سندس سالح سلێڤانەی

زیرەكیا دەستكرد (Artificial Intelligence) ئێك ژ گرنگترین پێشكەفتنێن تەكنەلۆژیایێ یە د سەردەمێ مە دا. ئەڤ تەكنەلۆجیا نوویە شیایە گەلەك گوهۆرینان د ژیانا مرۆڤان دا چێبكەت و هەر ڕۆژ پێشڤە دچیت و دبیتە پشكەك ژ ژیانا مە یا ڕۆژانە د ڕۆژێن مە دا، زیرەكیا دەستكرد د گەلەك وارێن جودا دا دهێتە بكارئینان. ژ ساخلەمیێ هەتا پەروەردێ، ژ ڕێڤەبەریێ هەتا پیشەسازیێ و ژ گەهاندنێ هەتا لێكۆلینێن زانستی. بۆ نموونە، د وارێ ساخلەمیێ دا، سیستەمێن زیرەكیا دەستكرد دشێن نەخۆشیان زویتر و دروستتر دەستنیشان بكەن. هەروەسا دشێن یارمەتیا نۆژداران بدەن بۆ دیتنا باشترین چارەسەریێ.
د وارێ پیشەسازیێ دا، زیرەكیا دەستكرد بوویە هۆكارەك بۆ زێدەكرنا بەرهەمهێنانێ و كێمكرنا خەلەتیان. ڕۆبۆتێن زیرەك دشێن ٢٤ دەمژمێران كار بكەن بێ وەستیان و ب دروستیەكا بلند. ئەڤە دبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا كوالیتیا بەرهەمان و كێمبوونا مەزاختنێ‌ هەروەسا زیرەكیا دەستكرد ڕۆلەكێ گرنگ د پەروەردێ دا دگێریت سیستەمێن فێركرنا ئۆنلاین یێن زیرەك دشێن خۆ ل گەل پێدڤیێن هەر قوتابیەكی بگونجینن و شێوازێ فێربوونێ یێ كەسایەتی پێشكێش بكەن. ئەڤ سیستەمە دشێن قوتابیان هەلسەنگینن و ڕاپۆرتێن دروست دەربارەی پێشكەفتنا وان ئامادە بكەن.
لێ دگەل ڤان هەمی باشیان، هندەك مەترسی ژی هەنە. پرسیارێن گرنگ دەربارەی پاراستنا نهێنیان، ئەخلاقیاتا بكارئینانا زیرەكیا دەستكرد، و كارتێكرنا وێ لسەر بازارا كاری دهێنەكرن. گەلەك كەس دترسن كو زیرەكیا دەستكرد دێ جهێ گەلەك كارمەندان گریت و دێ بێكاری زێدەتر بیت. هەروەسا مەترسیا بكارئینانا خراب یا ڤێ تەكنەلۆژیێ هەیە، وەك بكارئینانا وێ د شەڕی دا یان بۆ كۆنترۆلكرنا خەلكی.
د وارێ گەهاندنێ دا، زیرەكیا دەستكرد گوهۆرینێن مەزن چێكرینە. پەیوەندیێن زیرەك دشێن ٢٤ دەمژمێران خزمەتا كڕیاران بكەن و بەرسڤا پرسیارێن وان بدەن. هەروەسا سیستەمێن وەرگێڕانێ یێن زیرەك یارمەتیا گەهاندنێ د ناڤبەرا زمانێن جودا دا ددەن .ژبەر هندێ، پێدڤیە ئەم ب هشیاری و بەرپرسیاری ڤێ تەكنەلۆژیێ بكاربینین. دڤێت یاسا و ڕێنمایێن گونجای بهێنە دانان دا كو بكارئینانا وێ د بەرژەوەندیا مرۆڤایەتیێ دا بیت. هەروەسا گرنگە كو سیستەمێ پەروەردێ بهێتە گونجاندن دا كو نفشێن نوی بۆ جیهانا زیرەكیا دەستكرد بهێنە ئامادەكرن.

سندس سالح سلێڤانەی

هونەر بهایەکێ گرنگە د ژیانا هەر مللەتەکی دا، و بۆ مە کوردان ژی هونەر پشکەکە ژ ناسناما مە یا نەتەوەیی. ل دەڤەرا بەهدینان، هونەر ب رەنگەکێ تایبەت گەشە کریە و بویە جهێ سەرنجێ د ڤان سالێن دووماهیێ دا، تەڤگەرا هونەری یا بەهدینان گەلەک پێشڤەچوون ب خوەڤە دیتن. ژ مۆزیکێ هەتا شانۆیێ، ژ هونەرێن دەستی هەتا وێنەکێشانێ، هونەرمەندێن مە یێن بەهدینی کارێن بەرچاڤ پێشکێش کرینە.
مۆزیکا بەهدینی، ب تایبەتی ستران و سترانێن فولکلۆری، رۆژ ب رۆژ زێدەتر بەر ب جیهانیبوونێ ڤە دچن. گەلەک هونەرمەندێن نوی دەرکەفتن کو ستایلەکێ نوی ب مۆزیکا کوردی ددەن، ب تێکەلکرنا ئامیرێن نوی دگەل یێن کەڤن.
شانۆ ژی، وەک پشکەکا گرنگ ژ هونەرێ بەهدینی، گەلەک پێشکەفتن. شانۆگەریێن نوی یێن ب زمانێ بەهدینی هاتینە پێشکێشکرن و تەماشەڤانێن خوە یێن تایبەت پەیدا کرینە. ئەڤ شانۆگەری باسا ژیان و چیرۆکێن جڤاکێ کوردی دکەن، و گەلەک جاران رەخنێن جڤاکی ژی تێدا دهێنە دیتن.
هونەرێن دەستی یێن بەهدینی ژی، وەک تەڤن و نەخشەکاری، هێشتا ژی د ناڤ جڤاکێ دا زیندی نە. گەلەک کەس هەولددەن ڤان هونەران بپارێزن و فێری نفشێ نوی بکەن، دا کو ئەڤ کەلەپورێ هەژا نەهێتە ژبیرکرن.
وێنەکێشی و فوتوگرافی ژی د دەڤەرا بەهدینن دا پێشکەفتنەکا بەرچاڤ ب خوەڤە دیتیە. گەلەک پێشانگەهێن هونەری هاتینە ڤەکرن، و هونەرمەندێن مە یێن وێنەکێش گەلەک بابەتێن جودا یێن جڤاکی و سروشتی یێن دەڤەرێ کێشاینە.لێ دگەل ڤێ پێشکەفتنێ، هێشتا ژی ئاستەنگ هەنە. کێمبوونا دەرفەتێن پەروەردەیی یێن هونەری، نەبوونا جهێن تایبەت بۆ پێشکێشکرنا کارێن هونەری، و کێمبوونا پشتەڤانیا مادی، ئەڤە هەمی ئاستەنگن کو پێدڤیە بهێنە چارەسەرکرن. ب هەر حال، هونەرا بادینی یا بەردەوامە د گەشەکرن و پێشکەفتنێ دا. هونەرمەندێن مە، ب هەمی ئاستەنگان، بەردەوامن د ئافراندن و پێشکێشکرنا کارێن هونەری دا. ئەڤ چەندە نیشانا هێزا هونەر و چاندا مە یا کوردییە.ل دووماهیێ ، گرنگە کو ئەم هەمی پشتەڤانیا هونەر و هونەرمەندێن خو بکەین. چونکی هونەر نە ب تنێ جوانکرنا ژیانێیە، بەلکو پاراستن و پێشخستنا ناسناما مە یا نەتەوەیی یە ژی.

سندس سالح محەمەد

ل جیهانا مە یا ئەڤرو، گەلەک کچ هەنە خودان شیان و رەوشتێن هونەری نە، لێ مخابن گەلەک جاران ئاستەنگ و رێگری ژ لایێ مالباتان ڤە دهێنە دروستکرن ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ هندێ کو گەلەک ژ وان کچان نەشێن خەونێن خو بدەست خوڤە بینن و هیڤیێن خو پێش بئێخن.
ل دەڤەرا مە، هونەر ب گشتی و ب تایبەتی ژی بو کچان، هێشتا نەبویە تشتەکێ ئاسایی و قەبیلکری ژ لایێ هندەک مالباتان ڤە. گەلەک جاران مالبات ب چاڤەکێ نەباش ل هونەری دبینن وێ چەندێ دبینن کو هونەر دێ کاریگەریەکا نەرێنی ل سەر کچا وان هەبیت.
لێ راستی ئەوە کو هونەر رولەکێ گرنگ د ژیانا تاکەکەسی و جڤاکی دا دگێریت هونەر دبیتە ئەگەرێ:
– پێشکەفتنا کەسایەتیێ
– زێدەکرنا هزرا داهێنەرانە
– باشترکرنا شیانێن دەربرینێ
– کێمکرنا سترێسێ
– پەیداکرنا متمانەیێ ب خو
پێدڤیە مالبات تێبگەهن کو رێکگرتن ل کچێن خو یێن خودان شیانێن هونەری، نە تشتەکێ دروستە. چونکی:
١. هەر کەسەک مافێ وی هەیە خەونێن خو بجهبینیت.
٢. تالێنت و شیان نابیت بهێنە ڤەشارتن
٣. جڤاک پێدڤی ب هونەرمەندێن ژن هەیە
٤. هونەر دشێت ببیتە سەرچاڤەیێ داهاتی
٥. هونەر دبیتە ئەگەرێ گەشەکرنا جڤاکی
چەوا مالبات دشێن پشتەڤانیا کچێن خو بکەن؟
– گوهداریا خەونێن وان بکەن و وان هان بدەن
– دەرفەتان بو وان پەیدا بکەن بو فێربوون و پێشکەفتنێ
– باوەریێ ب شیانێن وان بینن
– پشتگیریا وان بکەن ل دەمێ ئاستەنگیان
– رێکێ بدەنێ بەشداریێ د چالاکیێن هونەری دا بکەن
– کەرەستەیێن پێدڤی بو وان دابین بکەن
ئەگەر مە بڤێت جڤاکەکێ پێشکەفتی و تەمام هەبیت، دڤێت ئەم رێکێ بدەین هەمی ئەندامێن جڤاکی، ژ ژن و مێر، کو بەهرەیێن خو پێشڤە ببەن و خزمەتا جڤاکێ خو بکەن. هەر کچەکا خودان شیانێن هونەری پێدڤیە پشتەڤانیێ ژ مالباتا خو ببینیت، دا کو بشێت خەونێن خو بدەست ڤە بینیت و ببیتە نمونەیەکا باش بو کچێن دی.
مە هندەک نمونێن سەرکەفتی هەنە ژ کچێن شیاین ب سەرکەفتن د بیاڤێ هونەری دا پێش بکەڤن، و ئەڤ چەندە ببو ئەگەرێ هندێ کو ناڤێ وان و مالباتێن وان بلند ببیت و ببنە جهێ شانازیێ بو دەڤەرا خو.
ئاریشەیێن سەرەکی یێن کو کچ روبەرو دبن:
– ترسا جڤاکی و عەیبکرن
– نەبوونا پشتەڤانیا دارایی
– کێمبوونا دەرفەتان
– نەبوونا سەنتەرێن تایبەت بو راهێنانێ
– رەخنەیێن نەرێنی ژ لایێ دەوروبەری ڤە
چارەسەری بو ڤان ئاریشەیان:
١. رولێ دەزگەهێن پەروەردەیی:
– دڤێت قوتابخانە گرنگیەکا زێدەتر بدەنە چالاکیێن هونەری
– پێشبرکێن هونەری بهێنە رێکخستن
– مامۆستایێن شارەزا بهێنە دامەزراندن
– هاندانا قوتابیان بو بەشداریکرنێ د چالاکیێن هونەری دا
٢. رولێ رێکخراوێن جڤاکی:
– پێشکێشکرنا راهێنانێن بێبەرامبەر
– دابینکرنا کەرەستەیێن پێدڤی
– رێکخستنا پێشانگەهان
– بلندکرنا هشیاریا جڤاکی
٣. رولێ حکومەتێ:
– ڤەکرنا سەنتەرێن هونەری
– دابینکرنا بورسان بو خواندنا هونەری
– پشتەڤانیا پروژەیێن هونەری
– دامەزراندنا یاسایێن پاراستنا مافێن هونەرمەندان
٤. رولێ راگەهاندنێ:
– بەلاڤکرنا چیروکێن سەرکەفتنێ
– روناهیکرنا گرنگیا هونەری
– پێشکێشکرنا بەرنامەیێن هونەری
– هاندانا جڤاکی بو پشتەڤانیا هونەری
د داویێ دا، گرنگە کو جڤاک تێبگەهیت کو هونەر نە تنێ بو خوشی و دەمبواراندنێ یە، بەلکو رێکەکە بو:
– پاراستنا کەلتوری
– گەشەپێدانا ئابوری
– پێشکەفتنا جڤاکی
– ناساندنا دەڤەرێ ل دەرڤە
– ئافراندنا دەرفەتێن کاری
ل دوماهیێ دڤێت ئەم وەک جڤاک تێبگەهین کو کچ ژی وەک کوری مافێ هەی خەونێن خو بجهبینیت و پێشڤە ببەن. نابیت ئەم رێگریێ ل پێش وان چێبکەین تەنها ژبەر کو ئەو کچن. هونەر تشتەکێ جوانە و دشێت ببیتە ئەگەرێ پێشکەفتنا تاک و جڤاکی. لەوما پێدڤیە مالبات پشتەڤانیا کچێن خو بکەن دا کو ئەو بشێن ببنە هونەرمەندێن سەرکەفتی و خزمەتا جڤاکێ خو بکەن.

سندس سالح سلێڤانەی

حوكمەتا ئیراقێ ل پشتی سالا ٢٠٠٣ێ گەلەك گوهۆرین ب سەردا هاتن. ئەڤ گوهۆرینە د ئەنجامێ هەرفتنا رژێما بەعسێ و دروستبوونا سیستەمێ دیموكراسی دا پەیدابوون. لێ د گەل هەمی تشتی ژی، گەلەك فیل و كێماسی ل سەر ئاستێ حوكمرانیێ هاتنە تۆماركرن كو هەتا نوكە ژی كارتێكرنێن وان یێن نەرێنی ل سەر وەلاتی بەردەوامن.
ژ گرنگترین فیلێن حوكمەتا ئیراقێ، گەندەلیا ئیداری و دارایی یە. ئەڤ دیاردە بوویە ئێك ژ مەزنترین ئاستەنگێن پێشكەفتنا وەلاتی و باشبوونا ژیانا وەلاتیان. ب ملیاران دۆلار ژ سامانێن وەلاتی هاتینە دزین و بەرزەكرن، د دەمەكی دا كو گەلێ ئیراقێ د خرابترین بارودۆخێن ئابووری دا دژیت.
كێماسیەكا دی یا گرنگ، نەشیانا دابینكرنا خزمەتگوزاریێن بنەرەت یە بۆ وەلاتیان. كارەبا، ئاڤا پاقژ و خزمەتێن ساخلەمیێ هێشتا ژی نە ل ئاستێ پێدڤینە. هەروەسا، پرسا ئەمنی و سەقامگیریێ ژی بەردەوام دبیتە جهێ نیگەرانیێ، ب تایبەت پشتی پەیدابوونا رێكخراوێن تیرۆریستی و ملمالنێن ناڤخۆیی سیستەمێ تایفی یێ دەستهەلاتێ ژی بوویە ئەگەرێ دروستبوونا گەلەك كێشە و ئالۆزیان. دابەشكرنا پۆست و پلەیان ل سەر بنەمایێ تایفی و نەتەوەیی، نە ل سەر بنەمایێ شیان و بسپۆریێ، كارتێكرنەكا نەرێنی ل سەر كارایی حوكمەتێ كریە. هەروەسا، پەیوەندیێن حوكمەتا ناڤەندی د گەل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژی ب گەلەك قەیران و كێشەیان دا دەرباز بووینە. پرسێن وەك بودجە، نەفت و گاز، و ناوچێن كوردستانی یێن دەرڤەی هەرێمێ هێشتا ژی چارەسەر نەبووینە ئەڤ هەمی فیل و كێماسیە بوینە ئەگەرێ دروستبوونا نەرازیبوونەكا بەرفرەه د ناڤ جەماوەری دا. خوپیشاندان و نارەزایەتیێن جەماوەری ب شێوەیەكێ بەردەوام روی ددەن، و خەلك داخوازا چاكسازیێن راستەقینە و گوهورینێن بنەرەت د سیستەمێ حوكمرانیێ دا دكەن دوماهیێ، دشێین بێژین كو حوكمەتا ئیراقێ پێدڤی ب چاكسازیێن بنەرەت و گوهورینێن راستەقینە هەیە. دڤێت سیستەمەكێ نوی یێ حوكمرانیێ بهێتە دانان كو گرنگیێ ب بەرژەوەندیێن گشتی بدەت، نە ب بەرژەوەندیێن تایفی و كەسایەتی. هەروەسا، دڤێت پالنێن ستراتیژی بهێنە دانان بۆ چارەسەركرنا كێشێن ئابووری، جڤاكی و سیاسی یێن كو وەلات پێڤە دنالیت.

سندس سالح سلێڤانەیی

سوز و پەیمان بنگەهێ پێكڤەژیانا جڤاكی و پێكڤە هەلكەفتنا خەلكینە هەر پەیمانەك دهێتە دان، خودان واتە و گرنگی و بەرپرسیاریەكا مەزنە ئەم د ژیانا خوە دا گەلەك جاران سوزان ددەین، ل هندەك جهان ب زارەكی و ل هندەك جهان ژی ب نڤیسین، لێ یا گرنگ ئەوە كو مرۆڤ پابەندی سوز و پەیمانێن خوە بیت و وان پەیمانان بجهبینیت د دینێ ئیسلامێ دا ژی، بجهئینانا سوز و پەیمانان ژ تشتێن هەرە گرنگن و خودێ تەعالا د قورئانا پیرۆز دا گەلەك جاران بەحسێ ڤێ چەندێ كریە و ئەڤ چەندە دیار دكەت كو چەندا پابەندبوون ب پەیمانان ڤە كارەكێ پیرۆزە و گرنگە ژلایەكی دی یێ جڤاكی ڤە ئەو كەسێ سوز و پەیمانێن خوە بجه نەئینیت، باوەریا خەلكێ ژ دەست ددەت و كەس نەما باوەریێ پێ ئینیت ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ هندێ كو ئەو كەس د ناڤ جڤاكێ دا بێ قەدر و قیمەت ببیت و خەلك ژێ دوور بكەڤن هەروەسا، پابەندبوون ب سوز و پەیمانان ڤە نیشانا كەسایەتیەكا بهێز و دروستە، ئەو كەسێ سوزێن خوە بجه دئینیت، ب راستی و دورستی دژیت، خودان رێز و حورمەتە د ناڤ جڤاكێ دا، هەر وەك پێشیێن مە گۆتینە: (مێر ب سوزا خوە ڤەیە) بجهئینانا سوز و پەیمانان د كارێن بازرگانی و پیشەیی دا ژی گەلەك گرنگە، ئەگەر بازرگانەك یان كارمەندەك پەیمانێن خوە بجه نە ئینیت، دێ كار و بازرگانیا وی ژ دەست چیت و دێ زیانەكا مەزن بینیت، لەوما دڤێت ئەم هەموو ب باشی بزانین كو سوز و پەیمان نە تشتەكێ سڤكن و دڤێت ب گرنگی و هشیاری ل گەل وان بهێتە مامەلەكرن، بەری كو ئەم سوزەكێ بدەین، دڤێت ئەم باش بزانین كا ئەم دێ شێین وی سوزێ بجه بینین یان نە، ئەگەر ئەم نەشێین، باشتر ئەوە كو ئەم سوزی نەدەین ژ وێ چەندێ كو ئەم سوزی بدەین و پشتی بجه نەئینین ل دووماهیێ دا بجه ئینانا سوز و پەیمانان نیشانا مرۆڤایەتی و باوەریێ یە، ئەڤ چەندە هێزێ ددەتە پەیوەندیێن جڤاكی و دبیتە ئەگەرێ ئاڤاكرنا جڤاكەكێ ساخلەم و دورست.