هشیاریا نه‌ته‌وه‌یی یا كوردى ل ده‌ف گه‌نجان
د.سوزان ئامێدی
هشیاری یان هه‌ستبوون واته تێگه‌هشتن و زانین و هایدرابوون ل وان تشت و بابه‌تێن ده‌وروبه‌ری تاكه‌كه‌سى كو په‌یوه‌ندی ب وى و جیهانێ ڤه هه‌یه، پاشى به‌رسڤدان بۆ وان بابه‌تان، هشیاریا نه‌ته‌وه‌یی ب بنه‌مایێ دروستكرنا ملله‌ته‌كى دهێته دادنان كو باگراونده‌كێ ب نه‌ژادى، زمانه‌ڤانی، كولتووری مێژوویى یێ هه‌ڤپشك هه‌یه.
د ڕاستیى ژى دا ل گه‌ل هه‌بوونا گوهۆرینا جڤاكی ب بۆرینا وه‌ختى ژ ڕوویێ دابونه‌ریت و هزر و بۆچوون و تیۆر و هه‌ستان ڤه، پێدڤی دبیت كو ژیواره‌كێ جڤاكی یێ جودا ده‌رئێخیت، به‌لێ ژیواره‌كه.
ل گه‌ل تێكچوونا داتایان (سیاسی، ئابۆری، جڤاكی و كولتووری) ب پشتراستى ڤه دێ تێكچوونه‌كێ د هشیاریا نه‌ته‌وه‌یى دا ل گه‌ل خوه ئینیت، كو دبیته ئه‌گه‌رێ تێكچوونا ئاسایشا نه‌ته‌وه‌یی، ژ بۆ هندێ كو پشته‌ڤانیكرن ل ئاسایشا نه‌ته‌وه‌یی بهێته‌كرن، پێدڤیه هشیارییا نه‌ته‌وه‌یی بهێزتر و خورتتر لێ بهێت.
د ڕاستی و د واقیعى دا گه‌نجن هێڤێنی ئاڤاكرنا نه‌ته‌وه‌یان، ژ پێخه‌مه‌ت هندێ هشیاریا نه‌ته‌وه‌ی یا خوه زێده‌تر لێ بكه‌ن، پێدڤیه ب ڕۆلێ خوه یێ نشتیمانى بهێنه ئاشناكرن و ره‌وشه‌نبیركرن و په‌ره پێ بهێته‌دان، ئه‌ڤجا ئاڤاكرنا هشیاریێ ژ گرنگترین ئه‌وله‌ویاتێن بهێزكرنا گه‌نجانه ژ بۆ خورتكرنا ڕۆلێ گه‌نجان د ناڤ ملله‌ت و وه‌لاتی دا.
ژبۆ هندێ كو ڕۆلی گه‌نجان د به‌رگریكرن ژ مله‌تى و د ئاڤاكرنێ دا بهێته كاڕاكرن، پێدڤیه گیانێ ژیبوونێ د ناڤا وان دا بهێته گه‌شه‌كرن، ئه‌ڤه ژى ب گرنگیدان ب هێز و شیانێن وان و چاندنا باوه‌ریێ ل نك وان دهێته دى، ئه‌ڤه هه‌مى ژى ژ په‌روه‌رده‌ییا مالێ ده‌ست پێ دكه‌ت كو تَێدا خێزانه، پاشى قۆناغێن خواندنێ و ب سازیێن جودا ب داوى دهێت. ئه‌ڤڕۆ دبینم كو سازیێن ڕاگه‌هاندنێ ب ته‌له‌فزیۆنێ ب كه‌نالێن خوه یێن سه‌ته‌لایتان ڤه؛ ب پلاتفۆرمێن میدیایى و تۆڕێن جڤاكى ڤه، ڕۆله‌كی گرنگ و دیار و به‌رچاڤ هه‌یه بۆ به‌رزكرنا هشیارییا نه‌ته‌وه‌یى، ئه‌گه‌ر ب زیره‌كیه‌كا ئه‌كادیمی و جڤاكی بهێته ڕێنماییكرن.. یانژى هه‌كه د شیان دا بیت سیسته‌مه‌كێ میدیایی بهێته پێكئینان كو میناكه‌كا ئایدیال بۆ وى ڕۆلى بهێته دابینكرن كو ل سه‌ر ئه‌ركه میدیایی هه‌ڤچه‌رخ وه‌سا بیت.
هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یی یا كوردى هه‌سته‌كا نه‌رێنی نینه، به‌لكو هه‌سته‌كا دلسۆزانه‌یه كو ژ په‌یوه‌ندیێن بۆماوه‌یی یێن ژیانا كۆمه‌لایه‌تی و ژ مێژووییا بابوباپیران دبیته سه‌رچاویێ ژێ وه‌رگرتنێ، وه‌ك هه‌ر هه‌سته‌كا نه‌ته‌وه‌یی یێ دیتر.
به‌لێ كه‌توارێ هشیارییا نه‌ته‌وه‌یی ل جه‌م كوردان؛ ب هۆیێ كاریگه‌رییا ده‌ركه‌فتنێن مێژوویی و سیاسی و جڤاكی و ئابۆری ڕه‌گ و ڕیشه‌یێن ده‌روونی هه‌نه، هه‌روه‌سا ئه‌ڤێ چه‌ندێ نه‌بوونا شیانێن كوردان بۆ پشكداریكرنا سیاسی د بڕیاردانا سیاسی دا ل ناڤا ده‌ستهه‌لاتێن دیكتاتۆری دا، هشیارییا نه‌ته‌وه‌یی یا كوردی ب هێزتركریه، ئه‌ڤه ژى بوویه ئه‌گه‌ر كو ڕه‌فتارا سیاسی یا خوه به‌ر ب پاراستنا ناسنامه‌ییا هه‌ڕه‌شه‌لێكری یا خوه ڤه ببه‌ت. ژ به‌ر هندێ كو ناسنامه ده‌ربرینێ ژ هه‌بوونا مرۆڤى بكه‌ت، ئێدى پێدڤی بوویه كو كورد خه‌باتێ بكه‌ت بۆ وه‌رگرتنا مافێن خوه یێن نه‌ته‌وایه‌تی یێن هاتینه ژێ ستاندن، چونكو ژده‌ستدانا مرۆڤایه‌تیێ د ناڤ سه‌رده‌ریكرنێ دا ل گه‌ل كوردان ب هۆیێ وان هه‌لمه‌تێن جینۆسایدێ ژ كریارێن ژناڤبرنێ ڤه وه‌لێكریه كو ل دویڤ هۆكاران بگه‌ڕیێین، هه‌روه‌سا ژ به‌ر هندێ كو جوداهییا ڕاسته‌قینه ل ناڤا كوردان و ده‌ستهه‌لاتێن حوكمڕان دا نه د ناڤا نه‌ته‌وه‌بوونێ دایه و ئه‌ڤ چه‌نده ژى وان درووشمێن سیاسی سه‌لماندیه ئه‌وێن ئه‌ڤان ڕژێمان د سه‌ره‌ده‌ریكرنا خوه یا سته‌مكاران دا ل گه‌ل كوردان هه‌لدگرتن، ب ڤى شێوه‌یى ژى كوردان ترس ل ناسنامه‌ییا خوه یا نه‌ته‌وه‌یی و مانا خوه هه‌بوویه.
ئه‌ڤجا ل ده‌مێ كو هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یی دهێته گوهۆڕین بۆ بنه‌مایه‌كى بۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ ل گه‌ل نه‌ته‌وه‌یێن دیتر و خوه‌دانێ وێ پالڤه‌دده‌ت كو نه‌ته‌وه‌یێن دیتر سه‌ركوت بكه‌ت و ل دویڤدا ده‌رب ده‌رى و قڕكرنا وان بكه‌ت، واته ئه‌و ڕه‌فتاره دبیته هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر نیشتمان و ملله‌تى و هه‌ر ئه‌ڤه‌یه ژ لایێ ڕژێمێن ئێك ل دویڤ ڤه ل هه‌مى پارچه‌یێن كوردستانێ ل گه‌ل كوردان د سه‌رده‌یكرنێ دا ل گه‌ل كوردان رویدای.
ئه‌ڤجا ژ گرنگترین قه‌یرانێن د ڕه‌فتارێن سیاسی دا ل ده‌مێ كو ڕه‌فتارا تاكى یا نه‌ته‌وه‌یى بیت، واته كو هه‌ر لایه‌نه‌ك ته‌نها د قازانجا نه‌ته‌وه‌ییا خوه دا دچیت نه‌ك ئه‌وێن دیتر، ئه‌ڤه ژى وێنه‌یه‌كێ شۆڤێنیستی د كارێ سیاسی و كۆمه‌لایه‌تی دا دبه‌خشیت.
به‌لێ ئه‌ڤ سه‌ره‌ده‌یكرنا شۆڤێنیانه ژ ڕژێمێن دیكتاتۆرى ڤه ل گه‌ل كوردان، و دانپێدانا دونیایێ ب تاوانێن (جینۆساید) ل دژی كوردان، كورد بۆ كارڤه‌دانێن نه‌رێنى پالڤه‌نه‌دان، ب مانایه‌كا دیتر ئه‌ڤان تاوانان كورد نه‌كرنه ب ناسیۆنالیستێن شۆڤێنی، و مێژووییا كوردان سه‌ره‌ده‌ریكرنا مرۆڤاتى یا پێشمه‌رگه‌ى ل گه‌ل خه‌لكێ سڤیل و زیندانییان دسه‌لمینیت، ناسیۆنالیزمێ هیچ كاریگه‌رییه‌ك لسه‌ر كوردان نه‌بوویه ژ هه‌لسوكه‌فتێن وى ل گه‌ل ئه‌وێن دیتر، چونكو خه‌ما وى یا سه‌ره‌كیی ل ناڤ سنوورێن عه‌شیره‌تێ دا بوویه و سیسته‌مێ عه‌شیره‌تێ… و هه‌ر ئه‌و بوو بلندترین قانوون، و ئه‌ڤ سنوورێن ته‌نگ بووینه به‌ربه‌سته‌ك كو ڕێگری لێ دكر كو خزمه‌تكرنا نه‌ته‌وه‌بوونێ نه‌كه‌ت، ئه‌ڤه زێده‌بارى وێ هزرا ئیسلامی، كو ڕۆله‌كێ كاریگه‌ر هه‌بوویه بۆ ڕێگریكرنێ د دروستبوونا هشیارییه‌كا نه‌ته‌وه‌یی دا.
و ل دویڤدا درووشمێن نه‌ته‌وه‌یى یێن كوردى ب حوكمه‌ت و گه‌ل ڤه، هه‌ر ژ ئێكه‌م بزاڤا خه‌باتگێڕیێ هه‌تا نها، فاكته‌رێ ڕه‌فتارا نه‌ته‌وه‌یى یا شۆڤێنیست ل گه‌ل ئه‌وێن دیتر نه‌بوون و نابن ژى، به‌لكو كارڤه‌دانا سروشتی و كاره‌كێ به‌رده‌وام و هووربینانه یێ باش د خه‌باتێ دا بوویه ژبۆ پاراستنا ناسنامه‌یا خوه یا نه‌ته‌وه‌یی.
ئه‌ڤڕۆ هه‌ڕ كه‌سه‌كێ سه‌حكه‌ته سه‌ره‌ده‌ریكرنا سیاسی یێ كوردی ب ده‌سهه‌لات و گه‌ل ڤه و سه‌رده‌ریكرنا وان یا مرۆڤایه‌تى ل گه‌ل ئاواره‌یێن عه‌ڕه‌ب و پێكهاته‌ێن ئیراقی یێن دیتر و ته‌نانه‌ت پێكهاتێن سووریا ژى، ئاماژه‌یه‌كا ڕۆن بۆ هه‌لسوكه‌فتێ مرۆڤێ كورد هه‌یه، وه‌ك حوكمه‌تا كوردستان كو هه‌مى ئه‌و خزمه‌تا د شیان دا بوو بۆ هاریكاریكرنا ئاواره‌یان دابین كر، ژبلى شه‌ڕێ پێشمه‌رگه‌ى ل دژی تیرۆرێ و قوربانیدانا شه‌هیدان، بۆ ڕزگاركرنا باژار و گوندێن ئاواره‌یان ژ ده‌ستێ داعشێ، بۆ هندێ ئه‌ڤ ڕه‌فتاره ببیته بابه‌تێ سوپاسى و رێزگرتنا ته‌ڤایا جیهانێ. ئه‌ڤه ژى ڕه‌نگڤه‌دانا وى كولتوورى یه كو كوردان هه‌لگرتیه و چێژێ ژێ وه‌رده‌گرن ژ ڕوویێ قه‌بوولكرنا ئه‌وێن دی و پێكڤه‌ژیانا ئاشتیانه ڤه ل گه‌ل هه‌موو نه‌ته‌وه‌یان.
و/ئه‌ڤرۆ
