محسن عهبدلڕهحمان
١ – ٢
ل جهێ ستران ههی بمینه، .. چونکۆ خرابكار سترانا نابێژن
پهندهكا دێرین.
«مۆزیك پیشهیه نه هۆنهرهكه ژ سرۆشهك خودایی هاتیه وهرگرتن، ئهوی ل نڤێسینا مۆزیكێ دنێری وهكو كارهكێ ئهرێنیێ ئاڤاكهر، ڤێچا مۆزیك دهێته چێكرن و ژ هایدانێ نهیا وهرگرتییه«(1).
كهس ژ مه نهشێت گۆمانێ بێخیته سهر گرنگییا مۆزیكێ د ژیانا مللهتان و پهروهردهكرنا دهروونان و گۆنجاندنا وان دگهل قانوونێن گهردوونی دا، تاكو هندهك ژ ئۆلان بهر ب پیرۆزكرنا مۆزیكێ چوونه و هندهك فهرمهسونان ب زمانێ گهردوونی یێ رها هژمارتینه، یان ئهو گیان و مههوهشهیا جهان و ئاییردهیێن وان یێن تایبهته: ل شینی و دێران سرودێن خوە و لهشكران ریتمێن خوە ههنه، د چهرخێ نوی دا مۆزیك بوویه پشكهك ژ چارهسهرییا دهروونی و جهستهیی « پشتی جهنگا جیهانییا دوویێ بیاڤی چارهكرنێ ب مۆزیكی ل نهخۆشخانهیێن چارهسهرییا رزگاربووێن ڤی شهری دانپێدانهك فهرمی وهرگرت، بازنهیا ڤان مفایان بهرفرههبوو دا جورێن نهخۆشیێن لهش و دهروونی ڤهگریت» (2).
مللهتان د مۆزیك و ستراناندا خهون و داستان و تراژیدیێن خۆ ههلگرتینه، لهورا فهرمهسونان ههڤپێچی چوار زانستێن بنهرهتی پۆلینكرینه، ئهوژی زانستێ ستێرناسی، ئهندازهیی، بیركاری و مۆزیك، ئهڤ هزر و بۆچوونه ب درێژییا چهرخێن كهڤن و ناڤهراست دبهردهوامبوون.
سوكراتی رۆژێن خۆیێن دویماهیێ بوراندن و ئهو مژویلی بهرههمهێنانا سترانان بوو، بۆ ستران و سرودان دگۆته شاگرد و دویڤكهفتیێن خۆ كو وی خهونهك دیتییه، تێدا داخواز ژ وی هاتیهكرن مۆزیكێ بهرههمبهینیت.
مۆزیكژهنێ ئهفسانهیی ئورفیوسێ گریكی ئهوێ دهنگێ گیتارا وی گیانهوهرێن ژ ههمیان دڕنده و هۆڤتر ههڤۆت و كههیدكرن، ههروهسا دشیاندایه بهحس ل تهرزهكێ دی یێ پیرۆزییا مۆزیكێ بكهین، كو هندوس پیرۆزدكهن و قهشه ئوگستینی كرییه رێك بهرهڤ خودێ و، لجهم سوفییان ئهو پله و جهه بۆ ئێكبوونێ دگهل خۆیهتییا خودێ، لێ شوبنهاور بۆ دچیت كو ئهو ئامرازێ ئێكانهیه بۆ رزگاربوونێ ژ جیهانهك ل سهر گهردوونییا ئێشانێ راوهستیایه، د دهمهكیدا نیچه دبینیت (ژیان بێ مۆزیك شاشی و زهحمهتی و دویرئێخستنه){(3).
موزیك:
چهندین بۆچوون و پێناسه بۆ موزیكێ ههنه، هندهكا لایهنێ مێژوویی و هندهكا ئالیێ زمانهڤانی گرتینه، لی هندهكا وهكو ڤهكۆلهر (باهر هاشم رهجهب)ی ژ لایێ بنیاتیڤه داینه نیاسین: ئهو گۆتنهكا گریكییه بۆ خوداوهندێن جوانیێ دهاته گۆتن. ب رامانا (هایدانكهر كو ئهو خوداوهندێ جوانی و هۆنهرانه)(4) ، لێ ژ لایێ زاراڤهییڤه ئهو (زانست و هۆنهر و زمانه).
– مۆزیك زانستهكه ژ زانستێن سرۆشتی ل سهر رێسایێن بیركاریێن تایبهتمهند ب رێكوپێكرنا پلهیێن دهنگی و رهههندا ئاوازدانانێ و زانینا سهنگان.
– مۆزیك هۆنهرهكی تایبهتمهنده ب كرنێ چ ژهنین یان سترانگۆتن بیت.
– مۆزیك زمانه چنكو ئهو نێڤهندكار و ئامرازه بۆ ڤهگۆهادستنا ئهوا د هزرا مرۆڤیدا بۆ كهسهكێ دی.
ههروهسا بۆ مۆزیكێ پیتێن تایبهتێن نڤێسینێ جێبووینه دبێژنێ (نوته).
د زانستێ ژهنینا ئامیرێن مۆزیكی و زانستێ سترانگۆتنێدا پێدڤی ب سهنگێن مۆزیكی یێن سهردهمینه، ئهوێن ئاوازی دكهنه دهستهواژهیێن مۆزیكی یێن یهكسانی سهردهمیدا و ئهگهر ئاوازێن وان بهێنه گۆهارتن، پهسته پهیڤهكا كوردییه ب رامانا ههڤچهرخ (راپ)(5).
ژێدهر:
1- جولیوس بورتنوی، الفیلسوف وفن الموسیقی، ترجمه: فۆاد زكریا، الناشر مۆسسه هنداوی، 2023، ص244.
2- وسام السید، العلاج بالـموسیقی لیس وهما، الجزیره، 24/6/2020.
3- د. ام الزین بنشیخه المسكینی)، جریده عمان الثقافی، الفلاسفه والموسیقی، 18 سبتمبر 2022. (www.omandaily.com).
4- باهر ، هاشم الرجب ورامی باهر، شجره سلالم الموسیقی العربیه ، – 2006 ص 8.
5- صبحی، انور رشید، تأریخ الموسیقی العربیه، الجزو الاول، الطبعه الاولی، مۆسسه بافاریا سنه – 2000/ سلیم الحلو، الموسیقی النظریه، بیروت، سنه 58 19 ص11) /(التراث الموسیقی ومعطیاته فی التولیف اللحنی والجمالی (المقامات نموذجا( رساله تقدم بها محمد حسین كمر الباوی إلی مجلس كلیه الدراسات العلیا والبحپ الجامعه العربیه المفتوحه لشمال أمریكا (كندا وأمریكا( 2011 وهی جزو من متطلبات شهاده الماجستیر فی العلوم الموسیقیه).
