د پارڤەكرنا داهاتی دا غەدر ل دهۆكێ دهاتە كرن و هۆسا بوویە هەژارترین پارێزگە‌هـ
دیدار و بەرهەڤكرن،
ئەمیر ئەترووشی
ماموستایەكێ زانكۆیێ دیار كر، حوكمەتا هەرێمێ ب گشت كابینێن خوڤە سوچبارە و بەرپرسا هەرە سەرەكی یە ل بابەتێ هەژاریا دهۆكێ، ژ بەر كو نەدادپەروەری یا د دابەشكرنا داهاتی كری، هەر وەكی دیار حوكمەتا هەرێمێ بۆ ماوەیەكێ درێژ ژ ژیێ خۆ سیاسیەتا پارڤەكرنا داهاتێ گشتی ل سەر بنەمایێ (47%) بۆ سلێمانیێ و (53%) بۆ دهۆك و هەڤلێر و ژ وێ رێژێ ژی پارێزگەها هەڤلێر خودان پشكا شێری بوویە و ڤێ سیاسەتێ ژی وەكریە دهۆك هەتا رادەیەكێ بەرچاڤ پاشڤە بمینیت د پروسێسا پێشكێشكرنا خزمەتگوزاریان و پێشڤەچوون و ئاڤاكرنا ژێرخانێ دا وەك فروكخانە و رێگا و بان.
هلوڤان حوسنی كانیاباسكی، ماموستایێ زانكویێ د دیدارەكێ دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیارك ر، ب دیتنا من كومەكا فاكتەران هەنە و پارڤەدبن لسەر دوو فاكتەرێن سەرەكی ناڤخویی و ژ دەرڤە و فاكتەرێن ژ دەرڤەی دەستهەلاتا هەرێمێ كارتێكرنا خوە كریە، وەكو خالا ئێكێ فاكتەرێ سیاسی و هەڤركیا دەولەتێن هەرێمی یە، چونكو جیوپولیتیكا دهۆكێ زور هەستیارە و زور جاران بوویە (نقمە)بەری بیتە (نعمە)، ب تایبەت ژبەر وێ هەڤركیا سیاسی یا دولەتێن هەرێمی و لاوازیا بارودوخێ سیاسی یێ دەڤەرێ ب گشتی ژ لایەكی ڤە، ژلایەكێ دووڤە شەر و هەڤركیا دەولەتا توركی دگەل (pkk) رەنگڤەدانەكا زۆر نێگەتیڤ ل سەر پارێزگەها دهۆكێ هەبوویە و بوویە ئەگەرێ پەیدابونا مەترسیێ ل سەر ژین و ژیارا ب سەدان گوند دەڤەرێن وێ و پتریا وان دەڤەران هاتینە چولكرن وبەردان و خەلكێ وان كوچبووینە بۆ سەنتەرێ باژێری و دەوروبەران و هەلبەت ڤێ چەندێ ژی ب شێوەیەكێ دیار كارتێكرن ل رێژا بێكاریێ و هەژاریێ ل دهۆكێ كریە.
هلوڤان زێدەتر ئاشكرا كر، هەر ژ دەستپێكرنا بوهارا عەرەبی ل سالا (2010) و تێكچوونا بارودوخێ وەلاتێ سوریا ب هزارەها هاولاتیێن سوریێ و ب تایبەت كورد كوچبەر بووینە و هەرێما كوردستانێ و پشكا شێری ل دهۆكێ مان، دیسان ل سالا (2014) و دەركەتنا رێكخراوا تیرورستی (داعش) ب هزارەها وەلاتیێن عیراقێ ئاوارەی هەرێمێ بوون و دیسا پشكا شێری ل دهۆكی مان، هەلبەت پتریا ڤان كوچبەر و ئاوارەیان ل كەمپان نیشتەجێ نەبوون هاتن ئێكسەر تێكەلی وەلاتیێن دهۆكێ بون و ژ لایێ ئابووی ڤە كارتێكرنەكا زۆر نێگەتیڤ ل سەر دهۆكێ پەیداكر، ب تایبەت د وارێ برنا دەلیڤێن كاری و دیسان بارودوخ و پێدڤیێن بازاری ب شێوەیەكێ گشتی و وەك دەرئەنجامێ دووماهیێ ئەڤە ژی ل سەر بەرژەوەندیا خەلكێ دهۆكێ بوویە.
هەروەسا فاكتەرێن نافخویی ژی كارتێكرنا خوە هەبوویە، چونكو بێ دادی و كەمتەرخەمیا حوكمەتا هەرێمێ وەك راستیەكا زیق وحاشا نەهەلگرە، حوكمەتا هەرێمێ ب گشت كابینێن خوڤە سوچبارە و بەرپرسا هەرە سەرەكی یە ل بابەتێ هەژاریا دهۆكێ، ژ بەر كو نەدادپەروەریا دابەشكرنا داهاتی كری، هەر وەكی دیار حوكمەتا هەرێمێ بۆ ماوەیەكێ درێژ ژ ژیێ خۆ سیاسیەتا پارڤەكرنا داهاتێ گشتی ل سەر بنەمایێ (47%) بو سلێمانیێ و (53%) بو دهۆك و هەڤلێر و ژوێ رێژێ ژی پارێزگەها هەڤلێر خودان پشكا شێری بوویە و ڤێ سیاسەتێ ژی وەكریە دهۆك هەتا رادەیەكێ بەرچاڤ پاشڤە بمینیت د پروسێسا پێشكێشكرنا خزمەتگوزاریان و پێشڤەچوون و ئاڤاكرنا ژێرخانێ دا وەك فروكخانە و رێگا و بان وهتد.
هەروەسا رێژەیا فەرمانبەر و مووچە خوران، هەلبەت كێمیا ژمارە و رێژەیا فەرمانبەر و مووچەخورێن پارێزگەها دهۆكێ بەرامبەر پارێزگەهێن دی یێن هەرێمی جهێ سەرسورمانێ یە و بەلكی هەر بەرامبەری ناهێتە كرن، جاران گەهشتیە وی رادەی فەرمانبەرێن پاركەكا گشتی ل هەڤلێرێ نیڤا فەرمانبەرێن باژیرڤانیا دهۆكێ بن، ئەڤە ژی وێ چەندێ خویا دكەت كو ستەم ل دهۆكێ هاتیە كرن د دامەزراندنێ دا و بێ گومان كارتێكرنەكا زور هەبوویە ل سەر رێژا هەژاریێ و بێ كاریێ ل دهۆكێ.
ماموستایێ زانكۆیا نەوروز ئەو یەك ژی دیار كر، نەشارەزایی و كەمتەرخەمیا دەستهەلاتداریا دهۆكێ ب گشت دام و دەزگەهێن خوڤە د وارێ جێبەجێكرنا یاسا و رێنمایان دا پتریا جاران پاشا تر بوینە ژ پاشای و دهاتە گۆتن جاران سەرۆكێ پێشتر یێ حوكمەتا هەرێمێ ب پەرپرسێن دهۆكێ راگەهاندیە كو دتوندن دجێبەجێكرنا یاسا و رێنمایان دا و هەلبەت ڤێ چەندێ ژی رەنگڤەدانەكا نێگەتیڤ ل سەر وەرارا پارێزگەهێ هەبوویە ب گشتی و دبیت زۆر جاران وەلاتیێن دهۆكێ ب دروستی و تمامی مفادار نەبوینە ژ پشكا خۆ ژ تەخارنكریێن كارگێری و ئابووری ب گشتی، یان ژی پتر و زووتر ئەركێن سەرخۆ ئەداكرینە ب بەرامبەركرن دگەل پارێزگەهێن دیتر، ب تایبەت د بابەتێ دانا باج و كریان دا، بۆ نموونە پارێزگەها سلێمانیێ 200% – 300% زێدەتر ژ پارێزگەها دهۆكێ فەرمانبەر و مووچەخۆر هەنە، لێ زۆر جاران رێژا دانا باج و كریان ل دهۆكێ پتر بوویە، سەرەرای وێ چەندێ كو سلێمانی ب پارێزگەها پیشەسازی دهێتە نیاسین.
پشك و نوونەرێن دهۆكێ ل ناڤا حوكمەتا هەرێمێ، راستیا هەرە دیار ئەوە پارێزگەها دهۆكێ و ب درێژاهیا ژیێ حوكمەتا هەرێمی نوونەرێن خۆ ب رێژا پێدڤی نەبووینە ل ناڤا حوكمەتا هەرێمێ ( ئەنجومەن، وەزارەت ، رێڤەبەریێن گشتی ودەستە) كا رێژا دهۆكێ ژ وەزیر و رێڤەبەرێن گشتی و زۆربەیا پۆستێن دی ژ لایەكی ڤە، ژلایەكێ دیڤە پتریا ئەو نوونەرێن كێم یێن دهۆكێ هەین ژی د دەست كورت و بێ دەستهەلات بووینە و چ رۆل نەدیتیە د خزمەتكرنا دهۆكێ دا ب شێوەكی ژ شێوەیان و هەلبەت ل ڤێرە سوچبارێ هەرە سەرەكی دەستهەلاتا دهۆكێ بوویە، ب تایبەت پارێزگار و جڤاتا پارێزگەهێ كو نەشیاینە دانان و دووڤچوونەكا دروست بۆ وان نوونەران بكەن، ئانكو هەكە دهۆك ب رێژەیا خۆ نوونەرێن خۆ هەبانە و ئەو نوونەرە ل سەر ئاستێ ژ هەژی هاتبانە هنارتن ئەڤرو دهۆك دا ل كەتوارەكێ دیتر بیت و باشترین گرۆڤە دەمێ هەردوو بەرێزان (رشید تاهر خنسی ) و (دكتور نوری شنگالی).
ل دور رێكێن چارەسەریێ هلوڤان كانیباسكی دیار كر، كاركرنا حوكمەتا هەرێمی ل سەر دیتنا رێگە چارەیێن بلەز بۆ ئارێشا چولبوونا گوند و دەڤەرێن پارێزگەها دهۆكێ و زڤرینا هاوەلاتیان بۆ جهێن خۆ و ئاڤەدانكرنا وان دەڤەران باشترین پشكداریە د ڤەژاندنا ژین و ژیار و ئابووریا پارێزگەها دهۆكێ ب گشتی. هەروەسا دیتنا رێگە چارەیێ بۆ بابەتێ ئاوارە و كوچبەران ب شێوەیەكی نەبنە بارگرانی بۆ هاوەلاتیێن پارێزگەها دهۆكێ تایبەت د وارێ كار و دەلیڤێن كاری دا و دیسان بازارێ كرین وفروتنا رۆژانە.
زێدەتر دبێژیت: دانا ماف و پشكێن پارێزگەها دهۆكێ د گشت واران دا ژلایێ حوكمەتا هەرێمێ ڤە ب رێژا پێدڤی و بەلكی پتر ژ جاران ژ بۆ قەرەبووكرنا رابردووی و گوهورینا ئاراستەیێ بوسەلا وەبەرهێنانێ بەرەڤ دهۆكێ ڤە و بجهئینان پرۆژەیێن جوراو جور و ستراتیجی وەك رێگا و بان و فروكخانە و كارگەهـ ژ بۆ پیشخستنا ژێرخانا دهۆكێ و پەیداكرنا دەلیڤێن كاری یێن جوراو جور و كێمكرنا هەژاری و بێكاریێ تا رادەیەكێ باش. هەروەسا دووبارە لێنێرینا دەستهەلاتا پاریزگەها دهۆكێ ب گشت دام و دەزگەهێن خوڤە بێی جیاوازی د بابەتێ پەیرەوێ كارگێری و ئابووری یێ دهێتە بكارئینان د جێبەجێكرنا یاسا و رێنمایان دا و ئێدی ب شێوەیەكێ د خزمەتا وەلاتیێن پارێزگەها دهۆكێ دا بیت، ئەڤە وێ چەندێ ناگەهینیت كو دژی یاسایێ بین، لێ دبێژن یاسا وەك لاستیكێ یە و بلا كێشانا مە بۆ لاستیكا یاسایێ د بەرژەوەندیا دهۆكێ دا بیت.
كانیباسكی ئاماژە دا وێ چەندێ ژی، كاركرنا كارگێریا پارێزگەها دهۆكێ ب تایبەتی و جڤاتا پارێزگەهێ ب گشتی ل سەر بدەستڤەئینان پشكا دهۆكێ ژ پوستێن ناڤا حكومەتێ و دانانا كەسێن ژ هەژی و ل سەر بنەمایێن دروست كو ژ لایەكی ڤە بشێن ب باشترین شێوە نوونەراتیا دهۆكێ بكەن د خزمەتا حكومەتێ و ژلایەكێ دویڤە نوونەرێن راست و دروستێن پارێزگەها خۆ بن و باشترین شێوە خزمەتا وێ بكەن. هەروەسا گرنگی دان ب كەرتێ گەشت گوزارا دهۆكێ و مفا وەرگرتن ژ سروشتێ وێ یێ هەرە گونجای بو گەشت وگوزارێ كو ئەڤە ژی دشیان دایە ب سەدان دەلیڤێن كاری پەیداكەت و پشكداربیت ب رێژەیەكا باش د نەهێلانا هەژاریێ و بێكاریێ دا. زێدەتر گرنگیدان ب كەرتێ چاندنێ ل پارێزگەهێ و مفا وەرگرتن ژ سەرچاوەیێن ئاڤێ یێن جوراو جور و ب كارئینانا ئاخ و رووبەرێ پارێزگەهێ یێ زۆر و هەرە گونجای بۆ چاندن و دیسان ئەنجامدانا پرۆژەیێن چاندنێ یێن جورا و جور و بێ گومان دێ فاكتەرەكێ هەرە باش بیت بۆ وەرار و گەشەسەندنا پارێزگەهێ.
