تیرۆرست و رامانا ژیانێ
دبیت كێم كه‌سێ وه‌كی ڤیكتۆر فرانكل (1905 ـ 1997) هند ته‌كه‌ز ل سه‌ر تێگه‌هێ رامانا ژیانێ كربیت و نه‌خاسمه ئه‌ڤ بابه‌ته وه‌ك لایه‌نه‌كێ سایكۆلۆژیك و ب ره‌نگه‌كێ سیستماتیك و زانستیانه دابیته به‌رئێك و به‌رهه‌مێ وێ بزاڤێ ژی پرتووكه‌كه ب ناڤێ “مرۆڤ ل دووڤ رامانا ژیانێ. ئه‌زموونا هه‌ر كه‌سه‌كێ و سه‌ربۆرا ژیانا وی باشترین چارچووڤێ ئه‌ندازه‌یه كو تێدا رامان ژ ژیانێ ل نك وی مرۆڤی دروست دبیت و دجه‌ڕبینیت و تام دكه‌ت و ده‌ردبڕیت. ئه‌ڤ زانایێ ب ناڤوده‌نگێ ئۆتریشی خودانێ ئه‌زموونه‌كا ته‌حله ژ وان رۆژێن ب سه‌ر وی دا هاتی و و ئه‌و د قه‌ید و به‌ندێن نازیسما هیتله‌ریدا زیندانی و مرنا ده‌یك و باب و برا و خێزانا خوه ب چاڤێن خوه دیتی. ئه‌رێ كه‌س دێ شێت نكۆلی و حاشایێ ل كارتێكرنا ڤان جۆره سه‌ربۆرێن ته‌حل و نه‌خۆش بكه‌ت.
به‌لێ فرانكل د وێ باوه‌رێدایه كۆ مرۆڤ پێدڤی ب هۆنه‌را ژیانێیه و ئه‌و كه‌سێ د ڤێ ژیانا كاتیدا نه‌شێتن بۆ ڤێ “بوونا ده‌مكی” رامانه‌كێ په‌یدا بكه‌ت نه‌شێت ئامانجه‌كێ بۆ ژیانا خوه دروست بكه‌ت. چونكی مرۆڤ خودان سالۆخه‌ته‌كێ ئێكانه‌یه و ئه‌و ژی ئه‌وه كو دشێت ب ڕێیا “چوونه‌پێشڤه” به‌رده‌وامیێ ب ژیانا خوه بده‌ت و ئه‌و ژی چونكو وه‌ك داستایۆفسكی باوه‌ری پێ هه‌ی “مرۆڤ بوونه‌وه‌ره‌كێ زیندییه كو دشێت ل گه‌ل هه‌ر تشته‌كی رابێت” و فرانكل ژی د ڤێ چه‌ندێ دا رژده كو وه‌ك هه‌ڤالێن فه‌یله‌سۆفێن وی یێن دیترێن رێبازا بوونی (ئێكزێستنشیالیزم existentialism ) باوه‌ری پێ هه‌ی مان و بوونا مرۆڤی گرێدایه ب ئارمانجێن ژیانێ.
هه‌لبه‌ت چ گومان تێدا نینه كو ده‌یناندنا ئارمانجا رامانێ دده‌ته ژیانا مرۆڤی، لێ ل ڤێرێ د جهێ خوه دایه بهێته گۆتن كو كیژ ئارمانجن پترتر رامانێ دده‌نه ژیانی؟ چونكی ئارمانجێن هه‌ین نه‌رینی و یێن هه‌ین ئه‌رینی و مفایێ وێ به‌هرا هه‌می مرۆڤایه‌تیێنه. ئارمانج ژ ئارمانجێ جودایه. مرۆڤ دشێت ئارمانجێن وه‌كی ده‌یكا ترێزا هه‌بیت و بۆ به‌لاڤكرنا بیروباوه‌رێن خوه ده‌ستی ژ هه‌می خۆشی و جیهانێ بشۆت و ل گۆندێن پاشكه‌فتی ل دوورترین جهێن جیهانێ و وه‌لاتێ هندستانێ كارێ خزمه‌تا خه‌لكێ بكه‌ت و ئارمانجێن هه‌ین كه تاكێن تیرۆریست بۆ خوه ده‌یناندین و تێدا نه‌ك خزمه‌تا مرۆڤایه‌تی بكه‌ن، به‌لكو بۆ چه‌سپاندنا هزرو بیروباوه‌رێن چاواشه‌كریێن خوه مه‌زنترین زۆرداریێ ل خه‌لكێ سڤیل بكه‌ن كه نموونه‌یێ وێ د هزاره‌یا سێهه‌مدا تنێ هه‌ڤالێن وان یێن سه‌ر ب ڕێكخراوێن بوو كو حه‌رام و ئه‌لشه‌باب ل وه‌لاتێن هه‌ژارێن ئه‌فریقیا دا ئه‌نجام دده‌ن. ئه‌وان رامانا ژیانا خوه یا د زۆرداری و كوشتن و سۆتن و سه‌ربڕینێ دا دیتی. ئه‌رێ شارستانی ژ ڤی تاكێ رامانا ژیانا خوه د ڤان جۆره ره‌فتارێن تیرۆرستان دا دبینیت چاڤه‌ڕێی چ بكه‌ت؟ ئه‌رێ ئاڤاكرنا دارێ رامانا ژیانا خوه ل سه‌ر بنیاتێ ژیان و ئارمانجێن خه‌لكێ چ دگه‌هینیت؟
هه‌كه ب باوه‌را فرانكلی پێدانا رامانێ رۆلێ وه‌ریسه‌كی دگێڕیت كو ژیان پێڤه‌گرێدایه، دبینین ده‌مێ كویر هزرێ د ڤێ رامانێ د ژیانا تیرۆرستان دا دكه‌ین ب ئاشكرایی دهێته هه‌ستپێكرن وه‌ریسه‌كێ زراڤه و پچانا وێ هینگی مسۆگه‌رتر دبیت كه ببینین كه ئه‌و هێشتا ب جوانی د رامانا ژیانێ نه‌گه‌هشتینه و به‌لگه ژی بۆ ڤێ چه‌ندێ ئه‌وه كه بۆ ئه‌وان رامانا ژیانێ خه‌لكێ چ رامانا خوه نینه، ئه‌ڤجا دێ ته چ هیڤی ب ده‌وله‌تا تیرۆرستان هه‌بیت؟ بوونا مرۆڤی هنگی رامانا خوه دبیت كو مرۆڤی ب تنێ ل به‌ر خوه نه‌بیت، وه‌كی ئه‌وا تیرۆرست دكه‌ن، به‌لكو رامانا ژیانا خوه د هندێ دا ببینیت كا چاوا دێ شێت خزمه‌تا مرۆڤاتی كه‌ت و بۆ كه‌سانێن دیتر بژیت نه‌ك ژیانا خه‌لكێ، كو وه‌ك دیاریه‌كێ یه خودایێ مه‌زن دایه هه‌ر كه‌سه‌كێ و ستاندنا وێ تنێ مافێ خوه دایه، ژ خه‌لكێ بستینیت و گۆری هنده‌ك مه‌ره‌م و بیروباوه‌رێن چه‌واشه‌كری و شێواندی بكه‌ن، ئه‌ڤه ئه‌وه كو د هزرا تیرۆرستان دا ڤێ رامانێ چ بوهایێ خوه نینه و رامانا ژیانێ ل نك وان تنێ یا د هه‌ڕفاندن و تێكدان و خرابكرنێدا.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانی / زانینگه‌ها زاخوَ
