دوهی ئێكشەمبی 25/2/2024 مەحمود عەباس، سەرۆكێ دەستهەلاتا فلستینێ د پەیوەندییەكا تەلەفۆنی دا ژ بەر وەغەركرنا زەكیا مستەفا بارزانی، سەرەخوەشی ل سەرۆك بارزانی كر.
هەژمارەكا مەزن یا سەركردەیێن ئالیێن سیاسی ل هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ د بەهییا خووشكا سەرۆك مەسعود بارزانی دا ل پیرمام پشكداربوون ژ ئەوان ژی موحسن مەندەلاوی، سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ب وەكالەت و بافل تالەبانی، سەرۆكێ ئێكەتی نیشتمانی كوردستانی و محەمەد حەلبۆسێ، سەرۆكێ حزبا تەقەدوم و ئوسامە نوجێفی، سەرۆكێ بەرەیێ رزگاری و گەشەپێدانێ و عەمار حەكیم، سەرۆكێ رەوتێ حیكمە كو هەموویان هەڤخەمییا خۆ گەهاندە سەرۆك بارزانی. هەر ژ بەر وەغەركرنا خووشكا سەرۆك بارزانی، هێز و ئالیێن سیاسی ل سەر ئاستێ ناڤخوەیی و دەرڤە هەڤخەمییا خوە بۆ سەرۆك بارزانی راگەهاند.
هەروەسا چەندین برۆسكێن بەهیداریێ ژی گەهشتینە سەرۆك بارزانی ب ئەوێ هەلكەفتێ ژ وان برۆسكێن بەهیداریێ ژ هەر ئێك ژ فوئاد مەعسووم، سەرۆك كۆمارا ئیراقێ یێ بەرێ و قوباد تالەبانی، جێگرێ سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و تەیف سامی، وەزیرا داراییا ئیراقێ و ئەلینا رۆمانووسكی، بالیۆزا ئەمریكا ل ئیراقێ و قۆنسلخانەیا گشتییا بریتانیا ل هەولێرێ و مەزلوم عەبدی، فەرماندەیێ هێزێن سووریا دیموكرات (هەسەدە) و مار ئاوایێ سیێ پاتریاركێ كەنیسەیا رۆژهەلاتییا ئاشووری ل ئیراقێ و جیهانی و بنەمالەیا سمكۆیێ شكاك.

بڕیارە د ئەڤێ حەفتیێ دا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ پشتی دانوستاندنێ ل گەل ئالیێن سیاسی ل هەرێما كوردستانێ ژڤانێ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ دیار بكەت و پارتی دیموكراتی كوردستان ژی بۆ ئەوان هەلبژارتنان یا بەرهەڤە.
عەبدولسەلام بەرواری، پشكداربوویێ كۆمبوونا بۆری یا سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ و كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانی دا گۆت» كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ بەری حەفتییەكێ هاتبوونە هەرێما كوردستانێ و ل سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ كۆمبوونەك هاتە ئەنجامدان و ئەوان خشتەیەك پێشكێشكر هەكە هات و دادگەها فیدرالی بڕیارا خوە دا ل ل دۆر قانوونا هەلبژارتنان ل هەرێما كوردستانێ، ئەو وەكو كۆمسیۆن دێ دەست ب كارێ خوە كەن و دشێن د ناڤبەرا 5 هەتا 10 مەها خزیرانا 2024 هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ئەنجام بدەن و ئەوان پێدڤی ب نێزیكی مەهەكێ هەیە بۆ ئەوێ چەندێ بشێن هەتاكو ئەنجامان رابگەهینن، لەوما پێدڤییە بەری تمامبوونا ژڤانێ قانوونیێ كۆمسیۆنێ هەلبژارتنان بهێنە كرن».
عەبدولسەلام بەرواری گۆت ژی» ئەوان بەرهەڤی نیشادابوو 40 رۆژ بەری ب دووماهی هاتنا دەمێ كۆمسیۆنێ یێ قانوونی هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ئەنجام بدەن و ئەم دشێین ژڤانەكێ نێزیكتر دیار بكەین، لەوما هیچ كێشەیەك نابیت بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان و سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ ب فەرمی د ئەڤێ حەفتیێ دا دێ ژڤانێ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ دیار كەت و نوكە سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ یێ دانوستاندن و راوێژێ ل گەل ئالیێن سیاسی دكەت و هیچ ئالییەك نەشێت ببیتە رێگر و ئەوێ بەهانەیان ژی بگریت ئەو كارەكێ دی یە، ئەگەر نە ب گۆڕەی خشتەیێ ئەوان دشیاندایە ل دەستپێكا مەها خزیرانا 2024 هەلبژارتن بهێنە ئەنجامدان».
ئاماژەكر ژی» وەزارەتا پەروەردەیێ دیاركرییە كو ئەزموونێن وان ل دووماهییا مەها گۆلانێ ب دووماهی دهێن و ئەو دشێن د هاریكار بن و نابنە كێشە بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان».
سەبارەت هەلوەستێ پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان، عەبدولسەلام بەرواری دبێژیت» پارتی هیچ گرفتەك بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان نینە و ل سالا 2022 پارتی یا بەرهەڤ بوو و ئەوێن گازندە ژی دكرن پارتی هەر باس ل ئەوێ چەندێ دكر گرنگە هەلبژارتن بهێنە كرن، چونكە پارتی هەموو تشتان دكەتە قوربانی بۆ ئەوێ چەندێ هەلبژارتن بهێنە ئەنجامدان، لەوما پارتی تاكە حزبە ل هەرێما كوردستانێ كو كێشەیا ناڤخوەیی نینە و ئاستەنگ نینن كو هەلبژارتن بهێنە كرن و بەرۆڤاژی هەموو حزب د بەرهەڤن بۆ هەلبژارتنان».

هەولێر، قائید میرۆ

بسپۆرەكێ قانوونی دبێژیت، بڕیارێن دادگەها فیدڕالی ب سیاسی هاتینەكرن و ل هەموو وەلاتەكێ فیدڕالی دادگەها بلند هەیە بۆ شرۆڤەكرنا مادەیێن دستووری و ئاریشەیێن دناڤبەرا حوكمەتا فیدڕال و هەرێمان، بەلێ دادگەها فیدڕالی ل ئیراقێ ب ئاشكرا یا دژایەتیا كوردان و هەرێما كوردستانێ دكەت ئەز دشێم بێژم جهێ حەشدا شەعبی و لەشكرێ دیجلە ڤەگرتیە بۆ دژایەتیا هەرێما كوردستانێ.
جەواد مستەفا ستۆپەیی، بسپۆرێ قانوونی بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گۆت « ل هەر ولاتەكی فیدرالی دادگەهەكا بلند هەیە بۆ شرۆڤەكرنا مادەیێن دستووری و قانوونی هەروەسا بۆ ئێكلایی كرنا ئاریشەیێن قانوونێن حوكمەتا فیدرالی و هەرێمان. هەر وەلاتەك ل دووڤ دستوورێ فیدرالی ناڤەكی د دانیتە سەر وەكو (دادگەها دستووری یان دادگەها فیدرالی، یان دادگەها بلند)، ئەركێ ڤێ دادگەهێ ئێكلاكرن، یان چارەسەركرنا ئەوان ئاریشەیانە كو د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرال و هەرێمان دا یان د ناڤبەرا هەرێم و هەرێمەكا دی دا رووددەن، هەروەسا ئەركێ وێ شرۆڤەكرنا مادەیێن دستوورییە ئەو مادەیێن نەرۆهنی تێدایە یان، ئەو مادەیێن زێدەتر ژ رامانەكێ ددەن. هەر ژ بەر ڤی ئەگەرێ پترییا وەلاتان دبێژنی دادگەها دستووری یا بلند ی یان یا فیدرال».
پێكهاتەیا دادگەها فیدرالییا ئیراقی ژ 9 ئەندامان و سێ ئەندامێن یەدەگ پێك دهێت، كو دو ژ ئەوان ئەندامان كوردن و بەرگریێ ژ مافێن هەرێمێ دكەن. بەلێ ئەڤ هەردو ئەندامێن كورد ژ ئالیێ جڤاتا دادوەرییا فیدرال ڤە دهێنە هەلبژارتن، نەكو ژئالیێ جڤاتا دادوەریا هەرێمێ ڤە. بڕیاردان ل ڤێ دادگەهێ ب رازیبوونا دو ل سەر سێی ئەندامایە، ئانكوب رازیبوونا شەش ئەندامایە. هەكە ئێك ژ ئەندامێن كورد بەرهەڤ نەبیت ب یەدەگێن ئەرەب دهێتە پركرن. بڕیارێن ئەڤێ دادگەهێ دووماهی و ئێكلاكەرن، ئانكو كەس نەشێت تانەیان ل بڕیارێن ئەوێ دادگەهێ بدەت».
ئەڤی بسپۆرێ قانوونی گۆت ژی» ژ بەر كو ل ئادارا 2021قانوونا ئەڤێ دادگەهێ ب نەدادپەروەرانە و ئێكلایەنە هاتییە دانان، هیچ گەرەنتییەك بۆ مافێن هەردو پێكهاتەیێن كورد و سوننەیان د ئەڤێ قانوونێ دا نینە، چونكی پترییا ئەندامێن جڤاتا نوونەران ژ پێكهاتەیا شیعی بوون، ئەو شیان قانوونا ئەڤێ دادگەهێ ل دووڤ حەز و ئارەزوویێن خوە دارێژن و هیچ گەرەنتییەك بۆ پاراستنا
مافێن هەرێمێ د ئەڤێ قانوونێ دا نینە. هەر ژ بەر ئەڤێ ئەگەرێ پێكهاتەیا شیعی یا بالا دەستە د ئەڤێ دادگەهێدا و ئەو شیان د بەرژەوەندییا خوەدا بكاربینن بۆ دژایەتی و كێمكرنا دەستهەلاتێن هەرێمێ ب رێكێن نەدستووری و نەشەرعی كو هەموو خەون وهیڤیێن ئەوان گوهۆڕینا سیستەمێ فیدرالییە بۆ سیستەمەكێ تاكرەوی دیكتاتۆری
ناڤەندی. چونكی ل هەر وەلاتەكێ فیدرالی و پێشكەفتیدا ئەركێ ئەڤێ دادگەهێ چارەسەركرنا ئاریشەیایە، بەلێ هەموو بزاڤێن دادگەها فیدرالییا ئیراقی خولقاندنا ئاریشەیایە، ب تایبەتی ل دژی هەرێما كوردستانێ و بێ ناڤەرۆككرنا قەوارەیێ هەرێمێیە، د هەمان دەمدا سوننەژی بێ بەهر نەبوونە ژ ڤێ ستەمێ وەكو لادانا حەلبۆسی
سەرۆكایەتییا جڤاتا نوونەران، چونكی ئەڤ دادگەهە هندەك بڕیاران ددەت كو د بسپۆرییا وێدا نینن بەلكو پسپۆرییا دادگەهێن ناڤخوەییە، ئەڤ دادگەهە گەلەك جاران دەست بۆ دارێشتنا هندەك زاراڤە و قانوونان دبەت كو بسپۆرییا جڤاتا نوونەرایە نەكو بسپۆریا ئەڤێ دادگەهێیە، ژ بەر كو بڕیارێن ئەڤێ دادگەهێ دووماهی و ئێكلا كەرن ئەو بكەیفا خوە و ل دووڤ بەرژەوەندیێن سیاسی یێن پێكهاتەیا شیعی هندەك بڕیارێن سیاسی ددەت كو ئەركێ ئەڤێ دادگەهێ دانا بڕیارێت قانوونییە نەكو سیاسی».
جەواد مستەفا ستۆپەیی ئاماژەكر» حوكمەتا ئیراقێ ب گەلەك رێكێن لەشكری و دۆرپێچا ئابۆری و بڕینا بودجێ و راگرتنا مووچەیێن فەرمانبەرێن هەرێمێ دوژمنایەتیێ دگەل مە دكەت، نوكە ژی بزاڤێ دكەت ب رێكا دادگەها فیدرالی ژەهرا خوە ل دژی هەرێمێ برێژیت. د هەمان دەمدا هەبوونا دو ئەندامێن كورد د ڤێ دادگەهێدا شەرعیەتێ د دەتە بڕیارێن وێ، چونكی كورد پێكهاتەیەكا سەرەكییا ئیراقێیە، بەلێ هەكە ئەم وەكو كارڤەدانەك ئەڤان هەردو ئەندامان ژ ئەڤێ دادگەهێ ڤەكێشین، ژ بەر كو ئەو چو حیسابا بۆ مافێن هەرێما كوردستانێ ناكەن ژبلی دژایەتیكرنێ، د ئەوی دەمیدا هیڤییا ئەوان دێ هێتە بجه، چونكی ئەوان هیچ باوەری ب سیستەمێ فیدرالی نینە و ئەو حەز دكەن ببیتە سیستەمێ ناڤەندی و هەموو دەستهەلاتێن سەرەكی یێن وەلاتی بكەڤنە بن دەستێ حوكمەتا ناڤەندی، داكو دیكتاتۆریەتا خوە ب دروستی ل سەر بكەن.

دوهی ئێكشەمبی 25/2/2024، جومانە غەلای پەیڤدارا كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ راگەهاند، پڕۆسەیا تۆماركرن و نووكرنا تۆمارا بایۆمەتری بۆ پشكداریكرنێ د هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ دا هەتا دووماهییا ئەڤێ مەهێ دی یا بەردەوام بیت.
جومانە غەلای گۆت ژی» كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ ل دەستپێكا ئەڤسالە دەست ب بەلاڤكرنا كارتێن دەنگدانێ كرییە، هەتا 22/2/2024 دو هزار و 347 كارتێن بایۆمەتری ب دەنگدەران هاتینە دان و پڕۆسەیا بەلاڤكرنا كارتێن بایۆمەتری دێ بەردەوام بیت».
سەبارەت پڕۆسەیا نووكرن و تۆماركرنا كارتا بایۆمەتری، پەیڤدارێ كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ ئاماژە ب ئەوێ چەندێ دا، ل دەستپێكا مەها شوباتێ دەستپێكریە و تاكو دووماهییا ئەڤێ مەهێ دێ یا بەردەوام بیت.
جومانە غەلای ئەوژی بەرچاڤكر» هەتاكو 21 ئەڤێ مەهێ 58 هزار و 200 دەنگدەر هاتینە تۆماركرن، ب گۆڕەی دووماهی ئامارێن بەردەست دەنگدەرێن تۆماركری دو ملیۆن و 300 هزار و 42 دەنگدەرن، ژ سەرجەمێ سێ ملیۆن و 739 دەنگدەران مافێ پشكداریكرنێ د هەلبژاتنان و دەنگدانێ دا یێ هەی» .

ب، سه‌رجان مەحمود:

راپرسیێن ڤێ دووماهیێ ل باژێرێن باکورێ کوردستانێ نیشا ددەن کو رێژەیا ئاخڤتنا ب زمانێ کوردی د ناڤ مالباتێن کورد دا گەلەک کێم بوویە، سازی و رێکخستنێن کوردی ژی داخواز ژ مالباتێن کورد دکەن ل مالێ ل گەل زارۆیێن خوە ب زمانێ کوردی بئاخڤن و داخوازا پەروەردەیا ب زمانێ کوردی ژ دەستهەلاتا تورکیا بکەن.

ل تورکیا و باکورێ کوردستانێ زۆرداریا ل سه‌ر زمانێ کوردی به‌رده‌وام دکه‌ت و ده‌وله‌تا تورکیا هه‌ول دده‌ت زمانێ کوردی ب ته‌مامی ژ رۆژه‌ڤا خوا‌ندنێ ده‌ربێخیت. د ڤێ مژارێ دا سازیێن جڤاکێ سڤیل ل باکورێ کوردستانێ ده‌ست ب کەمپینا ئاخڤتنا ب زمانێ کوردی کرینه‌ و ژ هه‌موو وه‌لاتیێن کورد دخوازن کو ل گەل زارۆیێن خوه‌ ب زمانێ کوردی بئاخڤن و ل قۆتابخانان ژی داخوازا خوا‌ندنا ب زمانێ کوردی بکه‌ن.
ل دووڤ راپرسیێن کو ل سێزده‌ باژێرێن باکورێ کوردستانێ هاتینه‌ ئه‌نجامدان ئاشکرا بوویه.‌ کو ب تنێ %10 ژ مالباتێن کورد ل باژێران ل گەل زارۆیێن خوه‌ ب زمانێ کوردی دئاخڤن و ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ د ناڤ زارۆیان دا ئاخڤتنا ب زمانێ کوردی گه‌له‌ک کێم بوویه،‌ ئه‌و یه‌ک ژی مه‌ترسیه‌کا مه‌زن ل سه‌ر پاشه‌رۆژا زمانێ کوردی دروست دکه‌ت و سازیا زمانێ کوردی داخوازێ ژ مالباتێن کورد دکه‌ت کو ل گەل زارۆیێن خوه‌ ‌ ب کوردی بئاخڤن و وان ل سه‌ر که‌لتورێ کوردی په‌روه‌رده‌ بکه‌ن.
هه‌ر د ڤێ مژارێ دا نێزیکی سه‌د سازیێن جڤاکێ سڤیل داخواز ژ ده‌ستهه‌لاتا تورکیا کرن کو ئاسته‌نگیێن ل هەمبەر خوا‌ندنا ب زمانێ کوردی ژ هۆلێ راکەت، چونکی ئەزموونا چەندین سالێن بۆری ژی سەلماندیە دەمێ زارۆ ب زمانێ دایکێ پەروەردە ببن ئەو دشێن باشتر فێر ببن و د قۆتابخانان دا ژی سەرکەفتی نە، ڤێجا دڤێت دەستهەلاتا تورکیا ژی ئێدی چو ئاستەنگیان ل هەمبەر پەروەردا ب زمانێ کوردی ل قۆنابخانان دروست نەکەت، چونکی ئەو یەک مافێ رەوا یێ زارۆیێن کوردە.
ئەو یەک د دەمەکێ دایە کو بەری نها ژی چەندین ناڤەندێن ڤەکۆلینان ل باکورێ کوردستانێ و تورکیا دیار کربوون، ب گشتی ل باژێرێن باکورێ کوردستانێ ئاخڤتنا ب زمانێ کوردی هەر یا کێم دبیت، ئەو یەک ژی مەترسیەکا گەلەک مەزنە ل سەر زمانێ کوردی و دڤێت ئێدی ل مالێ و ل بازاری و جهێن کاری کورد ب زمانێ کوردی ل گەل هەڤدو بئاخڤن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی دڤێت هەموو کوردێن باکورێ کوردستانێ پێکڤە کار بۆ پێشڤەبرنا زمانێ کورد بکەن.
بەری نها ژی چەندین پارتێن سیاسی و رێکخستنێن کوردی ل باکورێ کوردستانێ داخواز ژ هەموو وەلاتیێن کورد ل تورکیا و باکورێ کوردستانێ کرن، ل گەل زارۆیێن خوە ب زمانێ کورد بئاخڤن و داخواز ژ دەستهەلاتێ بکەن ئێدی زمانێ کوردی ژی وەکو زمانێ تورکی ببیتە زمانێ فەرمی یێ پەروەردێ، چونکی دەم یێ هاتی ئێدی هەموو ئاستەنگیێن ل هەمبەر پەروەردا ب زمانێ کوردی ل تورکیا نەمینن، ژ بەر ڤێ یەکێ دڤێت دەستپێکێ کورد بخوە خوەدان ژ زمان و کەلتورێ خوە دەرکەڤن.