NO IORG
Authors Posts by لۆرنس نادر

لۆرنس نادر

لۆرنس نادر
15 POSTS 0 COMMENTS

73

رۆژهه‌لاتا ناڤین لاندكا مرۆڤایێ و وه‌لاتێ شارستانیانه‌ و ئه‌و مالا كه‌ڤنار (البیت العتیق) تێدا یه‌ كو د پرتووكا پیرۆزا دا ئاماژه‌ پێ كریه‌ و ب به‌حشتا عه‌دن دهێته‌ ناسین. ل ده‌مێ شه‌رێ جیهانی یێ ئێكێ 1914 – 1918ز هاتیه‌ روودان، هنده‌ك پارچه‌یێن مه‌زن ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ بوون كه‌فتبوونه‌ ل ژێر ده‌سهه‌لاتا ده‌وله‌تا ئۆسمانی. كو ببوو گۆره‌پانه‌كا شه‌ری، كو ئه‌ڤ جیهانه‌ پارڤه‌كربوو دو پشكان ئه‌و ژی ئێك هه‌ڤپه‌یمان بوون (بریتانیا و فره‌نسا و رۆسیا قه‌یسه‌ری) یا دی ژی به‌ره‌یێ میحوه‌ر بوو كو (ئه‌لمانیا و ده‌وله‌تا ئۆسمانی و نه‌مسا و مه‌جه‌ر) ب خوه‌ڤه‌ گرتبوون. ل ده‌می ناڤا شه‌رێ جیهانی یێ ئێكی هه‌ڤپه‌یمانان بزاڤ كرن كو ده‌وله‌تا ئۆسمانی ژێكژێك بكه‌ن و برۆخینن ب رێكێن كریارێن نهێنی و دیپلۆماسی. له‌ورا رێككه‌تنافما سایكس پیكۆ هاته‌ گرێدان ل 16 ی مایۆ 1916 د ناڤبه‌را دیپلۆماسیێ بریتانی مارك سایكس و دپیلۆماتكارێ فره‌نسی جۆرج بیگۆ ب باوه‌ریا كه‌سێ رۆسی سیرجی سازانۆف، ئه‌وبوو هاتیه‌ ناسین ب رێككه‌فتنا (سایكس پیكۆ) یانژی (سایكس پیكۆ سازانۆف). دیرۆكناسێ عیراقی فازل حسێن د پرتووكا خوه‌ یا (المشكله‌ الموصل) دا دیاردكه‌ت كو پشكا مه‌زن ژ سووریێ و پشكه‌ك ژ باشۆرێ ئه‌نازۆل و ویلایه‌تا مووسلێ به‌هرا فره‌نسا دكه‌ڤیت، بۆ زانین بریتانیا پشتی ده‌مه‌كی شیا ویلایه‌تا مووسل ژ فره‌نسا وه‌ربگریت ب رێكێن سیاسی، ئێدی به‌هرا بریتانیا پشكا باشۆر ژ سووریێ و پشكا باشۆر ژ عیراقێ (ویلایه‌تێن به‌غدا و به‌سڕا) ب به‌ركه‌فت، هه‌ر وه‌سا ژی حه‌یفا و عه‌كه‌ بوو به‌هرا رۆسیا قه‌یسه‌ڕی هینگی ژی ویلایه‌تێن ئه‌رمینی و رۆژهه‌لاتا ئه‌نادۆل بوو. به‌لێ پا هه‌ر ب له‌ز رۆسیا خوه‌ ژ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌كێشا ژ ئه‌گه‌را شۆره‌شا (به‌لشفی) ل سالا 1917 و پشتی ئه‌ڤێ شۆره‌شێ كاغه‌زێن نهێنی یێن رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ هاتنه‌ ئاشكرابوون.
ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤ رێككه‌فتنه‌ گه‌هشته‌ سه‌د سالیا خوه‌، واته‌ چه‌رخه‌ك ب سه‌ر ڤێ رێككه‌فتنێ دا بۆری كو ده‌وله‌تا ئۆسمانی پووچ كربوو و چه‌ندین ویلایه‌تێن گه‌نج هاتنه‌ دانان و هنده‌ك سنۆرێن نوو بۆ رۆژهه‌لاتا ناڤین هاتنه‌ دانان. به‌لێ نها ئه‌و سنۆرێن د وێ رێككه‌فتنێ دا هاتینه‌ دانانان هاتینه‌ گوهۆرین و ده‌مێ وێ ب سه‌ر ڤه‌چوویه‌ و هنده‌ك سنۆرێن دیتر هاتینه‌ كێشان ژ لایێ رێكخراوا دهێته‌ ناسین ب (رێكخستنا ده‌وله‌تا ئیسلامی ل عیراق وشامێ) كو كونترۆلێ ل سه‌ر هنده‌ك پارچێن عیراقێ و سووریێ دكه‌ت. ل ژێر وان بارودۆخێن نها ب سه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا دچن ژ زۆریا شه‌ڕ و شه‌ماته‌ و گوهۆرینان، هه‌ر وه‌سا ل گه‌ل چوونا ڤێ رێككه‌فتنێ د ناڤ بیرهاتنا سه‌دسالیا خوه‌ دا، چه‌ندین پرسیار ل سه‌ر جادا ره‌وشه‌نبیری دا دهێنه‌ پێش، ئه‌رێ ئه‌ڤ ده‌ڤه‌رێ دێ چو سنۆرێن نوو بۆ هێنه‌ دانان؟ یان دێ هنده‌ك وه‌لاتێن نوو هێنه‌ دامه‌زارندن؟
هه‌ر وسا ژی نڤیسه‌رێ بریتانی رۆبه‌رت فیسل د گۆتاره‌كا خوه‌ دا دیاردكه‌ت ب گۆر رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ ب دووماهی هاتیه‌ و ده‌ڤه‌ر دێ هێته‌ پارچه‌كرن ژ لایێ جیهادیان ڤه‌ و فیسك دیار دكه‌ت كو نه‌خشه‌یا نوو یا رۆژهه‌لاتا ناڤین هاتیه‌ دانان و نه‌خشه‌كێشان ژ لایێ رێكخراوا تیرۆری ڤه‌ و نه‌ك نیمه‌چه‌یا سایكس پیكۆ ب كۆنترۆلكرنا خوه‌ ل سه‌ر پارچێن رۆژهه‌لاتا ناڤین ل عیراق و سووریێ و لیبیا. ده‌وله‌تا ئۆسمانی هاتیه‌ ژێكژێككرن ل گۆر رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ و هنده‌ك ده‌وله‌تێن نوو ژدایكبووینه‌ وه‌كو عیراقێ و سووریێ و لوبنان و پشتی كێمتر ژ چه‌رخه‌كی ئه‌و سنۆر هاتنه‌ دابه‌زین یێن ژ لایێ فره‌نسا و بریتانیا ڤه‌ هاتینه‌ دانان و نها ژی سایكس پیكۆ دچیته‌ د چه‌رخه‌كێ تمام دا به‌لێ ئه‌رێ ده‌ڤه‌ر دێ چو پارڤه‌كرنێن نوو ب خوه‌ گۆیت؟ بۆ زانین ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین ب ناڤ نه‌خۆشترین دۆخان دا دبۆریت، ئاژاوه‌ و گوهۆرینا حوكمه‌تانه‌، زێده‌بوونا كریارێت تیرۆری، مایتێكرنێن هه‌رێماتیك و ده‌ولی، ئه‌رێ چو نه‌خشه‌یێن ڤه‌شارتی نینن بۆ نه‌خشه‌كرنا نه‌خشه‌كا نوو بۆ ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین یانژی ده‌ڤه‌ر دێ وه‌كو خوه‌ زڤریت و ب تنێ پرسگرێك ده‌مه‌ كا دێ چ لێ هێت.
و/ ئه‌ڤرۆ

93

سه‌روه‌ریا وه‌لاتی گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه‌ بوَ هه‌ر وه‌لاته‌كی، دڤێت هه‌ر وه‌لاته‌ك پاراستنا سه‌روه‌ریا خوه‌ بكه‌ت ، ب سه‌روه‌ریا وه‌لاتی، وه‌لات برێز دكه‌ڤیت و رێز و سه‌نگه‌ك بو وی وه‌لاتی دهێته‌ دانان یێ كو پاراستنا سه‌روه‌ریاخوه‌ بكه‌ت.
ب چ شێوه‌ بیت وه‌لات پێدڤیه‌ سه‌روه‌ریا خوه‌ پارێزیت ،لێ ئه‌ف تشته‌ لده‌ف هنده‌ك وه‌لاتان نه‌ مایه‌ و وه‌لات هاتیه‌ فروَتن بوَ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ وسه‌روه‌ریا وه‌لاتی لده‌ف وان نه‌ یا گرنگه‌، و یێن بووینه‌ وه‌ك یاریه‌ك د ده‌ستێن هنده‌ك وه‌لاتێن دن دا، لێ به‌روَڤاژی هنده‌ك دێ خوه‌ ئێخنه‌ د كاره‌ساتان دا لسه‌ر خاترا پاراستنا سه‌روه‌ریا وه‌لاتێن خوه‌.
ل سپێده‌یا 24/11/2015 فروَكا توركی یا شه‌ری ژجوَرێ (اف 16 ) شیا فروَكه‌كا روسی یا شه‌ری ژجوَرێ (اس 24) بئێخیت ل سه‌ر سنوورێ( توركیا – سوریا ) لوی ده‌می فروَكا روسی راببوو ب بوَمبه‌بارانكرنا باره‌گایێن داعش لسوریێ و نێزیكی سنوورێن توركیا، ل دووف ئاژانسا توركی كو ئه‌ڤ فروَكه‌ رابوویه‌ ب به‌زاندنا سه‌روه‌ریا ئاسمانێ توركیا و لێ ئاژانسا روسی ئه‌ڤ چه‌نده‌ ره‌ت دكر.
روودانا ئێخستنا ڤێ فروَكا روسی ده‌نگڤه‌دانه‌ك ل جیهانێ دا و هه‌روه‌سا دبیته‌ جهێ مه‌ترسیێ لده‌ف توركیا و هه‌تا داخازا ژ(رێكخراوا ناتوَ ) بوَ دیاركرنا ئه‌گه‌رێ ئێخستنا ڤی فروَكێ، لێ پرسیارا جیهانێ لسه‌ر ڤێ روودانێ ئه‌و بوو كو كا روسیا دێ چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل توركیا كه‌ت و دێ چاوا ڤێ روودانێ هه‌لسه‌نگینیت.
مه‌ره‌م ژنموونا ئێخستنا فروَكا روسی ژلایێ توركیا ڤه‌ ئه‌وبوو كو سه‌روه‌ریا توركیا چه‌ند یا گرنگه‌ هه‌تا گه‌هشتیه‌ وی راده‌ی كو فروَكا روسی بێخیت، بوَ زانین روسیا ئێك ژ مه‌زنترین وه‌لاته‌ لجیهانێ و سه‌ركێشیا جه‌مسه‌ره‌كی دكه‌ت، توركیا خوه‌ ئێخسنه‌ دته‌نگاڤیاندا لسه‌ر خاترا سه‌روه‌ریا وه‌لاتێ خوه‌.
لێ به‌روَڤاژی ڤێ چه‌ندێ هه‌موویێ سه‌روه‌ریا وه‌لاتی ل وه‌لاتێ عیراقێ دا نینه‌ و نه‌ یا گرنگه‌ چه‌ند به‌زاندن ل سه‌ر ئه‌سمانێ وێ بهێته‌ كرن یان ئاخا وان بهێته‌ داگیركرن تشته‌كێ نورماله‌ چنكو سه‌ركێشیا وه‌لاتێ عیراقێ مژوولی هنده‌ك تشتێن دنن.
پارچه‌كا مه‌زن ژئاخا عیراقێ كه‌فتیه‌ دبن كونترولا (رێكخستنا داعش)، و چه‌ند جاران فروكێن له‌شكه‌ری یێن توركیا رابووینه‌ ب به‌زاندنا ئاسمانێ عێراقێ و بوَمبه‌بارانكرنا جهێن (په‌كه‌كێ ) ل ده‌ڤه‌رێن سنووری وه‌ك (چیایێ قه‌ندیلێ) و (چیایێ مه‌تینا) و گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن دی هه‌تا زه‌ره‌ر دگه‌هشته‌ ئاكنجیێن وان ده‌ڤه‌را ن، چه‌ند جاران سوپایێن ئیرانێ رابوینه‌ ب توَپ بارانكرنا ده‌ڤه‌رێن سنووری ل(سیده‌كان و چوَمان وهتد.. . )،هه‌روه‌سا لڤێ دووماهیكێ ل روَژا بیرهاتنێن (الاربعینیه‌ حسین)ملیونه‌ها شیعه‌یان قه‌ستا عێراقێ كرن و نزیكی نیف ملیوَن (ئه‌فغانی و ئیرانی) هاتنه‌ ناڤ عه‌ردێ عێراقێ بیێ كو ڤیزا عێراقی وه‌ربگرن ئانكو بشێوه‌یه‌كێ نه‌ یاسایی، ئه‌ڤ چه‌نده‌ هه‌موو ژنه‌بوونا سه‌روه‌ریا وه‌لاتێ عیراقێ دهێت.
بێ كو ژبیركرنا هاتنا له‌شكه‌رێ توركی ل سه‌ر ئاخا عیراقێ و تایبه‌ت ل ده‌وروبه‌رێن موسل، لێ ئه‌ڤ هێزه‌ ماوه‌یه‌كێ درێژه‌ ل سه‌ر ئاخا عێراقێ و تشتێ سه‌رنج راكێش ئه‌وبوو كو سه‌روَك وه‌زیرێ عێراقێ (حه‌یده‌ر عه‌بادی ) چ پیزانین ل سه‌ر وی له‌شكه‌رێ توركی ل عێراقێ نه‌بوو وئه‌ڤ له‌شكه‌ره‌ ژچه‌ند شیره‌تكارێن له‌شكه‌ری پێك هاتبوون، چه‌ندا مه‌زنه‌ هێزه‌كا بیانی ل سه‌ر ئاخا ته‌ بیت و ته‌ چ پێزانین ل سه‌ر نه‌بن. كا ئه‌و سه‌روه‌ریا عێراقێ یاكو عێراق بداگیركرنا وه‌لاتان رادبوو وه‌ك داگیركرنا كوێتێ ئانكو (شه‌رێ كه‌نداڤی یێ دووێ ) ل 1990ز وهه‌روه‌سا گشت ده‌وله‌تێن جیهانێ سه‌نگه‌ك بوَ عێراقێ ددانا لی به‌روَڤاژی نوكه‌ ئه‌ڤ سه‌نگه‌ لێ نه‌ مایه‌ ئه‌و ژی ژبه‌ر كو سه‌ركردێن عێراقا نوو چ گرنگیێ ب سه‌روه‌ریا عێراقێ ناده‌ن و ب ڤی ره‌نگی ئه‌ڤ بوویه‌ چاهێرا هێزێن ناڤده‌وله‌تی و توركیا ژ هه‌موویان نێزیكتره‌ و هه‌ر گوهۆڕینه‌كا ل عێراقێ روو بده‌ت وێ ئێكسه‌ر باندۆرا خوه‌ ل سه‌ر ره‌وشا ئێمانهیی و ئێكگرتنا ئاخا توركیا هه‌بیت و ئه‌ڤجا توركیا ژبه‌ر گه‌فێن ڤاڵا یێن حكومه‌تا عێراقێ ب ساناهی هێزێن خوه‌ ژێ ڤه‌ناكێشیت چنكو په‌یوه‌ندی یا ب سه‌روه‌ریا ئاخا توركیا.
وه‌لاتێ عیراقێ بویه‌ وه‌ك یاریه‌ك دده‌ستێت وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ وجیهانێ وئه‌ف وه‌لاته‌ ئارمانجێن خو دئه‌نجام دده‌ن، گه‌له‌ك هێز هه‌نه‌ بخو ئاخا عیراقێ كونتروك كریه‌ وده‌ستا ژێ به‌رناده‌ن.
ئایا هه‌تا كه‌نگی عیراق دێ دڤی ئاوای دا بیت ودی بێ سه‌روه‌ر بیت وهه‌رده‌م ئاسمانێ وێ دێ یێ به‌زاندی بیت وهه‌تا كه‌نگی دێ بیته‌ یاری بوو هه‌ڤركیێن دیتر وهه‌تا كه‌نگی ئاخا وێ یا كونتروك كرێ بیت،بلا به‌روڤاژی بیت بلا پاراستنا ئاخ وسامان وئاسمان وسه‌روه‌ریا خو بكه‌ت وبلا ببیته‌ هیزه‌كا مه‌زن ولروژهه‌لاتا ناڤین وبلا سه‌نگ وبریارا خو هه‌بیت،ببیته‌ هزرا جیهانێ ،وعیراق لاندكا شارستانیه‌تێ وخودان مێژوویه‌كا مه‌زن.

100

د ژیانا مرۆڤاتیی َدا هنده‌ك كاره‌سات روودده‌ن ل وی ده‌می كو ئه‌و كاره‌سات نه‌ دخۆشن، لێ پشتی ده‌مه‌كێ ئه‌و كاره‌سات دبنه‌ ژێده‌ری خۆشیێ بۆ تاك و ملله‌تان.
د دیرۆكێ دا ب سه‌رێ هنده‌ك ملله‌تان جینۆساید و خوینرشتن و كاره‌سات و كوشتن ره‌ڤین و نه‌خۆشی هاتینه‌ و ده‌ربه‌ده‌ر بووینه‌، لێ ل به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ هنده‌ك ملله‌تان مفا ژ ڤێ چه‌ندێ وه‌رگرتیه‌، هنده‌ك ملله‌تان مفا ژخوینا خوه‌ وه‌رگرتیه‌ و هنده‌كێن دی. . نه‌، ئه‌رێ ما جوداهی د ناڤبه‌را خوینا مرۆڤیدا هه‌یه‌؟ ئه‌رێ خوینا شرین و ته‌عل هه‌یه‌؟ یان یێ خوینا وی شرین دی مفادار بیت و یێ خوینا وی ته‌عل بێ مفا داره‌. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ب هنده‌ك نموونان دێ هێته‌ دیاركرن:
1 ـ ئه‌رمه‌ن نه‌ته‌وه‌كه‌ و ئاینێ وان مه‌سیحی یه‌ و ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دژین و ئه‌ڤان نه‌ته‌وه‌ گه‌له‌ك نه‌خۆشی دیتینه‌ ل سه‌رده‌مێ ده‌وله‌تا ئۆسمانی و ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌می حوكمرانیا سولتانێ ئۆسمانی (عه‌بدولحه‌میدێ دووێ 1876-1909ز) ، هه‌ر وه‌سا سه‌رده‌مێ حوكمرانیا (ئیتحاد و ته‌ره‌قی 1909-1918ز) و وه‌كی هاتیه‌ دیاركرن ئه‌ڤ نه‌ته‌وه‌ جینۆساید و ده‌ربه‌ده‌ری و تالان دیتینه‌ و هه‌تا هنده‌ك ژێده‌رێن دیرۆكی دیاردكه‌ن نێزیكی ملیۆن و نیڤ ژ نه‌ته‌وا ئه‌رمه‌نان هاتینه‌ كوشتن ل به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌رمه‌ن بوونه‌ ده‌وله‌ت مفا ژ خوینا خوه‌ وه‌رگرتن.
2 ـ جوهی (یهود) ژ وان ملله‌تانه‌ جینۆساید ب سه‌رێ وان هاتی و تایبه‌ت ئه‌وین ل ئه‌ورۆپا دژیان و ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ حوكمرانیا (پارتا نازی) یا ئه‌لمانی ب سه‌ركرداتیا (ئودولف هتله‌ر) ئه‌ڤ پارته‌ دژاتیه‌كا ته‌عل دژی جوهیان دكر هه‌تا سالا 1945 و دووماهیهاتنا شه‌ڕێ جیهانی یێ دووێ و ئه‌ڤ ملله‌ته‌ گه‌هشتنه‌ ئارمانجا خوه‌ ئه‌وا ب چه‌ند سالان ل سه‌ر كار دكر ئه‌و ژی بخوه‌ ده‌وله‌ته‌ك دروستكر ل سالا 1948ز ئه‌و ژی ده‌وله‌تا (ئیسرائیل) ئه‌ڤ ده‌وله‌ته‌ بۆخوه‌ دروستكر ب ج شیوه‌ بیت دروستكر خوه‌ ل سه‌ر كیستێ كێ بیت.
ل ڤێره‌ دڤێت بهێته‌ دیاركرن ئه‌رمه‌ن و جوهی (یهود) مفا ژ خوینرشتن و ده‌ربه‌ده‌ری و نه‌خۆشی و جینۆسایدا خوه‌ كر و بوونه‌ خودان ده‌وله‌ت.
3ـ هه‌ر وه‌سا نه‌ته‌وا ئاشۆری ئێك ژ وان ملله‌تانه‌ یێن كو ب رێژه‌كا گه‌له‌ك ژ خوینا خوه‌ رێتی و چ مفا ژ خوینا خوه‌ وه‌رنه‌گرتی چ ل سه‌رده‌مێ ده‌وله‌تا ئۆسمانی و هه‌روه‌سا ل سه‌رده‌مێ ئیتحادیان، هه‌ر وه‌سا ل سه‌رده‌مێ شاهنشینا عیراقی و تایبه‌ت فه‌رمانا سالا 1933 و هه‌تا نه‌خۆشیێن دكتاتۆریه‌تا (سه‌دام حوسه‌ین) بێ به‌هر نه‌بووینه‌ هه‌تا رۆخاندنا رژێما دكتاتۆری یا به‌رێ 2003ز و پشتی هینگی لاپه‌ره‌كێ نوو ژ دیرۆكا ره‌ش یا ئاشۆری ڤه‌بوو ب كوشتنا ده‌هان ژ كه‌سانێن ئاینی و سڤیل و زارۆینان و هتد. هه‌روه‌سا ب په‌قاندنا ده‌هان دێر و خانیێن مه‌سیحیان و هه‌تا ل سالا 2014 پشتی هاتنا (داعش) بۆ باژێری نه‌ینه‌وا پایته‌ختێ ئیمپراتۆریه‌تا ئاشۆری یا به‌رێ و خه‌لكێ ره‌سه‌نی باژێری جهێن خوه‌ هیلان و ده‌ربه‌ده‌ربوون د جیهانێ دا به‌ربه‌لاڤبوون په‌نابه‌ربوون نه‌خۆشی ل دووڤ نه‌خۆشیێ و بێ مفا.
4ـ دیسا كورد وه‌ك ئاشۆری ب ده‌هان جینۆساید و نه‌خۆشی و ره‌ڤین و ده‌ربه‌ده‌ر د دیرۆكێ دا دیتینه‌ و بێ مفا و چه‌ند راپه‌رین و بزاف و شۆره‌ش كرینه‌ و چه‌ند ژ خوینا خوه‌ رشتیه‌ ژ نه‌ته‌وێن مه‌زن د جیهانێ دا یا كو بێ ده‌وله‌ت و ئه‌و ده‌وله‌تا بوویه‌ خه‌ونا هه‌ر كورده‌كی، كوشتارا به‌عس دژی بارزانیان و سۆتن و په‌قاندنا گوندێن كورد و ئاشۆری ژ لایێ به‌عس ڤه‌ و بێ كو ئه‌نفال و كۆچكرنا 1988 و1991 بهێنه‌ ژبیركرن و گه‌له‌ك نه‌خۆشی دیتینه‌ و دیرۆك هه‌ر یا دنڤیسیت و بێی كو مفا ژ ڤێ رێژه‌یا مه‌زن ژ خوینا خوه‌ ببینن.
وه‌ك ل ده‌سپێكی هاتیه‌ دیاركرن هنده‌ك ملله‌تان مفا ژ خوینا خوه‌ دیتیه‌ و گه‌هشتینه‌ ئارمانجێن خوه‌ و هنده‌ك ملله‌تێن دیتر دیرۆكا وان و خوینا وان نه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دابوویه‌ وه‌ك كورد و ئاشۆری.
لێ د وی سه‌رده‌می دا بارودۆخ بۆ كورد و ئاشۆریان نه‌ د گونجایی بوون، به‌روڤاژی جوهی و ئه‌رمه‌ن بارودۆخ یێ گونجای بوو، هه‌روه‌سا هنده‌ك خالێن گرنگ هه‌بووینه‌ بۆ وان ببوونه‌ رێكخۆشكه‌ره‌ك بۆ ده‌وله‌تبوونێ.
ل دووماهیا چه‌رخێ نۆزدێ ئه‌رمه‌ن و جوهیان ده‌ست ب ئاڤاكرنا بنیاتێ ده‌وله‌تا خوه‌ كرن ده‌مێ رابوون ل دانپیدانا نێڤده‌وله‌تی و لوبیێ ب هێز دگه‌ریا ئه‌ڤ هه‌ردو خالێن هاتینه‌ دیاركرن گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌نه‌ د درستكرنا هه‌ر ده‌وله‌تێ دا، شیان خوه‌ گه‌هاندنه‌ ده‌وله‌تێن ب هێز، تایبه‌ت برێتانیا بۆ گه‌هاندنا كێشه‌یێن خو، هه‌روه‌سا خوه‌ ژ بریتانیان ژی دكرن داكو دانپێدان و پالپشتیاوانا بكه‌ت، ئه‌ڤ نێزیكبوونه‌ و گه‌هاندنا فایلا و دیتنا لۆبیێ ب هێز ب رێیا هنده‌ك كه‌سانێن ده‌وله‌مه‌ند بوو، هه‌روه‌سا هه‌بوونا چه‌ند رێكخراوێن تایبه‌ت و دگه‌ل هه‌بوونا كه‌سانێن شاره‌زا، هه‌روه‌سا ئه‌و ئه‌رمه‌ن و جوهی ئه‌وێن ل ئه‌وروپا دژیان رۆله‌كێ مه‌زن هه‌بوو بۆ گه‌هاندنا كێشه‌یێن خوه‌ و بارودۆخ بۆخوه‌ ب ده‌رفه‌ت دیتن كێشین ملله‌تێن خوه‌ پێشكێش دكرن، تایبه‌ت جوهی یێن ئه‌ورۆپا گه‌له‌ك ده‌وله‌مه‌ندبوون له‌ورا ده‌وله‌تین مه‌زن هه‌تا راده‌كێ پالپشتیا وان كر ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیا خوه‌، پروژێن مه‌زن د ده‌ستێ جوهیان دا هه‌بوون.
هه‌روه‌سا خاله‌كا دی یا گرنگ كاركرن ب هه‌ڤرا و ئێكگرتن و ئێكریزیا وان د وی سه‌رده‌می دا بوویه‌ ئه‌گه‌ره‌ك كو ده‌وله‌تێن مه‌زن پالپشتیا وان بكه‌ن دانپێدانێ ب ده‌وله‌تێن وان بكه‌ن.
د وی سه‌رده‌مێ دا بارودۆخ یێن گونجای بوون بۆ جوهی و ئه‌رمه‌نان دا كو كێشێن خوه‌ به‌لاڤ بكه‌ن چ ل په‌رلمانێ بریتانی و هه‌تا د جاده‌یا ئورۆپی دا، كو ئه‌و ژ ئاێینێن جودانه‌ ل ده‌ڤه‌رێ، تایبه‌ت ئه‌رمه‌ن كو مه‌سیحینه‌ خوه‌ نێزیكی بریتانیا و رۆسیا قه‌یسه‌ری كر كو ئه‌و ژی مه‌سیحی بوون.
ئه‌و بارودۆخێن هینگی ئانكو یێن به‌ری چه‌رخه‌كێ نه‌ د گونجای بۆ كورد و ئاشۆریان، به‌روڤاژی نوكه‌، كو شاندێن كورد و ئاشۆری د شیاندانه‌ بگه‌هنه‌ په‌رله‌مانێ ئورۆپی و جڤاتا پیران (مجلس الشیوخ) و جهێن دیتر و دۆزا خوه‌ ل دونیایێ به‌ربه‌لاڤ بكه‌ن.

65

ئه‌و ده‌مێ دبیته‌ ده‌ما هه‌لبژارتنان ل هه‌می جیهانێ بانگه‌شا هه‌لبژارتنان دكه‌ن، و هه‌روه‌سا توركیا ئێك ژوان وه‌لاتایه‌ گرنگیه‌كا مه‌زن د ده‌ته‌ بانگه‌شا هه‌لبژارتنان، وهه‌ر پارته‌ك به‌ره‌ف مه‌یدانا بانگه‌شێ دچیت وپلانا پارتاخو نیشا خه‌لكه‌كێ دده‌ت.
ل 7/حزیرانا/2015 روژا هه‌لبژارتنایه‌ ل وه‌لاتێ توركیا ودڤێ ده‌نگدانێ دا (31) پارت دێ پشكدار بن ودێ هه‌ڤركیێ لسه‌ر ژماره‌كا كورسیكان ل په‌رله‌مانێ توركیا كه‌ن، و ئه‌ڤ هه‌لبژارتنه‌ گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه‌ چونكی دێ چه‌ند گهورین هێنه‌ كرن وه‌ك (( گهورین د ده‌ستوری توركیا دا هێته‌ كرن و هه‌روه‌سا گهورین دسیسته‌می سیاسی یا كومارا توركی ژ سیسته‌می په‌رله‌مانی بو سیسته‌مێ سه‌روكایه‌تی وهتد.. . ))
له‌ورا پارتێن سیاسی و خه‌لكی ب گه‌رمی بورهه‌ڤی بۆ ڤێ هه‌لبژارتنێ كرینه‌ وكه‌سانێن خو به‌ربژاركرین ب گه‌رمی و بهه‌می هێز و شیان هزرێن خو بكار دئینن و بگه‌رمی بانگه‌شێ بۆ پارت و لایه‌نێن خو دكه‌ن.
هه‌ر ئێك سه‌رێ وه‌ریسی ب خو دكێشیت وخه‌لكه‌كی قانع دكه‌ت ودبێژیت پارتا مه‌یه‌ ژیانا خه‌لكی خوش دكه‌ت و پارتا مه‌ یا خزمه‌تكاریێ یه‌ وگه‌شه‌پێدان وداد ویه‌كسانی ئارمانجا پارته‌ مه‌یه‌.
(ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردوگان) سه‌روك كومارێ توركیا و ( داود ئوغلوَ ) سه‌روك وه‌زیرێن توركیا ژ (پارتا داد وگه‌شه‌پێدان ) و ژپارتا هه‌ڤرك یا ده‌ستهه‌لاتێ (پارتا گه‌ل یا كوماری) ب سه‌ركرداتیا (كمال كیلیتشدار ئوغلو ) وئه‌ف پارته‌ لسالا 1923ز لسه‌ر ده‌ستێ (كمال ئه‌تاتورك) هاتبوو دروست كرن و هه‌روه‌سا (پارتا نه‌ته‌وی یا توركی ) و(پارتا دیموكراتی یا گه‌لان) ب سه‌ركردایتیا (صلاح الدین ده‌میرتاش) ئه‌ف بانگه‌شه‌ بڤان كه‌سان گه‌رم بویه‌.
وه‌كی هاتیه‌ دیاركرن كو ل 7 حزیرانا 2015 روژا هه‌لبژارتنایه‌ ل وه‌لاتێ توركیا وكێ پتر ژمارا ده‌نگان بینیت ئه‌و دێ پتریا كورسیكا ل په‌رله‌مانی بده‌ست ڤه‌ ئینیت، د هه‌لبژارتنێن دی تر پارتا داد وگه‌شه‌پێدان رێژا پترا ده‌نگان بده‌ست خوڤه‌ دئینا لی ئه‌رێ ئه‌ف هه‌لبژارتنه‌ دی چاوا بیت دێ گهورینه‌ك د ئه‌نجامادا هه‌بیت یان هه‌ر وه‌كی به‌رێ ب سه‌ركه‌فتنا داد وگه‌شه‌پێدان بریژه‌كا مه‌زن ژ ده‌نگا، بێ كو بهێته‌ ژبیركرن توركیا سه‌نگه‌كا مه‌زن یا هه‌ی ل ده‌ڤه‌رێ و چه‌ند ئاریشه‌ درێیا وێ دانه‌.

125

رۆژ دچن و زمان نا راوه‌ستیت و دیرۆك دنڤیسیت و جیهان دهێته‌ گوهۆرین، به‌ری سه‌د سالان ئانكو به‌ری چه‌رخه‌كێ جیهان د مه‌زنترین شه‌ڕ دا بوو ئه‌و ژی شه‌ڕێ جیهانیێ ئێكێ بوو. شه‌رێ جیهانی یێ ئێكێ (1914 ـ 1918) دهێته‌ هژمارتن ئێك ژگرنگترین روودانێن دیرۆكی، خرابیێن ڤێ شه‌ڕی گه‌هشتنه‌ سه‌رانسه‌ری جیهانێ و ب تایبه‌ت جیهانا ئه‌ورۆپی و رۆژهه‌لاتا ناڤین و هه‌تا ببووینه‌ گۆره‌پانێن شه‌ڕی، ڤی شه‌ڕی گوهۆرینێن مه‌زن خستبوونه‌ د ژیانا گه‌له‌ك گه‌لان دا.
سالێن به‌ری روودانا شه‌ڕێ جیهانی یێ ئێكێ هنده‌ك كێشه‌ییِن نێڤده‌ولی سه‌رهه‌لدان و د شیان دا بوو ئه‌ڤ كێشه‌ هاتبانه‌ چاره‌سه‌ركرن ئه‌گه‌ر ژی هزرا له‌شكری د وی سه‌رده‌می یا زال نه‌بوو ل ده‌ف سیاسه‌تا هنده‌ك وه‌لاتێن مه‌زن یێن ئه‌ورۆپا.
ب هه‌بوونا هنده‌ك كێشان به‌ری روودانا شه‌ڕی هه‌ر ژ (1870-1914) كو سیسته‌مێ په‌یوه‌ندیێن نهێنی یێن نێڤده‌وله‌تی هه‌بووینه‌ و ئه‌و ژی بووینه‌ ئێك ژ ئه‌گه‌رێن روودانا شه‌ڕی دیاركرین، ژ وان په‌یوه‌ندیێن (نه‌مسا و ئه‌لمانیا) (فره‌نسی و رۆسی) (ونێزیكبوونا بریتانی یابانی) و (بریتانی فره‌نسی) و.. . هتد.
هه‌ر وه‌سا هنده‌ك روودانێن دی یێن مێژووی هه‌بووینه‌ و كاریگه‌ر بووینه‌ و دهێنه‌ هژمارتن ژ ئه‌گه‌رێن نه‌ راسته‌وخوه‌ یێن شه‌ڕی وه‌ك (قه‌یرانا بولانج) و (كێشا دریڤۆس) هه‌روه‌سا داگیركرنا (ئه‌لزاس و لۆرین) ژ لایێ ئه‌لمانیا ڤه‌ كو دو ده‌ڤه‌رێن فره‌نسی بوون و داگیركرنا بۆسنه‌ و هڕسك ژ لایێ نه‌مسایێ ڤه‌ و كێشه‌یێن مه‌راكش و شه‌ڕێن به‌لقانێ و هه‌ڤركیا دروستكرنا چه‌كی و پێشكه‌فتنا هزرا نه‌ته‌واتی و سه‌رهه‌لدان و پێشكه‌فتنا هزرا له‌شكری و هه‌ڤڕكیێن داگیركرنێ هه‌تا رێژه‌كا مه‌زن، ئه‌ڤ چه‌نده‌ هه‌می دبنه‌ ئه‌گه‌رێن نه‌ راسته‌وخوه‌ یێن شه‌ڕی. جیهان د بارودۆخێن خراب دابوو هه‌تا راده‌كی جیهان د شه‌ڕێ ده‌روونی دا بوو، جیهان به‌س ل هیڤیا چریسكا شه‌ڕی بوو. كورێ شاهێ ئیمبراتوریا نه‌مسا (فردیناند وهه‌ڤژیناوی) قه‌ستا باژێرێ سراییفۆ پایته‌ختێ بۆسنه‌ كربوون و د 18/7/1914 هاتنه‌ كوشتن ل سه‌ر ده‌ستێ كه‌سه‌كێ ب ناڤێ (جفریێلۆ پیرسیب) خه‌لكێ بۆسنه‌ بوو و د كۆمه‌لا (ده‌ستێ ره‌ش) یا سڕبی دابوو، نه‌مسا داخواز ژ ئه‌لمانیا كر شه‌ڕه‌كێ تۆلڤه‌كرنێ بكه‌ت دژی سڕبیا و هه‌ڤالێن وێ. ب ڤێ چه‌ندێ چریسكا شه‌ڕێ جیهانی یا ئێكێ سه‌رهه‌لدا و شه‌ر ده‌ستپێكر و ئه‌ڤه‌ دبیته‌ ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی یێ شه‌ڕی. ئه‌ڤ شه‌ڕه‌ بۆ ده‌مێ چار سالان ڤه‌دكێشیت ژ 1914 تا 1918، بدووماهیك دهێت ب سه‌ركه‌فتنا هێزێن هه‌ڤپه‌یمان و سنۆره‌ك بۆ ئه‌لمانیا و هه‌ڤالێن وێ دهێته‌ دانان د كۆنگرێ ئاشتیێ دا ل پاریسێ ل سالا 1919، هه‌روه‌سا ده‌وله‌تا ئوسمانی نامینیت پارچه‌ پارچه‌ دبیت و گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن نوو ژی دروست دبن.

website security
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com