كارتێكرنا ئەقلی
ئیمان محەمەد زاویتەی
ئەقل ژین و ژیارا مرۆڤێ تێگەهشتیە. مرۆڤ ل وی دەمی هەست ب روحیەت و ژیانا خۆ یا دروست دكەت، دەماكو دزانیت مرۆڤ یێ بەردەوامە د گوهۆرینێت ژیانا خۆدا و ل سەر ئاستێ پێشكەفتنا خۆ یێ بەردەوامە. مرۆڤ ب رێكا ئەقلێ خۆ دشێت گەلەك كاران بكەت و ئەنجام بدەت، چونكی ئەقلێ مرۆڤی رێنیشادەرێ سەرەكییە د ژیانا مرۆڤی دا. ئەو كەتەوارە دژین و مرنا هەر تاكەكی دا، چونكی مرۆڤ ب ئەقلی هزر دكەت و ب وێ هزرێ بریارێ لسەر ددەت و چەسپینیت ب رێكا ئەقلێ خوە داكو بگەهیتە ئارمانجا دروست یا وێ هزرا هزر بۆ كری. هەلبەت ئەو مرۆڤێ ب دروستی و ب باشی هزر بكەت، دێ رێكا درست زانیت، بەلێ ئەگەر مرۆڤ ئەقلێ خۆ ب دروستی نەدەتە كاری، ل وی دەمی ئەو چ ژ هزركرنا ئەقلی نزانیت و هەتاكو وی چ ئارمانجێن دروست نابن و چ ئاخفتن و بریارێن دروست و رەوا نابن و ئەڤە بۆ مرۆڤی كارەساتە، چونكو مرۆڤێن لاواز و تێنەگەهشتی د كولتوور و جڤاكا مە دا پەیدا دبن. هەتاكو گۆتنا مەزنان دا هاتیە ڤەگوهاستن، تێدا هاتیە گۆتن: ئەقل تاجا زێرینە بەلێ د سەرێ هەمی كەسان دا نینە. ژبەر هندێ ئەو مرۆڤێ بهایێ ئەقلێ خۆ بزانیت، ئەو دێ د ژیانا خوە دا مرۆڤەكێ سەركەفتی بیت، چونكی دێ تێگەهیت كو هەر كار و كریار و ئاخفتن و بریارەكا دبێژیت و ئەنجام بدەت دێ ب رێكا ئەقلی بیت. چونكو ئەڤ كەسە دێ زانیت و تێگەهیتن كو سەروەت و سامانێ دروست ئەقلێ مرۆڤییە، هەروەسا ئەقل نە بەس بەشەكێ گرنگە د ژیانا مە دا، بەلكو ئەو ژیان ب خۆیە. ئەو رێبەرە بۆ مرۆڤی و بەری هەر تشتی ئەقل دهێت، چونكی گوهۆرینیێن ڤێ ژیانێ هەمی ژ لایێ ئەقلێ مرۆڤی ڤەنە. هەروەسا ب تنێ ئەقلێ مرۆڤی یێ مەرد و ڤەكریە، دشێت تە ژ جیهانا ماددی و ئابۆری و كەتەواریا بەرتەنگ ڤەگوهێزیتە جیهانا گیانیا بەرفرەهـ و بێ سنوور، چونكو هندیكە دەروونە حەز ژ كۆمكرن و خرڤەكرنا مالی دكەت، یا ب زەحمەتە بۆ وێ بمەزێخیت و یا دەستڤەكری بیت، لەو هەكە تە ئەقلێ خۆ فێری پێدان و مەردینیێ كر، تو دێ هەژیترین كەس بی كو بلند ببی د دونیایێ و ئاخرەتێ دا. مرۆڤێ ئاقلمەند گوهۆرینێن مەزن پەیدا دكەت. ئەڤە هەمی بۆ ئەقلەكێ ڤەكری و تژی پەند و سەربۆر و خودان دەروونەكێ ئارام دزڤریتن، ئەو كەیفخۆشترین خەلكێ ئەردینە و هەتاكو د ئەسمانان ژی دا ب باش و جوان بەحسێ وان دهێتەكرن، دیسا پاداشتێن گران بها بۆ وان یێن هەین، چونكی مرۆڤەكێ تێگەهشتییە و زۆر یێ كارتێكەر و ركابەرە. لەو مرۆڤێ ئاقل دزانیت كا دێ چ كەت و چ ناكەت و دزانیت ل چ جه دێ چاوا كار كەت و چاوا بریاران دەت و دزانیت دێ كەنگی ئاخڤیت و ل چ جهـ دەست ب ئاخفتنێ كەت و دگەل كی دئاخڤیت. دڤێت مرۆڤێ ئەقل هەردەم بزانیت یێ ئەقلە ئەگەر ئەو خۆ سەردا نەبەت و دشێت كارتێكرنێ ل دەوروبەرێن خۆ بكەت.
