ب حاسیبێ بیت؛ دو جارا دو دبیت چار، لێ حسابا نێچیرڤان بارزانى چاره‌یه د ناڤبه‌را “دووا”
سایكس ـ پیكۆ بیت یان ژى لۆزان، كوردستان د ناڤبه‌را چه‌ند ده‌وله‌تان دا هات دابه‌شكرن. چه‌نده ب باوه‌ریا من ئه‌گه‌رێ نه‌قه‌بوولكرنا ده‌وله‌ته‌ك/ یان چه‌ند ده‌وله‌تێن كوردى (سیڤه‌ر) ڤه‌دگه‌ریت بۆ په‌یدابوونا ئێكه‌تیا سۆڤێت و مه‌ترسیا زلهێزێن رۆژئاڤا، كو ده‌وله‌تێن بچووك ل دۆر سنۆرێ سۆڤێت بكه‌ڤن بن سیبه‌را زلهێزا رۆژهه‌لات، لێ من ژى ئه‌و باوه‌رى هه‌یه؛ لاوازیا شاندێ كوردى بۆ دانوستاندنان فاكته‌ره‌ك بوو: شاندێ كوردى نه‌دزانى و نه‌دكارى هه‌ڤسه‌نگیێ بێخت په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را زلهێزان دا و ب زمانێ به‌رژه‌وه‌ندیان ل گه‌ل وان باخڤیت. تركیا و ئه‌تاتورك دزانین ب زمانێ به‌رژه‌وه‌ندیان ل گه‌ل زلهێزێن جیهانى باخڤن و خواستا ملله‌تێ كورد پووچه‌ل بكه‌ن. دیسا ل سه‌رده‌ما كۆمارا كوردستان ل مه‌هابادێ حوكمه‌تا ئیرانێ زانى ب هه‌مان شێوه؛ ب زمانێ به‌رژه‌وه‌ندیان، ل گه‌ل زلهێزان باخڤیت و هه‌لۆیستا ئێكه‌تیا سۆڤێت ب دژى كۆمارا كوردستانێ ب سۆزێن په‌ترۆلێ بكریت.
جاره‌ك دى خه‌ریك بوو زمانێ به‌رژه‌وه‌ندیا د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێن هه‌رێمێ و زلهێزان دا دوباره ببیت و هه‌رێما كوردستانێ ژ ناڤ بچیت.
ل حوزه‌یرانا 2015ێ قاسم سوله‌یمانى، نوونه‌رێ رێبه‌رێ ئیرانێ و به‌رپرسێ سوپاهێ قودس، به‌ره‌ف مۆسكۆ چوو و شیا هێزێن رۆسى بكێشیت لازقیا سووریا، ب ڤێ چه‌ندێ زلهێزیا رۆسیا ل رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست ده‌ستپێكر. به‌غدا و تارانێ خوه ل گه‌ل مۆسكۆ كر یه‌ك هه‌لویست و دوستایه‌تیا ئه‌نقه‌ره ژى مسۆگه‌ر كرن، پاشه‌رۆژا هه‌رێما كوردستانێ كه‌فت مه‌ترسیه‌ك مه‌زن. سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى كه‌فت له‌ز و به‌زێ بو دامه‌زراندنا ده‌وله‌تێ: به‌رى به‌رژه‌وه‌ندیێن ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و زلهێزێن جیهانى یه‌كبگرن، دڤێت كوردستان ببیت ده‌وله‌ت.
نێچیرڤان بارزانى چ كر؟
ل سالا 2007ێ من گۆتاره‌ك د كۆڤارا هه‌رێم دا به‌لاڤكر، كو نێچیرڤان بارزانى ئه‌ندازیارێ په‌ترۆلا كوردستانێ یه. نێچیرڤان بارزانى ئه‌ندازیاره نه ته‌نێ ژ به‌ركو د ماوێ سه‌روك حوكمه‌تیا وى دا یاسا په‌ترۆلێ و گازێ ژ په‌رله‌مانێ كوردستانێ ده‌ركه‌فت و گرێبه‌ستێن ده‌رێخستن و فرۆتنا په‌ترۆلێ ل گه‌ل كۆمپانیێن جیهانى ب ئه‌ندازیاریا وى نه، به‌لكو ژ به‌ر كو نێچیرڤان بارزانى بنیڤ خورتى و ب فشارا په‌یمانا ئستراتیجى، یاسا په‌ترۆلێ ژ په‌رله‌مانێ كوردستانێ ده‌رباز كر؛ په‌رله‌مه‌نتارێن یه‌كیتى، ل وى ده‌مى كه‌سك و مۆر پێكڤه، هولا په‌رله‌مان بجهـ هێلابوون و رازى نه‌بوون یاسا په‌ترۆلێ گه‌نگه‌شه بكه‌ن.
د ڤان سێ سالان دا (2015 ـ 2017)، كو به‌رژه‌وه‌ندیێن ده‌وله‌تێن هه‌رێمێ و زلهێزان خه‌ریكبوون یه‌ك بگرن و بێگومان خواستا كوردستانێ پووچه‌ل دبوا، نێچیرڤان بارزانى خه‌ریكى گرێدانا گرێبه‌ستێن نه‌فت و گازێ بوو دگه‌ل رۆسا و چه‌ند حه‌فتیه‌كان به‌رى رێفراندۆمێ گرێبه‌ستا بناڤوده‌نگا گازێ (غازێ) ل گه‌ل رۆسیا ئیمزا كر. ئه‌گه‌ر د وه‌ختێ خوه دا سه‌رۆكێ حوكمه‌تا ئیرانێ زانى هه‌لویستێ ئێكه‌تیا سۆڤێت ب دژى كۆمارا مهاباد ب سۆزا نه‌فتێ بكریت، ئه‌ڤه نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆكێ حوكمه‌تا كوردستانێ، زانى ب بۆریا گازێ هه‌لۆیستێ رۆسیا بۆ ریفراندۆما ده‌وله‌تبوونێ بكریت. چه‌ند رۆژان پشتى رێفراندۆمێ ڤلادیمێر پۆتین، سه‌رۆكێ رۆسیا، مێهڤانێ ته‌یب ئه‌ردوگان بوو، چاڤێ تركیا، ئیرانێ، عیراقێ، سووریا و گه‌له‌ك ده‌وله‌تان ل ده‌ڤێ پۆتین بوو، كو هیچ نه بیت، هه‌ر بۆ موجامه‌لا ئه‌ردۆگان، پۆتین بێژیت رێزێ ل یه‌كپارچه‌ییا ده‌وله‌تا عیراقێ دگریت و رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ جودابوونه ژ عیراقێ، لێ هه‌لویستێ پۆتین ئه‌و بوو، كو نه‌راسته‌وخوه بێژیت رێزێ ل ئیراده و بریارا كوردستانێ دگریت.
دبێژن ڤێ سه‌ركه‌فتنا دبلۆماسیا كوردستانى، دبێژن ڤێ راگرتنا هه‌ڤسه‌نگیێ د ناڤبه‌را “دووان” دا؛ راگرتنا هه‌ڤسه‌نگیێ د ناڤبه‌را زلهێزێن جیهانى دا: ژ ئالیه‌كى ڤه كوردستان هه‌ڤچه‌په‌ره ل گه‌ل هه‌ڤپه‌یمانیه‌ك ناڤده‌وله‌تى، ب سهرۆكاتیا ئه‌مریكا، بۆ شه‌ڕێ داعش و ته‌رۆرێ؛ بریارێن ب دژى ته‌رۆرێ ل رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست ناكه‌ڤن وارێ جێبه‌جێكرنێ، هه‌تا سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى ل هه‌ولێرێ نه‌بینیت. ژ ئالیه‌ك دى كوردستان هه‌ڤپه‌یمانه ل گه‌ل رۆسیا د گرنگترین پرسا وزێ دا ل جیهانێ؛ پرسا گازێ.
چه‌ند حه‌فتیا به‌رى رێفراندۆمێ، ل مۆسكۆ، نێچیرڤان بارزانى هه‌لویستێ رۆسیا ب گازێ كرى و ئه‌وجا ڤه‌گه‌ریا كوردستانێ. ل كوردستانێ عاقل سڤكا ده‌ست هاڤێت حاسیبێ، كو دوو جارا دوو دبیت چار و كه‌فتن پربێژیێ، لێ حسابا نێچیرڤان بارزانى موعاده‌له‌یه‌ك په‌یداكر، كو چاره و چاره‌نڤیسا كوردستانێ مسۆگه‌ر ببیت.
نووترين نووچه
- رێككەفتنا 11 ئادارێ بەرهەمێ خەباتا پێشمەرگەی و هەموو تەخ و چینێن كوردستانێ یە
- رێككەفتنا 11 ئادارێ نموونەیا چارەسەرییەكا دادپەروەرانە بوو ل سەر بنەمایێ تێكگەهشتنێ
- سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ: پێشوازیێ ل رێككەفتنا د ناڤبەرا سەرۆكێ سووریێ و فەرماندەیێ هەسەدێ دا دكەین
- مەسرور بارزانی: پێدڤییە كێشەیێن هەولێرێ و بەغدایێ ب شێوەیەكێ بنەڕەتی بهێنە چارەسەكرن
- رێككەفتنا 11 ئادارێ دەستكەفتا خەبات و قوربانیدانا كوردستانییان و شۆڕەشا مەزن یا ئیلۆنێ بوو
- مەسرور بارزانی و مستەفا كازمی رەوشا گشتی یا ئیراقێ و دەڤەرێ گەنگەشە كر
- بەختیار تالەبانی: بارەگەهێ بارزانی یێ بوویە ناڤەندا بڕیارا كوردی
- چارەنڤیسێ ئیراقێ ب هنارتنا پەترۆلا كوردستانێ و راگرتنا كڕینا غاز و كارەبا ئیرانێ ڤە یێ گرێدایە
- حەشدا شەعبی رێگرە ل پێشبەری ئیمزاكرنا رێككەفتنەكا نوو د ناڤبەرا ئیراقێ و ئەمریكا دا
- سەرۆك بارزانی ل سالڤەگەڕا 34 یا سەرهلدانا پیرۆز: سەرهلدان پەیامەكا رۆهن بوو كو گەلێ كوردستانێ ئازادی و سەربەستی دڤێت
محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى
سێ هه‌لویستێن تاله‌بانى به‌رامبه‌ر بارزانى نه‌مر
1) پووچه‌لكرنا هه‌ولا لادانا بارزانى ل سالا 1956:
ل سالا 1956ێ سه‌ركردایه‌تیا پارتى پلان (هنده‌ك ژى دبێژنێ پیلان) گێرا بۆ نه‌هێلانا پوستێ سه‌رۆكاتیێ د ناڤ پارتى دیمۆكراتى كوردستان دا و مه‌به‌ست ژى ئه‌و بوو، كو بارزانیێ نه‌مر ژ سهرۆكاتیا پارتى بهێته‌لادان. ئه‌ڤ پێنگاڤ د ده‌مه‌كى دا بوو، كو شێخ له‌تیف به‌رزه‌نجى ژى، جێگرێ سه‌رۆكێ پارتى، نه ته‌نێ ژ پۆستێ وى هاتبوو لادان، به‌لكو هه‌ر بیه‌كجارى ژ ناڤ پارتى هاتبوو ده‌رێخستن (گرد) و ژ لایه‌ن هه‌مان مه‌كته‌با سیاسیا پارتى دیمۆكراتى كوردستان ڤه، كو پرانى ژ ره‌وشه‌نبیرێن باژارێ سلێمانیێ بوون.
بارزانى، ل وى ده‌مى ل په‌ناهبه‌ریێ بوو ل ئێكه‌تیا سۆڤیت. مام جه‌لال بوو قاسد و نوونه‌رێ مه‌كته‌با سیاسى، بۆ كو بارزانى رازى بكه‌ت؛ ده‌ست ژ سهرۆكاتیا پارتى بكێشیت. لێ پشتى مام جه‌لال دگه‌هیت ده‌ف بارزانى، مام جه‌لال دكه‌ڤیت بن كارتێكرنا كه‌سایه‌تیا بارزانى و نه ته‌نێ خوه ژ ئه‌نجامدانا پلانا لادانا بارزانى ڤه‌كێشا، به‌لكو پشتى مام جه‌لال ژ سۆڤێت و سه‌ره‌دانا بارزانى ڤه‌گه‌رایى، ئه‌و بۆ لایه‌نگره‌كى سه‌رسه‌ختێ مانا بارزانى وه‌كو سه‌رۆكێ پارتى و داخواز كر گشت پێشنیازێن بارزانى دبارا پێكهاتنه‌كا گشتى د ناڤبه‌را سه‌ركردێن پارتى دا بهێته‌ئه‌نجام دان. ب ڤێ چه‌ندێ پلانا سه‌ركردایه‌تیا پارتى دیمۆكراتى كوردستان سه‌رنه‌گرت و بارزانیێ نه‌مر وه‌كو سه‌رۆكێ پارتى دیمۆكراتى كوردستان دوباره د كۆنگرێ پارتى دا هات هه‌لبژارتن.
2) نه‌رازیبوونا ل سه‌ر تێكدانا په‌یوه‌ندیێن بارزانى و قاسم 1960:
تا سالا 1960ێ په‌یوه‌ندیێن بارزانى و عه‌بدولكه‌ریم قاسم، دامه‌زرێنه‌ر و سه‌روكێ كومارا عیراقێ، گه‌له‌ك گه‌رم بوون و باش؛ قاسم رێ دابوو بارزانى و هه‌ڤالێن وى ژ په‌ناهبه‌ریا ئێكه‌تیا سوڤێت ڤه‌گه‌رن و قاسم كومه‌كا داخوازیێن ملله‌تێ كورد بجى ئینا بوون.
قاسم میهڤانێ بارزانى بوو ل ئاهه‌نگا نه‌وروزێ ل هولا (الشعب) ل به‌غدا. مه‌كته‌با سیاسیا پارتى دیموكراتى كوردستان، و بێ زانینا بارزانى، په‌یڤه‌كا ره‌خنه‌گر و هێرشبه‌ر ل سه‌ر قاسم ئاماده كربوو، و ئه‌ڤ په‌یڤ ل هولا الشعب ژ لایه‌ن ئه‌ندامه‌ك مه‌كته‌با سیاسى و بناڤێ مه‌كته‌با سیاسى هات خواندن. قاسم د هولێ ڤه توره‌بوو، و هه‌ر یه‌كسه‌ر رابو بتوندى به‌رسڤا په‌یڤا مه‌كته‌با سیاسیا پارتى دا و سستیا په‌یوه‌ندیان دناڤ به‌را بارزانى و قاسم ده‌ستپێكر.
ده‌ما مه‌كته‌با سیاسى ئه‌و په‌یڤا ره‌خنه‌گر و هێرشبه‌ر ل سه‌ر قاسم دنڤیسى مام جه‌لال دژى وى شێوه‌یى بوو د وێ په‌یڤێ دا و بوچوونا وى ئه‌و بوو، كو نابیت بێ ئاگه‌هداریا بارزانى مه‌كته‌با سیاسى هێرش بكت سه‌ر قاسم و وى ره‌خنه‌باران بكه‌ت. لێ مخابن مه‌كته‌با سیاسى ئاخفتنا مام جه‌لال ب بها وه‌رنه‌گرت…
3) خوه‌ڤه‌كێشان بو ده‌ڤه‌را بارزان ل شوینا دژاتیا شوره‌شا ئیلونێ و چونا هه‌مه‌دان 1964:
ل سالا 1964ێ دووباره دووبه‌ره‌كیێ سه‌رێ خوه هلدا دناڤ به‌را مه‌كته‌با سیاسى یا پارتى دیموكراتى كوردستان و بارزانیێ نه‌مر، سه‌روكێ شوره‌شا ئیلونێ. دووبه‌ره‌كیا ئه‌ڤ جاره توند بوو، گه‌له‌ك ل سه‌ر هاتیه نڤیسین و ئه‌گه‌رێن جیاواز وه‌كو فاكته‌رێن ڤێ دووبه‌ره‌كیێ هاتنه بناڤ برن. ده‌ما كار ژ یه‌ك چوو ده‌ر، مام جه‌لال پێشنیار دا مه‌كته‌با سیاسیا پارتى؛ ل شوینا هه‌لویستێن توند و دژایه‌تیا بارزانى و شوره‌شێ، و ل شوینا كو مه‌كته‌با سیاسى په‌ناها خوه ببه‌ته ئیرانێ یان ژى په‌ناها خوه ببه‌ته حكومه‌تا عیراقێ، مام جه‌لال پێشنیار كر مه‌كته‌با سیاسى بچیت ده‌ڤه‌را بارزان ده‌ف شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى (قدس سره) و ژ وێرێ به‌رده‌وامیێ بده‌ت كارێ خو و برێكا شێخ ئه‌حمه‌د هه‌ولا ئارامكرنا وى باردوخێ توند بكه‌ت.
مخابن مه‌كته‌با سیاسى ئاخفتنا مام جه‌لال ب بها وه‌رنه‌گرت…
جهێ ته بحه‌شت بیت مام جه‌لال، إنا لله و إنا إلیه راجعون.
(بابه‌تێن ناڤبرى بره‌نگه‌كى به‌رفره‌هتر و ژێده‌ركرى د په‌رتووكا من دا هاتیه یا ب ناڤێ: البنیه الدینیه و السیاسیه فی كوردستان خلال مرحله قیاده البرازانى للحركه القومیه الكردیه. اربیل. 2016)
د شیان دا نینه كه‌س به‌رامبه‌رى ده‌وله‌تا كوردستانێ راوه‌ستیت
به‌روڤاژى پێشبینیا عیراقیان و ڤیانا به‌غدا كوردستانیان رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ ئه‌نجامدان و ب ئه‌نجامه‌ك نموونه‌یى و زێرین سه‌ركه‌فتن بده‌ستڤه‌ئینان، پیرۆز بیت.
چه‌ند رۆژكێن به‌رى 25 ئیلۆنێ هێدى ـ هێدى به‌غدا “دیت و ئیتر صه‌دقاند” ئه‌ڤه رێفراندوم دێ ئێت ئه‌نجامدان و هێستریا به‌غدا ده‌ستپێكر. هه‌ر د رۆژا رێفراندۆمێ دا گه‌هشت گه‌فێن له‌شكرى، هاوار ژ حه‌شدا شیعى، بالێ ولایه‌ت فه‌قیهێ ئیرانى، هات و كه‌فت فشارا داخوازا له‌شكركێشیێ بۆ سه‌ر پێشمه‌رگه‌یى و كوردستانێ. ل ڤێره دو پرسیار دهێن پێش:
ئه‌رێ له‌شكرێ عیراقێ و حه‌شدا شیعى دشێت گه‌فێن خوه بجهـ بینیت و بكه‌ڤیت شه‌ره‌ك دژوار و دووڤ درێژ ل گه‌ل پێشمه‌رگه و گه‌لێ كوردستانێ؟
ئه‌رێ ده‌وله‌تێن جیهانێ دشێن بۆ ماوه‌یه‌ك درێژ به‌ره‌نگاریا بهایه‌ك ژیانا شارستانیا مودێرن، مافێ چاره‌نڤیسێ ملله‌تان راوه‌ستیت؟
ئه‌ڤ گۆتار ل سه‌ر شیانێن پێشمه‌رگه و ئیرادا به‌ره‌ڤانیا ژ خاكا كوردستانێ نا راوه‌ستیت؛ ئیراده و هێزا پێشمه‌رگێ كوردستانێ ژ عه‌داله‌ت و حه‌قیا دۆزا كوردستانیان دهێت، سه‌ربۆر زۆرن و خوه‌نده‌ڤانێن ڤێ گۆتارێ شاهدێن سه‌ربۆرێن نێزیكن. له‌وان ئێكسه‌ر لێنێرینه‌ك ل سه‌ر بارێ عیراقێ و حوكمه‌تا تائیفى یا به‌غدا، بۆكو روهن ببیت، قه‌ت دشیانا وان دا نینه، چ له‌شكر و چ ژى حه‌شدا شیعى، بكه‌ڤیت شه‌ران ل به‌رامبه‌رى كوردستانێ.
سونیێن عیراقێ:
به‌رى هه‌ر تشتى دیاره حوكمه‌تا تایفى یا به‌غدا د ئاریشه‌یه‌ك گران دا یه ل ده‌ڤه‌رێن سونى ژ عیراقێ. نه‌جێبه‌جێكرنا دستوورى و هه‌ولدانێن چۆك پێدانانێ ژ لایه‌ن به‌غدا تائیفى ڤه نه ته‌نێ ل گه‌ل كوردستانێ یه، به‌لكو ل گه‌ل سونیان توندتر و دوژوارتره: پشتى ئازادیا عیراقێ و لادانا حوكمێ سونیان، شیعه‌یان وه‌سا ده‌ست هاڤێت كوشتنا سونیان هه‌روه‌كو مه‌به‌ست نه ته‌نێ تۆلڤه‌كرنا قوربانیێن شیعه‌یان بیت ل 35 سالێن حوكمێ سه‌دام، به‌لكو تۆلڤه‌كرن بیت هه‌ر ژ رۆژا ئیمام عه‌لى، و پاشان كورێ وى حوسێن، ب عیراقیان هاتین خاپاندن؛ ل سالا 2006 و 2007 جاران كوشتیێن ڤێ ململانا سونى و شیعه‌یان یێن یه‌ك رۆژێ ب تنێ دگه‌هشتن هه‌زار كه‌سان. راسته ل سه‌ر شۆپا پاتریۆسێ ئه‌مریكى، مالكى شیا ب سۆزا ژیانا دستوورى و ب هاریكاریا سه‌حوه‌یێن سونى ئه‌لقاعیده بنبر بكه‌ت، لێ هه‌ر زوو مالكى ل سونیان وه‌رگێرا: ل سالا 2011 ژ كۆما 29 ئه‌ندامێن جڤاتا پارێزگه‌ها سه‌لاحه‌ددین 26 گۆره‌یى دستوورێ عیراقێ بریار دان بۆ هه‌رێمكرنا ڤێ پارێزگه‌هێ، لێ مالكى بیه‌ك گۆتنێ ئه‌ڤ داخوازا دستوورى ره‌دكر و كه‌فت شه‌رێ سنۆرداركرنا سونیان ل به‌غدا، هه‌ر سه‌ركردێ سونى، كو داخوازا مافه‌كێ بۆ ده‌ڤه‌را خوه كربا، هه‌ر ئێكسه‌ر دكه‌فت بن یاسا ته‌رۆرێ. ب ئاگر و ئاسن و كه‌ربوكین و دژوارى حوكمێ به‌غدا ل ده‌ڤه‌رێن سونیان دهات جێبه‌جێكرن و سونى به‌ره‌ف داعش چوون. په‌یدابوونا داعش بۆ بهانه‌یه‌ك دیتر، كو سونى ژ ده‌ڤه‌رێن نێزیكى تخویبێن ئیرانێ بێن هلكشاندن. هه‌روه‌سا ل رومادى شیعه خه‌ریكن سونیان ژ ده‌ڤه‌را ئه‌ل نوخێب، كو هه‌شته‌مین ده‌ڤه‌را تێر فوسفات و مه‌عده‌نه ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، شیعه خه‌ریكن سونیان ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ ژى ده‌رێخن. داعش بوو بهانه‌یه‌ك بۆ چه‌وساندنا سونیان؛ ته‌نێ ل باژارێ سامه‌را، كو هه‌ر داعش نه‌كفتبوو ڤى باژارى، 1300 سونیێن زیندانیێن حه‌شدا شیعى شه‌ڤانه ژ ئه‌شكه‌نج و ئازاران دنالن، ئه‌ڤه ژ بلى وێرانى و ده‌ربده‌رى یا ڤان سێ سالێن داعش و كوشتن و تۆلڤه‌كرنا پشتى قه‌وتاندنا داعش. به‌غدا و حه‌شدا شیعى ب ئاگر و ئاسن حوكمرانیا ده‌ڤه‌را سونیان دكه‌ت و په‌یدابوونا داعشه‌ك دى ل بنێ گوهه، شیعه قه‌ت نه‌شێن له‌شكر و حه‌شدا ژ ده‌ڤه‌را سونیان ڤه‌كێشن بۆ به‌ره‌یه‌كێ نوو ل گه‌ل كوردستانێ.
ململانا شیعه‌یان:
ئاریشا دووێ، ئه‌و ژى گران و دوژوار، كو به‌غدا تایفى كه‌فتى بن، ململانا شیعێن مه‌دره‌سا نه‌جه‌ف، یا عیراقى یه و شیعێن مه‌دره‌سا وه‌لایه‌ت فه‌قیهـ یا ئیرانى. ململانه‌یه‌ك عه‌قائدى یه و دیرۆكى، كه‌ڤنه و چ جار بێهنا خوه نه‌ڤه‌دایه. راسته هه‌ولدانا موقته‌دا سه‌در ل گه‌ل كوردستانێ بۆ لادانا مالكیێ ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سالا 2012 سه‌ر نه‌گرت، لێ سیستانیێ نه‌جه‌ف ل سالا 2014ێ ب ئاشكرایى گۆت دڤێت مالكى بچیت، مالكى ژ سه‌رێ حوكمه‌تا به‌غدا هات لادان و عه‌بادیێ سه‌ر بنه‌جه‌ف ڤه هات، لێ دیسا ململانێ بێهنا خوه نه ڤه‌دا و نا ڤه‌ده‌ت. ل رۆژا گه‌نگه‌شا په‌رله‌مانێ عیراقێ ل سه‌ر بریارا ره‌واتیا له‌شكه‌ركێشیێ بۆ كوردستانێ سه‌دڕى ب دژى له‌شكه‌ركێشیێ بوون “وه‌كو یه‌كه‌م پێنگاڤ” ، ئه‌گه‌رێ حه‌قیقى یێ ب دژبوونا سه‌دڕى و نه‌جه‌فیان ژ هندێ دهێت؛ ئه‌گه‌ر (خودێ نهكهت) حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كا نوى ژ كوردستانێ كونترۆل بكه‌ت، ئه‌ڤه ب واتا بهێزبوونا پێگه‌هێ ولایه‌ت فه‌قیهـ دهێت ل عیراقێ. به‌لكو حه‌شدا نه‌جه‌ف و حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سه‌ر لێدانا كوردستانێ یه‌ك بن، لێ هه‌ر ژ نها دژى سه‌ركه‌فتنا یه‌كترن د هه‌ر شه‌ره‌كى و هه‌ر چه‌په‌ره‌كى دا حه‌شدا شیعى بهه‌ردوو بالێن نه‌جه‌فى و ولایه‌ت فه‌قیهـ ڤه یه‌ك نه‌گرتى یه و یه‌ك ناگریت و دشیان دا نینه رووبروویێ پێشمه‌رگه و كوردستانێ ببیت.
عیراقا ئابوور هه‌ڕفتى
عیراق ل هیڤیا هاریكاریا ناڤده‌وله‌تى یه بۆ ئاڤاكرن و پشته‌ڤانیا ئابوورێ هه‌رفتى، ئه‌ڤ هاریكارى ناهێت، ئه‌گه‌ر عیراقى ده‌ست ب له‌شكركێشیێ بكه‌ن و بكه‌ڤن شه‌ره‌ك نوو ل رۆژهه‌لاتاناڤه‌راست، ئه‌ڤ ژى فاكته‌ره‌كه كو دڤێت عیراقى چار جاران هزرا خوه بكه‌ن، به‌رى خوه تووشى شه‌ره‌كێ بكه‌ن دژى پێشمه‌رگه و كوردستانێ.
ئیران:
یه‌ك ژ ئه‌گه‌رێن “نه‌رازیبوونا” ئه‌مریكا ل سه‌ر دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا كوردستانێ ل ڤى ده‌مى، وه‌كو ئه‌مریكى هزر دكن، په‌یدابوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ دێ بیت مایێ ئاریشێن نوو، كو ئه‌مریكا ژ رووبرووبوون و سنۆرداركرنا ده‌سته‌لاتا ئیرانێ ل ده‌ڤه‌رێ سست بكه‌ت، واته خه‌ما ئه‌مریكا یا سه‌ره‌كى سنۆرداركرنا ئیرانێ یه، له‌وان قه‌ت… قه‌ت مومكن نینه ئه‌مریكا رێ بده‌ت ئیران ب رێیا حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ل سه‌ر حسابا كوردستانێ ب هێزتر بكه‌ڤیت.
توركیا
توركیا یا زاله ل سه‌ر بازارێ عیراقێ و بازارێ كوردستانێ، ڤى بازارى تركیا ژ ته‌نگه‌ژا ئابوورى یا جیهانى ل سالا 2007 رزگاركر. ئه‌گه‌ر ئیران هاندانا توركیا دكه‌ت بۆ شه‌ره‌كى ل سه‌ر كوردستانێ، ئه‌ڤه تركیا باش دزانیت ئیرانێ مه‌به‌سته بازارێ عیراقێ و (خودێ نهكهت) بازارێ كوردستانێ بده‌ست خوه‌ڤه ببه‌ت. زێده‌بارى ڤێ چه‌ندێ ئاریشیێن تركیا یێن ناڤخوه، دشیانا له‌شكرێ تركیا دا نینه بكه‌ڤیت شه‌ره‌ك دى و ژ ده‌رڤه‌یى وه‌لاتێ خوه. له‌وا ب چ ره‌نگى مومكن نینه تركیا رازى ببیت كوردستان ب ده‌ست حه‌شدا ولایه‌ت فه‌قیهـ ڤه بچیت.
جڤاتا ناڤده‌وله‌تى و رایا گشتى:
مافێ چاره‌نڤیسێ بۆ ملله‌تان ژ ویدرو ویلسنێ ئه‌مریكى ده‌ستپێكر و كه‌فت ناڤ دكۆمێنتێن ناڤده‌وله‌تى و بۆ بهایه‌ك تاكه‌كه‌سێن رایاگشتى ل ئه‌مریكا و ل جیهانێ. چو حوكمه‌ته‌ك دیمۆكرات نه‌شێت بۆ ماوه‌یه‌ك دیڤدرێژ دژى بهایێن رایاگشتى یا جیهانى راوه‌ستیت. گوهه‌رتنا هه‌لۆیستێن ده‌وله‌تان به‌رامبه‌رى راپه‌رینا ملله‌تێ كورد ل سالا 1992 و بریارا جڤاتا ئێمناهیێ 688 باشترین نموونه‌یه. ئه‌ڤه ژ بلى ئه‌و ناڤێ باش، ئه‌وێ پێشمه‌رگه‌یى و كوردستانێ د ناڤ رایاگشتى یا جیهانى دا په‌یدا كرى د ڤان سالێن شه‌رێ ته‌رۆرێ دا و ل گه‌ل ڤى فاكته‌رى و ڤى ناڤى جالیا كوردى ل ئه‌ورۆپا: كه‌رنه‌ڤالێن پشته‌ڤانیا رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ ژ ڤى به‌ره‌یى ڤه ئارمانجه‌ك مه‌زن و به‌ركه‌فتى بده‌ستڤه‌ئینا، هه‌ر حوكمه‌تا ب دژى مافێ چاره‌نڤیسێ بۆ ملله‌تان راوه‌ستیت دڤێت حسابا كه‌رنه‌ڤالێن جالیا كوردى بكه‌ت و ل گه‌ل وێ حسابا رایاگشتى یا هه‌ڤوه‌لاتیێن ده‌وله‌تا خوه و سازى و رێكخراوێن مافێن مرۆڤ و دۆستێن ملله‌تێ كورد، كو ئه‌ڤرۆ دۆستێن كوردستانێ ل هه‌مى جیهانێ هه‌نه.
ل دووماهیێ دنڤیسین كو حوكمه‌تا كوردستانێ یا شاره‌زا بوو د په‌یداكرنا هه‌ڤسه‌نگیێ د په‌یوه‌ندیێن خوه یێن ناڤده‌وله‌تى دا (گاز، رۆزنه‌فتا رۆسى)، له‌وا دشیانا كه‌سى دا نینه، چ حه‌شدێن شیعا و چ ژى ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و یێن جیهانێ، بۆ ماوه‌یه‌ك دیر درێژ د رێیا ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ دا راوه‌ستن و بێگومان كوردستان دبیت ده‌وله‌ت.
مه ئیراده و خودایه‌ك هه‌یه!
ل شوباتا 2003 گه‌رماوگه‌رما ده‌نگوباسێن خوه‌ئاماده‌كرنا ئه‌مریكا بوو و له‌شكه‌ر به‌ره‌ف رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست دشاندن، مه‌به‌ست داگیركرن/ ئازادكرنا عیراقێ بوو و لادانا رژێما سه‌دام حوسێن.
سه‌ركردایه‌تیا ئه‌ركانێن تركى بۆ هه‌ماهه‌نگى و پشكداریا تركیا د ئێرشا ل سه‌ر عیراقێ سه‌ره‌دانا ئه‌مریكا كربوو. سه‌ركردایه‌تیا ئه‌ركانێن ئه‌مریكى بۆ خوه‌ئاماده‌كرنا ئێرشێ سه‌ره‌دانا تركیا كربوو، رێكه‌فتن ئیمزا كربوون… سه‌رێ كاروانێ له‌شكرێ ئه‌مریكى گه‌هشتبوو تركیا. ئه‌مریكا ژى وان رۆژان، و هه‌ر ژ پشتى 11 سیپته‌مبه‌رێ، مینا مرۆڤێ بریندار لێ هاتبوو، كه‌س نه بوو بێژیت ئه‌مریكا نه‌خێر.
نوونه‌رێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكى زه‌لمایى خه‌لیل زاده گه‌هشت پیرمام، بۆ كو بارزانى و تاله‌بانى و سه‌ركردایه‌تیا كوردى ئاگه‌هدار بكه‌ت، كو په‌یمانه‌ك هه‌یه؛ له‌شكرێ تركى دێ ل گه‌ل له‌شكرێ ئه‌مریكى ژ باكۆرێ عیراقێ، واته ژ كوردستانێ، هێرش كه‌ت. ئه‌ڤ تشت بۆ كوردستانێ ب وێ واتێ بوو: سه‌دام دێ چیت، به‌لێ له‌شكرێ تركیا دێ هێت و تركیا ژى ل وى ده‌مى ته‌نێ یه‌ك ئارمانج هه‌بوو، ئه‌و ژى نه‌هێلانا ئیدارا كوردى و بدووماهیئینانا فدرالیا كوردستانێ.
ئه‌ز ژى وى ده‌مى مینا كوردێن هه‌نده‌ران، جه‌سه‌د ل ئه‌وروپا و گیان ل وه‌لات، من ژى هه‌ست كر ڤا ئه‌مریكا جاره‌ك دى پێنگاڤا كیسنجه‌ر دوباره كر. بێئومێد و دلشكه‌ستى: ملله‌ته‌ك بێخودان نه‌شێت ل سینگێ پیلانێن ناڤده‌وله‌تى راوه‌ستیت. ب وى دلێ خوه‌یێ شكه‌ستى ڤه من په‌یوه‌ندى ب به‌رێز دلشاد بارزانى، نوونه‌رێ حوكمه‌تا كوردستانێ ل ئه‌لمانیا كر، ترس و نه‌رحه‌تى و بێئومێدیا خوه دیار كر؛ ئه‌ڤه دێ چ ل كوردستانێ هێت، دێ چاوا چێبیت ئه‌مریكى له‌شكرێ تركیا بینن كوردستانێ؟!
دلشاد بارزانى دلشكه‌ستى و دلته‌نگ هه‌مان تشتێ د ده‌نگوباسان دا دهات، دوباره‌كر، كو راست دبێژن و رێكه‌فتنا ئه‌مریكا و تركیا ب وى ره‌نگى یه و ل دووماهیا ئاخفتنا خوه ئیه‌ك رێز ل من ڤه‌گه‌راند:
… مه ژى ئیراده‌یا هه‌ى و مه‌ژى خودایه‌ك هه‌یه!
به‌رێز بابه‌كر زێبارى د بارا هه‌مان روودان دا ل جڤاته‌كى، كو ئه‌ز ژى د خزمه‌تا وى دا بووم، د بارا رودانێن وى ده‌مى دا گۆت:
ئه‌و ل فه‌رمانده‌یا دهۆك بوون، جه‌نه‌راله‌ك ئه‌مریكى ب شاندێ خوه‌ڤه ب هه‌لیكۆپته‌ران گه‌هشتن هه‌مان فه‌رمانده. یێ ئه‌مریكى ژ بابه‌كر پرسیار كر، بارزانى دبێژیت رێ ناده‌ت ئه‌مریكا له‌شكرێ تركیا ل گه‌ل له‌شكرێ ئه‌مریكى بكێشیت كوردستانێ، و بارزانى دبێژیت ئه‌و دێ به‌ره‌نگاریا له‌شكرێ تركیا بیت، چه‌نده كو دگه‌ل له‌شكرێ ئه‌مریكى دهێت. ئه‌ڤ چاوا دبیت و چاوا كه‌سه‌ك بێژیت ئه‌مریكا نه‌خێر؟!
زێبارى ل جڤاتێ گۆت من گۆته جه‌نه‌رالێ ئه‌مریكى: ئه‌ز دێ بێژم ته چاوا چێ دبیت:
زێبارى گۆت جه‌نه‌رالێ ئه‌مریكى: تو ڤێ ئار بى جیێ دبینى؟
جه‌نه‌رالێ ئه‌مریكى: به‌لێ، ئه‌ز دبینم.
بابه‌كر زێبارى: تو وێ هه‌لیكۆپته‌را هه دبینى (هه‌لیكۆپته‌را جه‌نه‌رالێ ئه‌مریكى ل فه‌رمانده‌یا دهۆك)؟
جه‌نه‌رالێ ئه‌مریكى: به‌لێ، ئه‌ز دبینم.
بابه‌كر زێبارى: ئه‌گه‌ر مه‌سعود بارزانى نها فه‌رمانێ بده‌ت من، ئه‌ز دێ ڤێ ئاربیجیێ راكه‌م و ل وێ هه‌لیكۆپته‌را هه‌ده‌م. چ دبیت بلا ببیت. ئها هۆسا دێ چێ بیت.
بارزانى رێ نه‌دا ئه‌مریكا له‌شكرێ تركیا دگه‌ل خوه بینیت بۆ شه‌ڕێ عیراقێ و كوردستانێ د به‌ر را داگیر كه‌ت. ئیرادا بارزانى و ملله‌تێ كورد و ئه‌و خودایێ مه‌ژى خودایه‌ك هه‌یه وه‌سا چێ كر، كو ئه‌مریكا جاره‌ك دى چه‌ك و كاروانێ له‌شكرێ خوه ژ تركیا ب ترێلا ڤه‌كێشا به‌ر به‌حرێ و به‌حرێن كنارێ تركیا ب باخیرا ل دۆر دونیایێ زڤراند بر كه‌نداڤى و ته‌نێ ژ كه‌نداڤى هێرشى عیراقێ كر.
له‌شكرێ تركیا نه‌كه‌فت هه‌رێما كوردستانێ و ل گه‌ل رۆژان پێگه‌هێ هه‌رێمێ ل عیراقێ بوو ده‌ستورى، پێشمه‌رگه بهێز گه‌فت: هه‌رێما كوردستانێ باشترین په‌یوه‌ندى و به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك، سیاسى و ئابوورى، ل گه‌ل تركیا رێخستن. ل بن ئالایێ كوردستانێ پێشوازیا سه‌رۆك كۆمارێ تركیا هات كرن ل هه‌ولێر، ل ئه‌نقه‌ره پێشوازیا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ هات كرن ب ئالایێ كوردستانێ. پێشمه‌رگه نه ته‌نێ ب په‌یمانێن له‌شكرى بهێز كه‌فت، به‌لكو په‌یڤا پێشمه‌رگه وه كو خوه و ب زمانێ كوردى كه‌فت د ناڤ ئێدیه‌مێن سیاسى له‌شكرى ل جیهانێ. و ئیرادا بارزانى و ملله‌تێ كورد ب پشته‌ڤانیا خودێ سه‌ركه‌فت.
* ماسته‌ر ل رۆژهه‌لاتناسى و زانستێن سیاسى
بارزانى” نموونه‌یه‌ك ژ راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان”
(بارزانى ل سالێن دژوارێن شۆرهشێ ده‌ست ژ خواندنا پرتووكان به‌ر نه‌ددا، ب تایبه‌ت یێن ئاینى و مێژوویى)
ته‌وه‌رێ دووێ ژ گۆتارێ دێ ل سه‌ر بارزانى راوه‌ستیت: بارزانى وه‌كو نموونه‌یه‌ك ژ باوه‌ریا راستا ته‌كیا بارزان.
گه‌له‌ك ناسناڤ ل بارزانى دهێن كرن؛ مینا بارزانیێ باب، بارزانیێ نه‌مر، بابێ روحیێ نهتهوا كورد، رێبه‌رێ بزاڤا ئازادیخوازا كوردى…هتد، كورد ل 14ێ هه‌مى ئاداران ئاهه‌نگان دگێرن بو پیروزكرنا رۆژا ژدایكبوونا بارزانى ل سالا 1903یێ.
د راستیدا هه‌ر ژ زارۆكینى قه‌ده‌را ڤى سه‌ركرده‌یى بوو ئه‌و، كو نه‌خۆشى و زۆرداریا ل سه‌ر ملله‌تێ كورد ب چاڤێن خوه ببینیت. ده‌ملوجى و پێره‌ش باس دكه‌ن، كو شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى گرگرێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان كۆم كرن و بهه‌ڤرا داخوازنامه‌ك كوردى بۆ باب العالى بلند كرن. ده‌سته‌لاتدارێن ئۆسمانى ل مووسل كه‌سوكار و بنه‌مالا شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ زیندانى كرن، ئێك ژ ڤان گرتیان بارزانیێ ل وى ده‌مى سێ سالى بوو، ئه‌و و دایكا خوه ژ گرتیێن گرتیخانا مووسل بوون ل سالا 1907ێ. (ئێرشا ل سه‌ر بارزان الدملوجى، 1999: 89 و پێره‌ش، 1980)
بارزانى كوڕ و په‌روه‌رده‌كریێ بنه‌مالا شێخێن بارزان بوو، ڤێ بنه‌مالێ پویته ب زانستی ددا. ل ده‌ستپێكا سه‌دسالا بۆرى قه‌شه ویگرام د بارزان را دبۆریت و باس ژ ڤێ بنه‌مالێ دكه‌ت و قوتابخانا گوندێ وان (الدملوجی، 1999: 117 و زبیر بلال إسماعیل. 1998: 21). بارزانى ژیانا خوه ل گه‌ل فه‌قاتیێ ده‌ستپێكر، ل ده‌ڤ مه‌لایێن ده‌ڤه‌رێ د خاند، شڤان تۆڤى ناڤێن مامۆستایێن بارزانى تۆماركرنه (شڤان تۆڤى، 2004: 35). و گۆره‌یى دووڤچوونا من هه‌ر ژ زارۆكینى بارزانى ناسناڤێ مه‌لا وه‌رگرتیه.
وه‌كو د. باهۆز بۆتانى بۆ كۆڤارا مه‌تین نڤیساندى كاودانێن شۆره‌ش و سه‌رهه‌لدان و ره‌ڤ و سوتاندنا گوندان ل ده‌ڤه‌را بارزان رێ نه‌دا‌ن بارزانى خاندنا خوه ب ئاوایه‌ك خوڕستى بدووماهی بینیت. لێ هه‌رده‌ما ته‌ناهیه‌ك ده‌مكى ژى چێببا، ڤێجا چى ده‌ما ئه‌و ل بارزان (د. باهۆز البوتانى. مه‌تین 50/ 1996: 71 و شڤان تۆڤى. 2004: 36)، یان ژى ل سالێن دورخستنا بنه‌مالێ، بارزانى ده‌رفه‌ت ددیت و ڤه‌دگه‌ریا بۆ فێربوون و خۆئاڤاكرنێ: ل سالێن سیهان ژ سه‌دا بورى، ده‌ما دوورخستنا بنه‌مالێ، بارزانى ل مووسل ڤه‌دگه‌ریت فه‌قاتى و خواندنێ (عبد القادر البریفكانى. 1996: 79 و عبد الفتاح علی یحیى البوتانی. 1996: 18 و 19). خواندن و ناڤێن سه‌یدایێن بارزانى ل ده‌ستپێكا سالێن چلان ل باژارێ سلێمانیێ د لێكۆلینه‌ك عه‌بدولره‌قیب یوسف دا هاتى نه (عبد الرقیب یوسف. 1997. 781- 790). سه‌ره‌رایێ ته‌مه‌نێ خو یێ مه‌زن، ده‌ما بارزانى په‌ناهبه‌ر ل ئێكه‌تیا سوڤێت، ئه‌و ڤه‌دگه‌ریت خواندنێ؛ گۆره‌یى گۆنته‌ر دێشنه‌ر بارزانى ل زانینگه‌ها مۆسكۆ دخاند (Deschner, 1991: 197)، مسعود بارزانى باس ژ ئه‌كادیمیه‌ك سیاسى دكه‌ت، كو مه‌لا مصته‌فا ل ڤێ ئه‌كادیمیێ خواندیه (مسعود البارزانی، 1987: 129). هه‌كه بارزانى ل بارزان و مووسل و سلێمانیێ زانستێن ئاینى و مێژو و ئه‌ده‌بێ كوردى و هوزانێن جزیرى و خانى دخواندن، ل ئێكه‌تیا سۆڤێت زانستێن هه‌ڤچه‌رخ.
وه‌كو ته‌ڤایا كه‌سێن بارزانى ژ نێزیك ناسكرین حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم، سكرتێره‌كێ به‌رێ یێ پارتى دیمۆكراتى كوردستان و یه‌ك ژ كه‌سێن نێزیكى بارزانى د پرتووكێن خوه دا دوپات دكه‌ت؛ كو بارزانى ل سالێن دژوارێن شۆرهشێ ژى ده‌ست ژ خواندنا پرتووكان به‌ر نه‌ددا، ب تایبه‌ت پرتووكێن ئاینى و مێژوویى.
بۆ بارزانى گرنگبوو هه‌ڤالێن وى بخوینن و خوه فێربكه‌ن. كه‌ریم حوسامى دبێژیت ده‌ما ده‌رفه‌ت هاتى كو 60 شاگردێن كورد ژ مه‌هابادێ ل زانینگه‌هێن سۆڤێت بخوینن، بارزانى سێ هه‌ڤالێن خوه دان ل گه‌ل ڤان 60 شاگردان (كریم حسامی، 1997: 44). ل سالا 1947 پشتى گه‌هشتى ئێكه‌تیا سوڤێت د ئێكه‌م ناما خوه دا بۆ باقرۆف، بارزانى داخواز كر كو رێیا خواندنێ بۆ هه‌ڤالێن وى بهێت ڤه‌كرن (ده‌قێ ناما مه‌لا مسته‌فا بۆ باقرۆف ل مسعود البارزانی، 1987: 142- 155، وه‌رگێرانا بۆ عه‌ره‌بى 160)، ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ ڤه‌كرنا خواندنگه‌ه و زانینگه‌هه‌كێ و پوویته‌پێدان بكه‌رتێ فێربوونێ ل ده‌ڤه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ خه‌ما بارزانى بوون.
ڤێ خسله‌تا بارزانى، واته ناسناڤێ مه‌لا و كه‌ساتیا پویته‌دانێ ب زانست و فێربوونێ دكه‌ت، وه‌كر كو دیندار و مه‌لایێن كوردان باوه‌ریێ بده‌نێ و هه‌روه‌سا ره‌وشه‌ن هزر و بژاره‌یا خونده‌ڤایێن كوردستانێ.
پشكا بهێت ژ ته‌وه‌رێ دووێ دێ ل سه‌ر رویڤه‌دانا (پاشڤه‌ژه‌نا) بهایێن بلندێن ته‌كیا بارزان بیت ل سه‌ر ژیانا سیاسى و مرۆڤاتیا بارزانى.
ل شه‌ڕێ خێزۆك ل 12 چریا ئێكێ یا سالا 1943 بارزانى ب تڤه‌نگێ بریندار بوو. هه‌ر ئه‌و پۆلیسێ عیراقى، یانى ئه‌وێ بارزانى بریندار كرى و هه‌ر د وى شه‌ر دا كه‌ڤت ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ى. بارزانى ل سه‌رهندێ راوه‌ستا كو تۆلڤه‌كرن ل وى پۆلیسێ ئێخسیر نه‌هێت كرن، ئه‌و ل یێ پۆلیس خۆش بوو و ل گه‌ل ئێخسیرێن دن یێن شه‌ڕى ئازاد به‌ردا (مسعود البارزانی، ێب 1986: 25 و 26). د گه‌رمیا شه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ دا كۆمه‌كا سه‌ركردێن پارتى دیمۆكراتى كوردستان ل سالا 1964ێ پێكۆلا راكرنا بارزانى دان، پشتى پێكۆل بسه‌رنه‌كه‌ڤتى ڤان سه‌ركردا هانا خوه برن به‌ر شاهێ ئیرانێ، كو دوژمنێ بارزانى و شۆرهشێ بوو، پاشى هانا خوه برن به‌ر رژێمێن عیراقێ و ل پێش له‌شكرێ عیراقێ دكه‌ڤتن بۆ ژناڤبرنا بارزانى و شۆرهشێ. دو جاران ئه‌ڤ سه‌ركرده ژ نه‌چارى ڤه‌گه‌ریان لایێ بارزانى، هه‌ر زوى بارزانى ل وان دبۆرى و جاره‌كا دى به‌رپرسیاره‌تى ته‌سلیمى وان دكر. ل سالا 1970 په‌یمانا ئادارێ د ناڤبه‌را شۆرهشێ ب سهرۆكاتیا بارزانى و حوكمه‌تا عیراقێ هات ئیمزا كرن، حكومه‌تا عیراقێ ده‌ست ژ پشت گشت هاریكارێن خوه یێن كورد، واته نه‌یارێن بارزانى، به‌ردا. هزر دهات كرن بارزانى دێ ده‌رفه‌تێ بده‌ستڤه‌ئینیت و “خاینان” پویچ كه‌ت، لێ وه‌كو حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم به‌حس دكه‌ت؛ بارزانى لێبۆرینه‌كا گشتى دا (حبیب محمد كریم، 1998: 34).
لێبۆرین نه ته‌نها خه‌سله‌ت بوو كو بارزانى ژ ژیانا خوه یا فه‌لسه‌فى ئیناى د ناڤ ژیانا سیاسه‌تێ دا، وى كه‌ساتیه‌ك گه‌له‌ك موته‌وازع هه‌بوو” د به‌رسڤا ناما خزمه‌تكار و ته‌باخێ خوه دا بارزانى دبێژت وى “خزمه‌تكارێ هه‌وه مه‌لا مسته‌فا” (ده‌قێ نامێ د پرتووكا شڤان تۆڤى، 2004: 36). د. عبدالفتاح عه‌لی یه‌حیا كۆمه‌كا نامێن بارزانى د پرتووكه‌كێ دا به‌لاڤ كرینه (1996: 86 تا 124)؛ بارزانى د ڤان نامان دا ب ته‌وازع داخوازێ دكه‌ت ژ دكتۆر و به‌رپرس و ئه‌فسه‌ران كو ئه‌و پیته‌پێدانێ بنه‌خۆش و مرۆڤێن حه‌وجه‌یى هاریكاریا وان بكه‌ن. په‌یڤێن مینا: “هیڤى دكم ژ وه”، “رجا دكم ژ وه “، “دلسوزێ وه”، “خزمه‌تكارێ وه”…هتد، پرن د نامێن ده‌ستنڤیسێن بارزانى دا (نامێن مه‌لا مسته‌فا د پرتووكێن مسعود البارزانى دا). گه‌له‌ك نموونه هه‌نه كو بارزانى، سه‌ره‌رایێ ئه‌ركێن خوه یێن گرنگ، دۆستێن خوه د ته‌نگاڤیێن وان دا ژ بیر نه دكرن. وه‌كو د ده‌قێ گۆتاره‌كا بارزانى دا دیار، وى د ئاخڤتنێن خوه دا رژدى ل سه‌ر وه‌فاداریا بۆ یه‌كتر دكر، وى سه‌ركه‌ڤتنێن خوه بۆ زیره‌كى و دلسۆزیا دۆست و هه‌ڤالین خوه دزڤراند (ده‌قێ په‌یڤا مه‌لا مسته‌فا بۆ كۆنگرێ كانى سماق د دكۆمێنتێن پرتووكا مسعود البارزانى، 2002: 560). مه‌لا مه‌حموود دێرشه‌وى د په‌یڤا خوه دا ل به‌رامبه‌ر كۆنگرێ 90 سالیا بارزانى (1997: 600) دبێژیت بارزانى نۆبه‌داریا چه‌په‌ران دكر، بۆ كو هه‌ڤالێن وى بێهنڤه‌دانه‌كێ بكه‌ن.
بارزانى بهایێن خوه یێن فه‌لسه‌فا ژیانێ، بهایێن ئاینى و ته‌ریقا نه‌قشه‌به‌ندى، وه‌كو رێزگرتن ل مرۆڤا‌تیێ، خوه‌شكاندنا ل به‌رامبه‌رى مرۆڤێ شكه‌ستى دا، راستگۆیى، مێرانى، نه‌ژ سه‌رخوه‌چوونا د سه‌ركه‌ڤتنان دا و نه بێهیڤیبوون د شكه‌ستناندا، باوه‌رى، وه‌فادارى، گیانێ لێبۆرینێ، ژیانا ساده دگه‌ل هه‌ڤالێن خوه… هتد. بارزانى ئه‌ڤ بها ژ ته‌كیا بارزان ل گه‌ل خوه ئینانان ناڤا مه‌یدانا سیاسه‌تێ دا و گۆره‌یى وان بهایێن بلند دژیا.
ڤێ خسله‌تێ، واته بهایێن بلند د سه‌ره‌ده‌ریا ل گه‌ل یێ دى، باوه‌ریه‌كا بێ تخویبا هه‌ڤالێن بارزانى بۆ وى ئینا، ڤان هه‌ڤالان چ جار ته‌خسیرى نه دكر، كو ژیانا خوه قوربانى بارزانى و رێبازا وى بكه‌ن.
ته‌كیا بارزان جه‌نگاوه‌رێن ب باوه‌ر و نه‌ترس و فیداكار په‌روه‌رده دكرن و بارزانى ژیانا خوه وه‌كو سه‌ركرده‌كى له‌شكرى ژ بارزان ده‌ستپێكر.
پشكا سیێ ژ ته‌وه‌رێ دووێ یێ ڤێ گۆتارێ دێ ل سه‌ر ئالیێ له‌شكرى یێ بارزانى راوه‌ستیت وه‌كو نموونه‌یه‌ك ژ ته‌كیا بارزان. هه‌روه‌سا پشكا داهاتى ژ گۆتارێ دێ ل سه‌ر چاوانیا سه‌ره‌ده‌ریا ته‌كیا بارزان و بارزانى ل گه‌ل پێكهاتا جڤاكى یا كوردستانێ گه‌نگه‌شه كه‌ت.
شێخ ئه‌حمه‌د ل سه‌رده‌ما خوه كارێن خوه یێن گرنگ ب رێیا برایێ خوه مه‌لا مسته‌فا ددان كرن. ب تایبه‌ت د شه‌ڕان دا ناڤێ بارزانى ده‌ركه‌ڤت؛ شه‌ڕێ (دۆلا ڤاژى) وه‌كو نموونه: د ڤى شه‌ری دا سه‌ره‌رایى هندێ كو بارزانى بریندار دبیت، به‌لێ شیا ب چه‌كێن خوه یێن كه‌ڤن و شه‌ركه‌رێن خوه یێن گوندیێن دلسۆزێن ته‌كیا بارزان سه‌ركه‌ڤتنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر له‌شكرێ عیراقێ ب سه‌ركرداتیا ئه‌فسه‌رێن بریتانى بده‌ستڤه‌بینیت (مسعود البارزانی، ك2 1986: 31- 39). بارزانى سه‌رۆكێ جڤاتا سه‌ركرداتیا شۆره‌شا بارزان یا سالا 1943- 1945ێ بوو و سه‌رپه‌رشتێ گشت چه‌په‌رێن شه‌ڕى. بارزانى جه‌نه‌رالێ مه‌زنێ هێزا بارزانیان یا كاریگه‌ر د پاراستنا كۆمارا مهابادێ دا بوو. وى كارى هه‌ڤالێن خوه یێن بارزانى ب سلامه‌تى و سه‌ركه‌ڤتى د ناڤ له‌شكرێ سێ وه‌لاتان را ده‌رباز بكه‌ت و ژ مه‌هابادێ بگه‌هینیت رووبارێ ئاراس و ئێكه‌تیا سۆڤێت، سه‌ره‌رایى شه‌رێن گران و سه‌رما دژوار یا چیایێن ل سه‌ر رێ (پرتووكا نجف قولی پسیان، 1997). بارزانى ژ سالا 1961 تا سالا 1967 راستوراست پشكداریا چه‌په‌رێن شه‌ڕ دكر و پاشى هه‌تا سالا 1975 سه‌رپه‌رشتیا راستوراست یا چه‌په‌ران (حبیب محمد كریم. 1/1991: 6 و قادر عزیز. 1997: گۆتار).
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته كه‌ساتیا له‌شكرى و نه‌ترس، وه‌كر كو چه‌كدارێن كلاسیك یێن عه‌شیرێن كوردان باوه‌ریێ ب سه‌ركردایه‌تیا وى بینن و د هه‌مان ده‌م دا باوه‌ریا ئه‌فسه‌رێن كورد بده‌ست بارزانى ڤه هات.
ده‌ما شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن كوردى كرى ئارمانج، وى خوه ب به‌دیل نه‌دیت بۆ سه‌ركردایه‌تیا جڤاكى یا كوردان؛ به‌لكو وى شێخ و سه‌ركردێن جڤاكى ب هه‌ڤرا كۆم كرن و داخواز ب ناڤێ هه‌میان بلندكرن بۆ باب العالی (ده‌ملوجى و ژێده‌رێن دى). شێخ ئه‌حمه‌د ژى د ده‌مێ خوه دا پێكۆل كر سه‌رهه‌لدانا خوه بكه‌ت سه‌رهه‌لدانا ده‌ڤه‌را به‌هدینان و ب رێیا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل شێخێن ته‌ریقا (مسعود البارزانى. ك2 1986: 41). د راستیدا ئه‌ڤ كه‌لتۆرێ بارزان، واته ده‌ڤگۆتكرن ب بژاره و سه‌ركردێن جڤاكى، ژ پره‌نسیپه‌كێ ئاینى ئیسلامى دهێت: (“خیاركم فی الجاهلیه خیاركم فی الإسلام إژا فقهوا” حدیپ شریف متفق علیه/ “بژارا وه ل (ده‌ما) جاهلیێ بژارا وه یه ل ئیسلامێ، هه‌كه خوه تێگه‌هاندن”؛ گۆتن ب تفاق ژ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) هاتیه ڤه‌گوهاستن).
ملكه‌چیبوونا كوردان ب عه‌شیر و سه‌رۆكێن ڤان عه‌شیران پێگۆتیه (هاشم گه العقراوی. 1971: 77 و الموصلی. 1986: 424). ئاوایێ پێكهاتا جڤاكى یا كوردستانێ و وه‌فادرایا كوردا ل گه‌ل عه‌شیر و سه‌رۆك عه‌شیران بۆ بارزانى خۆیابوو، پێكۆل كر بۆ تفاقا كوردان و د هه‌مان ده‌مدا ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا پێكهاتا جڤاكا كوردستانێ كه‌لتۆرێ مالا بارزانه، بارزانى د ناڤ سیاسه‌ت و شۆره‌شاندا پێگیرى ب ڤى پره‌نسیپى دكر: د شۆره‌شا بارزان دا گه‌له‌ك جارا چوو سه‌ره‌دانا سه‌رۆك عه‌شیرێن كوردان ل پارێزگه‌ها هه‌ولێر و مووسل (مسعود البارزانى. ێب 1986: 56 و 68)، هه‌روه‌سا ل مهاباد بارزانى وه‌فاداریا 26 عه‌شیران ل گه‌ل 8800 چه‌كداران بۆ كۆمارێ بده‌ستڤه‌ئینا. ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ بارزانى ب عه‌شیرا نێروه و رێكان ده‌ست پێ كر و ئه‌ڤجا ل دۆر باشۆرێ كوردستانێ زڤریا، به‌رى ئه‌و گه‌هشتبا هه‌ر جهه‌كێ نامه دشاندن و په‌یوه‌ندى ل گه‌ل سه‌رۆك عه‌شیران دكرن بۆ كو ته‌ڤایا عه‌شیرێن كوردان بكێشیت ناڤ شۆرهشێ (نامێن ژ مه‌لا مسته‌فا و بۆ وى د گشت پرتووكێن مسعود البارزانی، پشكێن د كومێنتان).
ڤێ خه‌سله‌تێ، واته گرنگیدان ب عه‌شیر و پێكهاتا جڤاكى یا كوردان، پشته‌ڤانیا گه‌له‌ك عه‌شیرێن كورد بۆ بارزانى و شۆرهشێ بده‌ستڤه‌ئینا و د گه‌له‌ك شه‌ران دا هه‌كه ڤان عه‌شیران هاریكارى نه‌كر‌بان، ده‌ربێن گران دا ب شۆرهشێ كه‌ڤن (نموونه ل ده‌ڤ مسعود بارزانی. 2002: 46 و 65).
ده‌ما به‌حسێ چاكسازى و تایبه‌تمه‌ندیا فه‌دراسیۆنا عه‌شیرێن بارزان دهێت كرن، وه‌كهه‌ڤیا د ناڤبه‌را په‌یره‌وێن ئاینان دهێت دیتن (پێره‌ش. 1980: 121). د قركرنا ئه‌رمه‌ناندا و د ده‌مه‌كیدا كو باب العالى ئه‌ڤ قركرن ب جیهاد و ئه‌ركێ مسلمانان دزانى، شێخ ئه‌حمه‌د هێزه‌ك چه‌كدار هنارت هاریكاریا ئه‌رمه‌نان و ڤێ هێزێ شه‌هید دان، مه‌لا مسته‌فا بارزانى ل گه‌ل ڤێ هێزا بارزانیان بوو (مسعود البارزانی، ك2 1986: 24). د سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ دا بارزانى ل سه‌ر راوه‌ستا، كو سێ كه‌س ژ كرستیانێن كوردستانێ ببن ئه‌ندامێن جڤاتا سهرۆكاتیا شۆرهشێ و قه‌شه پوترس بێدارى بوو ئێك ژ ئه‌ندامێن كۆمیتا جێبه‌جێكار یا ڤێ جڤاتێ (حبیب محمد كریم. 1998: 105). هه‌لویستا بارزانى د به‌رامبه‌رى په‌یره‌وێن ئاینێ ئێزدى هه‌مان هه‌لویست و سه‌ره‌ده‌ریا ئه‌رێنى بوو، ته‌حسین به‌گێ میرێ ئێزیدیان بوو ئه‌ندامێ جڤاتا سه‌ركرداتیا شۆره‌شا ئیلۆنێ (حبیب محمد كریم. 1998: 105).
ئه‌ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته رێزگرتن ل ته‌ڤایا ئول و نه‌ته‌وێن كوردستانێ، باوه‌ریا په‌یره‌وێن ته‌ڤایا ئاین و نه‌ته‌وێن كوردستانێ بۆ بارزانى و شۆره‌شا ئیلۆنێ ئینا.
بژارا كوردى رێكخستنێن سیاسى و جڤاكى ل (ئاستانێ) ئاڤاكرن، شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ كۆپیه‌ك ژ داخوازێن كوردى بۆ باب العالی هنارت بوو ڤان رێخستنان و به‌لاڤۆكێن رێكخستنێن كوردى ل ته‌كیا بارزان دهاتن دیتن. ئه‌ڤه پێنگاڤا ئێكێ یا گرێدانا رێكخستنێن كوردییه ل گه‌ل بزاڤێن نه‌ته‌وه‌یێن ل سه‌ر ئاخا وه‌لات. پشكا داهاتى ژ ڤێ گۆتارێ دێ دبارا رویڤه‌دانا (پاشڤه‌ژه‌نا) ڤێ خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان بیت ل سه‌ر بارزانى.
نڤیسه‌رێ سه‌رده‌م ل گه‌ل شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى و رێڤه‌به‌رێ ئوسمانى، سه‌دیق ده‌ملۆجى، د پرتووكا خوه دا به‌حس دكه‌ت كو ته‌كیا بارزان ته‌نها ته‌كیه بوو ل ده‌ڤه‌رێ كو به‌لاڤۆكێن رێخستنێن كوردى لێ دهاتن دیتن؛ مینا به‌لاڤۆكێن” تعالی و ترقی الكرد، هیڤى، استقلال الكرد و چه‌ند كومه‌لێن دى یێت نهێنى” (الدملوجی، 1999: 85). شێخ عه‌بدولسه‌لام وێنه‌یه‌ك ژ داخوازێن كوردان بۆ باب ئه‌لعالى هنارت بۆ رێكخستنێن كوردى ل ئاستانێ. كه‌ریم زه‌ند، سكرتێرێ كومه‌له‌یى برایه‌تى، دبێژیت: ده‌ما بنه‌مالا شێخێ بارزان دهێت هنارتن بۆ سلێمانیێ، بارزانى دبیت ئه‌ندامێ ڤێ كۆمه‌لێ (كریم زند، 1997: 810 و كوچێرا، 218). ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا بارزان 1943- 1945ێ بارزانى هه‌ست ب گرنگیا هه‌بوونا رێكخستنه‌كا سیاسى كر، له‌وان كۆمیتا ئازادى ئاڤاكر. ل شباتا 1946 بارزانى ل گه‌ل ئه‌فسه‌رێن كۆمیتا ئازادى پرۆگرامه‌ك بۆ دامه‌زراندنا پارته‌ك سیاسى ل باشۆرێ كوردستانێ دانا و ئه‌ڤ پێنگاڤ بوو به‌رێ دامه‌زراندنا پارتى دیمۆكراتى كوردستان. ئێك ژ كارێن ئێكه‌م یێن بارزانى پشتى دگه‌هیت ئێكه‌تیا سۆڤێت پشكدارى و وه‌رگرتنا سهرۆكاتیا سه‌ركرداتیا سیاسى بوو، ئه‌ڤ رێكخستنا كوردى تایبه‌ت بۆ ب په‌ناهبه‌رێن كورد ژ باشۆر و رۆژهه‌لات ل ئێكه‌تیا سۆڤێت. د په‌یڤا خوه‌یا دامه‌زراندنا ڤێ رێكخستنێ دا بارزانى ل سه‌ر گرنگیا هه‌بوونا رێكخستنێن كوردى یێن سیاسى دراوه‌ستیت (ده‌قێ گۆتارا بارزانى ل كۆنفرانسێ (باكۆ) ل مسعود البارزانی، 1987: 169- 203)، بارزانى د گۆتارا خوه دا بۆ كۆنفرانسێ ئه‌فسه‌رێن پێشمه‌رگه و كاربده‌ستێن پارتى ل 15ێ نیسانا 1967 ل كانیسماق دبێژیت:
“هیچ سه‌وره‌یێك به‌بێ قیاده‌ى حزبێكى مونته‌زه‌م ناجیح نابێ”..
)ده‌قێ گۆتارا مه‌لا مسته‌فا د پرتووكا مسعود بارزانى، 2004 به‌رگى یه‌كه‌م: 402- 408)
ئه‌ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته گرنگیدان ب پارت و رێكخستنان، باوه‌ریا پتریا بژاره‌یا رێكخستى یا كورد و رێكخستنێن وان ئینا.
بارزانى پێكۆل كر ته‌ڤایا كوردێن باشۆر ل بن خیڤه‌تا ئێك پارت دا كۆم بكه‌ت، خیڤه‌تا پارتى دیمۆكراتى كوردستان و بریارێن چاره‌سه‌ر د ده‌ستێ پارتى دا بن. لێ خۆڕستێ مرۆڤان ئه‌وه كو گه‌له‌ك كه‌سان ناڤێن دب ن سیبه‌را پارتان دا كار بكه‌ن، ئه‌و حه‌ز دكه‌ن بمینن ئازاد و سه‌ربخوه. د ناڤا كوردان ژى دا گه‌له‌ك مرۆڤێن هۆسا هه‌نه و گه‌له‌ك ژ ڤان مرۆڤان كهساتیێن كارتێكه‌رن د ناڤ جڤاكا كوردى دا و رۆله‌كى پێشه‌نگ دگێرن د به‌یاڤێن زانستى و جڤاكى و ئاینى و وه‌رزشى و هونه‌رى و … هتد. له‌وان بارزانى هزر ل سه‌ر هنده‌ك سازیان كر، كو بلندتربن ژ وى و ژ پارتى. سازیێن بلند كو بریارێن چاره‌سه‌ر د ده‌ست وان دا بن. جڤاتا نیشتمانیا سه‌ركردایه‌تیا شۆرهشێ و جڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆرهشێ ل كوردستانا عیراقێ دو سازیێن بلندبوون بارزانى ئاڤاكرن، بوو كو ئه‌و سازى سیاسه‌تا شۆرهشێ یا گشتى دانن و بریارێن چاره‌سه‌ر ژ وان ده‌ركه‌ڤن.
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته دامه‌زراندنا رێكخستن و سازیێن بلند، وه‌كر كو ل گه‌ل رێكخستى و شۆره‌شگێران كهساتیێن ئازاد و سه‌ربخوه ببن پشكهك ژ شۆره‌شا كوردى ل بن سه‌ركردایه‌تیا وى دا.
بازندانا (حه‌صر) كورداتیێ د ئێك باژار دا یان ژى د ئێك ده‌ڤه‌ر دا خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان نه‌بوو، چى شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دوێ بیت یان ژى شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى ب پێكۆلێن دیرۆكى رابوون بۆ ب هه‌ڤراگرێدانا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى. شێخ ئه‌حمه‌د برایێ خوه مه‌لا مسته‌فا ل گه‌ل دلسۆزێن ڤێ ته‌كیێ شاندن سلێمانیێ و باكۆرێ كوردستانێ بۆ هاریكاریا شۆره‌ش و بزاڤا نه‌ته‌وه‌یا كوردى. رویڤه‌دانا ڤێ خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان ل سه‌ر بارزانى و ل گه‌ل دنیابینیا بارزانى دێ بابه‌تێ پشكا دووماهیێ بیت ژ ته‌وه‌رێ دوێ یێ ڤێ گۆتارێ.
بارزانى د ده‌مه‌كیدا دژیا، كو سه‌رده‌ما سه‌ركه‌ڤتنا سویسیالیزمێ بوو. ئێكه‌تیا سۆڤێت ببوو هه‌ڤمه‌رز ل گه‌ل ئاخا كوردستانێ. ره‌وشه‌نبیرێن كوردان ئه‌ڤ مودێلا نوو یا ژیانێ بۆ خوه كربوون ئارمانج، هه‌تا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى ژى د چارچووڤێ خزمه‌تا چه‌پینیێ و سوزیالیزمێ دا ددیتن. بارزانى سه‌ركرده‌ك هه‌ڤچه‌رخ و دنیابین بوو. تێگه‌هشتنا خوه یا نه‌ته‌وه‌یى، كو سه‌ره‌كانیا وێ ژ هزرێن جزیرى و خانى وه‌رگرتى، د پاراست، لێ د هه‌مان ده‌مدا رێز ل ئێدیه‌م و بهایێن چه‌پێن وى سه‌رده‌مى دگرت (نامێن بارزنى بۆ باقرۆف و به‌رپرسێن ئێكه‌تیا سۆڤێت د پرتووكێن مه‌سعود بارزانى دا). سه‌ره‌رایى هه‌لویستا نێگاتیڤا كومۆنیستێن عیراقێ به‌رامبه‌رى بارزانى و شۆره‌شا ئیلۆنێ (راپۆرتێن رێكخستنێن پارتى ل پرتووكا مسعود البارزانی، 2002: پشكا د كۆمێنتا: 13)، به‌لێ ده‌ما كومۆنیستێن عیراقێ كه‌ڤتین به‌ر ئاگر و ركا ده‌زگه‌هێن ئشكه‌نجه‌دانێ یێن به‌عسیان ل سالا 1963ێ كومۆنیست ژ به‌غدا و باژاران ره‌ڤیان. بارزانى سینگ و رێیا چیایێن كوردستانێ ل به‌ر سكرتێرێ پارتا كومۆنیستا عیراقێ و هه‌ڤالێن ڤێ پارتێ ڤه‌كر، وى پشته‌ڤانیا كومۆنیستا كر (مسعود البارزانی، 2002: 87- 90).
ڤێ خسله‌تا بارزانى، واته دنیابوون و گرنگیدان ب بهایێن سه‌رده‌م و هه‌ڤچه‌رخ، باوه‌ریا چه‌پێن كوردان بۆ بارزانى ئینا، ئه‌ڤه د ده‌مه‌كیدا بوو، كو ژ به‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران، ره‌وشه‌نبیرێن رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست و یێن كورد ژى ل گه‌ل وان به‌ره ب چه‌پینیێ ڤه چووبوون.
كوردێن ب كورمانجیا باكۆر (بادینى) و یێن ب كورمانجیا باشۆر (سۆرانى) دئاخڤن، هه‌ردوك ژمێژوه‌ره خوه ب ئێك نه‌ته‌وێ ددن نیاسین؛ نهتهوا كورد. لێ ب هه‌ڤرا سه‌ره‌ده‌رى كرن، وه‌ك یه‌ك نه‌ته‌وه، د ناڤبه‌را هه‌ردو جوینا دا د دیرۆكا كوردان دا نه‌هاتیه نڤیسین؛ چ ل سه‌رده‌ما میرنشینان یان ژى ل سه‌رده‌ما بزاڤا نه‌ته‌وه‌یى (ل گه‌ل پیچه‌كا ئیستسنائیێ د رێكخستنێن كوردان دا ل ئاستانێ و د ناڤا رێكخستنا (هیوا) دا، به‌لێ ئیستیسنا ژى گه‌ل تێبینیێن قه‌له‌و).
په‌یوه‌ندیێن بارزانى ل سلێمانیێ ل سالێن ده‌ستپێكا ده‌ها چارێ ژ سه‌دا بۆرى زێده‌بارى پێكۆلا ب هه‌ڤرارابوون ب دو شۆره‌شان گه‌ل شێخ مه‌حموود به‌رزه‌نجى (عبد الرقیب یوسف، 1997: لێكۆلین) بوون بنگه‌هێ ب هه‌ڤراكاركرنا سۆرانى و بادینیان وه‌كو یه‌ك نه‌ته‌وه. بارزانى د ژیانا خوه دا به‌رده‌وامى دا ڤێ سیاسه‌تێ: پێكهاتا كۆمیتا ئازادى بدامه‌زرێنه‌رێن خوه یێن سۆرانى و بادینى ڤه پێنگاڤه‌كا دیتره یا بارزانى ل پێخه‌مه‌ت گرێدانا سۆرانى و به‌هدینیان ب هه‌ڤرا وه‌ك ئێك نه‌ته‌وه؛ پێكهاتان بۆ دامه‌زراندنا پارتى دیموكراتى كوردستان ل به‌ر چاڤ هاتى وه‌رگرتن ژ لایێ بارزانى ڤه و پێكهاتا سازیێن شۆره‌شا ئیلۆنێ، كوردێن باشۆر، بزاریێن خوه یێن جیاواز ڤه، ب پراكتیك كرن ئێك نه‌ته‌وه.
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته یه‌ك پویته‌دان ب سۆران و بادینیان و ته‌ڤایا زارێن زمانێ كوردى، كورد ل باشۆر كرن ئێك نه‌ته‌وه و ب هه‌ڤرا ئێك شۆره‌شا نه‌ته‌وه‌یى بكه‌ن ل بن سه‌ركردایه‌تیا بارزانى. هه‌كه چى شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ و ب تایبه‌ت شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى پێكۆل هه‌بوون بۆ هاریكاریا بزاڤێن نه‌ته‌وه‌یى ل پارچین دن یێن كوردستانێ، لێ ئه‌ڤ پێكۆله ساڤا و ده‌سپێكى بون. بو رێكخستنا خه‌به‌تا نه‌ته‌وه‌یى ل سه‌رده‌ما شوره‌شا 1943- 1945 بارزانى شاندێن كومیتا ئازادى هنارتن بو رۆژئاڤا و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ب مه‌ره‌ما بده‌ستڤه‌ئینانا هاریكاریێ و بهه‌ڤراگرێدانا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى یا ملله‌تێ كورد. ل مه‌هاباد بارزانى ب دلسۆزى خزمه‌تا كۆمارێ كر. سه‌ركرده‌یا كوردى یا سیاسى ل (باكۆ) ژ كوردێن په‌نابه‌رێن رۆژهه‌لات و باشۆر پێكدهات، بارزانى به‌رپرسێ ڤێ سه‌ركردایه‌تیێ بوو. ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ پارتێن دیمۆكرات ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ هه‌بوون، بارزانى پشته‌ڤانێ ڤان پارتان بوو و هاریكارى پێشكێشى وان دكر و پێكۆل دكر ئاریشێن وان و ئێكرێزیا ناڤ خوه یا ڤان پارتان ب كۆنفرانس و كۆنگرێن گشتى ل ده‌ڤه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ چاره بكه‌ت (نورى شاویس، 1985: 71 و علی سنجاری، 1997: 46 و مسعود البارزانی، 2002: 721 و فرانسو حه‌ریرى، گوڤارا كادر 1992: 8). شۆره‌شا ئیلۆنێ بوو رووگه‌ها خه‌باتكه‌رێن كورد ژ ته‌ڤایا پارچێن كوردستانێ و كوردان بۆ جارا ئێكێ د دیروكا خوه دا وه‌كو ئێك نه‌ته‌وه سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل ئێكودو كر.
ڤێ خه‌سله‌تێ واته دووربینا نه‌ته‌وه‌یى، كورد ل ته‌ڤایا پارچێن كوردستانێ ب هه‌ڤرا گرێدان و ڤێ نه‌ته‌وێ باوه‌ریا خوه دا بارزانى وه‌كو سه‌رۆك و بابێ روحى.
ته‌ڤایا ڤان خه‌سله‌تێن بارزانى، كو ژ كه‌لتورێ بارزان دهێن و ده‌ربرینێ ژ راستیا بنیاتا باوه‌ریا بارزان دكه‌ن، وه‌كر بارزانى ببیت سه‌روكێ بێبه‌ڤل یێ شۆره‌شا ئیلۆنێ و ته‌ڤایا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كورد. پرانیا ملله‌تێ كورد ددیت بارزانى خه‌ونا خانى بجى ئینا ده‌ما دبێژیت: “گه‌ر دێ هه‌بوا مه ئیتفاقه‌ك، ڤێكرا بكرا مه ئینقیاده‌ك…” (به‌یتێن 231 و 232، هوزان بتمامى ل په‌رویز جیهانى. 1367 هـ ش).
راستڤه‌كرنه‌ك بۆ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد و “أصول العقائد البارزانیه” راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان بناسه!
راستڤه‌كرنه‌ك بۆ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد و “أصول العقائد البارزانیه”
راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان بناسه!
بارزانى و ئیسماعیلى و قه‌رامیته د پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رد دا:
ئه‌سه‌سه‌رد ده‌هـ به‌رپه‌ران ژ پرتووكا خوه ته‌رخان دكه‌ت بۆ ئیسماعیلى و قه‌رامیتا و پشتى هنگێ دبێژیت كو هزرا بارزانیان ڤه‌دگه‌ریت بۆ ئیسماعیلیان، ئه‌ڤجا هه‌مى پرتووكا خوه ل سه‌ر ڤێ گرێدانێ ئاڤا دكه‌ت. هه‌ول دده‌ت هه‌ر بابه‌ته‌ك ب هزرا ئیسماعیلیان یان قه‌رامیتا‌ڤه گرێدایى، وه‌كو بابه‌تێ “خوشاردنه‌وه و ئاشكه‌رایی”د ناڤ بارزانیان دا ببینیت و ب وان ڤه گرێبده‌ت. ژ لایێ دیڤه هه‌ر تایبه‌تمه‌ندیا ل بارزان هه‌بیت ئێكڕاست یان نه‌ئێكڕاست ب ڤان هه‌ردو گرۆپێن ئیسلامیڤه گرێده‌ت مینا “چه‌مكى ملله‌ت”، و “جه‌مانه‌ى سۆر” و “خودان”.
ئه‌م گۆتارا خوه ته‌رخان ناكه‌ین بۆ ئیسماعیلى و قه‌رامیتا و هزرا وان، ئێك ژ به‌ر هندێ ژێده‌ر پڕن و پێویست ناكه‌ت ئه‌م بچین هزرێن وان كۆپى پێست بكه‌ین ژ پرتووكان و ناڤێ خوه دانین سه‌ر و یا دووێ بابه‌تێ مه هزرا بارزانیانه نه تشته‌ك دى، له‌وان دێ ته‌نێ ل سه‌ر هندێ راوه‌ستین كا ئه‌سه‌سه‌رد چاوا گرێدان په‌یدا كریه د ناڤبه‌را دو بابه‌تێن گه‌له‌ك ژ یه‌كتر دوور و جو دا: بارزانیێن سونى، شافعى، نه‌قشه‌به‌ندى ل ئالیه‌كێ و ل ئالیێ دى ئیسماعیلیێن شیعێن حه‌فت ئیمامى:
هه‌ر چه‌نده ئارمانج و ڤیانا سه‌رپشك یا ئیسماعیلیان سیاسى یه و په‌یدابوونا وان ژ هندێ هاتیه كا كیژ كوڕێ جه‌عفه‌ر سادق دڤێت ببیته ده‌ستهه‌لاتدارێ جیهانا ئیسلامى یا شیعه، به‌لێ پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رد پتر ل سه‌ر ئالیێ هزرى یێ ئیسماعیلیان دراوه‌ستیت. ئه‌ڤجا ئیسماعیلیان ب قه‌رامیته‌یان ڤه گرێدده‌ت، كو ئه‌ڤه ژى جهێ گومانێیه، یان چ نه‌بیت نێڕینێن جودا ل سه‌ر ڤى بابه‌تى هه‌نه. ئه‌ڤجا باسێ قه‌رامیتا دكه‌ت كو وان سیسته‌مه‌ك ئابورى هه‌بویه و سیسته‌مێ وان نه سیسته‌مه‌ك ده‌ره‌به‌گاتیێ بوو و ته‌نێ وان هزرا سیسته‌مه‌ك ب ڤى ره‌نگى دارژاندیه (نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ ئاگه‌هداره ژ پرتووكه‌كێ كو حه‌زدكه‌ت بێژیت بنه‌مایێن كومونیزمێ ل ده‌ڤه‌رێن مسلمانان كه‌ڤنن. هه‌روه‌سا ئاینێ خودانێ ڤێ پرتووكێ و ل كیڤه په‌روه‌رده بوویه. ئه‌ڤه نه‌بابه‌تێ گۆتارێ یه ل دووڤ ناچین، چه‌نده ئه‌ڤ پرتووك بوویه ژێده‌ر بۆ (اصول العقائد البارزانیه). ل ڤێره ئه‌سه‌سه‌رد دبێژیت ژبه‌ر كو قه‌رامیتا ب ڤى ره‌نگى هزرا خوه كرنه و ژ لایێ دیڤه شێخێن بارزان نه‌بوونه ده‌ره‌به‌گ و ئه‌رد ل سه‌ر جۆتیارێن خوه به‌لاڤ دكرن، واته ژێده‌رێ هزرا بارزانیان دڤێت ئیسماعیلى بن.
راسته شێخێن بارزان نه‌بوونه ده‌ره‌به‌گ و ل گۆره‌یى دووڤچوونا نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ، ئه‌ڤ تێبینیه بوو ئێكه‌م جار رۆژهه‌لاتناسێ هۆله‌ندى ڤان براوسن نڤیسیه، براونسن دبێژیت: ئه‌ڤه فێنۆمێنتا (ڤاهره) ئێكێیه ل جیهانا ئیسلامى.
به‌لێ سه‌باره‌ت ته‌كیا بارزان و ئیسماعیلی و قه‌رامیتا چ پرتووك یان به‌لگه‌نامه نینن كو دیار بكن رۆژه‌كێ ژ روژان، یان سه‌رده‌مه‌كێ ژ سه‌رده‌مان، كه‌سه‌ك ئیسماعیلى هاتیه چیایێن بارزان یان ژى كه‌سه‌ك ژ بارزان چوو بیت ناڤ ئیسماعیلیان و قه‌رامیتان و هزرا وان ڤه‌گوهاستبیت. بۆ زانین نێزیكترین سه‌نته‌رێ تایێ رۆژئاڤا یێ ئیسماعیلیان 824 كم ژ بارزان دووره و سه‌نته‌رێ تایێ رۆژهه‌لات یێ ئیسماعیلیان ل ئالمۆت ل سه‌ر به‌حرا قه‌زوین بوو و فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد ب درێژى به‌حسێ تایێ رۆژهه‌لات یێ ئیسماعیلیان دكه‌ت، به‌لێ نابێژیت كا چاوا هزرا ئیسماعیلیان ژ سه‌ر به‌حرا قه‌زوین گه‌هشتیه بارزان.
ب راستى ئه‌ڤه نه ئه‌و ئاوایێ نڤیسینا لێكۆلینێن ئه‌كادیمى و ستراتیژى یه، ئه‌وێ ئه‌م ل زانینگه‌هان فێربووین، كو دڤێت هه‌ر رسته‌یه‌كا پێزانینان به‌لگه هه‌بیت یان ژى مرۆڤ دیار بكه‌ت كێ ئه‌و پێزانین دیار كرى یه و ل كیڤه. ئه‌و سه‌نته‌رێ لێكۆلینێن “ستراتیژى”، ئه‌وێ پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رد چاپ كرى دڤیابا هزره‌ك بۆ خوه كربا به‌رى پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رد چاپ كربا، هه‌ر چه‌نده ئه‌سه‌سه‌رد دبێژیت من “حه‌فت سال” پێویستبوون هه‌تا ڤێ پرتووكێ بنڤیسم.
پشكا داهاتی یا ڤێ گۆتارێ دێ هێت ته‌رخان كرن بۆ سۆفیزم و نه‌قشه‌به‌ند‌یێ، چاوا ئه‌ڤ ته‌ریقه گه‌هشتیه بارزان و ب چى ره‌نگى كارتێكرن لێ كریه.
( ئه‌ڤ رۆژێن ئێكشه‌مب و سێشه‌مبى و پێنچشه‌مبى دهێته وه شاندن)
ل گۆره‌یى “اصول العقائد البارزانیه” روریشالێن دوێ یێن هزرا بارزانیان صۆفیاتى یه. ئه‌سه‌سه‌رد گه‌له‌ك رامان و گومانان دئینیت، وه‌كو مه نڤیسى گرێدانا هه‌ر تشته‌كى ب ئیسماعیلى و قه‌رامیتا ڤه، چ ئێكڕاست یان ژى ب رێیا گرۆپه‌ك نێزیكیا هزرى هه‌بیت ل گه‌ل وان. ئه‌م دێ ب ڤێ راستیا اصول العقائد حه‌ز ناكه‌ت باس ژێ بكه‌ت بابه‌تى كورت كه‌ین: مه‌ولانا خالد ژ سلێمانیێ د رێكا بارزان و نهرێ را چوو هندێ، ته‌ریقا نه‌قشه‌به‌ندى ل گه‌ل خوه ئینا و هه‌ر د وێ رێیێ را ڤه‌گه‌ریا سلێمانیێ. چونكو دا وى ل ڤى باژارى كوژن، مه‌ولانا خالد ره‌ڤى چوو شامێ. ده‌ما مه‌ولانا خالد چوویه به‌ر دلۆڤانیا خودێ 65 خه‌لیفێن وى ژ كوردان بوون و شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى ئێك ژ ڤان خه‌لیفان بوو. هنده‌ك ژێده‌ر دبێژن ئه‌و خه‌لیفێ ئێك ژ خه‌لیفێن مه‌ولانا بوو كو ل نهرێ بوویه. بده‌هان ژێده‌ر ل سه‌ر ڤێ ئێكێ هه‌نه و دیار دكن كا هزرا صۆفیاتیێ چاوا هاتیه بارزان.
ئێكگرتنا عه‌شیرێن بارزان د ناڤبه‌را خوه‌ڤه‌شارتن و كورداتیێ دا:
خالا جهێ بالكێشیێ، وه‌كو د پرتووكا فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد و گۆتارا ئاوێنه د راستا پرتووكا وى دا، “كۆنفدراسۆنێكى خێله‌كى”. سه‌ره‌رایی هندێ كو دزانم ئه‌ڤ ئێدیه‌م به‌رى ئه‌سه‌سه‌رد بكاربینیت ژ لایێ van Bruinessen یێ هوله‌ندى و Behrendt یێ ئه‌لمانى هاتیه بكارئینان، به‌لێ جارێ بارزان نه “كۆنفدراسیۆۆنا عه‌شیران” بوو، به‌لكو “ئێكگرتنا عه‌شیران” بوو، واته فدراسۆینا عه‌شیران. ئه‌ڤێن مه زانستێن سیاسى خواندین ئه‌م دزانین جوداهى هه‌یه دناڤ به‌را كۆنفدراسیۆن و ئێكگرتنان دا. میرگه‌هێن كوردان كۆنفدراسیۆن بوون؛ هه‌ر عه‌شیره‌كێ سه‌رۆكێ خوه هه‌بوو و خودان ده‌ستهه‌لات بوو د ناڤ عه‌شیرا خوه دا و سه‌ره‌ده‌ریا میران ل گه‌ل عه‌شیران ب رێكا سه‌رۆكێن وان بوو. ئه‌ڤجا ئێكگرتنا عه‌شیرێن بارزان، گۆره‌یى ژێده‌ران، ژ حه‌فت عه‌شیران پێكدهات نه ژ چار عه‌شیران، وه‌كو اصول العقائد البارزانیه دبێژیت و گۆره‌یى وێ گۆتارا ئاوێنه.
د بارا ئێكگرتنا عه‌شیرێن بارزان دا ل سه‌رده‌ما شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دوێ د گۆتارا ئاوێنه دا هاتیه كو فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد دبێژیت: “بارزانیه‌كان ده‌رگای وه‌رگرتنی بێگانه‌یان بۆ هه‌تاهه‌تایه داخست، پاش ئه‌وه‌ی كۆنفدراسیۆنه خێله‌كیه‌كه‌یان پێكهێنا” و “ئه‌سه‌سه‌رد ئاماژه به‌وه ده‌كات كه دوای ئه‌وه‌ی ته‌كیه‌ی بارزان ل گه‌ل ده‌وربه‌ری كه‌وته ململانێیه‌كی دژواره‌وه”ئه‌ڤجا ئاماژێ ب هندێ دكه‌ت” له گفتوگۆیه‌كی نێوان شێخ عه‌بدولسه‌لامی دوه‌م و قایمقامی ئامێدی به‌وه‌كاله‌ت له‌ساڵی 1904دا ده‌كات كه ئه‌وه‌ی لێهه‌ڵده‌هێنجرێ ته‌كیه‌ی بارزان له‌و بڕوایه‌دا بوه ئاسمان په‌یامێكی پیرۆزی پێسپاردوه كه ئه‌ویش لابردنی زوڵم و زۆره له‌سه‌ر چه‌وساوه‌كان” ڤێجا ئه‌ڤ “په‌یاما ئه‌سمانى” دبیت جهێ هزر و گومان و شروڤه‌یێن ئه‌سه‌سه‌رد و جاره‌ك دى دچیت گرێدانا هزرى د ناڤبه‌را بارزانیان و ئیسماعیلى و قه‌رامیتان، چ ئێكڕاست و یان نه‌ئێكڕاست.
پشكا چارێ ژ ته‌وه‌رێ ئێكێ یێ ڤێ گۆتارێ دێ پتر ل سه‌ر راستیا هزرا شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ و هزرا نه‌ته‌وه‌یى یا ته‌كیا بارزان راوه‌ستیت.
پرتووكا قه‌یمه‌قامێ ئامێدیێ ب وه‌كاله‌ت (ده‌ملۆجى) ژێده‌ره‌كێ گرنگێ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رده، ب راستى ئه‌ڤ پرتووكه گرنگه، چونكو ده‌ملۆجى ل سه‌ر ده‌ما شێخ عه‌بدولسه‌لام دژیا و تێكه‌لیا ئێكڕاست ل گه‌ل شێخ دا هه‌بوو و پاشى دبیت هه‌ڤالێ شێخى د زیندانا مووسل دا. مخابن گه‌له‌ك دوور ژ ئاوایێ ئه‌كادیمى د نڤیسینێ دا، ئه‌سه‌سه‌رد نێڕینێن ده‌ملۆجى سه‌باره‌ت شێخ عه‌بدولسه‌لامێ د وێ به‌روڤاژى دكه‌ت، له‌وان ل ڤێره پێدڤیه چه‌ند تشته‌كا د بارا شێخ عه‌بدلسه‌لام و ته‌كیا بارزان ژ پرتووكا ده‌ملۆجى بهێن وه‌رگێران بۆ كوردى و ب ئه‌مانه‌ت:
(1. ئه‌ز ب راستى دبێژم كو پرانیا عه‌شیرا دلێ وان ل گه‌ل بارزانیان بوو و حه‌ز دكر ئه‌و سه‌ربكه‌ڤن (مه‌به‌ستا ده‌ملۆجى هه‌لویستا عه‌شیرێن به‌هدینانه ده‌ما هێرشیا ئۆسمانیان ل سه‌ر ده‌ڤه‌را بارزان) هه‌كه چى تشته‌ك دى ژ خوه نیشاددان.” (ل.70).
(2.”كه‌ساتیه‌كه) مه‌به‌ستا ده‌ملۆجى شێخ عه‌بدولسلامێ دوێ یه) دڤێت هه‌رتشتى تێبگه‌هیت، گه‌له‌كێ تێگه‌هشتیه (ژكی) هزرا وى گه‌له‌ك تویژه.” (ل.82).
ئه‌ڤه ژ بلى نێڕینا هنده‌ك ژیده‌رێن دى، كو دیسا بوونه ژێده‌ر بۆ پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رد، لێ ئه‌و ڤان نێڕینان به‌روڤاژى دكه‌ت. قه‌شه ویگرام چه‌ندین جارا د “مهد البشریه” دا دبێژیت كو شێخێن بارزان گه‌له‌ك پووته ب مزگه‌فت و مه‌دره‌سا و زانستێن ئاینى و مه‌لا دده‌ن. غولامى د “الچحایا الپلاپ” دا د بارا شێخ عه‌بدولسه‌لام دا دبێژیت: “ئه‌و كێمتر نه‌بوو ژ پێشیێن خوه و ژ كه‌سێن بنه‌مالا خوه د زانین و چاكى (فچیله) و د خوه‌شكاندنان بۆ خودێ دا”.
نڤیسینا ئه‌سه‌سه‌رد گه‌له‌ك راسته، كو ل سه‌رده‌ما شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى گوهه‌رینه‌ك بنیاتى كه‌ڤت هزرا ته‌كیا بارزان. ئه‌و ژێده‌رێ ئه‌سه‌سه‌رد باس ژێ دكه‌ت (ده‌ملۆجى) باسێ ڤان گوهه‌رینان دكه‌ت و ب ڤى ره‌نگى:
شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى ژ بارزان ده‌ركه‌ڤت بۆ سه‌ره‌دانا گرگرێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان (ل.33) هه‌موو كۆمكرن و یاداشتنامه‌ك بۆ باب العالی بلندكر. ئه‌ڤ یاداشتنامه ل گۆره‌یى ده‌ملۆجى ژ حه‌فت خالان پێكدهات. دێ بۆ خوه‌نده‌ڤانان ل ڤێره وه‌رگێرم كوردى. د هه‌مان ده‌م دا دێ دیار بیت هزرا شێخ عه‌بدولسه‌لام و ته‌كیا بارزان بۆ مرۆڤێن موسلمان گه‌له‌ك یا ساناهى و رۆهنه، ئه‌و ژى وه‌كى مرۆڤێن ل گوندێن بارزان دژین روهن و ساناهیه. ب راستى “حه‌فت سال” پێنه‌ڤێن هه‌تا مرۆڤ تێبگه‌هیت. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد د پێشگوتنا پرتووكا خوه دا دبێژیت و ئاوێنه ژێ ڤه‌دگوهێزیت كو ئه‌و پێدڤى حه‌فت سالان بۆ هه‌تا پرتووكه‌كێ ل سه‌ر هزرا بارزانیان بنڤیسیت. هه‌ر حه‌فت خالێن یاداشتناما شێخ عه‌بدلسه‌لام و ماقوولێن به‌هدینان بۆ باب العالی ئه‌ڤه بوون:
1. زمانێ كوردى ببیت زمانێ فه‌رمى ل هه‌ر پێنج قه‌زایێن كوردى.
2. فێربوون ب زمانێ كوردى بیت.
3. قه‌یمه‌قام و رێڤه‌به‌رێن ناحیا و كارمه‌ندێن دیتر ژ وان بن، ئه‌وێن زمانێ كوردى دزانن.
4. حوكمدارى گۆره‌یى شه‌ریعه‌تا ئیسلامێ بیت، هه‌تا وه‌كو ئاینێ ده‌وله‌تێ ئیسلام بیت.
5. بۆ شه‌ریعه‌تكرن و فه‌توادانێ كه‌سێن ژ مه‌زهه‌بێ شافعى بێن دامه‌زراندن.
6. خویك ژ وان كه‌سان بێن وه‌رگرتن ئه‌وێن ل سه‌ر وان فه‌ر دبن و گۆره‌یى شه‌ریعه‌تێ و ئه‌وێن ژێ زێده‌تر یان ژى نه گۆره‌یى وێ بهێن ره‌دكرن (إلغا‌و).
7. باجه گۆره‌یى ڤى ره‌نگێ نوكه بمینن به‌لێ دڤێت بۆ چاككرنا رێكێن قه‌زایان بێن مه‌زاختن.” (ل.87).
به‌لێ ئه‌سه‌سه‌رد راست دبێژیت: ژ وى ده‌مێ ئه‌و دبێژیت و پێدا، ئاوایێ كارێ ته‌كیا بارزان هاته گوهه‌رین، به‌لێ نه ژبه‌ر وان ئه‌گه‌رێن ئه‌سه‌سه‌رد دنڤیسیت. ژ ڤى ده‌مى و پێدا ئێدى چاره‌نڤیسێ ئێكگرتنا عه‌شیرێن بارزان بو شێخێن ته‌كیێ گرنگى نه‌ما، تشته‌ك دى گرنگیا خوه بو ڤان شێخان په‌یدا كر ئه‌و ژى دبێژنێ كوردستان. دیسا حه‌ز دكم ڤه‌گه‌رم پرتووكا ده‌ملۆجى:
…” هنده‌ك داخۆیانى و به‌لاڤۆكێن ژ كۆمه‌لێن كوردى وه‌كو كۆمه‌لا (تعالى و ته‌ره‌قی كورد) و كۆمه‌لا (هیڤى) و كۆمه‌لا (استقلال كوردستان) و هنده‌ك كۆمه‌لێن دیتر یێن ڤه‌شارتى و ئه‌دره‌سێ وان نه دیار، دگه‌هشتنێ (مه‌به‌ستا ده‌ملۆجى دگه‌شتن به‌هدینان) به‌لێ كه‌سێ نه دخواندن. ژ وێ وێڤه‌تر هنده‌ك كه‌سێن ئه‌ڤ داخۆیانى و به‌لاڤۆك دگه‌هشتنێ، ئه‌وان داخۆیانى و به‌لاڤۆك بلنددكرن بۆ حوكمه‌تێ وه‌كو نیشانه‌ك بۆ راستگۆیا وان بۆ حوكمه‌تێ و ره‌دكرنه‌ك بۆ ڤان كۆمه‌لێن كو پێكۆلێ دكه‌ن (هزرا ژه‌هركرى)، ل گۆره‌یى پێناسا حوكمه‌تێ. ئه‌ڤه به‌روڤاژى وێ بوو ئه‌وا ل ته‌كیێن دینى، ل ڤان ته‌كیان داخۆیانى و به‌لاڤۆكان ره‌واج هه‌بوو و دهاتن خواندن. ل ڤێره ئه‌م تایبه‌ت باس ژ ته‌كیا (بارزان) دكه‌ین، ئه‌ڤ بانگینێن هه ب تایبه‌تى بۆ ڤێ ته‌كیێ دهاتن هنارتن”.
پشكا پێنجێ، ژ ته‌وه‌رێ ئێكێ یێ ڤێ گۆتارێ دیاركرنا كارتێكرنا ئاینێ ئیسلامێ یه ل سه‌ر ته‌كیا بارزان.
راستڤه‌كرنه‌ك بۆ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد و “أصول العقائد البارزانیه” راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان بناسه!
به‌رى ساله‌كێ ئه‌ز چاڤه‌رێى به‌لاڤكرنا گۆتاره‌كا خوه بوم د رۆژناما (ئاوێنه)دا. ل وى ده‌مى من نڤیسینه‌ك د مالپه‌رێ ئاوێنه دا خواند، كو پێداچوونه‌ك بوو ژ ڤێ رۆژنامێ بۆ پرتووكا فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد”ریشه‌ى بیروباوه‌رى بارزانیه‌كان” كو هه‌ر ئه‌و پێداچوون د ژماره 502 یا 10 چریا دووێ 2015 یا ئاوێنه دا هاتبوو به‌لاڤ كرن. ئه‌ز “حه‌فت رۆژان” ب ڤێ گۆتارا ئاوێنه‌ڤه مژوول بووم و جاره‌ك دى ڤه‌گه‌ریام پرتووكا اصول العقائد البارزانیه یا فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد و من گۆتاره‌ك نڤیسى، ب سۆپاسى ڤه رۆژناما ئاوێنه د ژمارێن 505 و 506 دا به‌لاڤكر. ب راستى من هزر دكر گۆتارا من دێ ده‌نگڤه‌دانه‌ك هه‌بیت ژ لایێ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد یان ژى چ نه‌بیت سه‌نته‌رێ وى یێ لێكۆلینان، لێ مخابن ده‌نگڤه‌دان نه‌بوو. ئه‌ڤه دێ هه‌مان گۆتار، ل گه‌ل كورتكرنه‌كێ ل سه‌ر تایبه‌تمه‌ندیا بنه‌مالا شێخێن بارزان ب زارێ به‌هدینى دانم به‌رده‌ستێ خوه‌نده‌ڤانێن رۆژناما (ئه‌ڤرۆ)، زێده‌بارى ته‌وه‌ره‌ك تایبه‌ت د وارێ حه‌قیقه‌تا بیروباوه‌رێن بارزانیان.
ئه‌ڤ گۆتار دێ دو ته‌وه‌ر بن: ته‌وه‌ره‌ك پێداچوون و گه‌نگه‌شه‌یه ل سه‌ر وان ژێده‌رێن ئه‌سه‌سه‌رد دبێژیتێ اصول العقائد البارزانیه و دیاركرنا ئاوایێ مفاوه‌رگرتنا ئه‌سه‌سه‌رد ژ ژێده‌ران و پاشى دێ ژێده‌رێن دروست یێن باوه‌ریا بارزانیان خوه‌یان كه‌ین. ته‌وه‌رێ دووێ ژ گۆتارێ دێ تایبه‌ت بیت ب خه‌سله‌تێن مه‌لا مسته‌فا بارزانى، وه‌كو نموونه‌یه‌ك ژ هزرا ته‌كیا بارزان.
رۆژناما ئاوێنه شاره‌زایه گۆتار د پشكا سیاسی دا ل سه‌ر مالپه‌رێ خوه ئینابو‌و خوار، چونكو ب راستى ئارمانجێن ڤێ پرتووكێ سیاسینه، نه ژى لێكۆلین و ئه‌كادیمى، وه‌كو پرتووك حه‌ز دكه‌ت بێت پێش. پشتى من گۆتار خواندى و ڤه‌گه‌ریایم پرتووكا ناڤبرى و په‌یام و ئارمانجێن ڤێ پرتووكێ د سێ خالان دا دبینم: بارزانى دباشن و ب عه‌دالتن، به‌لێ بو خوه و دناڤ خوه‌دا. بنگه‌هێن هزرا بارزانیان دوورن ژ كلتۆر و هزرا كوردان. هه‌ر وه‌سا ئه‌سه‌رد د پرتووكا خوه دا هه‌ول دده‌ت بێژیت كو باوه‌ریا ته‌كیا بارزان ب ئاینێ ئیسلامێ نه ئه‌و باوه‌ریه، ئه‌وا پرانیا مسلمانان ب ئیسلامێ هه‌یى.
ل ده‌ستپێكێ حه‌ز دكه‌م دیار بكه‌م چاوا لێكۆلینێن ئه‌كادیمى و “ئستراتیجى” دهێن نڤیسن و باشه ئه‌م بابه‌تێ ئیسماعیلیان یان ژى قه‌رامیتا بكین نموونه، كو نڤیسه‌رێ “ریشه‌ى بیروباوه‌رى بارزانیه‌كان” حه‌ز دكه‌ت بێ چ بنگه‌هـ، ڤان هه‌ردو گرۆپان بكه‌ت ژێده‌رێ بیرووباوه‌ریێن بارزانیان:
ده‌ما ئه‌م پرتووكه‌كێ ل سه‌ر ئیسماعیلیان یان ژى قه‌رامیتا بخوینین ب مه‌ره‌ما لێكۆلینێ، دڤێت به‌رێ خوه بده‌ینێ نڤیسه‌رێ ڤێ پرتووكێ كییه. هه‌كه ده‌ركه‌ڤت مه‌سیحى، دێ پیچه‌كێ مه‌ره‌ما وى بۆ مه دیار بیت، هه‌كه ده‌ركه‌ڤت قه‌شه مه‌ره‌ما وى دێ پتر بۆ مه دیاربیت. هه‌كه پاشى ده‌ركه‌ڤت كو ئه‌ڤ كه‌سێ پرتووك ل سه‌ر ئیسماعیلیان یان ژى قه‌رامیتا نڤیسى چوویه ئێكه‌تیا سۆڤێت، ل وێرێ خواندیه و گه‌له‌ك پۆستێن گرنگ وه‌رگرتنه، ئه‌ڤجا پرتووكا خوه نڤیسیبیت، مه‌ره‌مێن نڤیسه‌رى دێ گه‌له‌ك باشتر رۆهن بن: ئه‌ز دبێژم نڤیسه‌ر دێ هه‌ولده‌ت د پرتووكا خوه دا بێژیت ئیسلام یا خرابه و د هه‌مان ده‌م دا دێ نڤیسیت كو رهـ و ریشالێن كۆمۆنیزمێ ل ده‌ڤه‌رێ كه‌ڤنن و دیرۆكینه. چ نه‌بیت دا نڤیسه‌ر رێ بو كۆمونیزما ل ده‌ڤه‌رێ خۆش كه‌ت و ده‌ینێ ئێكه‌تیا سۆڤێت ل سه‌ر خوه راكه‌ت.
بێگومان من مه‌ره‌م نینه بێژم فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد دڤێت رهـ و ریشالێن كومونیزمان ل ده‌ڤه‌را بارزان په‌یدا كه‌ت، به‌لێ نموونێ مه نڤیسى یه‌ك ژ ژێده‌رێن گرنگێن پرتووكا ئه‌سه‌سه‌رده، كا چاوا ژێده‌رى هه‌ول دایه ب ره‌نگه‌ك عه‌جیب ـ غه‌ریب ئیسماعیلى و قه‌رامیتا ب كۆمۆنیزمێ ڤه گرێبده‌ت. ئه‌سه‌سه‌رد ب هه‌مان شێوه وه‌كو ژێده‌رێ خوه هه‌ولدایه هزرا بارزانیان ب ئیسماعیلى و قه‌رامیته‌یان ڤه گرێده‌ت و ئه‌و ژى بۆ كو نیشا بده‌ت بارزانیه‌ت ڤه‌ده‌رن ژ وێ هزرا ئیسلامى ئه‌وا ل ده‌ڤه‌رێ باوه‌رى به‌ربه‌لاڤ.
د پشكا داهاتیا گۆتارێ دا دێ پتر ل سه‌ر ڤى بابه‌تى راوه‌ستین.
“منه‌و‌وه‌رانى سلێمانى” هه‌ڵه‌ى مێژووى خۆیان دووباره ده‌كه‌نه‌وه؟
هانده‌رێ نڤیساندنا ڤێ گۆتارێ دو رسته‌نه ژ گۆتارا مه‌لا به‌ختیار بۆ “بیسته‌مین ڤیستیڤالى رۆناكبیرى گه‌لاوێژ “ل سلێمانیێ. د بارا بژاردا ره‌وشه‌نبیرێن سلێمانیێ ل سالێن بیستان و سیهان، مه‌لا به‌ختیار گۆت “مونه‌وره‌كانیش ئه‌و كاته تووشى چه‌وسانه بوون، تووشى چه‌وسانه‌یه‌كى خراب بوون”. رستا دووێ ژ گۆتارێ به‌حسێ په‌یوه‌ندیا كوردان ل گه‌ل به‌غدا دكه‌ت و دوپات دكه‌ت كو كلیلا چارا كوردان ل به‌غدایه:
ل دووماهیا سه‌دا نۆزدێ بژارده‌یه‌ك كوردان ل ئاستانێ (ئستانبول) كۆم ببوون، گه‌له‌ك كه‌سان ژ وان، وه‌كو قوتابیێن ئۆسمانى، ده‌رفه‌تا خواندنێ ل ئه‌ورۆپا بده‌ستڤه‌ئینان و ئاشنابوون ل گه‌ل وه‌لاتێن خودان ده‌ستوور په‌یدا كر. هه‌ر ل ڤى ده‌مى شێخێن كوردان سه‌ركێشیا شۆره‌شان دكر، لێ بژارده خه‌ریكى ده‌ستووریكرنا ده‌وله‌تا ئۆسمانى بوون و دامه‌زراندنا “اتحاد و ترقی”. هزر هینگى ل تایبه‌تمه‌ندیا كوردى و دامه‌زراندنا “كرد تعالى و ترقى” كرا، پشتى كوردان بسه‌ربۆر ل گه‌ل تركان دیتى ئۆسمانیه‌ت و تركایه‌تى تشته‌كه و كوردایه‌تى تشته‌ك دیتر.
سلێمانى ئه‌و باژاره، ئه‌وێ ل سه‌ر ئاستێ كوردستانێ ژماره‌كا بلند ژ بژاردێ خزمه‌تا ئۆسمانیان ل ئاستانێ دكر و خودان پله‌و پایه‌بوون. بژاردا ژ سلێمانیێ ئه‌و ژى ژ ترسا “تركێن جوان” ژ ئاستانێ ڤه‌گه‌ریان. ل سالێن بیستان و سیهان، شێخ مه‌حموود خه‌ریكى دامه‌زراندنا مه‌مله‌كه‌ته‌ك كوردى بوو. مه‌لا به‌ختیار د بارا ڤێ بژارێ دا ڤه‌گه‌رایى سلێمانیێ دبێژیت “تووشى چه‌وسانه‌یه‌كى خراب بوون. “ب راستى ئه‌ڤ ئاخفتن راسته، چونكى تێگه‌هشتنا شێخ مه‌حموود بۆ كوردایه‌تیێ تشته‌ك بوو، و یا “رۆناكبیرانى سلێمانى” تشته‌ك دى.
لێكۆله‌ر عبدالرقیب یوسف دنڤیسیت: ل سالێن چلان بارزانى و شێخ مه‌حموود ل سلێمانیێ ئیمزا كر بوو دو شۆره‌شان؛ ئێك ل سڵیمانیێ و ئێك ل بارزان. نوورى شاویس د بیره‌وه‌ریێن خوه دا دنڤیسیت ره‌وشه‌نبیرێن سلێمانیێ (وى ده‌مى هیوا) چوون گوندێ سیته‌ك دا شێخ مه‌حموود چ شۆره‌شان نهكهت. د نامه‌كێ دا بارزانى گازندا بۆ ره‌فیق حلمى دنڤیسیت، كو به‌رى شۆره‌شا بارزان لقێ سلێمانیێ د ناڤ هیوا دا لقێ چالاك بوو، به‌لێ ڤى لقى چالاكى راوه‌ستاندن و پاشان هه‌مان “مونه‌وره‌كان” كۆده‌تا ل سه‌ر حلمى كر.
ل سالێن پێنجیان بارزانى ل ئێكه‌تیا سۆڤێت بوو، به‌حسێ كوردان و شۆره‌شان نه‌بوو، پارتى دیمۆكرات ته‌سلیمى “رۆناكبیرانى سلێمانى” ببوو، وان كۆده‌تا ل شێخ له‌تیفێ شێخ مه‌حموود كر و خه‌ریكى ململانێ و لادانا بارزانى و “ته‌قه‌دومى كرنا” به‌غدا بوون، كوردستان ژى بۆ كۆمۆنیستێن عیراقێ هێلابوون.
ل سالێن شێستان مه‌زنترین شۆره‌شا نه‌ته‌وه‌ییا كوردان د پێشره‌وییێ دا بوو. “رۆناكبیرانى سلێمانى”، كو مه‌لا به‌ختیار د گۆتارا خوه دا گه‌له‌ك شانازیێ ب وان دكه‌ت، هه‌ول دان كۆده‌تایێ ل سه‌ر بارزانى بكه‌ن و پاشان چوون به‌غدا و ل گه‌ل به‌غدا رابوون شه‌ڕێ شۆرهشێ.
ل سالێن حه‌فتیان، هندى شۆره‌شا كوردان و به‌غدا پێك، “رۆناكبیرانى سلێمانى” نه‌ته‌وه‌یى و پشكهك ژ شۆرهشێ، لێ ده‌ما شۆرهشێ ده‌رب خوارى جاره‌ك دى ڤه‌قه‌تیان و “رۆناكبیرانى سلێمانى” كه‌فتن د ناڤ سه‌ركێشیا دامه‌زراندنا یه‌كیتییه‌كێ دا، ڤێ یه‌كیتییێ به‌ره‌یه‌ك دامه‌زراند ب ناڤێ “جوقد”؛ به‌ره‌یى نیشتمانى نه‌ته‌وه‌یى ته‌قه‌دومى، ئارمانج ته‌قه‌دومى كرنا به‌غدا.
ل سالێن هه‌شتیان تاكه پارتا كوردى كو چوویى به‌غدا هه‌مان یه‌كیتیا بنیات ژ “رۆناكبیرانى سلێمانى” بوو. “به‌ره‌یى كوردستانى” هنگى هات دامه‌زراندن پشتى ژ به‌غدا بێ هیڤى بوون.
ل سالێن نۆتان پارتى به‌ركا به‌غدا ژ بن پێ یه‌كیتیا بنیات ژ “رۆناكبیرانى سلێمانى” كێشا، ئه‌و ژى ژ سلێمانیێ به‌ره‌ف تارانێ چوون.
ل ده‌ها یه‌كێ ژ ڤێ سه‌رسه‌دێ به‌غدا و تاران بوون دوست، ئه‌ڤ جاره پارتێن كوردان گشت چوون به‌غدا. راسته سه‌رۆك كۆمارێ عیراقێ ژ سلێمانیێ یه، لێ د راستى دا گازنده ژ گشت كوردانه، هه‌میان، مینا بژاردا كوردى یا به‌رى سه‌د سالان ل ئاستانێ، هزر كر ده‌ستووریكرنا به‌غدا چاره یا كوردانه.
ل ده‌ها دوێ ژ ڤێ سه‌رسه‌دێ، به‌غدا هزر كر تێرا خوه بهێزه، گه‌فا F16 یان، باله‌فرێن جه‌نگى، ل كوردان كر. سه‌ره‌رایى هندێ مه‌لا به‌ختیار د گۆتارا خوه دا ل به‌رامبه‌ر فیستیڤالى رۆناكبیرى گه‌لاوێژ ل سلێمانیێ دبێژیت چارا كوردان ل به‌غدا یه.
…. ـ ـ
* (نڤیسه‌ر و لێكۆله‌ر)
پێدڤیه كۆمپانى بهێنه نه‌چاركرن مه‌ترسیا بورجێن موبایلان كێم بكه‌ن
ل ڤان دووماهیان بورجێن موبایلا (ته‌له‌فۆنا) د ناڤ مال و كولانێن باژار و باژاروكێن مه دا پتر دبن، له‌وا هزر كرن و دووڤچوونا ل سه‌ر زیانا تیشكێن ژ ڤان بورجان ده‌ردكه‌ڤن رۆژ بۆ رۆژێ گرنگتر لێ دهێت.
ل گۆر لێكولینێن زانستى بورجێن موبایلان تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى به‌لاڤ دكه‌ن و ڤان تیشكا زیان ل سه‌ر ساخله‌میا مرۆڤان ب شێوه‌یه‌كێ گشتى هه‌یه و كارتێكرنا تیشكا ل سه‌ر مه‌ژیێ مرۆڤی و كارێ ئه‌عسابێن وى گه‌له‌ك خرابه. ب تایبه‌ت بورجێن نێزیكى مرۆڤى كارتێكرنه‌كا وێرانتر هه‌یه. ئه‌ڤ بورجه ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى بۆ بازنه‌كێ چه‌ند كیلومه‌ترى دهنێرن. مرۆڤ ڤان تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى ب چاڤان نابینیت، لێ ئه‌ڤ تیشكه راسته‌وخۆ كارتێكرن و تێكه‌لیێ دگه‌ل شانێن گیانێ مرۆڤى دكه‌ن، زانایان جۆرێن زیانێن تیشكێن بورجێن موبایلان ل سه‌ر سێ جۆران پارڤه كرینه:
1. كارتێكرنا تیشكێن كاره‌بێ دگه‌ل شانێن له‌شێ مرۆڤى.
2. كارتێكرنا تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى ل سه‌ر شانێن له‌شێ مرۆڤى.
3. شێوه و شیانێن شانێن له‌شێ مرۆڤ و گیانه‌وه‌ران بۆ مێتنا تیشكان و بلندبوونا پلا گه‌رمیا له‌شى.
هێزا گه‌هشتنا تیشكان ل سه‌ر دووراتیا مرۆڤى ژ ژێده‌رێ تیشكان (بورج) دراوه‌ستیت، له‌وا دووركرنا بورجا ژ مرۆڤان گه‌له‌ك گرنگه. لێكۆلینێن ئه‌كادیمى ئاماژه ب زیانا دگه‌هیته مرۆڤى دكه‌ن و ل گۆر دووراتیا ژ بورجان و بۆ سێ قووناغان پارڤه دكه‌ن:
1. دووراتیا تا 300 متران ژ ژێده‌رێ تیشكان (بورجێن موبایلان): هه‌ستپێكرنا ب وه‌ستیانا به‌رده‌وام.
2. دووراتیا تا 200 مترا، سه‌رئێشى و تێكچوونا خه‌وێ و هه‌ستپێكرنا ب خه‌وا گران.
3. دووراتیا تا 100 مترا، خاڤى و كێم چالاكیا له‌شێ مرۆڤ، خه‌و تێكچوون، ره‌فتارا توند، ئیكتئاب، تێكچوونا سیسته‌مێ خوارنێ و هه‌ستكرنا ب نه‌رحه‌تیا گیانى و ده‌روونى.
زانایێن زانكۆیا واشنتۆن یا ئه‌مریكى د لێكۆلینه‌كا به‌لاڤ كرى دا گاڤه‌كێ زێده‌تر چووینه ل سه‌ر مه‌ترسیا تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى ژ بورجێن موبایلان. ئه‌و دبینن زێده‌بوونا وه‌رگرتنا تیشكان ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام دبیته ئه‌گه‌رێ تێكچوون و ژده‌ستدانا هزرێ و كارتێكرنه‌كا خراب ل سه‌ر شانێن میراتى دكه‌ت.
ژ لایه‌نێ فه‌رمى و قانوونی ڤه و ژبه‌ر زیانا تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى قانوونێن عیراقى ده‌ركه‌فتینه. ل گۆر قانوونا پاراستنا ژینگه‌هێ یا ژماره (3) یا سالا 1997ێ چالاكیێن دبنه ئه‌گه‌رێ ده‌رچوونا تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى ژ بنكێن به‌لاڤكرنێ یێن سه‌ره‌كى و بورجێن تایبه‌ت ب موبایلان ڤه قه‌ده‌غه‌یه، ئه‌گه‌ر نه ل گرر رێنما و ده‌ستوورێ وه‌زاره‌تێ بن. هه‌روه‌سا وه‌زاره‌تا ژینگه‌ها عیراقى رێنما و قانوون ده‌ركرینه ل سه‌ر مه‌ترسیا تیشكێن بورجێن ته‌له‌فۆنا: قانوونا ژماره (1) یا سالا 2007ێ ده‌ركه‌فتیه. ئه‌ڤ قانوونه بۆ خوه‌پاراستنا ژ تیرۆژكێن بورجێن سه‌ره‌كى و بورجێن موبایلانه. ئارمانجا ڤێ قانوونێ پاراستنا مرۆڤ و گیانه‌وه‌ران و شینكاتیێ یه ژ كارتێكرنا بایۆلۆجیا تیرۆژكان، ئه‌ڤه‌ژى هندێ خویا دكه‌ت كو نه ب ته‌نێ مرۆڤ زه‌ره‌رمه‌نده ژ بورجێن موبایلان، به‌لكو گیانه‌وه‌ر هه‌مى و ته‌ڤایا ژینگه‌هێ.
چاره‌سه‌ری: یا ژ هه‌میا گرنگتر ئه‌وه كو وه‌لاتى زیانا تیشكێن كه‌هرو مه‌غناتیزى ل سه‌ر گیان و له‌شێ خوه و زارۆكێن خوه بزانیت. فه‌ره رێك ل به‌ر كۆمپانیێن مۆبایلا بهێته گرتن؛ نابیت ل پێخه‌مه‌ت مفا و به‌رژه‌وه‌ندیا خوه زیانێ بگه‌هیننه وه‌لاتیان، ب تایبه‌ت زارۆكان، له‌وا نابیت بورجێن موبایلا ل نێزیكى مالان بهێنه دانان. بابه‌تێ بورجێن تا نوكه هاتینه دانان وان ژى چارا خوه هه‌یه، ده‌زگه‌ه و ئامیرێن تایبه‌ت هه‌نه كو تیشكێن زیانبه‌خش دكێشنه خوه و زیانا وان ل سه‌ر مرۆڤى كێمتر دبیت، دڤێت كۆمپانى بێنه نه‌چاركرن زیانێ ل سه‌ر وه‌لاتیان كێم بكه‌ن ب رێكا كرینا ڤان ده‌زگه‌ه و ئامیران.
قانوونا ژماره (8) یا سالا 2008ێ، قانوونا پاراستن و چاكرنا ژینگه‌هێ ل هه‌رێما كوردستانێ، د (48) مادێن خوه دا ب تێروته‌سه‌ل باسێ چاوانیا پاراستنا ژینگه‌هێ دكه‌ت؛ مادێن(25 و 26 و 27) ژ ڤى قانوونێ قه‌ده‌غه دكه‌ت كو پێلێن زیانبه‌خش ب ره‌نگه‌كێ ره‌ها بێنه به‌ردان د ناڤ هه‌وای دا. لێ ئه‌ڤ قانوونه بابه‌تێ بورجێن موبایلان و زیانا ڤان بورجان ل سه‌ر مرۆڤی و ژینگه‌هێ ب ئاشكرایى چاره ناكه‌ت، هه‌ر چه‌نده كو هه‌مى گوند و باژارێن كوردستانێ ژ ڤێ ئاریشێ دنالن، له‌وا ئه‌ڤ قانوونه دڤێت گۆر پێدڤیا ژینگه‌هـ و مرۆڤێ كوردستانێ بێته راستڤه‌كرن. پاراستنا بكاربه‌رى ل هه‌رێما كوردستانێ ئه‌و ژى بابه‌ته‌كێ گرنگه، تا وى ده‌مى جارێ دڤێت وه‌لاتى ب خوه، و هه‌ریه‌ك ل تاخێ خوه ئیمزایان كۆم بكه‌ت و بده‌ته جهێن په‌یوه‌ندیدار بۆ نه‌هێلانا دانانا بورجێن نوو ل نێزیكى مالان، هه‌روه‌سا زیانا ئه‌و بورجێن به‌رى نوكه هاتینه دانان دڤێت بێته كێمكرن، یان دڤێت بورج بێنه راكرن یان ژى ئامیرێن كێمكرنا پێلێن كه‌هرو مه‌گناتیزى ل هه‌مان جهـى بێنه دانان ژ لایه‌ن كۆمپانیێن ئه‌و بورج داناین، ل ڤێره ژى هه‌ر دیسا دڤێت وه‌لاتى ده‌ستپێشخه‌ر بیت و داخواز بكه‌ت كو زیان ب وى و زارۆكێن وى نه‌كه‌ڤیت.
ئەرێ رەوایە کورد تازە خوە بکەنە پشکەک ژ شەرێ شیعە و سونیان؟
یەکەم جار ل مزگەفتا سکرینێ من زانى کو شەرەک نەخواستى د ناڤبەرا سەحابیان دا پەیدا ببوو. ئەز ل مزگەفتا گوندى بووم بۆ نڤێژا ئەینیێ و د هەمان دەم دا دڤیا با من ناڤێن قوتابیێن نڤێژکەر بۆ مامۆستایێ پۆلا قوتابخانێ، نڤیسیبان. ئەز ڤەگەریام مالێ، ژ بەرکو بابێ من ل گلالە بوو، من پرسیارا بابەتى ژ دایکا خوە کر. دایکا من خوەندەڤان بوو و هندەک ژ فەقیێن وێ پشتى هینگێ بوونە مەلا، وێ د بەرسڤێ دا پارچەکا هوزانێ بۆ من ڤەگێرا: “بەحەشتى نە قاتل و مەقتول”، و شرۆڤە کر کو کارێ مە ب ڤى شەرێ دژوار د ناڤ بەرا سەحابیان دا نینە.
ب راستى کورد و پرانیا هەرە مەزنا کوردان موسلمانن و پەیرەوێن مەزهەبێ سونى- شافعینە و ل سەر ڤى پرەنسیپێ ژیانە. لەوا تا ئەز مەزن بوویم و سەرەرایى کو ئەز فەقى بووم ل بەر دەستێ بابێ خوە و پاشان قوتابیێ زانستێن ئاینێ ئیسلامی، قەت شەرێ موسلمانان پشتى پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) ل سەر زمانێ کوردان نەبوو، هندى ئەز ل کوردستانێ ئەڤ بابەت چ جاران بۆ من نەببوو جهێ گڤت و گۆیێ، یەک جارێ تێ نەبیت کو رەئیس عورەفایەکێ عەرەب ل زاخۆ دڤیا ب من بدەتە زانین: یا راست ئەو بوو کو پشتى پێغەمبەری ئیمام عەلى ببا خەلیفە و ئەبو بەکر و عومەر و عوسمان گونەهبار کرن، چونکى عەلى ژ وى مافى بێ بەهرکرن (ل سەر مەزهەبێ کوردان هەمى سەحابى، ژن و مێر، بەحەشتینە و خودێ ژ هەمیان رازى بیت).
سەرەرایى بۆمەبارانا گوندان و پاشان ژیانا ل ژووریا عیراقێ و شەرێ ژ ناڤبرنا رێکخستیێن نهێنى یێن پارتى دیموکراتى کوردستان و ئەنفال و کورد قرکرنێ و پەنابەریێ قەدەرا من نە بوو مرن و ئەز ل دەف خالێن خوە راوەستام ل باژارێ قوم ل ئیرانێ. ب راستى د ناڤ موسلمانان دا گەلەک گەلەک کێمە یەک مەزهەبێ خوە بگهۆریت، بەلکو دین گوهارتن بەربەلاڤترە ژ هندێ، کو سونیەک بچیتە چەپەرێ دوژمنێن خوە یێن شیعە، یان ژى بەرۆڤاژى. لێ خالێن من ببوونە شیعە و مامۆستا بوون د حەوزا علمیا قوم دا.
ئەگەر چى ل دو سالێن خواندنا کۆلیژا شەریعە ل بەغدا و ل بەر دەستێ مەزنە مەلایێن سونى یێن وەکى حارس زاری (پشتى سالا 2003ێ دبیت ئەو مەلایێ کو مەلا مەزنێن عیراقێ ل بن چادرا وى کۆم دبن) بابەتێ شەرێ سەحابیان بۆ من نە بوو بابەتەکێ سەرنجراکێش. لێ ل حەوزا علمیا قوم و ل بەردەستێ مەزنە مەلایێن وەکو ئایەتولا عوزما نەجەفیێ مەرعەشى مەحال بوو قوتابیێن وەکو من د سەر ڤى بابەتى را بێ پێزانین دەرباز ببن. نە تەنێ شەرێ خویناویێ سەحابیان و مێژوویا شیعە و سونیان ل قومێ دهێتە خواندن، بەلکو تەنانەت د زانستێن فقهی ژى دا خانا بۆ سونیان دهێتە دانین دکەڤیت بن خانا موسلمانان. بۆ نموونە ئایەتولا عوزما خومەینیێ، کو حەژێکەرێن وى دگۆتنێ “جێگرێ ئیمام مەهدى”، ئەو د پرتووکا تەحریر الوسیلە دا، دەمێ باسێ بابەتێن فقهى دکەت رێزبەندیێ ب ڤى رەنگى ددانیت: موسلمان، “ڕهل الژمە” یێن نە موسلمان، ئەڤجا سونى.
ل حەوزا علمیا قوم من دیت حەدیسێن سونیان کت کت دهێنە رەتکرن و د بەرامبەر دا شیعەیان جۆرەکێ دى یێ حەدیسان هەیە و ب تەمامى بەرۆڤاژى حەدیسێن سونیان و هەمان تشت د زانستێن دن یێن ئاینى دا وەکو تەفسیر و عەقائید و ئسۆل. ئەنجام ژى ئەڤەنە: نە شەهدا شیعەیان وەکو شەهدەیا سونیایە و نە ژى نڤێژ و نەرۆژى و نەژى حەج و زەکات. تەنانەت ئەڤ قورئانا موسلمانان یا نوکە، کو عوسمان بن عەفان کۆم کریە، ل گۆر شیعەیان قورئانەکا بەر وەختە. قورئانا راست و دروست ل دەف ئیمام مەهدى یا پاراستیە. ئەڤە زێدەیى هزار سالایە ئیمام مەهدى خوە ڤەشارتى و هەر رۆژەکێ مومکنە خوە دیار بکەت و هەر رۆژەکا ئیمام مەهدى خوە ب یەک جارى دیار کر دێ قورئانا ل دەف وى پاراستى ئاشکرا بیت، دبیت وەکو ڤێ قورئانێ بیت ئەڤا عوسمان کۆم کرى و دبیت جیاواز بیت.
رۆژگارا من ئەز کرم قوتابیێ زانستێن رۆژهەلاتناسیێ و زانستێن سیاسى ل بەر دەستێ مەزنە پرۆفیسورێن ئەلمان. ژ ژێدەرێن سونى و شیعە و مەسیحى و ئەکادیمیێن بێ لایەن من دیت بەرى ئیسلامێ شەر و مل ملانێ بوو د ناڤ بەرا دو بابکێن قورەیشى دا، بەنى هاشم و بەنى ئومەیە. ململانەیەکا گەرم ل سەر دەستهەلاتێ و کلیلا دەرگەهێ کەعبێ ل مەکەهێ؛ هەردو لایانان دڤیان کلیلا کەعبێ د دەست وى دابیت نە د دەستێ لایەنێ دى دا، چونکو قەبیلەیێن عەرەبا رێز ل وى لایەنى دگرت، ئەوێ کلیلا کەعبێ د دەست دا و سەنەمێن قەبیلەیێن عەرەبان د ژوورا کەعبێ ڤە دپاراستن.
ل سەردەمێ پێغەمبەرێ ئیسلامێ (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) ئەڤ ململانە نیڤ ڤەمرى بوو، پێغەمبەرى هەڤسەنگیەک د ناڤ بەرا هەردو بابکێن قورەیشى دا پەیدا کر، تەنانە دەمێ پێغەمبەر ب یەکجارى ژ مەدینێ ڤەگەریایە مەکەهێ دو جه ب جهێن ئێمناهیێ دانە نیاسین: کەعبە و مالا ئەبو سوفیانێ مەزنێ بنەمالا ئەمەویان. لێ ل سەر دەمێ عوسمان بن عفان جارەکا دى بنەمالا وى یا ئەمەوى ب ئاشکرایى ڤەگەریا سەر دەستهەلاتێ. پشتى کوشتنا عوسمان بن عفان پسمامێ وى، معاویە یێ کورێ ئەبو سوفیان، خەلافەتا عەلیێ بنەمالا هاشمیان و پسمامێ پێغەمبەرى رەت کر و معاویە ل دیمەشقێ خوە ب خەلیفێ موسلمانان دا نیاسین. شەرێ سەحابیان دەست پێ کر و ب دژوارى و گەلەک توند و خویناوى. رۆژێن ڤى شەرى نە تەنێ خوینا وى بوون، بەلکو بوویەر ب ئاشکرایى شەرمزارینە، حاشا بۆ مە حاشا، ئەگەر ئیمام عەلى نە با، هندەک شەرکەران دلێ خوە برە عائیشایێ دایکا موسلمانان، چونکى ئەو ژى بەشەک بوو ژ شەران گورەی شیعەیان و ناڤنجیگەر بوو ل گۆر سونیان.
دەمێ حەجێ بوو، موسلمان بەرەف مەکەهێ دچوون، لێ حسێنێ کورێ عەلى ژ مەکەهێ رێکەفت بەرەف عیراقێ، چونکى عیراقیان نامە بۆ هنارتبوون، کو دێ وى کەنە مەزنێ خوە ل شوینا معاویە. دەمێ حسێن گەهشتى عیراقێ، عیراقى پێ وەرهاتن ئەو بژن و زارۆک و هەڤالێن وى ڤە قەت قەت کرن و سەرێ وى هنارتنە دەف خەلیفەی ل دیمەشقێ، کو ئەو ژى ل وێرێ ب دارکى گالتە و یاریان ب سەر و دەڤ و دفن و چاڤێن وى بکەت.
رۆژا عاشورایێ، رۆژا کوشتنا حسێن و بنەمالا وى یە و چل رۆژیا ڤێ رۆژێ ژى ل دەف شیعەیان پیرۆزاهیا خوە هەیە. رۆژگار هات و چوو، عیراقى گەلەک پەشێمان بوون کو حسێن خاپاندی. کوشتنا ژن و زارۆوکان ل بیرا خوە ئینا، ژ بلى پەشیمانیێ و گرى و خوەڤەقوتانێ تشتەکێ دى د دەست عیراقیان دا نەما، دلێ وان شکەست و ل خوە ڤەگەران و خوە ل دۆزا حسێن کرنە خودان و دەست هاڤێتە شەر و تولڤەکرنێ و حەتا ئەڤرۆ ئەڤ شەرە بەردەوامە و عیراق سەنتەرێ ڤى شەرى یە.
ئنگلیزان عیراق کرە دەولەت (ئەو عیراقا ژ کەڤن دا بوویە سەنتەرێ شەرێ شیعە و سوننان) و ئنگلیزان بۆ بەرژەوەندیا خوە کورد کرنە بەشەک ژ ڤێ دەولەتێ، بەلێ کورد هەر مان بەردەوام ل سەر مەزهبێ “بەحەشتى نە قاتل و مەقتول”، واتە مایێ خوە د شەرێ سەحبایان دا نەکە. کوردان خوە ژ ململانا شیعە و سونیان دوور راگرت، سەرەرایێ هندێ کو بێ ئیرادا وان بووینە بەشەک ژ عیراقێ.
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com