سه‌رۆكێ زانكۆیا دهۆك: دێ بزاڤێ كه‌ین زانكۆیێ زێده‌تر تێكه‌لی جڤاكی بكه‌ین
دیدار، نیوار محه‌مه‌دسه‌لیم:
د. داود ئه‌ترووشی، سه‌رۆكێ زانكۆیا دهۆكێ د دیداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ به‌حس ل ره‌وشا زانكۆیا دهۆك و ئاماده‌كاریێن وێ دكه‌ت بۆ سالا نوو یا خواندنێ و دده‌ته دیاركرن كو ئه‌ڤ ساله ماسته‌ر دێ ل پلاندانانێ هێته ڤه‌كرن و دبیت پێنج هزار قوتابی ژی ل پشكێن جودا بهێنه وه‌رگرتن.
سه‌رۆكێ نوو یێ زانكۆیا دهۆكێ به‌حس ل كار و پرۆژێن خوه ژی دكه‌ت و دده‌ته زانین كو ئه‌و دێ بزاڤێ كه‌ن زانكۆیێ زێده‌تر تێكهه‌لی جڤاكی كه‌ن ب مه‌ره‌ما وێ چه‌ندێ پتر مفا ژ زانكۆیێ بهێته وه‌رگرتن ب ره‌نگه‌كێ ئێكسه‌ر.
ئه‌ڤرۆ: پلانێن هه‌وه وه‌كو زانكۆیا دهۆك بۆ ئه‌ڤ ساله چنه و سیسته‌مێ خواندنێ دێ یێ چاوان بیت؟
د. داوود ئه‌ترووشی: حه‌فتیا بۆری كۆمبوونا جڤاتا وه‌زاره‌تێ بوو و تێدا بڕیار هاته دان كو دێ خواندن ب شێوازێ كه‌مپ بیت، ئانكو قوتابی دێ ڤه‌گه‌رنه هۆلێن خواندنێ و سیسته‌مێ جاران یێ پێشی كۆرۆنایێ دێ هێته په‌یره‌و كرن، ئه‌ڤه ژی ل سه‌ر رێنما و راسپاردێن جڤاتا بلندا كۆرۆنایێ.
ل 1ی ئیلۆنێ بریاره مامۆستا ڤه‌گه‌رنه ده‌وامێن خوه و ده‌رباره‌یی قوتابیان ژی زانكۆ هاتینه سه‌رپشككرن كو ده‌سپێكرنا ده‌واما وان، به‌لێ هێشتا مه وه‌كو زانكۆیا دهۆكێ ژڤانێ ده‌واما قوتابیان بۆ زانكۆیێ ده‌ست نیشان نه‌كریه و بڕیاره د حه‌فتیا بهێت دا جڤاتا زانكۆیێ كۆم ببیت و بڕیارا ده‌ستپێكرنا سالا نوو یا خواندنێ بهێته دان.
سال ژ دو وه‌رزان پێك دهێت و هه‌ر وه‌رزه‌ك ژ 15 حه‌فتیان پێك دهێت و د كۆمبوونا حه‌فتیا بهێت دا، دێ ژڤانێ ده‌ستپێكرنا وه‌رزێ ئێكێ یێ خواندنا ئه‌ڤ ساله هێته ئاشكه‌راكرن.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌ڤ ساله دێ چ پشكێن نوو هێنه ڤه‌كرن یان ژی دێ چ پشك هێنه گرتن؟
د. داوود ئه‌ترشی: ژ نوو یێ ده‌ست ب كار بوویم و هێشتا ئاگه‌هداری هه‌موو پلانێن زانكۆیێ نینم، د رۆژێن بهێت دا دێ زێده‌تر هایداری وی بابه‌تی بم، به‌لێ ل دووڤ پێزانینێن من، ئه‌ڤ ساله دێ پشكا پلاندانانێ ل زانكۆیا دهۆكێ ماسته‌رێ ڤه‌كه‌ت و بابه‌ت چوویه وه‌زاره‌تێ و ره‌زامه‌ندی هاتیه كرن، بابه‌تێ ژمارا وه‌رگرتنا قوتابیان مایه، هێشتا وه‌زاره‌تێ بڕیار ل سه‌ر نه‌دایه.
ئه‌ڤرۆ: ژماره‌كا زۆر یا پشكان ل زانكۆیا دهۆكێ هه‌نه و پێدڤیا بازاری پێ نینه، هزار ل هندێ نه‌هاتیه كرن كو پلانه‌ك بهێته دانان كو ئێدی ئه‌و پشك بهێنه ڤه‌كرن یێن بازاری پێدڤی پێ هه‌یی؟
د. داوود ئه‌ترشی: هه‌موو زانكۆیێن كوردستانێ ژماره‌كا پشكان یێن هه‌ین یێن گه‌له‌ك ل دووڤ پێدڤیا بازاری نینن. سالانه ژماره‌كا قوتابیان یێن هه‌ین ژماره‌كا قوتابیان لێ دهێنه وه‌رگرتن و ده‌ردچن و بازارێ كاری پێدڤی ب وان هه‌موو قوتابیان نینه. ڤه‌كۆلین ل سه‌ر نه‌هاتینه كرن و ژماره ل به‌ر ده‌ستێ مه نینه، به‌لێ بڕیارا ڤێ چه‌ندێ ژی د ده‌ستێ زانكۆیان ب خوه دا نینه، ل دووڤ بڕیارا وه‌زاره‌تێ یه.
یا دروست ئه‌وه كو وه‌زاره‌تا پلاندانانانێ و ل دووڤ پێدڤیا دیتنا پاشه‌رۆژێ یا هه‌ر كاره‌كی ئه‌و ده‌ست نیشان بكه‌ت كا دێ چه‌ند قوتابی ل كیشك پشكێ هێنه وه‌رگرتن. پێدڤیه ئه‌و بێژنه مه كا پێدڤی ب چ پشك هه‌یه پتر گرنگی دێ بۆ كیش پشكان بیت.
ئه‌ڤرۆ: حوكمه‌تێ گرنگی دا به‌رنامێ توانا سازیێ، گه‌له‌ك كه‌سان به‌رێ خوه دابوویێ، پشتی نه‌مانا ڤی به‌رنامه‌ی ئێدی قوتابی ب خوه ل زانكۆیان دگه‌رن و یێن هه‌ین ژی ل ده‌مێ ل زانكۆیه‌كێ دهێنه وه‌رگرتن وه‌كو پێدڤی ده‌وامێ ناكه‌ن و دووڤچوون بۆ ڤان كه‌سان نینه؟
د. داوود ئه‌ترشی: ئه‌ڤ پرسیاره گه‌له‌ك لایه‌نا ب خوه ڤه دگریت، ده‌رباره‌یی توانا سازیێ، بۆ ماوه‌كی و ل ده‌مه‌كێ ده‌ستیشانكری هه‌بوو، د نها دا ئه‌و به‌رنامه نه‌مایه، ژ به‌ر هه‌ر ره‌وشه‌كا هه‌بیت، ئه‌ڤه ژی ل دونیایێ هه‌موویێ بۆ ده‌مه‌كێ ده‌ست نیشانكری، حوكمه‌ت هنده‌ك به‌رناما بۆ ماوێن ده‌ست نیشانكری ددانن ل دووڤ پێدڤیاتیا وان، هه‌تا ئه‌و پێدڤیاتی هه‌موو پڕ دبیت.
دبیت نها هزر و به‌رنامێن باشتر ژی هه‌بن، به‌لێ ژ به‌ر كێشێن دارایی یێن هه‌رێما كوردستانێ هێشتا چو تشتێ نووتر نه‌هاتبیته جهێ وی یان ژی به‌رده‌وامی ب وی به‌رنامه‌ی نه‌هێته دان.
یا دژی گه‌له‌ك دچنه ژ ده‌رڤه و هنده‌ك د ئاستێ باش دانه و هنده‌ك ژی د ئاستێ خراب دانه. قوتابی یێ ئازاده ل سه‌ر كیستێ خوه ل هه‌ر جهه‌كێ هه‌بیت ب خوینیت، چو بۆ ماسته‌رێ یان دكتورایێ كو هنده‌ك بۆ به‌كالریوسێ ژی دچن، وه‌زاره‌تا خواندنا بلند لیسته‌كا ناڤێن زانكۆیان یا به‌لاڤكری و دانپێدان پێ دهێته كرن، د راستی دا باوه‌ریێ ب هه‌موو زانكۆیان دئینین، به‌لێ ئه‌ڤه ئه‌ون یێن ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ د باوه‌ر پێكری. ئه‌و زانكۆیێن ئێكه‌تیا زانكۆیێن جیهانی دانپێدانێ پێ دكه‌ت، ئه‌م ژی دانپێدانێ پێ دكه‌ین.
گه‌نجێن مه دا بچنه زانكۆیێن باش بخوینن، وه‌زاره‌تا خواندنا بلند ژماره‌كا زانكۆیان یا هه‌یی كو یێن د لیسته‌كێ دا و سالانه پێداچوونێ پێدا دكه‌ت و دانا باوه‌رناما ل دووڤ وێ لیستێ یه، ئانكو هه‌ڤبه‌ركرنا باوه‌رناما. هنده‌ك زانكۆ دبیت نه د ئاستێ پێدڤی دابن، ژ به‌ر هندێ ژی دڤێت وه‌زاره‌ت پێداچوونه‌كێ د شێوازێ هه‌ڤبه‌ركرنا باوه‌رناما دا بكه‌ت وه‌سا نه‌بیت كه‌سه‌ك بێ ده‌ستووری چووبیت یان سستی د ده‌واما خوه یا وێرێ دا كربیت ل ڤێرێ بێژینێ هه‌ره دو بابه‌تا به‌لاڤ بكه‌ت و سمیناره‌كێ پێش كێش بكه‌ت و ب دووماهی هات، پێدڤیه رێیه‌كا باشتر بۆ هه‌ڤبه‌ركرنا باوه‌رناما هه‌بیت.
بۆ ڤی بابه‌تی ژی ل گه‌ل ئێك ژ رێڤه‌به‌رێن گشتی ل وه‌زاره‌تا خواندنا بلند و ڤه‌كۆلینێن زانستی ئاخفتیمه كو پێدڤیه هنده‌ك رێكارێن دی بۆ هه‌ڤبه‌ركرنا باوه‌رنامێ بهێنه وه‌رگرتن و هه‌ر كه‌سێ دچیته وه‌لاته‌كی دخوینیت ژی بزانیت كو هه‌ڤبه‌ركرنا باوه‌رنامێ وه‌سا یا ب ساناهی نابیت.
ئه‌ڤرۆ: ب دیتنا هه‌وه یا ساخله‌مه زمانێن هه‌مه‌ره‌نگ د خواندنێ دا ل زانكۆیێ دهێنه بكارئینان؟
د. داوود ئه‌ترشی: ئه‌م یێ به‌حسا زانكۆیێ دكه‌ین، ل زانكۆیێ ژی چه‌ند زمانه‌ك یێن هه‌ین و ب تشته‌كێ گه‌له‌ك گرنگ دزانین كو پشكێن زانستی ئنگلیزیێ دخوینن و پشكێن دژی كوردیێ دخوینن و هنده‌ك عه‌ره‌بی ژی یا هه‌یی. گه‌له‌ك یا گرنگه هه‌ر هه‌ر پشكه‌كا قوتابی لێ ده‌ربچیت، زمانێ كوردی گه‌له‌ك ب باشی بۆ خواندن و نڤیسین و تێگه‌هشتنێ بزانیت و بشێت تشتی پێ بنڤیسیت، ل گه‌ل ڤێ چه‌ندێ یا گرنگه ژی ژبلی زمانێ كوردی كو زمانێ دایكێ یه زمانه‌ك یان دویێن دی ب باشی بزانن. ئه‌م نه‌شێین هه‌موو وانان بكه‌ینه كوردی، به‌لێ ئه‌ڤ هه‌ڤره‌نگیه تشته‌كێ گه‌له‌ك باشه. سه‌رپشككرنا قوتابیان ژی ل پۆلا 12ێ بۆ نمرێن وانێن زمانان تشته‌كێ گه‌له‌ك نه‌یێ ساخله‌م بوو، پێدڤیه گرنگیه‌كا مه‌زن ب زمانان بهێته دان.
زمان ژی دێ ئێك ژ وان تشتان بیت یێن دێ كار ل سه‌ر كه‌ین كا زمان ب ڤی ره‌نگی بیت یان دێ گوهۆڕین ل سه‌ر هێنه كرن.
ئه‌ڤرۆ: زانكۆیا دهۆك شیایه نفشه‌كی چێكه‌ت، ئێدی ئه‌و ب خوه زانكۆیا خوه ب رێڤه ببه‌ن؟
د. داوود ئه‌ترشی: ده‌ما ده‌ستپێكێ زانكۆیا دهۆكێ هاتیه دانان، مامۆستا نه‌بوون ئه‌ڤێن هه‌ین ژی گه‌له‌ك د كێم بوون. هه‌ر مامۆستایه‌ك ژ جهه‌كی هات و هه‌ر د كێم ژی بوون، نها مه 1700 مامۆستا یێن هه‌ین و پتریا وان ژی ئه‌ون یێن زانكۆیا دهۆكێ به‌رهه‌ڤكرین. نها زێده‌تر پشت به‌ستنێ ل سه‌ر ده‌رچوویێن خوه دكه‌ت.
مه هنده‌ك كولیژ یێن هه‌ین مامۆستا لێ دكێمن، نها خواندنا بلند یا ڤه‌كری و یێ بزاڤێ دكه‌ن بۆ خوه هێژ كادری به‌رهه‌ڤ كه‌ن و هنده‌كان ژی هێژ یێ كێمه. پێدڤیه كار ل سه‌ر وان بكه‌ین.
ئه‌ڤرۆ: ته چو هیڤی ب زانكۆیا دهۆك هه‌نه و هێژ نه‌شیایه بكه‌ن؟
د. داوود ئه‌ترشی: هه‌رده‌م مه هیڤی یا هه‌یی زانكۆیێن مه د ئاسته‌كێ باشتر دابن، ئه‌م هه‌موو دزانین كو زانكۆیێن مه نه د ئاستێ پێدڤی دانه و پێدڤی ب كاره‌كێ باشتره و ژ وه‌زاره‌تا خواندنا بلند ده‌ست پێ دكه‌ت. گه‌له‌ك یا گرنگه وه‌زاره‌ت ب بڕیارێن خوه ژینگه‌هه‌كا ئارام دروست بكه‌ت، نابیت هه‌ر سال ب شێوازه‌كی قوتابیان وه‌ربگرین یان خواندنا بلند ڤه‌كه‌ت. ب پشت راستی ژی ده‌لیڤا كاركرنێ د زانكۆیێ دا گه‌له‌ك یێ به‌رفره‌یه و مرۆڤ دشێت گه‌له‌ك كاران بكه‌ت. بارێ دارایی ژی یێ كوردستانێ كارتێكرنا ل سه‌ر زانكۆیان كری كو هنده‌ك پێنگاڤان بهاڤێژن، به‌لێ دڤێت نه‌راوه‌ستن و به‌رده‌وام پێنگاڤا به‌ر ب پێش ب هاڤێژن، دڤێت ل سه‌ر كوالێتیێ كار بكه‌ین، هنده‌ك تشت د ناڤ زانكۆیێ دا دهێنه كرن كارتێكرنێ ل سه‌ر كوالێتیێ دكه‌ت. بابه‌تێ دی یێ ڤه‌كۆلینێن زانستی یه و دڤێت ڤه‌كۆلین ژی دڤێت ب ره‌نگه‌كی بهێنه كرن ئاریشێن كوردستانێ چاره بكه‌ن، نه ب تنێ بۆ ناسناڤێ زانستی بیت.
خالا سیێ ژی ئه‌وه كو زانكۆ زێده‌تر بچیته د ناڤ جڤاكی دا و جڤاك ژی باشتر بچیته د ناڤ دا، زانكۆ زێده‌تر د خزمه‌تا جڤاكێ كوردی دا بیت. هنده‌ك كولیژ كاره‌كێ باش دكه‌ن و هنده‌ك ژی گه‌له‌ك د دوورن ژ جڤاكی.
هیڤیدارم فوكسا مه گه‌له‌ك ل سه‌ر ڤان سێ بابه‌تان بیت، مه كادره‌كێ گه‌له‌ك باش و وه‌فادار و دلسۆز یێ ل زانكۆیا دهۆكێ هه‌یی و پشته‌ڤانیا ده‌رڤه‌یی زانكۆیێ ژی بۆ مه گه‌له‌ك یا گرنگه و پشته‌ڤانن ژی چونكو هه‌موویان بۆ خزمه‌تا دهۆكێ یه.
ئاستێ نه‌ته‌وی ژی گه‌له‌ك یێ گرنگه، دڤێت ل سه‌ر وێ چه‌ندێ ژی كار بكه‌ین كو ئه‌ڤ زانكۆیه به‌رهه‌مێ چنه و چاوان ب ده‌ست ڤه هاتینه چونكو نها زانكۆیا دهۆكێ نێزیكی 23 هزار قوتابیان یێن هه‌ین، سوباهی ئه‌ڤ هه‌موو قوتابیه دێ د ناڤ جڤاكی دا بنه كه‌رستێن به‌رهه‌مئینه‌ر و ئاڤاكرنا هزرا وان یا نه‌ته‌وی گه‌له‌ك یا گرنگه. ئاڤاكرنا كه‌ساتیه‌كا ته‌مام ب رێیا زانكۆیێ دێ گه‌له‌ك یا ئه‌رێنی بیت و هه‌ڤدژی ڤێ چه‌ندێ ژی هه‌كه د لاواز بن، ل جهێ چاره‌كرنا ئاریشێن كوردستانێ دێ بنه بارگرانی ل سه‌ر كوردستانێ.
ئه‌ڤرۆ: چاوان دێ شێین زانكۆیه‌كێ ئاماده كه‌ین بازارێ كاری ژی تێدا هه‌بیت؟
د. داوود ئه‌ترووشی: ئه‌ڤه بوو من به‌حسكری، زانكۆ دڤێت بچیته د ناڤ جڤاكی دا، بۆ نمۆنه كولیژا چاندنێ دشێت مفای ژ وی هه‌موو ئه‌ردێ ل به‌ر ده‌ستێ وان كار بكه‌ن وه‌كو كولیژێن نوشداری نها مفایه‌كێ ئێكسه‌ر دگه‌هیننه جڤاكی.
ئه‌ڤرۆ: بۆچی داهێنان د ناڤ قوتابی و مامۆستایێن زانكۆیێ دا نینه؟
د. داوود ئه‌ترووشی: هه‌تا داهێنان د ناڤ زانكۆیێ دا بكه‌یی، پێدڤیه ژینگه‌هه‌كا گۆنجای بۆ قوتابی دروست بكه‌یی، ژ هه‌ر لایه‌كێ هه‌یی ڤه. بۆ ڤی بابه‌تی ژی مه هزره‌كا هه‌یی. زانكۆیێن ژ ده‌رڤه سه‌نته‌رێن تایبه‌ت یێن هه‌ین كو ل گه‌ل بازارێ كاری و كه‌رتێ تایبه‌ت كار دكه‌ن. قوتابی دشێت پرۆژه و هزرێن خوه ل گه‌ل كۆمپانیه‌كێ پێش بێخیت و بده‌ته كاری. هیڤیدارین ل زانكۆیا دهۆك ژی بشێین تشته‌كێ وه‌سان بكه‌ین و ده‌لیڤێ بۆ خۆش بكه‌ین و دبیت گه‌له‌ك ژ وان كه‌سان هزرێن باش هه‌بن بۆ به‌رهه‌مه‌كێ باش كو مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن و زانكۆ ژی جهێ هندێ یه.
دبیت ئه‌گه‌رێن ئابووری رێگر بن یان ژی مه هند حه‌زا داهێنانێ نه‌بیت و هزرا خوه نه‌دابیته كاری، دبیت نه‌بوونا ئارامیا ده‌ڤه‌رێ ژی ئه‌گه‌ر بیت، مه هنده‌ك هزر یێن هه‌ین و دێ بزاڤێ كه‌ین هنده‌ك ژ وان ب جه بینین.
