پشكا (١٧)
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
كۆمه‌له‌ و ئێكه‌تی و سه‌ندیكایێن پیشه‌یی و جه‌ماوه‌ری یێن كوردی.
ژبۆ ئێكه‌تی و سه‌ندیكایان رۆلێ خوه‌ یێ ریادی و سه‌ره‌كی وه‌ربگرن، د رێبازا خه‌بات و خزمه‌تا گه‌ل وه‌لات، ب هه‌می ته‌خوچین و پیشه‌یان ڤه‌ و به‌رگری ژ مافێ وان یێ پیشه‌یی و كاگێری و دادوه‌ری و قه‌زائی بكه‌ن. د بیاڤێ یاسا و سیسته‌م وبه‌رنامان دا، ئه‌وێن هاتینه‌ ده‌رئێخستن. ژ كۆنگرێن دامه‌زراندنێ و ده‌ساتیران و بریارێن په‌رله‌مانی و ته‌شریعاتان. ژماره‌كا مه‌زن یا سه‌ندیكا و ئێكه‌تی و رێكخراوێن كوردستانێ یێن كاردكه‌ن ل هه‌رێما كوردستانێ، بۆ وان ئارمانج و مه‌رمێن دیاركرین ل سه‌ری، ئه‌و ژی ئه‌ڤه‌نه‌: (ا) ئێكه‌تی. ١ـ دامه‌زراندنا ئێكه‌تی قوتابیانی كوردستان ل، ١٨ /٢/١٩٥٣ ل گه‌ل ئێكه‌تیا لاوێن كوردستانێ.٢ ـ ئافره‌تێن كوردستانێ ١١/١٢/١٩٥٢.
٣ ـ نڤیسه‌رێن كوردستانێ ٤ ـ كرێكارێن كوردستانێ ٥ ـ ئابوورناسێن كوردستانێ. ٦ ـ جۆتیارێن كوردستانێ. ٧ ـ په‌لینده‌رێن كوردستانێ. (ب) سه‌ندیكا. ٨ ـ سه‌ندیكا مامۆستایێن كوردستانێ. ٩ ـ هونه‌رمه‌ندێن كوردستانێ. ١٠ ـ ئه‌ندازیارێن كوردستانێ. ١١ ـ پزشكێن كوردستانێ. ١٢ ـ پزیشكێن فیته‌رنه‌ریێ یێن كوردستانێ. ١٣ ـ ئه‌ندازیارێن چاندنێ یێن كوردستانێ. ١٤ ـ هونه‌رێن چاندنێ یێن كوردستانێ. ١٥ ـ ده‌رمانسازێن كوردستانێ. ١٦ ـ پیشه‌یێن ساخله‌میێ. ١٧ ـ پارێزه‌ر و و مافپه‌روه‌رێن كوردستانێ. ١٨ ـ جیلۆیێن كوردستانێ. ١٩ ـ ژمێریارێن كوردستانێ. ٢٠ ـ رۆژنامه‌نڤسێن كوردستانێ. .(كۆمه‌ل). ٢١ ـ كۆمه‌لا باشنڤیسێن كوردستانێ. ٢٢ ـ وێنه‌گرێن كوردستانێ. ٢٣ ـ هنگه‌ڤانێنن كوردستانێ. ٢٤ ـ كورته‌بالێن كوردستانێ. ٢٥ ـ پاراستنا ئاژه‌لی. ٢٦ (الرفق بالحیوان). ٢٦ ـ شه‌ركه‌رێن دێرین. ٢٧ ـ زیندانیێن سیاسی ٢٨ ـ په‌خشینا خوینێ ٢٩ ـ اویتزم (التوحید). ٣٠ ـ تلاسیما ٣١ ـ كه‌ڕ و لالان. ٣٢ ـ خودان پێتڤیێن تایبه‌ت. هه‌وره‌سا گه‌له‌ك ناڤه‌ند و رێكخراو و سه‌نته‌ر یێن هه‌ین كاردكه‌ن بیاڤێ به‌رگری ژ مافێ ئافره‌تێ ومافێ مرۆڤی (حقوق الانسان) و زارۆیان و گه‌نجان و پێشكه‌فتنا دیمۆكراسیێ و مافێ مرۆڤان و ئاڤه‌دانكرنا كوردستانێ و خێرخوازیێ و گه‌شه‌پێدانا مه‌ده‌نی. وه‌كو k0r 0o ـ خێرخوازی یێ بارزانی ـ هیڤی (الامل) اسوده‌ ـ هاتاو ـ بادینان ـ ناڤه‌ندا په‌یامنێرێن میدیایێ n0p0m ـ یێن ئیسلامی ـ پزیشكێن بێ سنۆر… هتد. ژ رێكخراوا كو ژماره‌كا مه‌زن یێن بیانی ژی كاردكه‌ن ل هه‌رێما كوردستانێ یێ كۆمه‌لگه‌هێ شارستانی و د بیاڤ و وارێن هه‌مه‌جۆر، ئه‌ڤجا سه‌ندیكا و ئێكه‌تی و كۆمه‌ل و رێكخراو و سه‌نته‌ر و ناڤه‌ند و ده‌زگه‌ه، ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن به‌رده‌ستن و هاریكارن یێن ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ، ب تایبه‌تی ئه‌گه‌ر خودان بزاڤ و شیانابن و په‌یوه‌ندیێن موكوم هه‌بن ل گه‌ل یێن جیهانی، ل دووڤ پلان و پرۆتوكولێن هه‌ڤپشك.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
ملله‌تێ كورد خودانێ خوه‌ سه‌ربووره‌كێ دوور و درێژه‌، یێ پر روودان و بیره‌وه‌ری و هه‌لكه‌فتایه‌، د گه‌له‌ك وار و بیاڤان دا، لێ مخابن تا راده‌كی ئه‌م بخوه‌ كار و مفایێن پێدڤی ژێ ناوه‌رگرین، كو ١٦ ئوكتوبه‌ر٢٠١٧ ڤێ چه‌ندێ دوباره‌ دكه‌ت، كۆچا ملیۆنی ٢٨/٣/١٩٩١ وه‌ك سه‌ربۆره‌كێ ئێكرێزی و ئێك گۆتارا سیاسی بوو یاملله‌تێ كورد، ب ئێك دل وجان وه‌ك شۆره‌شا ئیلۆنێ یا پیرۆز ١١/٩/١٩٦١ یا ته‌ڤایی بوو ب هه‌می ته‌خوچین و پارت و لایه‌ن و ئۆل ڤه‌ و نه‌ته‌وایێن كورد و كوردستانیان، ب ئێك هه‌لویست و ئارمانج، ئه‌ڤرۆ ب هه‌لكه‌فتا بیره‌وه‌ریا ٢٧ سالیا دا كۆچا ملیۆنی یا جه‌ماوه‌رێ كوردی، ب ده‌نگه‌كێ بلند و دژوار و دله‌كێ پر خه‌م و برین و هه‌سته‌كێ دلسۆز و خه‌مخۆر و حه‌زه‌كا مافێ ره‌وا، پێكڤه‌ بكه‌ینه‌ هه‌وار و گازی، (بلا كۆچا ملیۆنی وه‌ك سه‌ربۆر بیته‌ كلیلا رێخستنا مالا كوردی). هه‌ژی ئاماژێ یه‌ كو پشتی بۆرینا ٢٣ رۆژان ل سه‌ر سه‌رهلدانا جه‌ماوه‌رێ كورد یا پیرۆز، ل بهارا سالا ١٩٩١ و ل ٢٨/٣/١٩٩١ ژ به‌ر سیته‌مكاریا رژێما گۆربه‌گۆر و مه‌ترسیا كارئینانا كیمیاوی دژی كوردان، وه‌ك و باژێرێ حه‌له‌بجا شه‌هید ل ده‌مێ هاتیه‌ كیمیابارانكرن ل ١٦/٣/١٩٨٨، هه‌روه‌سا ئه‌نفالكرن و ب ده‌هان كارێن نه‌مرۆڤایه‌تی و نه‌شه‌رعی، كو هێزێن سۆپایێ عیراقێ ده‌ست ب هێرشا كرن ل سه‌ر باژێر و باژێركێن كوردستانێ، بكارئینانا فرۆكێن هێلیكۆپته‌ر و تۆپخانا سوپای، جه‌ماوه‌رێ كوردی نه‌چاربوو به‌ر ب ده‌وله‌تێن جیران ڤه‌ بچیت ب ئێك ئیراده‌ و هه‌لویست، وه‌ك كۆمارا ئیرانێ و توركیا و رێژه‌كا كێم بۆ كۆمارا سووریا ب ملیۆنان كه‌س حال و مالێن خوه‌ هێلان. ب سه‌دان كیلۆمتران وه‌ك په‌یاده‌ ل ژێر سه‌قایه‌كێ سه‌قه‌م و سه‌رما و بارینا به‌ڤرۆ بارانا، برسی و پێخاس نه‌ جه وبالگه‌ه. ب سه‌دان بوونه‌ قوربانی تا كه‌هشتینه‌ جهێن پێدڤی. ل ژێربارودوخێن ژیارێ یێن سه‌خت و دژوار، وه‌ك كاره‌ساته‌كا مه‌زن ب سه‌رێ كوردان هاتی. له‌ورا خه‌لكێ شه‌ره‌فمه‌ند یێ وان ده‌وله‌تا هاتنه‌ هه‌وارا، هه‌ر چه‌نده‌ هنده‌ك سه‌رپێچی و خوراكێشان و ده‌ست درێژاهی هاتنه‌كرن ل ده‌ستپێكێ ژلایێ زێره‌ڤانێنن سنۆرێ توركیا. لێ رێكخراوێن مرۆڤایه‌تی و پزیشكێن بێ سنوور ب رۆلێ خوه‌ یێ مرۆڤایه‌تی و هاریكار رابوون و ژ لایه‌كێ دیڤه‌ فرۆكێن تایبه‌ت یێن هه‌ڤپه‌یمانا ئاهێن خوارنێ و كه‌لوپه‌لێن پێدڤی ل ئه‌سمانان بۆ هاڤێشتنه‌ خوارێ، و كه‌سانێنن ب ناڤ و ده‌نگ و دبلۆرماسی سه‌ر ئاستێ جیهانێ سه‌ره‌دانا كۆچبه‌ران و خیڤه‌تگه‌هان كرن و یا گرنك بریارا ژماره‌ (٦٨٨) ل ٥/٤/١٩٩١ ژ جڤاتا ئاسایشا نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی ده‌ركه‌فت، ل په‌ی بڕگا حه‌فتێ ژ مادێ سێ یێ میساقێ نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی و یا پێكهاتی بۆ ژ حه‌فت خالا كو هه‌می كارێن نه‌مرۆڤایه‌تی یێن رژێما عیراقێ رسواكرن و ب زۆترین ده‌م به‌رنامێ هه‌وار هاتنی َو هاریكاریێ ده‌ستبێكه‌ت، ب پشكداریا هه‌می ده‌وله‌تێن ئه‌ندام و رێكخراوێن مرۆڤایه‌تی كو كۆچا ملیۆنی زه‌میر و ژدانا خه‌لكێ جیهانێ هه‌ژاند و ب ملیۆنان رۆندك باراندن و شه‌مالك هه‌لكرن و دعاكرن بۆ ملله‌تێ كورد ب به‌لاڤه‌كرنا دكیۆمێنتێن روودانا و دنگو باسێن ڤێ كۆچێ ل سه‌ر شاشێن ته‌له‌فزیۆنان و بنگه‌هێن میدیا جیهانی، وه‌ك مه‌زنترین ریفراندۆم بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ. كو هه‌میان زانی ملله‌ته‌كێ هه‌ی كوردن تا نوكه‌ د بێ به‌هرن ژ بچووكترین مافێ ره‌وا و كیانه‌كێ سه‌ربخوه‌، ژ بلی ئیرادا رب العالمینی ئیرادا ملله‌تێ كورد مه‌زنتره‌ ژ هه‌می ئیرادا و كۆچا ملیۆنی ب ئه‌نجامێن باش سه‌ركه‌فت و خه‌لكانه‌كێ بیانی ب گه‌ل و حوكمه‌ت ڤه‌ پشته‌ڤان و هاریكاربوون دگه‌ل مه‌ وه‌ك ملله‌تێ كورد هه‌ر ژ وێ رۆژێ تا ئه‌ڤرۆ، ئه‌ڤجا ئه‌و جما ئه‌م ل گه‌ل ئێكودی دهاریكار نابین. ژبلی رژێمێن ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینی و وان كه‌سانێن تا نوكه‌ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل كوردان دكه‌ن ل دووڤ سیسته‌مێ رژێمن به‌رێ. لێ یا هه‌ره‌ گرنك ئه‌ف هه‌می چه‌نده‌ و ٢٧ سالێن بوورین ببنه‌ سه‌ربۆره‌كێ ئه‌كتیف و به‌رهه‌مدار بۆ ئێكگرتنا ملله‌تێ كورد ب ئێكرێزی و ئێك گۆتارا سیاسی و د ئێك سه‌نگه‌ردا بین به‌رانبه‌ری هه‌ر قه‌یران و ئاریشه‌كێ و بارودۆخه‌كی و روودانه‌كێ و پاراستنا ده‌ستكه‌فتیێن ملله‌ت و حوكمه‌تا هه‌ریمَا كوردستانێ. سه‌خمه‌راتی كوردستانه‌كا سه‌ربه‌خوه‌ تیرۆشكێن سه‌ركه‌فتنێن پێشمه‌رگێن قاره‌مان و یێن ته‌ڤایێ و ئارامیێ و یێن ئاشتیێ و سه‌ربه‌ستیێ و دیمۆكراسیێ لێ ڤه‌ده‌ن بۆ هه‌موو ره‌خ و لایێن جیهانێ و سترنا خودێ ژێ رازی (عبدالله زێرین) ل بیرا مه‌ هه‌میان بیت ل ده‌مێ گۆتی (ئه‌گه‌ر بیرا حه‌له‌پجه‌ ل بیرا وه‌بیت و بیرا چه‌لێ ل بیراوه‌ بیت و بیرا ئه‌نفالان ل بیرا وه‌بیت و ئه‌گه‌ر دله‌ك د سینكێ مه‌ دا هه‌بیت دێ سینكێ خوه‌ ڤه‌كه‌ین و دێ دلێ خوه‌ ئینه‌ ده‌ر و دێ ل سه‌ر نڤیسین (یان كوردستان یان نه‌مان). ئه‌ڤچا بلا كۆچا ملیۆنی بیته‌ سه‌ربۆره‌ك ل گه‌ل سه‌ربۆرێن دی بۆ رێخستنا مالا كوردی ب پارت و لایه‌نان ڤه‌ و جه‌ماوه‌ر و رێكخراوان ڤه‌، بلا دوورشمێ مه‌ هه‌میان (ب ئێگرتنێ هێز و سه‌ركه‌فتنن بده‌ست ڤه‌دهێن).

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدى
ئه‌رك و ئارمانجێن قوتابى و لاوان یێن به‌رزترلێتهێن، رۆژ بۆ رۆژی وه‌ك مه‌زنترین ته‌خا جڤاكی د ناڤ ملله‌تى دا، پێخه‌مه‌ت پاراستنا گه‌ل و خاك نیشتیمان وه‌ك پێشمه‌رگێ دوویێ بۆ وه‌رگرتنا به‌رپرسایه‌تیا ڤێ چه‌ندێ ب تایبه‌تی ل ژێر ڤان بارودۆخێن نوكه‌ یێن پر قه‌یران و ئاسته‌نگ و هه‌بوونا هنده‌ك لایه‌نان هه‌تا نوكه‌ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كوردان دكه‌ن وه‌ك رژێمێن به‌رێ یێن شۆڤێنی و ره‌گه‌زپه‌رست. زێده‌باری نه‌پێگریێ ب دستووری و شه‌رعیه‌تا نیشتیمانی، ب تایبه‌تی پشتی خیانه‌تكاریا ١٦ ئوكتوبه‌رێ ٢٠١٧.ل پێشكی حوكمه‌تا عیراقا ڤیدرال ب سه‌رۆكانیا حه‌یده‌ر عه‌بادی، وه‌كو یا و ئاشكه‌را و دیار، هه‌رو ئه‌ڤه‌گۆت و لێڤه‌بوو و ئه‌ڤه‌ هات و ئه‌ڤه‌ چوویێن وه‌لێ هاتی وه‌ك گوركێ به‌ردایه‌ ناڤ په‌زی، باوه‌ر ناكه‌ن هه‌رێما كوردستانێ یا د ڤێ قووناغێ دا. لێ بلا هه‌می بزانن ژ بلی ئیرادا رب العالمین چ ئیراده‌ ژ ئیرادا ملله‌تا مه‌زنترنینن. له‌ورا ئه‌ڤرۆ ژ هه‌می ده‌م و رۆژان ملله‌ت پێدڤی ئه‌وان بزاڤ و ئه‌رك ئارمانجایه‌ كو قوتابی و لاوێن كوردستانێ وه‌كو بابێ روحی یێ نه‌ته‌وه‌یا كوردی بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا كه‌ره‌مكری و گۆتی (قوتا بی سه‌رێ رمێ نه‌ د هه‌می شۆره‌ش و سه‌هلدانان دا. لاوێن كوردستانێ شیرها پیلاینه‌) كو شه‌نگستێ پێشڤه‌برنا ملله‌تی نه‌ و قوتابخانه‌كا شۆره‌شگێر و خه‌باتكه‌رایه‌ بۆ ده‌رچوونا خورته‌ مێر و عه‌گیدان. ئه‌ڤجا ب هه‌لكه‌فتا ٦٥ سال یا دا دامه‌زراندنا هه‌ردو ئێكه‌تیا، قوتابی و لاوێن كوردستانێ داخوزكری نه‌ڤێ بیره‌وه‌ریا پیرۆز بكه‌نه‌ پلان و هێڤێنێ گوهۆرینێن به‌رده‌وام و سه‌ركه‌فتنێن به‌رز و بالا بۆ به‌رزكرنا رۆلێ خوه‌ یێ كاریگه‌ر د بیاڤێ بلندكرنا ئاستێ به‌رپرساتیێ و پێكڤه‌ژیانێ و به‌رگریێ ژ ئه‌زمۆنا هه‌رێما كوردستانێ بكه‌ن و رێخستنا مالا كوردی ب ئێك رێزیێ و ب ئێك گۆتارا سیاسى و هه‌لویست و خوه‌ ئاماده‌كرن بۆ به‌ره‌ڤانیێ ژ مافێ ره‌وا و سه‌ربه‌خوه‌یێ. ب ئه‌كتیفكرنا ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌له‌تبوونێ. بلندكرنا ئاستێ زانین و زانستى و به‌ر ب ته‌رخانكرنا هه‌مى ده‌م و بزاڤا دهێلێن خواندنێ و زانستێ دا د هه‌مى قووناغێن فێربوونێ دا. وه‌ك چه‌كه‌كێ دژوار ده‌ستخوه‌ڤه‌ بینین بۆ ئاینده‌كا گه‌شبین و سه‌ربه‌خوه‌ شارستانیه‌كا سه‌رده‌م وپێشكه‌فتی. و پاراستنا ناسناما نه‌ته‌وه‌یى و هۆشمه‌ندیا به‌رده‌وام بۆ بلندكرنا ئاستێ گه‌شه‌پێدانه‌كا هه‌ستیار یا نه‌ته‌وا د ناڤبه‌را ته‌خا قوتابیان و كۆمه‌لێ كوردی دا ب هه‌می ته‌خوچینان. هه‌روه‌سا قووناغا به‌رى سه‌رهلدانا ئادارا 1991 یا پیرۆز ببیته‌ وه‌ك سه‌ربۆرێ به‌رگریێ و خه‌باتا ملله‌تێ كورد وه‌ك قووناغه‌كا پر رۆژێن سه‌خت و دژوار و قه‌یران و خه‌بات و جانفیدایێ. ل ژێر سیته‌مكاریا رژێمێن به‌رێ دژى ملله‌تێ كورد و خوه‌راگرتنێ و به‌رگرتنێ به‌رامبه‌رى وان راهاتا و سه‌ره‌ده‌ریێن نه‌مرۆڤایه‌تى و كاودانێن پر ترس و برسێ وپه‌یڤا میرم بووری نه‌مینیت دناڤ مه‌ دا، كو نڤیشتێ پشتی سه‌رهلدانێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ سه‌روانا نه‌ ده‌ربازبوویه‌یا پێدڤی یه‌ ببنه‌ زه‌نگله‌ك ل هه‌مى ده‌ما دا بهێته‌ لێدان و ژبیر نه‌كه‌ن ل سه‌ر وێ رێبازا پیرۆز یا خه‌مخۆریێ و دلسۆزیێ و وه‌فاداریێ بچن بۆ ئاڤاكرنا كوردستانێ و به‌رزكرنا, ئالایێ كوردان یێ ره‌نگین. سروودا نیشتیمانی (ئه‌ی ره‌قیب) به‌ر ب سه‌نگه‌ره‌كێ خورستى ڤه‌ بچین ل به‌رانبه‌رى نه‌خشه‌ و پلانێن نه‌حه‌ز و دوژمنان، ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن دلۆڤان و قاره‌مانیا پێشمه‌رگێن كوردستانێ و قومانداریا سه‌رۆك مسعۆد بارزانی و خه‌لكێ مه‌ یێ شه‌ره‌فمه‌ند ب كورد و كوردستانیا ڤه‌. دێ منیت كوردستان هه‌رده‌م بنگه‌هێ ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ تیرۆشكێن سه‌ركه‌فتنا و پێشكه‌فتنا و پێكڤه‌ ژیانێ و ئارامیێ ڤه‌ده‌ن بۆ هه‌موو ره‌خ و لایێن جیهانێ. پیرۆزبیت ئه‌ڤ رۆژه‌، ١٨شواتێ ل هه‌می قوتابیا و لاوێن كوردستانێ یێن خۆشتڤی. نه‌خشه‌ ل هه‌ر سال ب سه‌ركه‌فتنا و ده‌ست كه‌فتیێن نه‌ته‌وایه‌تی د هه‌می وار و بیاڤاندا.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
مانشیت
(ژ ئه‌گه‌رێ خیانه‌تكاریا وان كه‌س و لایه‌نان، سۆز و په‌یمانێن پالپشتیێ ل گه‌ل كۆمارێ گۆتین بجهنه‌هاتن)
ئه‌ڤرۆ (٢٢) كانوونا دویێ بیره‌وه‌ریا (٧٢) سالیادا دامه‌زراندنا كۆمارا كوردستان ل مهاباد ل(٢٢/١/١٩٤٦)، ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز، ب سه‌رۆكاتیا پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د، یا پێكهاتیبوو ژ (١٢) وه‌زاره‌تان و بنیاته‌كێ ب هێزبوو له‌شكرێ كۆمارێ بۆ پاراستنا خاكا وه‌لاتی، سه‌ركرده‌ و به‌پرس و رێبه‌رێن ده‌وله‌تێ هاتبوونه‌ دیاركرن و ئاماده‌كرن، كو رۆلێ بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا وه‌ك جه‌نه‌راله‌كێ سوپایی و سه‌ركرده‌كێ موحه‌نه‌ك یێ گرنگ و دیرۆكی، ژماره‌كا پرۆژێن گرنگ و ستراتیژی د گه‌له‌ك وار و بیاڤان دا، نه‌خشه‌ و پلان بۆ هاتبوونه‌ دانان، لێ نه‌هاتنه‌ جێبه‌جێكرن، ژ به‌ر ژیێ كۆمارێ یێ كورت بوو (١١) هه‌یڤ و (١١) رۆژبوون، ژ ئه‌گه‌رێ خیانه‌تكاریێ ژ لایێ وان جه و كه‌س و لایه‌نان، سۆز و په‌یمانێن پالپشتێ و هاریكاریێ ل گه‌ل كۆمارێ گۆتین بجهنه‌ئینان، كو پشتی هنده‌ك رێككه‌فتنا د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێن مه‌زن دا هاتینه‌ مۆركرن و ئێكه‌تیا سۆڤیێت یا به‌رێ، ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیا خوه‌ یا پترۆلێ، سۆز و هه‌لویستێ خوه‌ گوهۆری و پشتا خوه‌ دا كۆمارێ و ئه‌و چه‌نده‌ پشتگوهێ خوه‌ڤه‌ هاڤێت و كۆمار هاته‌ هه‌لوه‌شاندن ل (٣١/٣/١٩٤٧) پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و برایێ وی سه‌یفی و كورمامێ وی سه‌دری هاتنه‌ سێداره‌دان سه‌رده‌ستێ رژێما شاهنشاهی، خه‌ما قازی محه‌مه‌د دو كاربوون، ئێك پاراستنا ملله‌تێ وی ل مهابادێ، یێ دوویێ پاراستنا ئالایێ كوردستانێ كو ل رۆژا١٦/١٢/١٩٤٦ راده‌ستی بارزانیێ باب كر. هه‌روه‌سا باشی چار ئه‌فسه‌رێن كۆمارێ ژ لایێ حوكمه‌تا عیراقێ یا شاهنشاهی هاتنه‌ سێداره‌كرن، عزه‌ت عه‌بدولعه‌زیز ـ مسته‌فا خۆشناف ـ مه‌حموود قودسی ـ خه‌یری عه‌بدولكه‌ریم و بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا ل گه‌ل (٥٠٠) خورته‌ مێران، نه‌چاربوون به‌ر ب ئێكه‌تیا سۆڤێتی ڤه‌ چوون، ل ڤێره‌ دا و ب دیتنا من مخابن ئه‌ڤرۆ دیرۆك یا خوه‌ دوباره‌ دكه‌ت. سه‌ربۆره‌كێ ته‌حل و هه‌ستیار مه‌ یێ هه‌ی د ڤی بیاڤی دا. له‌ورا ئه‌ڤرۆ ب ڤێ هه‌میێ ڤه‌ و وێ كاره‌ساتێ و هه‌لوشاندنا كۆمارێ. كۆمارا كوردستان ل مهاباد یا دنالیت ب دله‌كێ پڕكۆڤان و بریندار ژ (١٦) ئوكتوبه‌رێ و یا دكه‌ته‌ هه‌وار و گازی یا دبێژیت: من حه‌یف و مخابن بۆ وێ رۆژێ و شه‌رمزاری بۆ خیانه‌تكاران، ئه‌ی گه‌لێ كورد مانه‌به‌سه‌ دێ ببنه‌ ئێك، د سه‌نگه‌ره‌كێ موكوم و خورستی دابن، ب ئێكرێزی و ئێك گۆتارا سیاسی و ب ئێك ده‌نگ و هه‌لویست و تفاق ببنه‌ كه‌لها پیلای ل به‌رانبه‌ری ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیان و هه‌موو دوژمنێن كوردان، بلا په‌یڤا بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا ببیته‌ دوورشمێ ڤێ قووناغێ ل ده‌مێ فه‌رمۆی و گۆتی (ل سه‌ركه‌فتنا مه‌غرۆر نه‌بن و ژ شكه‌ستنان بێ ئومێد نه‌بن). ئه‌ڤچا ماده‌مكی ئه‌م كورد خودان ژماره‌كا مه‌زن یا ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ و سه‌ربه‌خوه‌یێ نه‌ بێ ئومێدنابین. وه‌ك/ خاك ـ وه‌لات ـ نیشتیمان ـ ژمارا كوردان ـ زمان ـ ئالا ـ پێشمه‌رگه‌ ـ سروودا ئه‌ی ره‌قیب ـ شه‌هیدێن نه‌مر ـ عه‌گید و خورته‌مێر و سه‌ركرده‌ ـ شۆره‌ش و داستانا ـ ده‌وله‌ت و میرنشین ـ سه‌رسال و نه‌ورۆزـ پارت و لایه‌نێن سیاسی ـ سه‌ندیكا و رێكخراو ـ زانكۆ و په‌یمانگه‌ه و قوتابخانه‌ ـ میدیا و رۆژناڤانی ـ زانا ـ ئایین وعه‌قیده‌ ـمێژووڤان ـ نڤیسه‌رو هه‌لبه‌ستڤان ـ هونه‌رو هونه‌رمه‌ند ـ كه‌لتۆر و كه‌له‌پۆرێ كه‌ڤنار و ره‌سه‌ن، دبلوماسیه‌ت، چاندن، ژینگه‌هه‌كێ باش، پیشه‌سازی، سه‌رهلدانا ١٩٩١، كۆچا ملیۆنی یاملله‌نێ كورد، په‌یمان و رێكه‌فتن و شه‌رعیه‌ت و یاداشتنامێن دوه‌لی، په‌رله‌مانێ هه‌لبژارتی، حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و جڤاتا وه‌زیران ـ ئاژانسا پاراستنا ئاسایشا هه‌رێما كوردستانێ ـ باوه‌رناما ریفراندۆمێ یا ئیرادا ملله‌تێ كورد ل (25/9/2017).. هتد. لێ یا هه‌ره‌گرنگ و یا هه‌ره‌ گرنگ تفاق و تفاق و ئێكرێزیێ و ئێكرێزی بژیت بیره‌وه‌ریا (72) سالی و دێ مینیت كۆمارا مهاباد هێڤێنێ سه‌ربه‌خوه‌یێ، سلاڤ ل سه‌ر گیانێ پاكێ شه‌هیدێن كۆمارا كوردستان ل مهاباد و ته‌ڤایا شه‌هیدێن كورد و كوردستانێ.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
پشكا (12) ده‌وله‌ت و ئیمبراتوریه‌ت و حوكمه‌ت و میرنشینێنن كوردان.

كوردان دیرۆكه‌كا كه‌ڤنار و دوور و درێژ یاهه‌ی، د بیاڤێ پێكئینان و دامه‌زراندنا ئیمبراتۆری و ده‌وله‌ت و میرنشینان دا. بۆ جیهانێ دسه‌لمینین كو كورد خودانێن خوه‌ و ژماره‌كا مه‌زن یا وان ده‌وله‌ت و حوكمه‌تان بوو، دزڤرنه‌ به‌ری ٤٥١٧ سالان یانكو (٢٥٠٠) به‌ری زایینی (٢٠١٧) یێن زایینی = (٤٥١٧) سال و ل ده‌مێ كورد ده‌وله‌ت چ ده‌وله‌ت ل ده‌ڤه‌رێ نه‌بوون، ل گه‌ل رێزێن مه‌ بۆ ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و ژ وان ده‌وله‌ت حوكمه‌تا ئه‌ڤێن دیاركرین ل خوارێ ئانكو ئه‌ڤه‌نه‌. (١) ده‌وله‌تا (لۆلۆ) ٢٥٠٠ سالان به‌ری زاینی یاهاتیه‌ دامه‌زراندن ١٧٠ سالان حوكمێ كری ل ده‌ڤه‌را هه‌لمان ژزه‌هاو تا هه‌كاریا .(٢) حوكمه‌تا جودی ئان گوتی پشتی لۆلۆ ٧٠ سالان حوكمێ كری، جۆدی ل دووڤ ناڤێ زنجیرا چییایێ جۆدی. (٣) چار حوكمه‌ت ژ حوكمه‌تا جودی چه‌قدان ئه‌و ژی، كاشانی ـ میتانی ـ نایری ـ سوباری .(٤) ل سه‌ر ده‌مێ حوكمێ جودی خلدیۆنێن كورد حوكمه‌ته‌ك دامه‌زراند ل ده‌ڤه‌رێ ب ناڤێ خلدی ئان كالدی. (٥) حوكمه‌تا میدیا پایته‌ختێ وێ (اقباتان) نوكه‌ یابه‌رنیاسه‌ (هه‌مه‌دان) كوردستانا رۆژهه‌لات، حوكم یا كری تا زه‌مانێ كورشێ فارسی، ئه‌وێ ئه‌ڤ حوكمه‌ته‌ هه‌لوه‌شاندی و كارگێریه‌كا بچووك هاته‌پێكئینان هه‌تا دیاربوونا ئایینێ ئیسلامێ یێ حه‌نیف .(٦) سالا ٩٠٦ حوكمه‌تا هه‌مزانی ناڤبه‌را وان حوكمتێن هاتینه‌ پێكئیناین ل وی ده‌می هاته‌دامه‌زراندن ب سه‌رۆكاتیا میر حه‌سه‌ن داسنی، كو ل سه‌رده‌مێ خلیفێ عه‌باسیا (المعتصم بالله‌) و تا چه‌رخێ ١٣حوكمێ یێ به‌رده‌وامبوو. (٧) حوكمه‌تا دۆسته‌كی (دۆسته‌ك) ل سالا٩٩٠ ـ ١٠٩٦ هاته‌ دامه‌زراندن ژلایێ (بازبن دۆستك) ل ئامه‌دێ و حوكمێ وێ به‌رفره‌هبووتا مووسل و ئازربیجان. (٨)حوكمه‌تا ئه‌رده‌لانی ٦١٧ ـ١٢٨٤ ه .(٩) حوكمه‌تا شاهێن كورد ( كرت)٦٤٢ـ٧٨٥ ه، ل رهراه‌ والغور و غیرجستان و سیستان هاته‌ دامه‌زراندن ژ لایێ شمس الدین محه‌مه‌د كرت ل سه‌ر عه‌هدێ ئیلخانیا. (١٠) حوكمه‌تا (الزندیه‌) ل سالا١١٦٧ـ١٢٠٢ ه ل كوردستانا رۆژهه‌لات (١١) حوكمه‌تا میرنشینا (البراخوینیه‌) ١١٧٢ـ ١٣٠٠ه (١٢) ل سالا ١٩٢٢ز پێكئینانا حوكمه‌ته‌كێ ل سوله‌یمانیێ ژ لایێ شێخ مه‌حموود حه‌فید. (١٣) كۆمارا كوردستان ل مهاباد ل٢٢/١/١٩٤٦ ب سه‌رۆكاتیا پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د .(١٤) هه‌رێما كوردستانا عیراقێ ب سه‌رۆكاتیا رێزدار مسعود بارزانی وحوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ سالا١٩٢٢ ب جڤاتا وه‌زیران و په‌رله‌مانێ كوردستانێ و ئه‌نجوومه‌نیێن پارێزگه‌هان و باژێرڤانیان و سه‌دان پێگه‌هێن دستووری و داموده‌زگه‌هێن میری و رێكخراوێن جه‌ماوه‌ری و پیشه‌یی، ل ژێر ئالایێ كوردستانێ یێ پیرۆز كاردكه‌ن و پێكڤه‌ژیانێ و لێبۆرینا ئایینی و مه‌زهه‌بی و ته‌ناهیێ و سه‌قامگێریێ. وه‌ك ملله‌ته‌كێ ئاشتیخواز و خه‌مخۆرێ جیرانیا خوش و ئه‌ختوباریێ و مه‌رده‌ مێریێ وئه‌مانه‌تێ و باوه‌ریێ، كو نێزیكی ٤٥ كونسلخانا یێن هه‌ولێرا پایته‌خت هه‌ین و هزاران كۆمپانیێن بیانی و رێكخراوێن سه‌ر ب نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی ڤه‌ و یێن خێرخواز. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ پێشوازی و حه‌واندنا دو ملیۆن ئاواره‌ و په‌نابه‌ریا كری. و ده‌هان كه‌مپ و خیڤه‌تگه‌ه بۆ ڤه‌كر و پرانیا پێدڤیێن ژین و ژیارێ بۆ دابینكرن نڤیسینگه‌هێن نوونه‌راتیا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ل پرانیا ده‌وله‌تان ل جیهانێ یێن هه‌ین و ب كارێ نوونه‌راتیێ دراد بن. سه‌باره‌ت حوكمه‌تێن میرنشینان، ئه‌و ژی وه‌كو ده‌وله‌تێن كوردی مێژوویه‌كا كه‌ڤن یاهه‌ی ل كوردستانێ و رێبازا حوكم داریێ رێڤه‌دبر ل ده‌ڤه‌ر و ناڤچه‌یێن كوردستانێ وه‌كو دیار ل خوارێ:
(١) میرنشینا عیشانی (919ـ 960) ز ل رۆژئاڤایێ ئه‌رده‌بیل.(3) شه‌دادی (951ـ 1198)ز ده‌ڤه‌رێن ئاران و باژێرێن بردعه‌ و ئدبیل و كنجه‌ و باكۆ.
(٤)حسنوبیهی ٩٥٩ ـ١٠١٥ م ده‌ڤه‌رێن شاره‌زه‌ر وشابور وخواست ولورستان و هه‌مه‌دان. (٥) مروانی ٩٨٣ ـ١٠٩٦ م كوردستانا باكۆر، ئامه‌د و باژێرێن میافارقین و مێردین و خه‌لات وبدلیس . (6) عنازی ١٠٦٤ ـ١١٣٩ م ده‌ڤه‌رێن، حه‌لوان وئه‌سه‌د ئاباد، داقوق. (٧) هزبانی ٣٤٧ ـ٥٣٤ ه ده‌ ڤه‌رێن ئه‌ربیل. (٨)هه‌كاری ١٨١٤ـ١٨٤٩م .(٩) به‌دلیس چه‌رخێ نه‌هێ.(١٠) به‌هدینان ١٢٦٢ ـ١٨٤٢ز. (١١)بابان ١٦٤٩ ـ١٨٥١ م. (١٢) بۆتان ١٣١٤ ـ١٨٤٧. (١٣) سۆران ١٣٩٩ ـ١٨٣٥ ز. هه‌روه‌سا سه‌باره‌ت میرنشینێن سه‌رده‌مێ ئیسلامێ كو ب ده‌هان هه‌بوون وه‌كو. جزیرێ ـ خیزان ـ شیروان ـ صاصون ـ سویدییه‌ ـ جمشكزك ـ حه‌سه‌ن كێف ـسلێڤانی ـ زراكی، زریكی، زرقی ـ كلس واعزاز ـ مه‌حمودی ـ بنیانش ـدنبای ـبرادوست ـ مكری ـ استونی ـ داسنی ـ السوران، السهران ـبانه‌ ـ كلباخی ـ كلهر ـ سیاه‌ منسۆر ـ جكنی ـ زه‌نگه‌نه‌ ـ خۆره‌سان ـ قوچان ـ چیایێ لوبنان ئه‌ڤچا بلا نه‌حه‌ز و دوژمنان بزانن كو كورد ل ده‌مێ خودان ده‌وله‌ت میرنشین چ ده‌وله‌ت ل ده‌ڤه‌رێ نه‌بوون. شاه‌ و سه‌رۆك و میرو باشا و سولتان بوون. ب مێژوویه‌كا دوور و درێژ وه‌كو یا دیار ل سه‌ری. ئه‌ڤرۆ ملله‌تێ كورد ده‌ربرینا خوه‌ دیاركر یا سه‌ربه‌خویێ و راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی ل رۆژا ٢٥/٩/٢٠١٧ ب پرۆسێسه‌كا دیمۆكراسی یا ریفراندۆمێ ب ئیرادا خوه‌ ئه‌نجام ب رێژا ٩٢،٧٪ لێ مخابن هنده‌ك لایه‌ن و جهان و كه‌سان بوونه‌ رێگرو دكتاتۆر و ره‌كه‌ز په‌رست ب تایبه‌تی حوكمه‌تا عیراقێ به‌رانبه‌ری ڤێ چه‌ندێ خودێ مالا وان خرابكه‌ت ئه‌وێن بووینه‌ ئه‌گه‌ر و خیانه‌تكار..

کاروانێ‎ ‎شەھیدێن‎ ‎سەر‎ ‎بلند‎ ‎و‎ ‎سەر‎ ‎فەراز‎ ‎‎…… ‎ئەگەر‎ ‎کۆمارا‎ (‎الجزائر‎) ‎د‎ ‎ھیتە‎ ‎نیاسین‎ ‎وەلاتێ‎ ‎ملیۆن‎ ‎شەھیدان،‎ ‎باوەر‎ ‎بکەن‎ ‎کوردستان‎ ‎ژی‎ ‎وەلاتێ‎ ‎ملیۆن‎ ‎شەھیدێن‎ ‎سەربلند‎ ‎و‎ ‎سەرفەراز‎ ‎و‎ ‎ھەردەم‎  ‎ساخن،‎ ‎کو‎  ‎کاروانێن‎ ‎شەھیدێن‎ ‎خۆگوری‎ ‎خاک‎ ‎وەلات‎ ‎و‎ ‎نیشتیمانی‎ ‎کوردستان‎ ‎کرین‎ ‎ب‎ ‎چەرخ‎ ‎و‎ ‎سالان‎ ‎یێن‎ ‎بەردەوامبوون‎ ‎ب‎ ‎رێتنا‎ ‎رووبار‎ ‎و‎ ‎جۆیێن‎ ‎خوینا‎ ‎خوە‎ ‎یا‎ ‎پاک‎ ‎و‎ ‎زەلال‎ ‎و‎ ‎ھەر‎ ‎بھۆستەکا‎ ‎ئەردێ‎ ‎کوردستانێ‎ ‎یێ‎ ‎پێ‎ ‎ھاتیە‎ ‎ئاڤدان‎ ‎و‎ ‎بەرپەرێن‎ ‎تۆمارا‎ ‎خەباتا‎ ‎مللەتێ‎ ‎کورد‎ ‎ب‎ ‎ڤێ‎ ‎خوینا‎ ‎زەلال‎ ‎یێن‎ ‎ھاتینە‎ ‎نەخشاندن‎ ‎و‎ ‎تۆمارکرن،‎ ‎وەک‎ ‎بزاڤا‎ ‎رزگاریخوازیا‎ ‎کوردی،‎ ‎پێخەمەت‎ ‎ئازادیێ‎ ‎و‎ ‎مافێ‎ ‎رەوا‎ ‎و‎ ‎سەربخوەیێ‎ ‎و‎ ‎ئاڤاکرنا‎ ‎دەولەتا‎ ‎کوردی‎. ‎کو‎ ‎خوینا‎ ‎وان‎ ‎عەگید‎ ‎و‎ ‎خورتە‎ ‎مەردە‎ ‎مێران‎ ‎یابوویە‎ ‎خەتیر‎ ‎و‎ ‎شەمالێن‎ ‎رێیا‎ ‎رۆھنکرنێ‎ ‎ل‎ ‎بەرانبەری‎ ‎جەماوەرێ‎ ‎کورد‎ ‎ب‎ ‎ھەمی‎ ‎رڤشتان‎ ‎ڤە‎ ‎دا‎ ‎د‎ ‎بەردەوامبن‎ ‎ل‎ ‎سەر‎ ‎نەھج‎ ‎و‎ ‎خەمخۆریا‎ ‎راستەقینە‎ ‎یا‎ ‎کوردایەتیێ‎ ‎یا‎ ‎پر‎ ‎بزاڤ‎ ‎و‎ ‎خەبات‎ ‎سەخمەراتی‎ ‎ئارمانجێن‎  ‎نەتەوایەتی‎ ‎یێن‎ ‎دەستنیشانکرین‎ ‎وەکو‎ ‎ھەمی‎ ‎گەلان‎ ‎ل‎ ‎جیھانێ،‎ ‎کوردستان‎ ‎یا‎ ‎بوویە‎ ‎مەحفیرەکا‎ ‎رەنگورەنک‎ ‎و‎ ‎پرتووکەکا‎ ‎ھێژا‎   ‎ب‎ ‎ناڤ‎ ‎و‎ ‎ژمار‎ ‎وان‎ ‎شەھیدێن‎ ‎نەمر،‎ ‎کو‎ ‎ب‎ ‎ھزاران‎ ‎ھزار‎ ‎رەنگ‎ ‎و‎ ‎ژمارەنە‎ ‎و‎ ‎بۆ‎ ‎نموونە‎  ‎و‎ ‎سەلماندنێ‎. ‎شەھید‎ ‎عەبدولسەلام‎ ‎بارزانی‎ ‎‏١٩١٤،‎ ‎شێخ‎ ‎سەعید‎ ‎پیرانی‎ ‎‏١٩٢٥،‎ ‎پێشەوا‎ ‎قازی‎ ‎محەمەد‎ ‎‏١٩٤٧‏‎ ‎ل‎ ‎گەل‎ ‎برایێ‎ ‎وی‎ ‎سەیفی‎ ‎و‎ ‎کوری‎ ‎مامێ‎ ‎وی‎ ‎سەدری،‎ ‎ھەر‎ ‎چار‎ ‎شەھیدێن‎ ‎ئەفسەر‎ ‎یێن‎ ‎کۆمارا‎ ‎کوردستان‎ ‎ل‎ ‎مھاباد‎ ‎ل‎ ‎دووماھیا‎ ‎سالا‎ ‎‏١٩٤٧‏‎ ‎عزەت‎ ‎عەبدولعەزیز،‎ ‎مستەفا‎ ‎خۆشناڤ،‎ ‎خەیری‎ ‎عەبدولکەریم‎. ‎مەحموود‎ ‎قودسی،‎ ‎شەھیدێن‎ ‎شۆرەش‎ ‎و‎ ‎داستان‎ ‎و‎ ‎سەرھلدانان‎ ‎ھەر‎ ‎ژ‎ ‎شۆرەشا‎ ‎عەڤدال‎ ‎خان‎ ‎بەدلیسی‎ ‎‏١٥٧٤‏‎ ‎تا‎ ‎شۆرەشا‎ ‎گولانێ‎ ‎‏٢٦‏‎/‎‏٥‏‎/‎‏١٩٧٦‏‎ ‎و‎ ‎سەرھلدانا‎ ‎‏١٩٩١و‎ ‎شەڕێ‎ ‎دژی‎ ‎داعش‎ ‎‏٢٠١٤‏‎ ‎تا‎ ‎نوکە‎. ‎سالح‎ ‎الیوسڤی‎ .‎دارا‎ ‎تەوفیق‎ .‎نافز‎ ‎جەلال‎. ‎ئیحسان‎ ‎نووری‎ ‎پاشا،‎ ‎عەبدوالرەحمان‎ ‎قاسملۆ‎. ‎مەئموون‎ ‎دەبباغ‎. ‎عەبدولخالق‎ ‎سپینداری‎. ‎ئیحسان‎ ‎سالح‎ ‎عەبدولعەزیز،‎ ‎عەبدوالرەحمان‎ ‎حاجی‎ ‎شەعبان‎. ‎عەلی‎ ‎عوبەیدوللا‎. ‎لەیلی‎ ‎قاسم‎. ‎فرەنسۆ‎ ‎حەریری‎. ‎مەحموود‎ ‎ئێزدی‎. ‎سمکۆ‎ ‎ئامێدی،‎ ‎شەھیدێن‎ ‎اغتیالات‎ ‎و‎ ‎سێدارەدانان‎ ‎ژ‎ ‎لایێ‎ ‎رژێمێن‎ ‎دکتاتۆر‎ ‎ڤە‎. ‎‏٨٠٠٠‏‎ ‎بارزانییێن‎ ‎شەھید‎  .‎‏٥٠٠٠شەھیدێن‎ ‎کیمیاوی‎ ‎ل‎ ‎حەلەپچا‎ ‎شەھید‎ .‎‏١٨٢٠٠٠‏‎ ‎شەھیدێن‎ ‎ئەنفالا‎ ‎رەش‎ ‎‏١٢٠٠٠شەھیدێن‎ ‎کوردێن‎ ‎فەیلی‎ . ‎‏١٨٠١‏‎ ‎شەھیدێن‎ ‎دژی‎ ‎شەرێ‎ ‎تیرۆرێ‎ ‎و‎ ‎داعش‎  ‎تانوکە،‎ ‎شەھیدێن‎ ‎گۆرێن‎ ‎کۆم‎ ‎کۆم‎. ‎لەورا‎ ‎ناڤ‎ ‎و‎ ‎ژمارا‎ ‎شەھیدێن‎ ‎مە‎ ‎کوردان‎ ‎ب‎ ‎راپۆرتەکا‎ ‎ھۆسا‎ ‎ناھێنە‎ ‎دیارکۆن‎. ‎پێدڤی‎ ‎تۆمارەکا‎ ‎ھزار‎ ‎ھزار‎ ‎بەرپەریینە،‎ ‎کو‎ ‎ئەوێن‎ ‎ل‎ ‎سەری‎ ‎بۆ‎ ‎نموونە‎ ‎و‎ ‎ئاماژێنە‎ ‎ب‎ ‎تنێ‎ ‎ئەڤرۆ‎ ‎مللەتێ‎ ‎کورد‎ ‎ب‎ ‎رێز‎ ‎و‎ ‎نوازش‎ ‎ڤە‎ ‎خوە‎ ‎دچەمینن‎ ‎بۆ‎ ‎ھەمی‎ ‎شەھیدێن‎ ‎کورد‎ ‎و‎ ‎کوردستانیان‎ ‎و‎ ‎جھەکێ‎ ‎تایبەت‎ ‎یێ‎ ‎ھەی‎ ‎ددلێ‎ ‎ھەمیان‎ ‎دا‎. ‎ب‎ ‎دلسۆزیەکا‎ ‎کوور‎ ‎یا‎ ‎پر‎ ‎رێز‎ ‎و‎ ‎ڤیان‎. ‎ب‎ ‎خیرا‎ ‎وان‎ ‎و‎ ‎خوینا‎ ‎وان‎. ‎سەرکەفتن‎ ‎و‎ ‎دەستکەفیێن‎ ‎مەزن‎ ‎مە‎ ‎یێن‎ ‎ب‎ ‎دەستخوەڤە‎ ‎ئیناین‎ ‎وەک‎ ‎مللەتێ‎ ‎کورد‎. ‎نامرن‎ ‎شەھید‎ (‎ان‎ ‎اکرمکم‎ ‎عند‎ ‎اللە‎ ‎اتقاکم‎)‎،‎ ‎ئەڤچا‎ ‎شەھیدێن‎ ‎ھەردەم‎ ‎ساخ‎ ‎ژ‎ ‎رەگەز‎ ‎و‎ ‎بنەمایێن‎ ‎ھەرە‎ ‎دلسۆز‎ ‎و‎ ‎ھەستیار‎ ‎و‎ ‎بھا‎ ‎گرانن‎ ‎یێن‎ ‎دەولەتبوونێ‎ ‎نە‎. ‎ئەگەر‎ ‎ئەو‎ ‎نەبوون‎ ‎مللەتێ‎ ‎کورد‎ ‎نەگەھشتە‎ ‎ڤێ‎ ‎قووناغێ‎  ‎حوکمەت‎ ‎و‎ ‎پەرلەمان‎. ‎ھەردەم‎ ‎پێشمەرگە‎ ‎پرۆژێ‎ ‎جانفیدایێ‎ ‎یە‎. ‎یا‎ ‎مھرەبان‎ ‎و‎ ‎مھرەبین‎ ‎تۆ‎ ‎بۆ‎ ‎مە‎ ‎پارێزی‎ ‎پێشمەرگێن‎ ‎کوردستانێ‎  ‎دابمینیت‎ ‎کوردستان‎ ‎بەحەشتا‎ ‎ھەمیان‎. ‎

پشتێ مه‌ پێنج ره‌گه‌زو بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ ئاماژه‌پێداین ١ـ ئه‌ردو جوكرافیا كوردستانێ .٢ـ ئامارو ژمارا كوردان .٣ـ زمانێ كوردی .٤ـ قنێتا كوردان . ٥ـ سرودا ئه‌ی ره‌قیب . د ژمارێن بووری دا, یێن رۆژناما مه‌ یا( ئه‌ڤرۆ )یا خه‌باتكه‌ر . ئه‌ڤرۆ دێ ئاماژێ ب ئالایێ كوردستانێ ده‌ین وه‌ك ئێك ژ ره‌كه‌زو بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوون ، یێن كاریگه‌رو ئه‌كتیف .ئالایێ كوردستانێ مێژوویه‌كا كه‌ڤنارودرێژ یا هه‌ی، دزڤریته‌ به‌ری هزاران سالان ، هه‌رژ سه‌ر ده‌مێ ( كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر )ب بلندكرنا (كافه‌ ) وه‌ك ئالا هاتییه‌ بلندكرن ل ده‌مێ كاوه‌ سه‌ركه‌فتی ل سه‌ر خوین مێژو جه‌لاد ( زوحاكی) و ب ناڤێ ( ده‌رفیشی كافیانی )هاتبوو ناڤكرن ،هه‌روه‌سائالایێ ( میدیا ) ده‌وله‌تا میدیان ئالایێ خو یێ تایبه‌ت هه‌بو یێ پێك هاتی بۆ ژ ره‌نگێ سورو سپی وكه‌سك . كانزانیان ( كانزانی ) ئالایێ خو هه‌بۆ بناڤێ ( شه‌هداد )به‌ری سێ هزار سالان . میرنشینا سوران ب سه‌رۆكاتیا میر محه‌مه‌د ره‌واندوزی ئالایێ وێ یێ سپی وره‌شبۆ ل سالێن ١٨١٦ ـ ١٨٥٦ . ئالایێ ئیمبیراتوریا ساسانیا . وئالایێ سه‌لاح الین ئه‌یوبی ، وئالایێ میرنشینا بوتان ،ول سالا ١٩٢٠ ل باژێری ئسته‌نبولێ كومه‌لا رێكخراوێن كومه‌لایه‌تی یاكوردی رابۆ ب دیزایینا ئالایێ كوردستانێ بۆ چارائێكێ هاته‌ بلندكرن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن رزگارگرین ده‌مێ شوره‌شا ( ئاگری ) ١٩٢٧ ـ١٩٣٠ ب قومانداریا جینه‌رال احسان نوری پاشا . ل ١٧/٩/١٩٢٢ شێخ مه‌حمودێ حه‌فید ئالایێ شاهێ كوردستانێ بلندكر ل باژێرێ سله‌یمانیێ ل سه‌ر بانێ مزگه‌فتا مه‌زن ب ره‌نگێ كه‌سك لنیڤێ بازنێ سور ول نیڤا بازنی وێنێ هه‌یڤێ . ل ١٧/١٢/١٩٤٥ئالایێ كوردستانێ یێ نوكه‌ ل باژێرێ مهاباد هاته‌ بلنكرن ول ژێرسیبه‌را ڤی ئالایێ پیروز كومارا كوردستان هاته‌ راگه‌هاندن ل ٢٢/١/١٩٤٦. ئالایێ كوردستانێ یێ بوویه‌ دوورشمێ سیما و هه‌یبه‌ت و بلندی و عه‌گیدیا ملله‌تێ كورد ب قاره‌مانیا و فیداكاریا و خه‌باتا ده‌هان سالان. قودسیه‌ته‌كا مه‌زن و جهه‌كێ پاراستی یێ هه‌ی ل جه‌م كوردان، یێ هاتیه‌ دیزایین و ئاماده‌كرن و نه‌خشه‌كرن، ب تبل و داڤان، چێروك و كار و خه‌باتا ملله‌تێ كورد و خوینا هزاران شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخ دیاردكه‌ت ویێ هاتیه‌ پاراستن ب ده‌ستێ خه‌باتكه‌ر و قاره‌مانان دابمینیت یێ به‌رز و بلند وه‌ك بلنداهیا چیایێن كوردستانێ، ل هه‌می ده‌م و جهان، ره‌نگێ سۆر خوینا شه‌هیدێن هه‌رده‌م ساخن، ره‌نگێ كه‌سك سروشتێ ژینگه‌ها كوردستانێ، ره‌نگێ سپی تشكێن ئازادیێ و ئاشتیێ ره‌نگێ زه‌رو سۆر ره‌نگێ ئاگر و خه‌تیر و شه‌مالكێن نه‌ورۆزێ. ل ١٦/١٢/١٩٤٦ ئه‌ڤ ئالایێ پیرۆز یێ هاتیه‌ ته‌سلیمكرن ژ ده‌ستێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د بۆ ده‌ستێ بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانی مسته‌فا ب په‌یڤه‌كا دلسۆز و دیرۆكێ (ئه‌ز كه‌سێ نابینم وه‌ك جه‌نابێ ته‌ یێ حه‌ڕیس، پارێزیێ سه‌ر ڤی ئالای بكه‌ت). له‌ورا هه‌ر سال ل ١٧ كانوونا ئێكێ یا بوویه‌ رۆژا ئالایێ كوردستانێ و جه‌ماوه‌ری كوردستانێ ب چالاكیان و ئاهه‌نگێن هه‌ژی رادبن، ئالایه‌كێ فه‌رمیه‌ و ل ژێر سیبه‌را ڤی ئالای په‌رله‌مانێ كوردستانێ یێ هاتیه‌ هه‌لبژارتن و پێكئینان ل گه‌ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ. و هه‌می د ئاماده‌نه‌ ب رحوگیان بپارێزن و به‌رگریێ لی َبكه‌ن، وه‌كو سه‌رۆك مسعود بارزانی ل رۆژا ١٦/٨/١٩٩٨ كه‌ره‌مكری و ئاماژه‌ دایه‌ ڤێ چه‌ندێ. ئه‌ڤچا كورد ل پێشیا وان ده‌وله‌تانه‌ ئه‌وێن ئالا هه‌ین سه‌ر ئاستێ جیهانێ و دی مینیت هه‌رده‌م ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێن كاریگه‌ر و هه‌ستیار و زندی، وه‌ك سروودا ئه‌ی ره‌قیب، ئالایێ كوردستانێ ملله‌تێ كود د گه‌هینیته‌ ئێك ب ئێك هه‌ست سه‌رانسه‌ری جیهانێ و ئێكرێزیێ موكوم دكه‌ت كو د ئێك سه‌نگه‌ردابن ل به‌رانبه‌ری دوژمنان.

مێژوو بۆ مه‌ دسه‌لمینیت كو كوردان، گه‌له‌ك بزاڤێن كرین و كارێن باش یێن ئه‌نجامداین، پێخه‌مه‌ت دانانا پیتێن زمانێ كوردی، هه‌ر ژ ده‌ستپێكا به‌شه‌ریه‌تێ و به‌ری دیاربوونا ئایینێ ئیسلامێ یێ حه‌نیف، زمانێ كوردی هه‌بوو یێ پێكهاتی بوو ژ ٣٧ پیتا و دگۆتنێ پیتێن ماسی سۆرات (masisorat) یێ نڤیسین و خواندنێ. كوردان زمانێ خوه‌یێ ره‌سه‌ن یێ هه‌ی وه‌كو هه‌می نه‌ته‌وا ل جیهانێ، یێ پێكهاتی یه‌ ژ چار زاراڤا (كورمانجیا باكور و كورمانجیا باشۆر و زاراڤێ فه‌یلی و زاراڤێ كورانی) و هنده‌ك زاراڤێن ناڤخوه‌یی ژێ ده‌ردكه‌ڤن وه‌ك به‌هدینی و سۆرانی و زازاكی و شه‌به‌كی و هه‌ورامی. د ڤرنه‌ (اصول) (الانزانی و فارسی ژ وان ئاری) و زمانێ كوردی و سانسگریتیه‌ و فارسی، زمانێ كوردی زمانێ فه‌رمی یه‌ ل هه‌رێما كوردستانێ ب پیتێن كوردی (عه‌ره‌بی)، كو ئه‌و ژی ئه‌ڤه‌نه‌: ئا ـ ئه‌ ـ ب ـ پ ـ ت ـ ج ـ چ ـ ح ـ خ ـ د ـ ر ـ ز ـ ژ س ـش ـ ع ـ غ ـ ف ـ ڤ ـ ق ـ ك ـ گ ـ ل ـ م ـ ن ـ ه ـ و ـ ی. هه‌روه‌سا ژى یێن لاتینی هه‌نه‌.
هه‌ژی گۆتنێ یه‌ د كه‌ڤندا هه‌ولێن مه‌زن یێن هاتینه‌ دان و كرن پێخه‌مه‌ت پاراستن و ره‌سانه‌تیا زمانێ كوردی وه‌ك زمانه‌كێ ستانده‌ر ل سه‌ر ئاستێ كوردستانێ، ئێك ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ بونمونه‌ ١ ـ وه‌كو هاتییه‌ نڤیسین د پرتوكا الفبا‌و الكوردیه‌ ب پیتێن عه‌ره‌بی و لاتینی. (نشو‌و) و پێشكه‌فتن ١٨٩٨ ـ ١٩٣٢ یا نڤیسه‌ رێ دكتۆر هۆگر تاهر ته‌وفیق و هه‌ولێن وی بۆ كارئینانا هنده‌ك پیتێن دی الاوردیه‌ و الارمنییه‌ بۆ نڤیسینێ، زێده‌باری پیتێن عه‌ره‌بی و فارسی و توركی، نڤیسین ب زمانێ كوردی ب ئه‌لیفبا‌و الاوردو ژ لایێ (مه‌ولانا زاده‌ رفعت) سالا١٩١٣. ٣ ـ گوهۆرینا پیتێن عه‌ره‌بی ژ لایێ گومه‌لا ره‌وشه‌نبیرێن كورد ڤه‌ ل باژێرێ (خویێ) به‌ری شه‌رێ جیهانی یێ ئیكێ ١٩١٤ ـ ١٩١٦. ژ به‌ر بارودۆخێن نه‌ ئارام ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌هاته‌ جێبه‌جێكرن.٤ـ ل سالا ١٩٢١ هه‌ول هاته‌كرن كو نڤیسینا كوردی ب پیتێن ئه‌رمه‌نی بن ژ لایێ (هاگۆب كازاریان) یێ ب ناڤوده‌نگ (لازو) و ڤه‌كرنا قوتابخانه‌كا كوردی ل باژێرێ (تفلیس) پایته‌ختێ جۆرجیا، ٥ ـ ل سالا ١٩٣٠ ژماره‌كا كوردان ل یێریڤانێ پایته‌ختێ ئه‌رمنیا ب ده‌رخستنا رۆژنامه‌كێ ب پیتێن لاتینی ب زمانێ كوردی ب ناڤێ (ریا تازه‌) و ژوان كوردان حاجی جندی و شاكر و محو و عه‌ره‌بێ شه‌ه‌موو. ٦ـ ل سالا ١٩٣١ حاجی جندی پرتووكه‌ك چاپكر ب ناڤێ (ئه‌لیفبا‌و زمانێ كوردی)، ل سه‌ر بنیاتێ پیتێن لاتینی و یێن رۆسی و فره‌نسی پێكڤه‌. ٧ ـ رۆلێ مالباتا به‌درخانیان یێ كاریگه‌ر و مێژوویی و ب تایبه‌تی یێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان، د بیاڤێ دانان و ئاماده‌كرنا پرتووكا (ئه‌لیفبا كوردی ب پیتێن لاتینی، كو تانوكه‌ ژێده‌رێ نڤیسینێ یه‌ ل كوردستانا باكۆر و هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دی. ٨ ـ پیته‌دان دووڤچوونا نڤیسه‌ر و رۆژنامه‌نڤیس و جهێن په‌یوه‌ندیدار بۆ به‌ر ب زمانه‌كێ كوردی یێ ستانده‌ر و به‌رده‌وامبوونا ده‌رخستن و چاپكرنا پرتووكان و فه‌رهه‌نگێن زمانێ كوردی، پێخه‌مه‌ت پاراستنێ دابمینیت زمانێ كوردی ئێك ژ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یێ ئه‌كتیڤ.

ئه‌ڤرۆ كورد ژ بلی ژمارا وان ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ، ژماره‌كا باش یا هه‌ی ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ ژی، د ناڤبه‌را هه‌ڤوه‌لاتی و په‌نابه‌ر و ره‌ڤه‌ندێ. ژمارا وان زێده‌بوو ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ نوكه‌ ویێ بیستێ، ژ ئه‌گه‌رێ مشه‌ختبوونێ بۆ ده‌وله‌تێن جیهانێ، ره‌ڤین و خۆخلاسكرن ژ سیاسه‌تێن سته‌مكار و دكتاتۆر و شۆفینی و ره‌گه‌زپه‌رست و هه‌ستێ وان یا دژاتیا كوردان و بارودۆخێن ناڤخوه‌یی و یێن نه‌ ئارامیا ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین، ئه‌ڤرۆ كورد چاره‌مین نه‌ته‌وایه‌ ل ده‌ڤه‌رێ پشتی تورك و عه‌ره‌بان و فورسان و ئه‌ڤێن ل خوارێ ژمارا كوردانه‌ ل دووڤ ئامارێن به‌رێ و نوكه‌ یێن به‌رده‌ست:
1ـ ل سالا 1925 ژمارا كوردان سێ ملیۆن كه‌س بوون. ل دووڤ په‌رپرسێ (عصبه‌ الامم المتحده‌). ملیۆن و نیڤ ل توركیا و 700 هزار ل ئیرانێ و 500 هزار ل عیراقێ و 300 هزار ل سووریایێ.
2ـ ل سالا 1945 ژمارا كوردان نه‌ه ملیۆن بوون.
3ـ ل سالا 1970 و ل دووڤ راپۆرتا ڤه‌كۆله‌ر مارتن فۆن بروینسین ئێك ژ ژێده‌رێن پێ باوه‌ركری یێ كاروبارێن كوردان (145000000) چارده‌ ملیۆن و 500 هزار كه‌س. ل عیراقێ دو ملیۆن و نیڤ توركیا حه‌فت ملیۆن، ئیران چار ملیۆن، سووریا 500 هزار، ئێكه‌تیا سۆڤێتی یا به‌رێ 500 هزار.
4 ـ ل سالا 1992 ژمارا كوردان (30) ملیۆن بوو ل دووڤ راپۆرتا ڤه‌كۆله‌ر (دێڤد ماكداول)، د پرتووكا خوه‌دا.
ل توركیا 10 ملیۆن 800 هزار و ل عیراقێ چار ملیۆن و 100 هزار، ل ئیرانێ شه‌ش ملیۆن و 500 هزار و ل سووریا ملیۆنه‌ك. كوردستانا سۆر نیڤ ملیۆن، ل ئورۆپا رۆژئاڤا و ئه‌مریكا ملیۆنه‌ك و 700 هزار و پێنچ ملیۆن و 400 هزار ل ده‌وله‌تێن دی یێن جیهانێ. ئه‌ڤرۆ پێزانینێن میدیایی و خه‌به‌ری ئاماژێ ده‌نه‌ هندێ كو ژمارا (نفوس) كوردان دگه‌هیته‌ (50) ملیۆنان و دوایی ژمار ئه‌وا هاتیه‌ به‌لاڤه‌كرن یا ئنسكلۆپیدیا ئازاد (ویكیبیدیا) ل سالا 2016 ژمارا كوردان 39، 390، سیه و نه‌ه ملیۆن و سێ سه‌د و هه‌شتێ هزار كه‌سن. ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ یا باشۆر عیراقێ و یا رۆژهه‌لات ئیرانێ و یا باكۆر توركیا و یا رۆژئاڤا سووریا. پێتر ژ 10 ملیۆنان یێن ڤان ده‌وله‌تان وه‌ك هه‌ڤوه‌لاتی و په‌نابه‌ر و ره‌ڤه‌ند و ئاكنجی و ئه‌و ده‌ولت ژی ئه‌ڤه‌نه‌: كوردستانا سۆر ـ ئه‌لمانیا ـ بریتانیا ـ فره‌نسا ـ سوید ـ نه‌رویج ـ هۆله‌ندا ـ دانیمارك ـ سۆیسرا ـ نه‌مسا ـ ئه‌مریكا ـ ئیسترالیا ـ ئۆزپكستان ـ بلغاریا ـ پرتغال ـ ئسپانیا ـ یونان ـ ئیتالیا ــ به‌لجیكا ـ فله‌ندا ـ ئوكرانیا ـ كه‌نه‌دا ـ ئیسرائیل ـ هند ـ ئه‌فریقیا ـ ئازربیچان ـ جۆرجیا ـ توركمانستان ـ كیرغیزستان ـ رۆسیا ـ كازاخستان ـ ئه‌رمینیا ـ ئه‌فغانستان ـ ئوردن ـ مسرـ لبنان ـ كویت ـ به‌حرین ـ هنده‌ك ژێده‌ر دبێژن ل كوردستانا سۆر نێزیكی ملیۆنه‌ك و 900 هزارن و ل كۆمارا مسرێ یێن قنێتا وانا كورد ملیۆنه‌كن ژ وان 400 هزارن ل ده‌ڤه‌را (سعیدێ) دژین، كارێ وانا چاندنه‌ و كولانا بیرێن ئاڤێ و دانان و نووژه‌نكرنا ماتۆرێن وان بیران، و نێزیكی 190 هزاران قوتابینه‌ ل زانكۆیێن مسرێ و ئه‌لمانیا نیزیكی ئێك ملیۆن و 200 هزارن. له‌ورا جهێ داخێیه‌ كورد تاكه‌ نه‌ته‌وانه‌ ماشا الله‌ ب ڤێ ژمارێ سه‌رئاستێ جیهانێ هه‌تا نوكه‌ د بێ ده‌وله‌تن، به‌روڤاژی هنده‌ك ده‌وله‌تان كو مه‌ رێزێن بۆ یێن هه‌ین ناگه‌هنه‌ ملیۆنه‌كێ خودان ده‌وله‌تن، كانێ حه‌ق كانێ مافێ ره‌وا، مه‌ پیچكه‌كا ریفراندۆمه‌كا رێكوپێك و ل دووڤ شه‌رعیه‌تا ده‌ولی و په‌یمانا نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی كر، ل 25/9/2017 و ب ئیرادا ملله‌تێ خوه‌ ژ كورد و كوردستانیان، ئاگر به‌ربوو هنده‌كا و قیامه‌ت راكر و هێستریێ گرتن، لێ ئه‌م دبێژینێ ژبلی ئیرادا رب العالمین ئیرادا ملله‌تان ژ هه‌می ئیرادان مه‌زنتره‌ و دێ هه‌ر بسه‌ركه‌ڤین.

ملله‌تێ كورد خودانێ خوه‌ ژماره‌كا مه‌زنه‌ یا ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ، یێن دیرۆكی و شارستانی و سه‌رده‌م، نه‌ كێمترن ژ ملله‌تێن دی ل جیهانێ، كو به‌ری هزاران هزار سالان خودان ده‌وله‌ت و ئیمبیراتوریا ومیرنشینان بوو. دێ ب ئانه‌هیا خودایێ مه‌زن دلۆڤان وان ره‌گه‌ز و بنه‌ما، ئیك ئێكه‌ به‌لاڤه‌كه‌ین كو دگه‌هنه‌ نێزیكی ٢٥ هه‌تا ٣٠، لێ یا هه‌ره‌ گرنك و پێدڤی و هه‌ستیار، ئێكرێزی و ئیك گۆتارا سیاسی و رێخستنا مالا كوردی و هه‌می ملله‌ت د ئێك سه‌نگه‌ردا بیت ب ئێك ده‌نگ و ره‌نگ، هه‌ژی گۆتنێ یه‌ كو رێفراندۆما كورد و كوردستانیان ل رۆژا ٢٥/٩/٢٠١٧ مه‌زنترین ره‌گه‌زێ ده‌وله‌تبوونێ یه‌، ده‌نگ و ئیرادا ملله‌تێ كوردانه‌، بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ، ب رێژا ٩٣٪، لێ خودێ مالا ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیان و نه‌یار و نه‌حه‌زا و رژێمێن سیته‌مكار و دكتاتۆر خرا بكه‌ت، یێن بووینه‌ رێگر و مانع به‌رانبه‌ری ئیرادا گه‌لێ كوردستانێ و ستری شوژن د بن پێتمه‌را و دێ ده‌ستپێكه‌ین ب ڤی ره‌گه‌زی.
(١) (ئه‌ردو جوكرافیا كوردستانێ)
كورد د كه‌ڤن دا به‌ری هزاران هزار سالان ل سه‌نته‌رێ رۆژهه‌لاتا ناڤین دژین، وه‌ك ئێك ژ ملله‌تێن ئاری، ل ده‌ڤه‌ره‌كا چیایی و پر رووبارێن ئاڤێ یێ مه‌زن بچووك، ب توخیبه‌كێ به‌رفره‌ه، د ناڤبه‌را پلا فره‌ه ٣٤و ٣٩ و پلا درێژ ٣٧ و ٤٦ ب ناڤێ كوردستان (بلاد الكورد) د ناڤبه‌را دو خالێن سه‌ره‌كی، ئه‌و ژی چیایێن ئارارات و گزیرتا ئه‌سكه‌ندرۆنه‌ ب ئێك گومتلێ پێكڤه‌ ب چار گوپیتكا (قمم) كوری ل باكۆر و جۆله‌مێرگێ ل باشۆری و شووشه‌ ل رۆژهه‌لاتێ و بایبۆرت ل رۆژئاڤایێ، ب رووبه‌رێ ٥٠٠٠٠٠كم٢ ل دووڤ ته‌قدیرا ڤه‌كۆله‌را و ته‌قدیرا كا دی یاڤه‌كۆله‌را یا نووی، رووبه‌رێ كوردستانێ ٤٠٩٦٥٠ كم٢ كوردستانا توركیا ١٩٤٤٠٠كم٢ كوردستانا ئیرانێ ١٢٤٩٥٠كم٢ كوردستانا ئیراقێ ١٧٢ هزاركم٢ كوردستانا سووریا ١٨٣٠٠كم٢. درێژاهیا كوردستانێ ل باكۆر تا باشۆر ١٠٠٠كم و تێكرای فره‌هیێ ٢٠٠كم ژ لایێ باشۆری و به‌ر ب زێده‌بوونێ بۆ باكۆری هه‌تا دگه‌هیته‌ ٧٥٠ كم. كو به‌ری رێكه‌فتنا ساكسپیكۆ ١٩١٦ و په‌یمانا لۆزان یا ره‌ش ١٩٢٣ ئه‌وێن كوردستان دابه‌شكری سه‌ر چار پارچا، ل ژێر حوكمێ چار ده‌وله‌تا، ئیران و توركیا و عیراق و سووریا. كوردستان ئێك پارچه‌ بوو، جهێ ژماره‌كا مه‌زن یا ئیمبراتوریا و ده‌وله‌تا و میرنشینان بۆ و نه‌خشێ خوه‌ یێ تایبه‌ت هه‌بوو، نموونێ وی نه‌خشه‌ی یێ ل هه‌می جیهانێ هه‌ی و مۆزه‌خانا و ل مۆزه‌خانا نیشتیمانی ل دیمه‌شقێ پایته‌ختێ كۆمارا سووریا، مه‌ یێ دیتی یێ ل سه‌ر دیواره‌كێ ٣م ب ٤م هاتیه‌ نیگاركرن هه‌می جه و باژێر و باژێرك یێن سه‌ردیارن و ب نڤیسینه‌كا مه‌رن یێ نڤیسی (كردستان). ب شێوه‌كێ گشتی توخیبێن كوردی یێن دولی ل گه‌ل ئیرانێ و توركیا و سووریێ و عیراقێ، ده‌ستپێدكه‌ت ژ ره‌خێ رۆژهه‌لاتێ ڤه‌ ل ئیرانێ ب باژێری ئیلام ـ ده‌ره‌ شه‌هر ـ برۆجرد ـ قروه‌ ـ بیجار ـ رووبارێ سفید ـ رووبارێ جغتور ـ میامدواب ـ ده‌ریا ورمی ئورمیێ ـ سلماس ـ رووبارێ ئاراس ـ ئارالیك ـ ئێریڤان ـ قارس ـ ئه‌رزرۆم ـ ئیشقه‌لا ـ جایرلی ـ حه‌كیم خان ـ داره‌منده‌ ـ ئالستان ـ مرعش ـ ئوسمانییه‌ ـ ئه‌سكه‌نده‌رییه‌ ـ سه‌رده‌ریا ناڤین یا ئاسپی ـ كلیس ـ غازی عه‌نتاب ـ ئۆرفا ـ سوریچ ـ قاجه‌قه‌لا ـ وه‌یران شه‌هر ـ گرێ نه‌مر ـ كۆبانێ ـ عه‌فرین ـ قامشلۆ ـ حه‌سه‌كه‌ ـ گرێ سپركێ ـ شه‌نگال ـ ته‌له‌عفه‌ر ـ تلكێف ـ ره‌خێ چه‌پێ یێ مووسل ـ قه‌ره‌قۆش ـ كه‌ركووكێ ـ تۆزخرماتۆ ـ كفری ـ شه‌هره‌بان ـ كه‌لار ـ خانقین ـ مه‌ندلی ـ به‌دره‌ و جه‌سان ـ میهران ـ ده‌هلۆران ـ هه‌تا چاره‌كا دی ب گه‌هینه‌ ڤه‌ بۆ باژێرێ ئێكێ ئیلام و ده‌ره‌ شه‌هر، ل په‌ی نه‌خشێ كوردستانێ ب مقیاس٢٠٠٠٠٠: sc:1 كو ڤان باژێر و باژێركا ڤه‌ دگریت سه‌ر ئاستێ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ، كه‌رمنشاه‌ ـ سنه‌ ـ سلیمانی ـ كه‌ركووك ـ هه‌ولێر ـ ئۆرمیێ ـ مووسل ـ دهۆك ـ هه‌كاری ـ ماردین ـ سرت ـ بدلیس ـ وانێ ـ ئامه‌د ـ موشێ ـ قه‌ره‌ كوسه‌ ـ قارس ـ ئه‌رزروم ـ بینگول ـ ئالازیغ ـ ئارزنجان ـ دێرسم ـ سیواس ـ مه‌لاتیا ـ مرعش ـ یامان ـ ئوورفا ـ غازی عه‌نتاب ـ ئه‌سكه‌ندرۆن… هه‌ژی گۆتنێ یه‌ كو سه‌دان باژێرو باژێركێن دی یێن هه‌ین سه‌رب پارێزگه‌هاڤه‌نه‌ ومێژوو شارستانیا خو یێن هه‌ین دبیاڤێ رێبازا رزگاری خوازیا كوردی و ب ناڤوده‌نگن، وه‌كو مهاباد (سه‌بلاغ) ـ قامشلو ـ كۆبانێ ـ دێركێ ـ شنۆ ـ قه‌سر شرین ـ زێوه‌ ـ ئامێدیێ ـ زاخۆ ـ ئاكرێ ـ حه‌ له‌پچه‌ ـ جه‌مجه‌مال ـ كویێ ـ رواندۆزێ ـ رانیا ـ چومان ـ مووشێ ـ جوله‌مێرگێ ـ باتمان ـ عه‌فرین ـ جزیرێ ـ شه‌رنه‌خێ ـ… هتد. ژ باژێرو باژێركا و ده‌ڤه‌ر و ناڤچان. ئه‌ڤجا كوردستان ئێك پارچه‌یه‌ ب ئێك جوكرافیێ ب ده‌شت چیا و ته‌حت و نهال و رووبار و شیفكا و ئه‌ردو ئه‌سمانان وه‌ك ره‌گه‌ز و بنه‌مایه‌كێ ره‌سه‌ن و خورت یێ ده‌وله‌تبوونێ ئه‌ردێ بابوبابیران.