دیسا زمانێ داییك ئان زمانێ داییكێ؟

فازل عومەر

ل ڕۆژا جیهانیا زمانێ (داییك)ێ International Mother Language Day دیسا مژارا؛ زمانێ دایكێ ئان زمانێ دایك كەفتە بەر باس و خەبەران. ل مالپەڕان دەست پێ كر و شەمالێ ئاكرەیی گەهاندە ڕۆژنامەیا ئەڤرۆ. من دڤێت ئەز ژی هندەك خوێ یا خوە بكەمە ئەڤێ گرارێ.
بەری هەرتشتی، من دڤێت ببێژم كو، بەری سالەكێ د. لەزگینێ چالی تاكو ڕادەیەكێ ب تێری و چڕی بەرسڤا ئەڤێ پرسیارێ دایە، و ئەز دگەل پتریا ڕەئیا وی مە، لەو، نەدوورە هندە گۆتنێن وی ب ئاوایەكێ دی دوبارە بكەم و هندەكێ لێ زێدە بكەم، نەخاسمە مژار هند بەرفرەه و شێلی نینە ببتە گرێیەكا كۆرە و ڤەنەبت، مژار تنێ بەرسڤا پرسیارەكێ یە؛ ئەرێ داییك mother د ئەڤێ دەستەواژەیێ دا؛ mother language; mother tongue درۆڤ (رەنگدێر؛ سیفەت)ە ئان ناڤە؟
ب گۆرەی لێگەڕانا من، وەختێ ئەڤ دەستەواژەیە هاتیە دانان، ل دەستپێكێ، باسێ زمانێ داییكێ بوو.. لێ دگەل وەختی هندەك نڤیسەران گومان ئێخستە سەر داییكێ كو ژێدەرا تەنها یا زمانێ زاڕۆكی بت و چەندین بەهانە بەرچاڤ كرن كو داییك (ماك) ب تەنێ، ژێدەرا زمانی نینە. باب نە تنێ ژێدەرەكێ دی یە، بەلكو هەر ژ دەستپێكێ شریكێ دایكێ یە، و ل هندەك دانەیان، نەدوورە باب ئێكەمین ژێدەرێ زمانی بت، هەكەر دایك پیشەكار بت و پەروەدەیا زاڕۆكی بۆ بابێ مابت. ژ ڕەخەكێ دی ڤە، دبت دایك لال بت ئان ئەزمانفس بت. ئان دەڤۆك و زارێ دایك پێ دئاخڤت، گەلەك جودا بت ژ زمانێ فەرمی ئان زمانێ پەروەردەیێ، وەكی كرمانجەك ل هەولێرێ بت ئان سۆرانەك ل دهۆكێ بت. ل گەلەك ڕەوشێن دی، خدام و دایین و دادۆك (هەكەر هەبن) ژێدەرێ زمانینە و نەدوورە زمانێ وان هەمان زمانێ دەیبابان نەبت. خزمەتكار ئان فەرمانبەرێن دایینگەهان، دبت ئێكەمین ژێدەر بن..هتد.
ئەڤان بەهانەیێن جهەك ل ژیواری هەی، دەستەواژەیا زمانێ داییكێ بەرگومان كر و هندەك كەسان ب دەستەواژەیەكا نەژادپەرێسانە ناڤكر، د ئەنجام دا، هندەك تەرمێن دی هاتنە دانان وەكی: first language (L1), native language, native tongue, ئێكەمین زمان ئان زمانێ نەخری، زمانێ نەتەوەیی، زارێ نەتەوەیی.. هەمی داكو سەردەستی ئان شاهاتیا داییكێ لاواز بكەن، چونكی زمانێ وێ تنێ نینە.
ئەڤجا، مە ژی گۆت: زمانێ داییك!
پرسیار ئەوە: ئەرێ زمانێ داییك هەیە؟ ب دیتنا من نەخێر. زمانێ داییك بۆ كەڤنترین زمانێ، زمانێن دی ژێ پەیدابووین دروستە، وەكی زمانێ لاتینی بۆ زمانێن ئیتالی و فرەنسی و ئەسپانی.. لێ ئێكەمین زمانێ ئەم فێر دبین، نە داییكا زمانێن مەیە! دبت (ب گومان ڤە) بناغە و بنسترا زمانزانیا مە ژێ پەیدا ببت، لێ گەر زمانێ من یێ (داییك) كوردی بت، دێ چاوا بتە داییكا زمانێ عەرەبی یێ ئەز پاشی فێربوویم؟ كو ئێك دبێژت:
• سەروەری نان خوار (بكەر – بەركار – كار).
و یێ دی دبێژت:
• اكل سرور الخبز (كار – بكەر – بەركار).
مەرەم، ئەڤ زمانێ ئەم باس دكەین، ئێكەمین زمانە مرۆڤ فێر دبتێ، چونكی زمانزانیا مە ژێ و لسەر ئاڤا دبت. داكو زمانەكێ دروست و كەساتیەكا دروست بۆ زاڕۆكی ئاڤا ببت، شەهرەزا دبێژن، باشترە ئەو زمانە (دبت زارەك ئان دەڤۆكەكا زمانێ نەتەوەیی بت) تاكو دەهسالیێ دگەل زاڕۆكی، بێ هەڤڕك بمینت، لەو ئەو زمانێ گۆتینێ زمانێ داییكێ و پاشی بەرگومان بووی كو داییك تنێ ژێدەرێ وی زمانی بت، هندەك كەسان واتەیێن دی دانە داییك و گۆتن: ئەڤە زمانێ داییكە ب واتەیا ماكا زمانی ئان ژێدەرێ زمانی، نە یێ داییكێ یە. داكو ئەڤ ئاڕێشەیە نەمینت، ل وارێ زمانزانیێ باسێ زمانێ نەخری (ئێكەمین) و زمانێ نەتەوەیی دهێتە كرن و دایك بۆ بیرەوەریا نەتەوەیێن ئێكگرتی مایە.

کۆمێنتا تە