كولتوورێ خەبەرگۆتنێ و ئێكدو شكاندنێ
سینەم چێی
ژ كەڤندا، مرۆڤ وەكی بوونەوەرەكێ جڤاكی هاتییە نیاسین و پەیوەندی و تێكەلی دگەل ئێكدو بەشەكێ سەرەكی یێ ژیان و سروشتێ وی بوویە. لێ د ناڤ ڤێ تێكەلیێ دا، هندەك دیاردێن نەرێنی و تێكدەر ژی سەرهەلددەن كو ژینگەهەكا نەساخلەم دروستدكەن. ئێك ژ خرابترینێن ڤان دیاردەیان، كولتوورێ خەبەرگۆتن و ئێكدو شكاندنێیە. ئەڤ دیاردە، كو دبیتە ئەگەرێ بەلاڤكرنا گۆتگۆتك و ئاخفتنێن نەراست ل دۆر كەسان، وەكی نەخۆشییەكا جڤاكی یا كەڤنارە كو ب درێژاهیا دیرۆكێ زیان گەهاندیە پەیوەندیێن مرۆڤایەتیێ.
ئەگەرێن سەرهەلدانا ڤی رەفتارێ گەلەكن. هندەك جاران ژ حەسوودیێ و چاڤلێكرنا نەرێنی پەیدا دبت؛ دەمێ مرۆڤ نەشێت بگەهیتە ئاستێ سەركەفتنا كەسەكێ دی، بزاڤێ دكەت ب رێكا شكاندنا ناڤ و دەنگێن و كەرامەتا وی، بێبها كەت. هندەك جاران ئەڤ رەفتارە ژ ئەنجامێ ڤالاهی و بێكاریێیە،كو مرۆڤ بۆ هندێ دەمێ خۆ ببورینیت، ژیانا خەلكی دكەتە بابەتێ گەنگەشەیا خۆ. هەروەسا هەست ب كێماسیێ و نەباوەری ب خۆ بوون ژی فاكتەرەكێ گرنگە؛ چونكی ئەو كەسێ هەست ب لاوازیا خۆ دكەت، ب رێكا كێمكرنا بهایێ یێن دی، هەستەكا درەوین یا مەزناتیێ بۆ خۆ دروست دكەت.
ئەڤ كەلتۆرە زیانێن مەزن دگەهینتە جڤاكی. بەری هەر تشتی، باوەریێ د ناڤبەرا تاكان دا ژ ناڤ دبەت و ژینگەهەكا تژی گۆمان، كین و دوبەرەكیێ دروست دكەت. كەسێن دبنە قوربانیێ ڤان خەبەران تووشی فشارێن دەروونیێن مەزن دبن، كو دشێت ببتە ئەگەرێ خەمۆكی و دابڕان ژ جڤاكی. ل سەر ئاستێ گشتی ژی، وزە و شیانێن جڤاكی، كو دشێن د بیاڤێن ئاڤەدانی و پێشكەفتنێ دا بهێنە بكارئینان، ب كارێن تێكدەرانە و بێ مفاوە بەرزە دبن.
د سەردەمێ ئەڤرۆ دا، تۆرێن جڤاكی (سوشیال میدیا) بووینە مەیدانەكا نوی و گەلەك ب هێزتر بۆ بەلاڤكرنا ڤی كەلتۆرێ نەرێنی كارێ خۆ دكەت. ئەگەر بەرێ خەبەرەكێ ب رۆژان ڤەدكێشا حەتا د ناڤا چەند كەسەكان دا بەلاڤ ببا، لێ نوكە د چركەیەكێ دا دشێت بگەهیتە هزاران و ملیۆنان كەسان. ئەڤ چەندە ب لەزاتییەكا ترسناك رووددەت، گەلەك جاران بێ كو چ لێكۆلین ل سەر راستیا بابەتی بهێنەكرن ئاریشە ژێ دروست بووینە. خۆ‌ڤەشارتن ل پشت ناڤێن خەیالی و پەیجێن فەیك، وێرەكییەكا زێدەتر ددەتە خەلكی بێ ترس هێرشی سەر كەسایەتی و ناڤ و دەنگێن كەسێن دی بكەن، ب ئاسانی تۆهمەتان دروست بكەن و كەرامەتا مرۆڤان بشكێنن. وێنە و ڤیدیۆیێن دەستكاریكری و پۆستێن ژ راستیێ دوور، بووینە چەكەكێ كاریگەر بۆ لێدانا كەسێن سەركەفتی و چالاك. ب تایبەتی نوكە ژیرییا دەستكرد بلەز و گەلەك پێشكەفتیتر جهێ خۆ دكەت و بەلاڤ دبیت، ئەڤە بۆ كەسێن نەفس نزم بوویە ئالاڤەكێ باش بۆ هندێ كارێن خۆ یێن تێكدەرانە پێ ئەنجام بدەن.
پێدڤیە ئەم وەكی تاك و جڤاك ب هوشیاری بەرهنگاری ڤێ دیاردێ ببین. دڤێت ئەم فێری رەخنەیا ئاڤاكەر ببین، نەك شكاندنا بێ بنەما. بلا ئەم وزە و هێزا خۆ د پشتگیری و هاندانا ئێكدو دا بكاربینین، نەك د ژناڤبرنا ئێكدو. هەر كەسەك ژ مە بەرپرسیارە ژ وێ پەیڤا دبێژیت یان بەلاڤدكەت. ئاڤاكرنا جڤاكەكێ ساخلەم و پێشكەفتی، گرێدایی ئاڤاكرنا پەیوەندیێن ساخلەم و ل سەر بنەمایێ رێزێ و باوەریێیە، نەك ل سەر كەلەخ و ناڤ و دەنگێن شكەستی یێن خەلكێ دی. یا گرنگە ژلایێ حوكمەتێ و لایەنێن پەیوەندیدار ژی ڤە سزایێن بكارهینانا سۆشیالێ ب رێكێن نەدروست توندتر لێ بكەن و بۆ هەمیان وەكی ئێك كار ب یاسایێ بهێتەكرن.
