داهێنه‌رێ كورد.. (زریاب)
بەرهەڤکرن، سالار دۆسکی:
(زریاب) ناڤێ وی یێ دروست (ئه‌بو حسێن عه‌لی کوڕێ نافع)یە، لێ ب ناسناڤێ (زریاب) ب ناڤودەنگ بوویە،کو ب زمانێ کوردی ڕامانا (ئاڤا زێری) ددەت.
(زریاب) ل ساڵا (789 زایینی) ل مۆسل ژ دایك بوویه، د ده‌ستپێكا خواندنا خۆدا بوویە قوتابیێ (ئیسحاقێ مۆسلی) کو كورێ (ئیبراهیمێ مووسلی)یە. پشتی به‌هره‌یا وی یا مۆسیقی ژ یا مامۆستایێ پتر لێ هاتی، نه‌چار بوو موسلێ ب جهـ بهێلیت و بەرەڤ باژێرێ به‌غدا بچیت، پاشی چوویه باژێرێ (قورتوبا) کو ڤێگاڤێ ئێکە ژ باژێرێن باشوورێ وەلاتێ ئیسپانیا. ل وێرێ پاشایێ مێرنشینا (ئۆمه‌ری) (عه‌بدولڕه‌حمانێ دووێ) بریه ده‌ف خۆ، ب ئه‌ڤی شێوه‌ی مۆزیكژه‌نێن (قورتوبا) ب زیرەکی ل گه‌ل زریابی به‌رده‌وام بوون.
زریابی كارتێکرنەکا مه‌زن ل سه‌ر مۆزیكژه‌نێن ئیسپانی هه‌بوویە، شیایه مۆزیکا (تانگۆ) پێشكێشی خه‌لكێ قورتوبا بكه‌ت، ب دامه‌زرێنه‌رێ نه‌ریتێ مۆزیکا ئه‌ندەلوسی هاتیه نیاسین.
هەژی گۆتنێ یە کو ل دووڤ ژێده‌رێن ڤه‌كۆله‌رێن بیانی و ڕۆژهه‌لاتناسان دیاردبیت، كو زریاب (كورد)ە، ئه‌ڤ ئاخفتنه یا ڕۆژهه‌لاتناس دكتۆر (سیگرید هۆنگ)یه ئه‌وا د پرتووکا (ناسیاریا عه‌ره‌بان)دا، كو دبێژن (رۆژ ل ڕۆژئاڤا د هلێت: ل،488) ده‌مێ دبێژیت: (كوڕێ كورد زریاب زیره‌كترین قوتابیێ قوتابخانا هونه‌ری بوو و گه‌له‌ك ماندی بوو هه‌تا بوویه ئێك ژ ب ناڤوده‌نگترین مۆزیكژه‌نێت مه‌زن و داهێنه‌ر ل سه‌ر ده‌مێ خوە). زریاب ل ساڵا (875 زایینی) ل ئه‌نده‌لۆس وه‌غه‌را داویێ كرییه.
ڤه‌كۆله‌رێ تونسی (عادل بالكحه) دبێژیت: (من چ پێزانین ل سه‌ر كوردان نه‌بوون، پشتی من ڤه‌كۆلین كری ل سه‌ر مۆزیكا ڕۆژهه‌لاتی و پێشڤه‌چوونا وێ، ده‌ركه‌ت موزیكا موزیكژه‌ن یێ ب ناڤ و ده‌نگ (زریاب) كو بكارهینانا ناڤێن مه‌قاماتا ل گه‌ل به‌شێن مۆزیكی نیشان و به‌شێن وێ كوردینه: (یه‌کا، دووکا، سێکا، چارکا)، هەروسا تێلا پێنجێ بۆ ئامیرێ (عود)ێ زێدەکر و کرە پێنج تێل، کو بەری وێ بتنێ چار تێل بوون!
سه‌باره‌ت ناڤێن مه‌قاماتێن مۆزیكێ مه‌قاما ڕاست: د كوریدا ب واتا بناغه دهێت، ژ به‌ركو وه‌كو دبێژن دانه‌رێ مه‌قاما ب ته‌ڕازییا ڕۆژهه‌لاتی مه‌قامێن سه‌ره‌كینه.
مه‌قامێ سێكا: زریابی ب ئه‌ڤی شێوه‌یی ناڤ لێ كرییه ژ به‌ركو ژ سێیێ ده‌ستپێدكه‌ت كو پلا وێ (سێكا نیڤ ماڵ)ە.
پێگه‌هێ چاركا: ل سه‌ر نیشانا چارێ ئێكلایی بووی.
مه‌قاما نه‌وروز: ئاماژه كرییه بهارێ، ئێكه‌م ڕۆژا سه‌ر ساڵا نه‌ته‌وا كورده.
مه‌قاما كورد: ب ناڤێ گه‌لێ كورد دانایه.
هه‌روه‌سا چه‌ندین مه‌قام داناینه وه‌كی مه‌قاما حیجازا كوردی، هیجاز كارا كوردی، مه‌زاری به‌یتێت كوردی دل نیشین، گول عه‌زه، سۆز دل، خورشید، سۆزناك، شاهناز، ته‌رزه نووین، مه‌حیه‌ر كورد، په‌سته نه‌كار، نه‌هـ هه‌فت، ئه‌تار كورد، سۆز دلارا، نه‌هاوه‌ند كوردی و هتد..، چه‌ندین مه‌قام و لق و ئاواز دناڤ به‌لگه‌نامه‌یاندا هه‌نه.
كارێن زریابی:
ئێكه‌م قوتابخانه بۆ فێربوونا موسیقێ دامه‌زراند.
تێلا پێنجی ل عودێ زێده‌كر، ڕۆژئاڤا دبێژنێ گیتار.
یه‌كه‌مین دیزاینه‌رێ جلوبه‌رگێن ژن و زه‌لامان بوو ل دوویڤ هه‌ر چوار وه‌رزێن ساڵێ. ل دوویڤ بارودوخێ كه‌ش و هه‌وای جلوبەرگ پۆلین کرن، بۆ نموونە ل وه‌رزێ هاڤینێ جلوبه‌رگێن سپی ل به‌ر خۆ بكه‌ن و ل زڤستانێ ڕه‌نگێن تاری به‌ر خۆ بكه‌ن.
شاره‌زایی د ده‌م نیاسین و ستێرناسیێدا هه‌بوویه.
ئه‌ته‌كێتێن ژه‌مێن خوارنێ ل ژه‌مه‌كی بۆ سێ ژه‌مان دابه‌ش كر. ڤێجا دا دیاركرن سوپه بهێته خوارن به‌ری خوارنا سه‌ره‌كی.
یه‌كه‌م كه‌س بوو مه‌عجینێ ددانا بۆ ئورۆپا ڤه‌گۆهاستی.
زریاب هۆزانڤان و مۆزیكژه‌ن بوویه و ئامیرێ ده‌ف و كه‌مانچه و عود ژه‌نینه.
یه‌كه‌م كه‌س بوو یارییا شەترەنجێ نیشانی خه‌لكێ ئه‌نده‌لۆس دا، پشتی هینگێ ئه‌ڤ یارییه ل هه‌می ئورۆپا به‌لاڤ بوو.
زریابی خه‌لكێ ئه‌نده‌لۆس فێری پاقژیێ كرن ب ڕێكا مادێن خوێ و خولیێ (زڕك) داكو جلوبه‌رگێن خۆ پێ پاقژ و سپی بکەن.
گول ڕیحان بكارئینایه ژبۆ بێهن خۆشیێ.
خه‌لكێ ئه‌نده‌لۆس دبێژیت هه‌ر نه‌ریته‌كێ جوان ژ میراتێ زریابی بۆ مه مایه، ژبه‌ر هندێ حه‌مامه‌كا سه‌رسۆرهێنه‌ر ژلایێ بیناسازیێ ل باژێرێ قورته‌به ب ناڤێ زریاب هاتییه ڤه‌كرن.
ده‌مێ زریاب چوویه ئه‌نده‌لۆس ژن و مێر هه‌می وه‌كو ئێك بوون، پرچ درێژ بوون و بریێن ژنان د ناڤێكدا بوون. زریابێ نیشانی وان دایه پرچا خۆ ببرن و ژن ژی د ناڤه‌راستێدا پرچا خۆ ببڕن.
مێژوویه‌كا دوویر و درێژ یا هه‌ی بو داهێنانا هنده‌ك ژ جۆرێن شریناهییا كو بنیاتێ وان هاتییه ڤه‌گۆهاستن بۆ فره‌نسا، و نیشانی خه‌لكێ ئه‌نده‌لۆس دا پشتی خوارنێ شریناهیه‌كێ بخۆن وه‌كی گویزان دناڤ شریناهیێدا.
ئه‌م بۆ زریابی چ بكه‌ین؟
ل ده‌مێ ئه‌م هنده‌ك ڕاستییان دبینین، بۆمە دیار دبیت كا ل وی ده‌می چ ڕوویدایه؟ كورد نێزیکی سەدەیەک تا دوو سەدەیان ژ لایێ كۆمه‌لایه‌تی و مێژوو ئه‌ده‌ب و كه‌لتووری ژ میللەتێن دی پێشکەفتیتر بوو.
ڤێگاڤێ ئەم دبینین ڤالاهییەک دناڤ چڤاکێ مە دا هەیە، ئەوژی بوویە ئەگەر کو دژایەتییا سروشت و ئەدەب و هونەرێ میللی و خۆمالی بکەین، بتایبەتی پشتی کو جیهان چوویە د ناڤ مۆدەرنیزمێدا، پێلا جیهانگیریێ ب سەرانسەر دنیایێدا بەلاڤ بووی و ئەم ژی ڤەگرتین، لێ ئەم دبینین بەری دەولەتێن نوی، سیستەمێن سەر ب جیهانا مۆدرن، دیموکراسی بەرقەرار ببیت، مە مێژوویەک گرنگ ژ داهێنانێ هەیە، د بوارێن هونەر و ئەتەکێت و هەلسوکەوتێن چڤاکی و مەدەنی، بۆ وی ژی گرنگە ئەم بەرێ خوە بدەینە ئەڤی دیرۆکی و داهێنان و داهێنەرێن بەرێ کو کورد بوون خزمەتا مرۆڤایەتی و جیهانێ کرین.
زریاب بە کەسایەتی و داهێنا و کاریگەرییا وی ل سەر وەلاتێن ئۆرپی و جیهانێ، نموونەیەکا بالکێش و دیارە، کو ئەم كورد، باش خۆ نانیاسین، و هزر ل ژێدەرێن هزری و مەعریفی یێن خۆ ناکەین! هێڤیدارین ئەم بشێین پتر ڤەکۆلینێ ل سەر زریاب و داهینەرێن کوردان بکەین، و قورتبخانە و ئەکادیمیێن زانستی و مۆزیکی ب ناڤێ زریابی بهێنە ڤەکرن، یان ناڤێ وی ل سەر براندەکێ شریناهیێن کوردستانێ بهێتە دانان، خوارنگەه ب ناڤێ وی بهێنە ڤەکرن، کتێبخانە و سازیێن جلوبەرگ و بێهن و جوانکارییان ناڤێ وی بکار بینن! دا خەلک پتر ئەڤێ کەسایەتیێ بلیمەت بنیاسیت!
