ئه‌ڤرۆ، نه‌وزاد هلۆری:

ب گوره‌ی داتایێن لایه‌نێن شوله‌ژێ‌ رێژا تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر ل هه‌رێما كوردستانێ‌ ژ سالا 2020ێ‌ هه‌تا نوكه‌ د زێده‌بوونێ‌ دانه‌، ئه‌ڤ یه‌ك بویه‌ ئه‌گه‌ر كو مه‌ترسی ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێن جڤاكی دروست بكه‌ت، پاره‌زه‌ره‌ك ژی به‌حس ل سزایێ‌ تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر دكه‌ت.

بهادین ده‌شتانی، پارێزه‌ر ل دادگه‌ها دهۆكێ‌ بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ گۆت: (ب گوه‌ری ئامارێن لایه‌نێن شوله‌ژێ‌ ل هه‌رێما كوردستانێ‌ بكارئینان و بازرگانیكرن ب ماددێن بێهوشكه‌ر ئانكو تاوانا ماددێن بێهوشكه‌ر د زێده‌بوونێ‌ دایه‌ ب تایبه‌تی ژ ده‌ستپێكا سالا 2020ێ‌ هه‌تا نوكه‌، بۆ نموونه‌ ل سالا 2020ێ‌ ل هه‌رێما كوردستانێ‌ هزار و 113 تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر هاتینه‌ ئه‌نجامدان، سالا بوری ئانكو ل سالا 2021ێ‌ دا رێژه‌ بلند بو و گه‌هشته‌ هزار و 943 تاوانان، ئه‌ڤ یه‌ك رامانه‌ كوس الانه‌ 830 تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر زێده‌دبن، بێگومان ئه‌ڤێ‌ یه‌كێ‌ مه‌ترسی ل سه‌ر پێكهاته‌یێن جڤاكی ب گشتی دروستكریه‌).

زێده‌تر گۆت: (هه‌ر چه‌نده‌ چوو ئه‌گه‌رێن ئێكلاكه‌ر نین نكو تاوانا ماددێن بێهوشكه‌ر پێكڤه‌ گرێده‌ین، به‌لێ‌ دشێن هنده‌ك ژ ئه‌گه‌ران دیار بكه‌ین ژوانان، لێگه‌ریان و چاڤ ڤه‌كریبوونا هێزێن ئه‌منی بۆ دوچڤون  سه‌ر بكارئینانا ماددێن بێهوشكه‌ر باشتربویه‌ و شیاینه‌ زورترین كه‌سان ژ بكارهێنه‌ر و بازرگانێن وان بگرن كو ئه‌ڤ یه‌ك ژی جهێ‌ ده‌ستخوشیێ‌ یه‌، دیسان خاله‌كا دی یا زێده‌بوونا تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر دزڤریت بۆ وێ‌ یه‌كێ‌ كو هه‌تا نوكه‌ ل هه‌رێما كوردستانێ‌ جهه‌كێ‌ تایبه‌ت نیه‌ بۆ چاره‌سه‌ركرنا وان كه‌سێن تووشی ئالوه‌یێ‌ بوین ل گه‌ ماددێن بێهوشكه‌ر، هه‌موو ئه‌و كه‌سێن دهێنه‌ گرتن ب رێیێن زانستی ناهێنه‌ چاره‌سه‌ركرن ب تایبه‌تی پشتی كود هێنه‌ ئازادكرن داكو دووباره‌ نه‌زڤرن بۆ بكارئینانێ‌).

ناڤبری ل بارا ئه‌گه‌رێن زێده‌بوونا تاوانێن بكارئینان و بازرگانیكرنا ب ماددێن بێهوشكه‌ر زێده‌تر گۆت: (ل هه‌ڤسویێن كوردستانێ‌ ب ساناهی مادێن بێهوشكه‌ر ب ده‌ست وه‌لاتیان دكه‌ڤیت، ئه‌و ژی ب رێیێن جودا و قاچاغی دئینن كوردستانێ‌ و كرین و فروتنێ‌ پێ‌ دكه‌ن، له‌وا هێزێن ئه‌منی و ئالیێن شوله‌ژێ‌ دڤێت ب رژدی تر كار بكه‌ نبۆ وێ‌ یه‌كێ‌ كو رێژا تاوانێن بكارئینان و بازرگانیكرنا ب ماددێن بێهوشكه‌ر كێم بكه‌ن، دیسان كه‌رتێ‌ په‌روه‌ردێ‌ و ماموستایێن ئاینی و رێكخراوێن جڤاكێ‌ سڤێل ژی كار بكه‌ نبۆ په‌روه‌رده‌كرنا جڤاكی ل بارا مه‌ترسیێن گیانی و جه‌سته‌ی و ماددی ئه‌گه‌ر ماددێن بێهوكشه‌ر بكاربنن).

بهادینی ل بارا چاره‌سه‌ریا پرسا ماددێن بێهوشكه‌ر و تاوانێن وان ژی گۆت: (ب هه‌ر رێیه‌كا هه‌بیت دڤێت كار ل سه‌ر پێگه‌هاندنا وه‌لاتیان بهێته‌كرن كو خوه‌ نێزیك نه‌كه‌ن، ئه‌و كه‌سێن كو ل بن كارتێكرنا خه‌لكێ‌ خراپ و هه‌ر رێیه‌كا ن ژی تێكه‌لی بكارئینانا مادێن بێهوشكه‌ر بوی و تاوانه‌ك ژ تاوانێن ماددێن بێهوشكه‌ر كری، پێدڤی یه‌ پشتی گرتنێ‌ ب رێیێن دروست و زانستی هه‌موو بهێنه‌ چاره‌سه‌ركرن ژبه‌ركو سزادان ب گرتنێ‌ ب تنێ‌ به‌س نینه‌، ژبلی ڤێ‌ یه‌كێ‌ دڤێت سنور بهێنه‌ توندكرن و ئامیرێن سه‌رده‌م و پێكه‌شفتی ژی بۆ ئاشكراكرنا وان بهێنه‌ په‌یداكرن و بكارئینان).

هه‌ولێر، قائید میرۆ:

پڕۆژه‌ قانوونه‌كا دی بۆ داخوازكارێ گشتی هاتیه‌ به‌رهه‌ڤكرن و ئه‌ندامه‌كێ داخوازكارێ گشتی ژی ئاشكرا كر، قانوونا داخوازكارێ گشتی ل سالا 1979ێ هاتیه‌ ده‌ركرن، نه‌ك ل عیراقێ ل چو وه‌لاته‌كێ جیهانێ نه‌مایه‌ و دبێژیت: دڤێت داخوازكارێ گشتی ده‌ستهه‌لاتێن زێده‌تر هه‌بن.

دكتۆر محه‌مه‌د رێكانی، ئه‌ندامێ داخوازكارێ گشتی بۆ ئه‌ڤرۆ دیار كر، پڕۆژه‌یه‌ك بۆ قانوونا داخوازكارێ گشتی هاتیه‌ به‌رهه‌ڤكرن ژلایێ رێكخراوا ڤه‌كۆلین و میدیا ئه‌مریكی، به‌لێ پڕۆژه‌ بشێوه‌یه‌كی هاتیه‌ به‌رهه‌ڤكرن بۆچوونا ئه‌ندامێن داخوازكارێ گشتی ل هه‌ولێر و دهۆك و سلێمانیێ هاتیه‌ وه‌رگرتن و گوت: (پڕۆژه‌ یێ به‌رهه‌ڤه‌ و كۆنفڕانسه‌ك ل دور هاتیه‌ ئه‌نجامدان، به‌لێ پڕۆژه‌یه‌كێ فه‌رمی نینه‌، چونكی ژلایێ وه‌زاره‌تا داد و حكوومه‌تێ نه‌هاتیه‌ به‌رهه‌ڤكرن).

رێكانی د به‌رده‌وامیا ئاخفتنێن خوه‌دا دیار كر كو هه‌تا نوكه‌ ژلایێ سه‌رۆكایه‌تیا داخوازكارێ گشتی و وه‌زاره‌تا داد نه‌هاتیه‌ په‌سه‌ند كرن و گۆت: (ناڤه‌ڕۆك ل به‌ر  ده‌ستێ مه‌ هه‌یه‌ و ده‌ستهه‌لاته‌كا زۆر بۆ داخوازكارێ گشتی هاتیه‌ دیار كرن، كو تێدا بشێت هه‌م چاڤدێریا بڕیارێن دادوه‌ران بكه‌ت هه‌م ژی به‌رهنگاربوونا گه‌نده‌لیێ و پاراستنا سامانێ گشتی، ئانكو رۆله‌كێ سه‌ره‌كی دایه‌ داخوازكارێ گشتی بۆ ئه‌ڤان ئارمانجێن پێدڤیه‌ داخوازكارێ گشتی به‌ڕه‌ڤانیێ لێبكه‌ت و بپارێزیت مینا مافێن مرۆڤی و سامانێ گشتی و سیسته‌مێ دیموكراتیێ و ژینگه‌هێ).

د.محه‌مه‌د دا زانین ژی كو  وه‌زاره‌تا داد تێبینی ل سه‌ر هه‌نه‌ و دبێژن پێدڤیه‌ راستڤه‌كرنێن زۆر بۆ بهێنه‌ كرن، ل سالا 2008ێ  وه‌ره‌ هه‌تا نوكه‌ چه‌ندین جاران پڕۆژه‌ پێشنیار بۆ راستڤه‌كرنا قانوونا داخوازكارێ گشتی چوویه‌ په‌رله‌مانی لێ‌ سه‌ر نه‌گرتیه‌.

ئه‌ندامێ داخوازكارێ گشتی ئاماژه‌ بڤێ‌ چه‌نده‌ ژی كر كو بابه‌تێ راستڤه‌كرنا قانوونا داخوازكارێ گشتی ل گه‌ل پرسێن سیاسی هاتیه‌ تێكه‌لكرن و زێده‌تر فڕاكسیۆنێن دناڤا په‌رله‌مانی وه‌كی پرسه‌كا سیاسی سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل دكه‌ن و گۆت: (مخابن راستڤه‌كرنا قانوونا داخوازكارێ گشتی بوویه‌ قوربانی دناڤبه‌را ده‌ستهه‌لات و ئۆپۆزسیۆنێ، داخوازكارێ گشتی هه‌موو بزاڤه‌كێ دكه‌ت بۆ راستڤه‌كرنا قانوونێ، چونكی دێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ پێشڤه‌چوونا كارێ داخوازكارێ گشتی).

دكتوری زێده‌تر گۆت: (نوكه‌ داخوازكارێ گشتی ئاریشا مووچه‌ و هیچ تشته‌كی نینه‌ ( بتنێ مه‌ دڤێت ده‌ستهه‌لاتێن زێده‌تر هه‌بن هه‌تا زێده‌تر كار بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتی بكه‌ین، قانوونا داخوازكارێ گشتی سالا 2979ێ هاتیه‌ ده‌ر كرن، هه‌تا ل عێراقێ ژی نه‌مایه‌ و قانوونا سالا 2017ێ هاتیه‌ ده‌ركرن ل جیهانێ نه‌مایه‌ ئه‌ف سیسته‌مێ وه‌سا هه‌موو ڤه‌كۆلین دده‌ستێ ڤه‌كۆله‌رێ دادیه‌ نه‌ك دادوه‌ری دادوه‌ر ڤه‌كۆلینێ ناكه‌ت، ل هه‌موو وه‌لاتان ڤه‌كۆله‌ر ئه‌ركێ ڤه‌كۆلینێ جێبه‌جێ دكه‌ت و دووڤدا دهێته‌ هنارتن بۆ داخوازكارێ گشتی).

دكتۆر محه‌مه‌د رێكانی دیار كر كو ل پڕۆژه‌ قانوونا پێشنیار كری هاتیه‌ چه‌سپاندن هه‌ر بابه‌ته‌كێ گشتی هه‌بیت مه‌رجه‌ داخوازكارێ گشتی سكالایێ تۆمار بكه‌ت، به‌لێ قانوونا نوكه‌ كار دكه‌ت مه‌رج نینه‌ ل سه‌ر داخوازكارێ گشتی یان هه‌ر كه‌سه‌كی سكالایێ تۆمار بكه‌ت و گۆت: (ئانكو قانوونا پێشنیار كری هه‌موو كه‌سه‌كی ده‌ستهه‌لات هه‌یه‌ سكالایێ تۆمار بكه‌ت ل دور هه‌ر پرسه‌كێ، ل گوره‌ی قانوونا تاوانێن عێراقی ژی ئه‌ركێ هه‌ر كه‌سه‌كیه‌ ده‌مێ تاوانه‌ك دهێته‌ ئه‌نجامدان زانیاریان بده‌ته‌ لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار وه‌كی دادگه‌ه و پۆلیس و جهێن دیتر ژی).

د.محه‌مه‌د گۆتژ: (ژبلی ڤێ چه‌ندێ ژی رۆلێ داخوازكارێ گشتی ئه‌وه‌ چاڤدێریێ بكه‌ت، یان هه‌ر كه‌سه‌كی سكالا تۆمار كر و زانیاری گه‌هاندنه‌ داخوازكارێ گشتی ئه‌ڤه‌ دێ داخوازكارێ گشتی گه‌هینیته‌ جهێن په‌یوه‌ندیدار، به‌لێ مخابن ئه‌و ده‌ستهه‌لاتێن ل وه‌لاتێن جیهانێ بۆ داخوازكارێ گشتی هه‌ین ل هه‌رێما كوردستانێ نینن، ئه‌ڤه‌ ژی بۆیه‌ ئه‌گه‌ر زۆر جارا گازنده‌ هه‌بن و وه‌لاتی بێژن داخوازكارێ گشتی رۆل نینه‌).