كـاریگەریێن پـەیمانا سـایكس پیكۆ ل سەر كـوردستانـێ
نەوزاد زادە نەقەبی
وەكی یا خۆیایە د جەنگێ جیهانیێ ئێكێ دا ئەڤ پەیمانە ل سالا 1916 هاتە ئەنجامدان ب شێوەیەكێ نهنێنی د ناڤبەرا بەریتانیا و فرەنسا و رۆسیا دا كو ئارمانچا ڤێ پەیمانێ دابەشكرنا دەولەتا ئوسمانیان بوو د ناڤبەرا خۆدا و هەر چەندە رۆسیا ل سالا 1917 خۆ ل ڤێ پەیمانێ ڤەكێشا ژبەركو گوهۆریین د دەستهەلاتا رۆسیا هاتنەكرن و سیستەمێ سیاسی قەیسەریێ هاتە گوهۆرین و شۆڕشا ئۆكتۆبەر یان شۆڕشا بەلشەڤیك بۆ سیستەمێ كۆمۆنیزم و شیۆعیان و سنوورێ جوگرافیا سیاسی یا دەولەتا ئوسمانی ب تەمامی هاتە گوهۆرین و د ناڤبەرا بەریتانیا و فرەنسا و كوردستانێ ژی د هاتە دابەشكرن ژ دو دەولەتان كو پێشتر دبن دەستهەلاتا دەولەتێن ئوسمانیان و سەفەویان دا بوو هاتە دابەشكرن بۆ سەر چار وەلاتان، و كورد هاتنە بێ بەشكرن ژ هەمی مافەكی و ل هەمی پارچێن كوردستانێ حزبێن سیاسی و بزاڤێن چەكداری و شۆرەش هاتنەكرن ژبۆی رەتكرنا وێ ستەمێ و دیفاكتۆیێ واقع یا ب سەرگەلێ كوردستانێ هاتیە كێشان، هەر چەندە دەلیڤە بۆ كوردان جێ بوون بۆ سەرخەبونێ و رزگاربونێ لێ كورد نەشیان مفای ژ وان دەلیڤیەیان وەرگرن وەكو پەیمانا سیڤەر ل وەلاتێ فرەنسا ل سالا 1920 ل دویڤ وێ پەیمانێ بەڕیتانیا دڤیا كوردستانا باكوور ل توركیا جودا بكەت و ب ڕێفراندۆمەكێ ویلایەتا مووسڵ پێك ڤە گرێ بدەت و دەوڵەتەكا كوردی یا سەربخۆ بۆ كوردا لەژێر سەرپەرشتیكردنا خۆ دابمەزرینیت . ژبەر پەرتەوازەیێ و نەبوونا ئێك رێزیێ دناڤا گەلێ كوردستانێ د ناڤا ئاخا كوردان دا و سنوورێ سیاسی و ئیداری هەرێمی، چ ڕێككەفتنێن گشتی د ناڤبەرا كوردان نەبوو و وێنەیەكێ شلوڤەكاریێ كوردستانێ وەكی قەوارەیەكێ ل سال ١٩١٩ ژلایێ شەریف پاشا كو نوێنەرێ كوردان بوو ل كۆنفرانسا ئاشتیا پاریس هاتبوو پێشنیاركرن، پاشی ل سالا 1923 پەیمانا لۆزان هاتە گرێدان و پەیمانا سیڤەر هاتە هەلوەشاندن كو ئەگەرێ سەرەكی یێ هەلوەشاندنا ڤێ پەیمانێ كوردبوون ژبەركو زۆربەیا كەسایەتیێن جڤاكی یێن كورد ل كوردستانا باكور پالپشتیا كەمال ئەتاتوركی دكرن و پشتگیریا شەریف پاشای نەبوون و خۆفرۆش (حەسەن خەیری) یێ كوردبوو و نوونەرێ ئەنجوومەنێ نیشتمانیێ تركیا بوو ل ژێر سەرپەرشتیا كەمال ئەتاتورك رابوو بنڤسینا نامەكێ بۆ كۆنگرەیا لۆزان بناڤێ هەمی كوردان كو درازینە ب دامەزراندنا دەولەتا تركیا، ژ بەر كو ئەورۆپی بێ كوردان ئامادە نەبوون ب ئیمزاكرنا پەیمانا لۆزان و ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینە دیرۆكێ دێ بۆ مە خۆیا بیت بۆ رەتكرنا كاریگەریێن سایكس پیكۆ تنێ ئێك رێك ل پێشیا مەیە ل دەمێ هەبوونا ئێكرێزیێ دەستكەفتی و سەركەفتن هەبووینە، نموونە ژی شۆرەشا ئیلۆنا مەزن دا بارزانیێ نەمر ل سالا1961 ئێكەمین رێبەر بوویە كو خەلكێ كوردستانێ ل ژێر ئێك ئالا كۆم ڤە بكەت شۆرەشەكا سەرتاسەری بكەت و بەیانناما 11 ئادارێ ل سالا 1970 بەرهەمێ ڤێ شورەشێ بوویە و بۆ ئێكەمین جار د دیرۆكا ئیراقێ دا دان مافێ كوردان ب شێوەیەكێ فەرمی هاتەدان و سەرهەلدانا پیرۆزا بهارا سالا 1991 كو بەرهەمێ ئێكرێزیا لایەنێن كوردستانێ ل ناڤ بەرەیێ كوردستانێ بوو كو دروستكرنا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ و دامودەزگەهێن وێ ل پەرلەمان و حوكمەتا هەرێمێ بەرئەنجامێ ڤێ سەرهلدانێ بوو، فەرە بۆ ڤێ قووناغێ ئەنجوومەنەكێ بلند یێن پارتێن سیاسی ل هەرێما كوردستانێ هەبیت و هەمی حزب و لایەنێن سیاسی پشكداربن ب تایبەت ل سەر پرۆژەیێ نەتەوەی و نیشتمانی و بەرهەڤی بۆ هەر گوهۆرینەكێ ل ڤێ قووناغێ دا بهێنەكرن و هەولێن زێدەتر بهێنەدان و لەز ل پێكئینانا كابینەیا 10 یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بهێتەكرن و پێكئینەرێن حوكمەتێ، دڤێت ئێك هەلوەستبن ب تایبەتی ل هەمبەر بەغدا و پرسێن نەتەوەی و نیشتمانی.
