دوهی شەمبیێ 16/3/2024، سەرۆك مەسعود بارزانی ل سالڤەگەرا 36 یا كیمیا بارانكرنا هەلەبجە پەیامەك د تۆرا جڤاكییا ئێكس دا بەلاڤكر.
سەرۆك بارزانی د پەیاما خوە دا راگەهاند» تاوانا كیمیا بارانكرنا هەلەبجە بەلگەیا ستەمكاری و عەقلیەتا نەمرۆڤانەیا نەیارێن گەلێ كوردستانێیە».
سەرۆك بارزانی گۆت ژی» پشتی دەربازبوونا 36 سالان ل سەر كارەساتا هەلەبجە جهێ شەرمزاریێیە هێشتا د ناڤ دەولەتا ئیراقێدا حەزا نەهێلان و ماندەلكرنا مافێن گەلێ كوردستانێ دهێتە دیتن».

د سالڤەگەرا 36 یا كیمیا بارانككرنا هەلەبجە دا، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ راگەهاند: هەكە دادپەروەرییەك هەبا، تنێ جینۆسایدا هەلەبجە بەس بوو بۆ ئەوێ چەندێ مافێن رەوایێن گەلێ كوردستانێ، بهێنە نیاسین.
دوهی شەمبیێ 16/3/2024، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كورستانێ د پەیامەكێدا ب هەلكەفتا سالڤەگەرا 36 یا كیمیا بارانكرنا هەلەبجە راگەهاند» ئەركێ مە هەموویانە ب ئێكڕێزیێ و تەبایێ دەستكەفتان بپارێزین.. دەستكەف بەرهەمێ خوینا شەهیدان و قوربانیدانا گەلێ كوردستانێ نە، قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ بەرهەمێ قوربانیدانا هەموو پێكهاتەیانە».
سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ گوت ژی» پێدڤییە كار بهێتە كرن بۆ ئەوێ چەندێ رێك نەهێتە دان تاوان و كۆمكۆژی دوبارە ببن.. پێدڤییە حوكمەتا ئیراقێ هەموو ئەرك و بەرپرسیارەتیێن خوە بجهبینیت و دوپات دكەین كو پێدڤییە هەلەبجە و قوربانیێن جینۆسایدێ و ئەنفالێ بهێنە قەرەبووكرن».

سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، مەسرور بارزانی د پەیامەكێدا ب هەلكەفتا سالڤەگەرا 36 یا كیمیا بارانكرنا راگەهاند: كۆمكۆیا هەلەبجە، برینەكا چو جاران ناهێتە سارێژكرن و شەهیدێن مە هەردەم ل بیرا مەنە و د دەرون و ویژدانا گەلێ كوردستانێ و مرۆڤایەتیێدا دا ب زیندی دێ مینن».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ گوت ژی» ئەو عەقلیەتا ل پشت هەوێن نەهێلان و قڕكرنا گەلێ كوردستانێ بووی، نوكە ژی هەر یا مای و پێدڤییە ئەم هەموو دژی ب راوەستین و نابیت رێك ب هندەك كەسان بهێتە دان كو ئارمانجا ئەوان یاریكرنە ب قوربانیێن خەلكێ كوردستانێ و رێكێ خوەش دكەن بۆ خوە ب دەستڤەدانێ و لاوازكرنا قەوارەیێ دستووریێ هەرێما كوردستانێ».

جڤاتا وەزیرێن هەرێما كوردستانێ ل دوماهی كۆمبوونا خوە دا راگەهاند، پڕۆژەیێ (هەژمارا من) پڕۆژەیەكێ پێشكەفتیێ بانكی و پەسەندكریێ بانكا ناڤەندییا ئیراقێیە و پێدڤییە مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ ب رێكا وەزارەتا دارایی و ئابۆری هەژمارێن بانكی ژ (هەژمارا من) مووچەی وەربگرن.
جڤاتا وەزیرێن هەرێما كوردستانێ ب سەرۆكایەتییا مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ كۆمبوونا خوە یا ئاسایی یا حەفتییانە ل دۆر چەند تەوەرەكا كر كو ئێك ژ وان بابەتێ مووچەیێن مووچەخۆران بوو.
ئاوات شێخ جەناب، وەزیرێ دارایی و ئابۆری د كۆمبوونێدا پێنگاڤ و پێرابوونێن ئەڤێ دوماهیێ یێن وەزارەتا دارایی و ئابۆری و وەزارەت و ئالیێن پەیوەندیدارێن حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سەبارەت مووچەیێ مووچەخۆران ل بەر رۆناهیێ دوماهی پێشهات و گوهۆڕینان بەرچاڤكر.
حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د بەیاننامەیەكێدا ناڤەرۆكا كۆمبوونێ بەرچاڤكر و راگەهاند» وەزیرێ دارایی و ئابۆری د كۆمبوونێدا ئاماژە ب ئەوێ چەندێ كر كو وەزارەتا وی داخواز پارەداركرنا هەموو مووچەیێ مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ ژ ئالیێ وەزارەتا داراییا فیدرال كربوو بێی جوداهی بۆ مەها شوباتا 2024 ب گۆژمێ 949 ملیار و 813 ملیۆن و 146 هزار دیناران.
بەلێ وەزارەتا داراییا حوكمەتا فیدرال ل دووڤ وەزیرێ دارایی و ئابۆری ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ» تنێ گۆژمێ 569 ملیار و 219 ملیۆن دینار تەمویلكربوو، كو دبیتە رێژەیا تنێ 59% ژ سەرجەمێ گشتیێ مووچەیێن هەرێمێ، ئەڤە ژی وەدكەت، كورتئینان ل پێدانا مووچەیێن هەرێمێ بۆ مەها شوباتێ دروست ببیت».
وەزیرێ دارایی و ئابۆری د كۆمبوونێدا هەروەسا رۆهنكر» هەرێما كوردستانێ د چارچۆڤەیێ پڕۆژەیێ (هەژمارا من) ژمێژە دەست ب پڕۆسەیا (توتین) ێ ل بن سەرپەرشتییا بانكا ناڤەندییا ئیراقێ كریە».
جڤاتا وەزیرێن هەرێمێ دوپاتكر» نابیت هیچ ئەڤ پێرابوونێن وەزارەتا داراییا حوكمەتا فیدرال، ببنە ئەگەرێ بێ بەهركرنا مووچەخۆرێن هەرێمێ ژ مووچەیێن وان كو شایستەیێن دارایی یێن ئوانن و دڤێت هەڤشێوەیێ موچەخۆرێن دەڤەرێن دی یێن ئیراقێ رەفتار دگەلدا بهێتە كرن، لەوما دوپات دكەین كو پێدڤییە مووچەیێن هەموو مووچەخۆرێن هەرێمێ بهێنە مەزاختن و نابیت مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ بهێنە بێ بەهركرن ژ ماف و شایستەیێن خوە یێن دارایی، چونكە ئەڤە مافێ دستووری و قانوونیێ مووچەخۆرێن هەرێمێیە و نابیت تێكهەلی ناكۆكیێن د ناڤبەرا هەردو حوكمەتان دا بهێتە كرن و ئاستەنگ ل پێشبەرییا مەزاختنا مەزاختنێ بهێنە دروستكرن».
جڤاتا وەزیرێن هەرێمێ دوپاتی ل ئەوێ چەندێ كر كو هیچ رێگرییەك نینە بۆ پشتبەستنێ ب پڕۆژەیێ (هەژمارا من) كو وەكو باس دكەت» پڕۆژەیەكێ گرنگ و پێشكەفتیێ بانكییە و هەڤشێوەیێ پڕۆسەیا (تەوتین) یە و تێچوویێ وی ژی كێمترە، خزمەتگوزاریێن وی ژی زێدەتر و باشترن، دبن سەرپەرشتی و رێپێدانا بانكا ناڤەندییا ئیراقێ هاتییە كرن و دڤێت مووچەخۆرێن هەرێمێ ب رێكا وەزارەتا دارایی و ئابۆرییا هەرێما كوردستانێ و (هەژمارا من) مووچەیێن خوە وەرگرن و مفادار بن ژ گەلەك خزمەتگوزاریێن بانكی و پێدانا پارەی و هەتاكو وەرگرتنا ئاسانكاریێن قەرزان، پڕۆسە ژی یا بەردەوامە و بڕیارە هەتا دوماهییا ئەڤسالە، هەموو مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ، هەژمارا بانكی بۆ بهێتە ڤەكرن، ئەو بانكێن ل (هەژمارا من) ژی د پشكدارن، د مۆلەتداینە ژ ئالیێ بانكا ناڤەندییا ئیراقێ ڤە و پشكەكن ژ پڕۆسەیا (تەوتین) كو ل دەڤەرێن دی یێن ئیراقێ بۆ هاتییە كرن».
جڤاتا وەزیرێن هەرێمێ دوپاتكر كا چاوان مووچەخۆرێن ئیراقێ د ئازادن ل هەلبژارتن و دەستنیشانكرنا بانكێن هەژمارێن خوە لێ ڤەدكەن، ب هەمان شێوە، پێدڤییە مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ ژی د ئازاد بن كو د چارچۆڤەیێ (هەژمارا من) دا ل چ بانكەكێ هەژمارێن خوە ڤەكەن، كو نوكە پێنج بانك د پشكدارن د پڕۆژەیدا و د دەمەكێ نێزیكدا ژی، چەندین بانكێن دی ژی دێ بنە پشكەك ژ پرۆژەی.

سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیرێن هەرێما كوردستانێ هووردەكاریێن پارەیێ فیعلی ئەوێ بۆ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژ ئالیێ حوكمەتا فیدرالی ڤە بۆ سالا 2023 هاتییە هنارتن بەلاڤ دكەت، كو سەرجەمێ گشتیێ بەهرا هەرێما كوردستانێ زێدەتر ژ 16 ترلیۆن و 497 ملیار دینارن بەلێ بەغدا 998 ملیار دینار وەكو پشك و سێ ترلیۆن و 700 ملیار دینار ژی وەكو قەر هنارتینە.
سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیرێن هەرێمێ هووردەكاریێن پارەیێ فیعلی ئەوا بۆ حوكمەتا هەرێمێ ژ ئالیێ حوكمەتا فیدرالی ڤە بۆ سالا 2023 بەلاڤكر كو ب ئەڤی شێوەیێ ل خواری هاتییە رۆهنكرن:
پارەداركرنا هەرێمێ وەكو شایستەیێ خوە ژ بودجەی و ئەو قەرێن ل 2023 ب هەرێما كوردستانێ هاتییە دان ژ ئالیێ حوكمەتا فیدرالی ڤە .
سەرۆجەمێ گشتیێ بەهرا هەرێما كوردستانێ ژ بودجەیا فیدرالییا ئیراقی بۆ سالا 2023 كو پێشبینی داهتە كرن وەكو پارەیێ مەهانە د دەمێ ئەوێ سالێ ب حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بهێتە دان پێكدهێن ژ 16 ترلیۆن و 497 ملیار دینار ( 12 ملیار و 500 ملیۆن دۆلار).
ئەو گۆژمەیێن پارەی كو حوكمەتا فیدرالی ب گۆڕەی بەهرا خوە ژ بودجەیا گشتییا فیدرالی دایە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، ل مەها ئێك یا سالا 2023 گۆژمەیێ 400 ملیار دیناران و ل مەها تیرمەها 2023 گۆژمەیێ 598 ملیار دینار بوو، كو سەرجەمێ گشتی دبیتە 998 ملیار دینار (756 ملیۆن دۆلار).
ئەو گۆژمەیێن پارەی یێن وەكو قەر ژ ئالیێ حوكمەتا فیدرالی ڤە ب حوكمەتا هەرێما كوردستانێ هاتینە دان، د دەمێ سالا 2023 دا كو ب پێنج بەهران هاتییە هنارن پێكدهات ژ سێ ترلیۆن و 700 ملیار دینار (دو ملیار و 800 ملیۆن دۆلار).
داهاتێن فیدرالی ل هەرێما كوردستانێ ل 2023
داهاتێن پەترۆلی یێن حوكمەتا هەرێما كوردستانێ كو دڤێت بهێنە ڤەگوهاستن بۆ گەنجینەیا وەزارەتا داراییا فیدرالی ل ئیراقێ، داهاتێ سافی بدەستهاتن هەتا ئەوی دەمێ هنارتن هاتییە راوەستییان ل 25 ئادارا 2023، ئانكو پشتی پێدانا تێچوویێ بەرهەمئینان و ڤەگوهاستن و شایستەیێن كۆمپانیێن پەترۆلی، كو ئەڤ هەژمار و داتا ژ ئالیێ كۆمپانییا نێڤدەولەتییا هووربینیی (دیلۆت) هووربینی ل سەر هاتییە كرن، ب گۆڕەی راپۆرتا پەسەندكری یا دیلۆت: پێكدهێت ژ ئێك ترلیۆن و 693 ملیار دینار (ئێك ملیار و 282 ملیۆن دۆلار).
داهاتێ دەرگەهێن سنۆری
رێژەیا 50% ژ داهاتێن هەرێما كوردستانێ، دڤێت بۆ گەنجینەیا فیدرالی بهێنە ڤەگوهاستن، ب پشتبەستن ب بڕگەیێن مادەیێ 21 (دو) ژ قانوونا بودجەیا گشتییا فیدرالی هەژمار 13 بۆ سالا 2023 هەروەسا مادەیێ 29 ژ قانوونا بڕێڤەبرنا داراییا فیدرالی هەژمار 6 بۆ سالا 2019، كو پێكدهێت ژ 728 ملیار دیناران (551 ملیۆن و 515 هزار و 151 دۆلار).
سەرجەمێ گشتی
سەرجەمێ ئەوان گۆژمەیێن پارەیان كو د دەمێ سالا 2023 دا بۆ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب رێكا مەزاختنا پشكەك ژ شایستەیێن حوكمەتا هەرێمێ ب گۆڕەی قانوونا بودجەیا فیدرالی، قەر، بەهرا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژ داهاتێن فیدرالی یێن نە پەترۆلی و داهاتێ پەترۆلا حوكمەتا هەرێمێ تاكو ژڤانێ راگرتنا هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ل 25 ئادارا 2023 پشتی دانا تێچوویێ بەرهەمئینانێ و ڤەگوهاستنێ، پێكدهات ژ حەفت ترلیۆن و 119 ملیار دینار (پێنج ملیار و 393 ملیۆن و 181 هزار و 818 دۆلار).
تێكرایێ گۆژمەیێ مای ژ بەهرا هەرێما كوردستانیچ بۆ سالا 2023 كو ل ستوویێ حوكمەتا فیدرالییە و هەتا نوكە بۆ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ نەهاتییە هنارتن پێكدهێت ژ 9 ترلیۆن و 378 ملیار دینار (حەفت ملیار و 104 ملیۆن و 545 هزار و 454 دۆلار).
تێبین و رۆهنكرن
د بەیاننامەیا سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیرێن دا هاتییە كو بهایێ هەژماركری بۆ دیناری ل بەرامبەر دۆلاری پێكدهێت ژ 1،320 .
سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیران رۆهنكرییە، سەبارەت شایستەیان ل بەهرا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل تەرخانكرنا مەزاختیێن حاكیمە، ئەو مەزاختی ب پارەیێ نەختینە بۆ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ناهێتە دابینكرن، بەلكو ب شێوەیێ كەلوپەل دهێنە هەژمارتن، هەرچەندە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ هەموو شایست وەرنەگرتینە ژ بەهرا ئاهێن خوارنێ و بابەتێ دەرمانان كو داتا و پێزانین ل وەزارەتێن بازرگانی و پیشەسازی و ساخلەمیێ ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د بەردەستن.
هەروەسا دوپاتی ل سەر ئەوێ چەندێ ژی هاتە كرن، هەتاكو نوكە هیچ گۆژمەیەكێ پارەی یێ شایستە ژ مەزاختیێن حاكیمە ب تەرخانكرنا مووچەیێن پێشمەرگەی ژی ب حوكمەتا هەرێما كوردستانێ نەهاتییە دان.
د خالەكا دی یا رۆهنكرنێدا، سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیران سەرنج بۆ ئەوێ چەندێ راكێشایە: وەزارەتا سامانێن سروشتی ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل 25 خزیرانا 2023 هەتاكو 30 چریا دویێ 2023 رێژەیا 12 ملیۆن بەرمیلێن پەترۆلێ رادەستی وەزارەتا پەترۆلێ ل حوكمەتا فیدرالی كرییە بێی ئەوێ چەندێ هیچ پارەیەك ژ ئالیێ وەزارەتا فیدرالی ڤە بۆ تێچوویێ بەرهەمئینان و ڤەگوهاستنا ئەوێ رێژەیێن رادەستكری بهێتە دان و نەدانا شایستەیێن كۆمپانیێن پەترۆلی یێن بەرهەمهێنەر كو ل هەرێما كوردستانێ كاردكەن.
سەرۆكایەتییا جڤاتا وەزیران باس ل ئەوێ چەندێ ژی كر: داهات و مەزاختیێن پەترۆلی و نە پەترۆلی بۆ شەش مەهێن ئێكێ یێن سالا 2023 ژ ئالیێ دیوانا چاڤدێرییا فیدرالی ب هەماهەنگی ل گەل دیوانا چاڤدێرییا دارایی ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ هووربینی بۆ هاتە كرن، و هەماهەنگی د نوكە دا یا بەردەوامە ژ ئالیێ تیما هەڤپشك یا دیوانا چاڤدێرییا دارایی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بۆ تمامكرنا هووربینییا شەش مەهێن دویێ ژ سالا 2023 و راپۆرتەك هاتە پێشكێشكرن. ئەنجامێ دوماهیێ یێ هووربینیێ بۆ هەموو سالا 2023 بۆ حوكمەتا فیدرالی دێ هێتە راپۆرتكرن.
هەموو تەرازییا پێداچوونا مەها نەه یا سالا 2023 بۆ هەموو یەكەیێن دناڤ وەزارەت و فەرمانگەهێن نە گرێدای ب وەزارەتان ڤە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ئاراستەی فەرمانگەها ژمێریاری ل وەزارەتا داراییا فیدرالی هاتییە كرن.
راوەستاندنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ل 25 ئادارا 2023 زیانەكا مەزن ب گەنجینەیا فیدرالی گەهاندییە و هەروەسا زیانێن مەزن ب كۆمپانیێن پەترۆلی ژی ئەوێن ل هەرێما كوردستانێ كاردكەن گەهاندینە. زیانێن راوەستاندنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب زێدەتر ژ 10 ملیار دۆلاران دهێنە خەملاندن.

ئەندامەکێ بەرێ یێ پەرلەمانێ تورکیا دیار دکەت، تورکیا بەر ب گوهۆڕینێن بنگەهین ڤە دچیت، تورکیا خوە بۆ ئۆپەراسیۆنێن نوو ل رۆژئاڤا و هەرێما کوردستانێ بەرهەڤ دکەت، دڤێت کورد ژی خوە بۆ قۆناغەکا نوو یا سیاسی و هەر گوهۆڕینەکێ ل تورکیا بەرهەڤ بکەن.

ئالتان تان ئەندامێ بەرێ یێ پەرلەمانێ تورکیا و سیاسەتمەدارێ کورد دیار کر، ل تورکیا رەوش وەکو هەی بەردەوام نابیت، دەستهەلاتا نها ژی دزانیت تورکیا د رەوشەکا گەلەک خراب دایە، رۆژ ب رۆژێ پتر رەوشا ئابووری خراب دبیت، خەلک ژ رەوشا نها رازی نینن، ل ئالیێ دی تورکیا خوە بۆ دو ئۆپەراسیۆنێن مەزن ل دژی کوردان ل هەرێما کوردستانێ و رۆژئاڤایێ کوردستانێ بەرهەڤ دکەت، دیارە ئاکپارتیێ دڤێت دیسان وەکو سالێن بۆری ب رێیا دەستپێکرنا ئۆپەراسیۆنێن نوو گەلەک ئاریشێن دی ڤەشێریت و گۆت: (لێ نها رەوش گەلەک جودایە، گەلەک پرسێن گرنگ ل تورکیا هەنە ئێدی ب شەری ناهێنە چارەسەرکرن، چارەسەریا وان پرسان ژی گەلەک یا گرنگە، بەری هەر تشتەکێ پرسا کوردی ب شەری ناهێتە چارەسەرکرن، بەری نها بەرپرسێن تورکیا بخوە ژی گەلەک جاران دیار کرینە دڤێت پرسا کوردی دوور ژ شەڕی و ب رێیێن سیاسی بهێتە چارەسەرکرن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ب ئۆپەراسیۆنێن نوو وان دڤێت جارەکا دی خەلکی بخاپینن).
ناڤهاتی ئەو یەک ژی دیار کر، بەری نها ئەردۆغانی بخوە گۆتبوو دێ پرسا کوردی چارەسەر کەت، پاشی گۆت ل تورکیا چو پرسەک ب ناڤێ پرسا کوردی نینە، لێ نها رەوشەکا نوو هاتیە پێش، هەر کەس باش دزانیت هەتا پرسا کوردی ل تورکیا نەهێتە چارەسەرکرن قەیرانا ئابووری ژی چارەسەر نابیت و دێ رەوش خرابتر لێ هێت، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی دڤێت ئێدی ب جدی کار بۆ چارەسەرکرنا پرسا کوردی بهێتە کرن و گۆت: (بەرپرسێن پارتا کۆماری و هندەک ژ بەرپرسێن ئاکپارتیێ ژی دبێژن پشتی هەلبژارتنان دێ دەست ب قۆناغەکا نوو یا چارەسەرکرنا پرسا کوردی ل تورکیا هێتە کرن، جڤاکێ تورکیا ب گشتی دخوازن ئێدی پرسا کوردی بهێتە چارەسەرکرن، چونکی ب شەڕی و توندوتیژیێ نە پرسا کوردی دهێتە چارەسەرکرن و نە ژی تورکیا دشێت خوە ژ قەیرانا ئابووری قورتال بکەت).
ئالتان تان د دووماهیا ئاخڤتنا خوە دا ئەو یەک ژی دیار کر، سیاسەتا نها یا کوردی ل تورکیا بخوە ژی د قەیرانەکا مەزن دایە، پێدڤیا کوردان ب هێزەکا نوو یا سیاسی هەیە، هێزەک کو بشێت ببیتە ژێدەریێ چارەسەریێ، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئەز دبێژم دڤێت کورد ژی خوە بۆ قۆناغەکا نوو یا سیاسی ل تورکیا بەرهەڤ بکەن، چونکی هەر گوهۆڕینەک روو بدەت دێ کاریگەریا خوە ل کوردان کەت و دڤێت کورد ژی بەرهەڤ بن.