بیت و ئێدی ژ هه‌نجامێ ڤان هه‌ڤركیێن نها ل ناڤ هه‌رێما كوردستانێ هه‌یی و په‌كه‌كێ و عیراق و ئیران و توركیا ژ لایه‌كێ دی ڤه ژ ناڤ ناچن؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: سه‌ره‌رای وان كێماسیێن ل هه‌رێما كوردستانێ هه‌ین، بابه‌تێ ژناڤچوونا قه‌وارێ هه‌رێما كوردستانێ ب دوور دبینم. كوردستان یا بوویه نموونه‌كا پێكڤه‌ژیانێ. نموونه‌كا پاراستنا ماف و كه‌لتوریێن نه‌ته‌وی و ئاینی ئه‌ڤه ب دیده‌ڤانیا وه‌لاتێن ئورۆپی و نه‌ته‌وێن ئێكگرتی و رێكخراوێن نێڤده‌وله‌تی. ئه‌و بزاڤێ دكه‌ن ڤێ نمونێ باشتر لێ بكه‌ن و ئه‌ڤه د به‌رژه‌وه‌ندا وان ژی دایه نه ب تنێ یا كوردان. دخوازم ئه‌ڤ كێماسیێن هه‌ین ژی بهێنه چاره‌كرن و ئه‌و وێنه‌یێ هه‌یی گه‌شتر و بریقه‌دارتر لێ بهێت.
ئه‌ڤرۆ: ب دیتنا ته بۆچی په‌كه‌كێ پرۆژێ خوه یێ كوردستانا مه‌زن گوهۆڕی بۆ پێكڤه ژیانا گه‌لان؟ ئایا توركیا دێ ڤێ پێكڤهژیانا گه‌لان ل گه‌ل ملله‌تێ كورد یان په‌كه‌كێ قه‌بوول كه‌ت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: ئه‌و گرێدایی په‌كه‌كێ یه و پێدڤیه په‌كه‌كه وی پرۆژه‌یی د چارچۆڤێ ده‌وله‌تا توركیا دا چاره بكه‌ت. خه‌باتا باكوورێ كوردستانێ بۆ وان بهێلین و بهێلین خه‌لكێ وێ، وێ بڕیارێ بده‌ت و ب چ ره‌نگ مافێن خوه ب ده‌ست خوه ڤه بینیت. داخوازێ ژ په‌كه‌كێ دكه‌ین مایتێكرنێ د باشوورێ كوردستانێ دا نه‌كه‌ن چونكو باشوورێ كوردستانێ باشتر دزانیت چاوان ره‌فتارێ بكه‌ت. مه‌یدانا باكوور بلا بۆ وه‌لاتیێن باكوورێ كوردستانێ بیت و مه‌یدانا باشوورێ كوردستانێ ژی بلا بۆ وه‌لاتیێن باشوورێ كوردستانێ بیت.
ئه‌ڤرۆ: بۆچی په‌كه‌كه ناهێلیت هه‌رێما كوردستانێ ئارام بیت و چ بهێته كرن ل ڤی سه‌رده‌می دا كو په‌كه‌كه هه‌رێما كوردستانێ ته‌نا بهێلیت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: مایتێكرنا په‌كه‌كێ ب راستی دبیته ئه‌گه‌رێ ئالوزتركرنا كاودانان و دبیته ئه‌گه‌رێ وێ چه‌ندێ كو رێ ل به‌ر ده‌وله‌تێن ده‌وروبه‌ر خۆش كه‌ت مایتێكرنا د هه‌رێما كوردستانێ بكه‌ن. ده‌ڤه‌ره‌كا زۆر ژی ژ هه‌رێما كوردستانێ دابڕیه و ده‌ستێ ئاڤه‌دانیێ ناگه‌هیتێ. هیڤیدارین رۆژه‌كێ بگه‌هنه وێ بڕیارێ و راستیێ كو جهێ دروست یێ خه‌باتا وان باكوورێ كوردستانێ یه. مانا وان ل ناڤا هه‌رێما كوردستانێ دبیته سه‌رگێژی بۆ هه‌رێما كوردستانێ و گه‌له‌ك جاران ژی ئالوزیێن مه‌زن دروست بووینه. هیڤی دكه‌م د خه‌لكێ باشوور بگه‌هن.
ئه‌ڤرۆ: دیتنا ته بۆ ئه‌ڤ ره‌وشا نها د ناڤ ئێكه‌تی نشتیمانی كوردستان دا ده‌ركه‌فتی چیه؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: ئه‌ڤ كێشێن نها د ناڤ ئێكه‌تیێ دا په‌یدا بووین ژ سرۆشتی دامه‌زراندنا ئێكه‌تی نشتیمانی كوردستانه. هه‌ر ژ دامه‌زراندنا وێ ل سالا 1976ێ د لایه‌ن و ته‌ڤگه‌ر و هزرێن جودا دا ده‌رباز بوویه. ئه‌ڤ هه‌ڤركه دێ د ناڤ ڤێ حزبێ دا د به‌رده‌وام بن. مه پێ نه‌خۆشه ژی چونكو مه‌ترسیێ ل سه‌ر باژێره‌كێ هه‌رێما كوردستانێ دروست دكه‌ن. هه‌ڤركی كاره‌كێ ساخله‌مه به‌لێ هه‌كه نه‌گه‌هیته ئاسته‌كی كو ده‌ستێ خوه بۆ ژ ده‌رڤه دروست بكه‌ن و بگه‌هیته وی راده‌یی كو ده‌وله‌تێن هه‌رێمی مایتێكرنێ بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌رێ سیاسه‌تا پارتێن سیاسی ل سلێمانیێ گه‌فه ل سه‌ر قه‌وارێ هه‌رێما كوردستانێ؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: سیاسه‌تا سلێمانیێ نه‌بوویه گه‌ف ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ. یا باشتر ئه‌وه كو پارتێن سیاسی ل سه‌ر ده‌ڤه‌رانێ كار نه‌كه‌ن و هزرا وان یا كوردستانی بیت. پێدڤیه هزرا وان یا كوردستانی بیت و به‌رنامێ وان بۆ ئاڤه‌دانكرن و خزمه‌تگۆزاری و پێكڤه ژیانێ یێ هه‌موو كوردستانێ بیت.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌رێ باشتره ل ڤی سه‌رده‌می هه‌رێما كوردستانێ ب ره‌نگه‌كێ گشتی وه‌كو ده‌سته‌لات په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل كێ باش كه‌ت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: دڤێت هه‌رێما كوردستانێ ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیا سیاسی په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل هه‌موو وه‌لاتان خۆش كه‌ت ب تایبه‌ت وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر و وه‌لاتێن جیهانی وه‌كو ئێكه‌تیا ئورۆپی و ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی و ئیسلامی و چین و ئه‌مریكا و هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ و بۆ هه‌موو وه‌لاتان ب سه‌لمینین كو نه‌گه‌فین بۆ چو وه‌لاتان.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌رێ ئه‌ڤا ئه‌مریكا دكه‌ت خاپاندنه یان ژی ئه‌مریكا دێ هه‌رێما كوردستانێ ژ هه‌ر ده‌ست درێژیه‌كێ پارێزیت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: مه سه‌ربۆرێن ته‌عل یێن ل گه‌ل ئه‌مریكا هه‌یی. هه‌ر ژ شوره‌شا ئیلۆنێ و نه‌كسا 1975ێ و سه‌رهلدانا 1991ێ و ئه‌ڤه ژ وی ده‌می وه‌ره ژ به‌ر به‌رژوه‌ندیێن خوه هه‌رێما كوردستانێ د پارێزیت. د سه‌ر هندێ ژی دڤێت ئه‌م هه‌موو تشتێ خوه نه‌كه‌ینه دده‌ستێ ئه‌مریكا دا، چونكو هه‌كه پشتا خوه دا مه وه‌كو ئه‌ڤغانستان لێ نه‌هێین، پێدڤیه مه پێگوهۆڕ هه‌بن چو ئێكه‌تا ئورۆپی یان رۆسیا یان ژی عیراق ب خوه یان ژی هه‌ر وه‌لاته‌كێ دی، به‌لێ پشت به‌ستنا ئێكسه‌ر ل سه‌ر ئه‌مریكا نه‌كه‌ین.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌رێ گرنگه هه‌رێما كوردستانێ په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل ئسرائیل باش كه‌ت؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: گه‌له‌ك جاران كورد ب وێ چه‌ندێ دهێنه تومه‌تباركرن كو بۆ ئسرائیل كار دكه‌ین، یان كوردستان ئسرائیلا دویێ یه ل ده‌ڤه‌رێ. به‌لێ ئه‌ڤ تومه‌ته د بێ رامانن. كه‌سانێن جوهی ژی ڤان تشتان به‌لاڤ دكه‌ن دا كو پتر كه‌ربێن عه‌ره‌بان ژ كوردان ڤه بن و ل ریفراندۆمێ ژی پشته‌ڤانیا وان بۆ هه‌رێمێ بۆ مه ب خرابی زڤری. هه‌موو وه‌لاتێن عه‌ره‌ب په‌یوه‌ندی یێن ل گه‌ل عه‌ره‌بان هه‌ین، هاریكاریا مه ژی یا كری، به‌لێ دبیت ئه‌و هاریكاری بۆ لاوازكرنا عه‌ره‌بان بیت. هه‌ر كه‌سێ پشته‌ڤانیا مه بكه‌ت دێ رێزێ لێ گرین، به‌لێ نه په‌یوه‌ندیێن مه ل سه‌ر كیستێ ده‌وروبه‌رێن مه بن.
ئه‌ڤرۆ: ل دووماهیێ ته چ هه‌یه بێژی؟
د. خه‌لیل ئه‌ترووشی: كاودانێن هه‌رێما كوردستانێ د نازكن و دڤێت هه‌رێمێ پێنگاڤێن رژدتر بهێنه هاڤێتن بۆ چاكسازیێن دامه‌زراوێن هه‌رێما كوردستانێ. هه‌كه كوردان دڤێت ب هێز بن نه ب تنێ ل گه‌ل به‌غدا دڤێت په‌یوه‌ندیێن ب هێز یێن پارتێن كوردستانی دروست بكه‌ت. هه‌روه‌سا دادیا جڤاكی و ئه‌و گه‌نده‌لیا ل سه‌ر ئاستێ دارایی و ئابووری بهێنه راگرتن دا كو كوردستانه‌كا ئاڤه‌دان و ب هێز هه‌بیت.
