سیاسەتەمەدارەكێ ئیراقی راگەهاند، ل ئیراقێ سیستەم یێ فیدرالییە، بەلێ د پراكتیكدا دەولەت و برێڤەبرن یا ناڤەندییە. هەروەسا دبێژیت، سوننە كو ژ ئالیێ حوكمەتا ئیراقێ ڤە هاتینە پشت گوهـ هاڤێتن و تووشی چەندین كێشەیێن سیاسی، ئەمنی، ئابۆری و جڤاكی بووینە.
ناجح ئەلمیزان، سیاسەتمەداری سوننی یێ ئیراقی گۆت: ئیراق ب گۆڕەی دستووری وەلاتەكێ فیدرالییە، لەوما بۆ تمامكرنا ئەوی سیستەمێ فیدرالی، پێدڤی دكەت چەندین هەرێمێن فیدرالی ل ئیراقێ هەبن».
ناجح ئەلمیزان گۆت ژی: ل ئیراقێ سیستەم فیدرالییە، بەلێ د پراكتیكدا دەولەت و برێڤەبرن یا ناڤەندییە و بۆ ئەوێ چەندێ خوەشگوزەرانی پەیدا ببیت، پێدڤی دكەت چەندین هەرێم ل ئیراقێ دروست ببن».
ئەوی سیاسەتمەداری باس ل ئەوێ چەندێ ژی كر: ئەو ئالی و كەسایەتیێن سیاسی ل بن كاریگەرییا ئەجیندەیێن وەلاتێن دەوروبەر، دخوازن ئیراق ب ئەوی شێوەیێ نوكە بمینیت و چو هەرێمێن دی دروست نەبن».
ناڤبری رۆهنكر ژی» بجهئینانا فیدرالیێ وەلات ناهێتە پارچەكرن، بەلكو بەرۆڤاژی وەلاتێن فیدرالی ل جیهانێ نموونەیێن هەرە زیندی یێن ئێكگرتنی و ئێك سەروەریێ نە».
ناجح ئەلمیزان سەرنج بۆ ئەوێ چەندێ ژی راكێشا» دەڤەرێن سوننی كو ژ ئالیێ حوكمەتا ئیراقێ ڤە هاتینە پشت گوهـ هاڤێتن و تووشی چەندین كێشەیێن سیاسی، ئەمنی، ئابۆری و جڤاكی بووینە، وەكریە سوننە داخوازا دروستكرنا هەرێمەكا فیدرالی بكەن.
ئەڤە د دەمەكی دایە كو حزبێن شیعی ل سەردەمەكی وەكو بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل ئیراقێ دژی سیستەمێ ناڤەندی و خوەسەپاندنا رژێمێن بۆری شەڕ دكر، ژ پێخەمەت ئەوێ چەندێ ژی چەندین سەركردەیێن ئەوان هاتینە كوشتن، پشكەكا دی ل ئیرانێ و وەلاتێن ئورۆپا بوونە ئەنابەر، نوكە بەرۆڤاژی خەباتا خوە یا بۆری هەلویستی وەردگرن.
گرنگترین ئەو حزبێن شیعی یێن دژی ناڤەندییە و دیكاتۆریەتی بەری 2003 خەباتكری، حزبا دەعوە و جڤاتا بلند یا ئیسلامی نە. ئەوا جهێ سەرنجێ پشكەكا ژ ئەوان سەركردەیێن شیعی پشتی زێدەتر ژ 20 سالان ژ ژناڤچوونا رژێما بەعس، بەر ب ناڤەندیێ و رێگیركرن ل فیدرالیێ دچن كو فیدرالی ئەو سیستەمە یێن مادەیێن 121 هەتا 166 ژ دستووری بەردەوامێ ئیراقێ بۆ هاتییە تەرخانكرن.
دووماهی پێشهات ژی سەبارەت بەرتەنكرنا فیدرالیێ و پەنابرن بۆ ناڤەندیێ ل ئیراقێ ئاخڤتنێن فایق زێدانن، سەرۆكێ جڤاتا دادوەرییا بلند ل ئیراقێ بوون دەمێ گۆتی، دروستكرنا هەرێمەكا دی رەت دكەین، كو ئەڤە ژی دژی ئەوان پرنسیپان دهێنە دانان یێن حزبێن دەستهەلاتدارێن نوكە ل ئیراقێ ل سەردەمێ رژێما بەعس دا دژی وان شەڕكری، بەلێ نوكە ئەو ب خوە یێ پەنایێ بۆ دبەن.

بەرپرسێ فەرمانگەها پەیوەندیێن دەرڤە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ راگەهاند، بۆ دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ، تەپ یا ل مەیدانا بەغدا و توركیا ب فەرمی بەرهەڤییا خوە بۆ ئەوێ پڕۆسەیێ نیشادایە.
سەفین دزەیی، بەرپرسێ فەرمانگەها پەیوەندیێن دەرڤە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ گۆت: ل هەردو كۆنفرانسێن میونشن و دوبەی هەر ئێك ژ سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ و سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ گەلەك كۆمبوونێن ل گەل سەركردەیێن پشكدار د ئەوان هەردو گۆپیتكاندا ئەنجامدان و ب هووری رەوشا دەڤەرا رۆژهەلاتا ناڤین و روودانێن ئەمنی هاتنە باسكرن.
سەفین دزەیی گۆت ژی: دانوستاندن ل دۆر كێشەیێن د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا و دیتنا رێكەچارەیان بۆ ئەوان كێشەیان تەوەرێ سەرەكیێ كۆمبوونێن هەر ئێك ژ سەرۆكێ هەرێمێ و سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ بوون ونوكە هەرێما كوردستانێ كاراكتەرەكێ سەرەكییە د چەسپاندنا ئاسایش و سەقامگیریێ ل دەڤەرێ».
سەبارەت دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ، گۆت: توركیا بەرهەڤییا خوە نیشادایە بۆ دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ و كێشەیێن تەكنیكی یێن چارەسەركرین و بۆرییا ڤەگۆهاستنا پەترۆلێ ژی یا نووژەنكری و یا بەرهەڤە، ئەوا هەی تەپە یا ل مەیدانا بەغدا و دڤێت حوكمەتا ئیراقێ بڕیارێ بدەت».
رۆهنكر ژی: ژ ئەگەرێ بڕیارێن دادگەها پاریس، كێشەیەك د ناڤبەرا بەغدا و ئەنقەرە دا یا هەی و پێدڤییە ئەو د ناڤبەرا خوە دا چارەسەر بكەن، ئیراق داخوازا گۆژمەیێ ملیارەك و 500 ملیۆن دۆلاران وەكو قەرەبوو ژ توركیا دكەت، بەلێ د راگرتنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ دا زیان نێزیكی 10 ملیار دۆلاران گەهاندییە خوە».
هەڤدەم دوپاتی ژی ل بەردەوامییا دانوستاندنان كر بۆ چارەسەركرنا كێشەیێن هەلاویستی و دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ د ناڤبەرا هەردو حوكمەتێن هەرێما كوردستانێ و فیدرالی.

جێگرا سەرۆكێ پارتییا چاكسازییا توركمانی راگەهاند، جارا گەلەكێ یە دادگەها فیدرالی بڕیارا پاشئێخستنێ ل سەر كەیسێ پێكهاتەیان ددەت، ئەڤە ژی بۆ ئەوێ چەندێیە هەلبژاتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ نەهێنە ئەنجامدان.
مونا قەهوەچی، جێگرا سەرۆكێ پارتییا چاكسازییا توركمان و سكرتێرا پەرلەمانێ كوردستانێ ل خولا پێنجێ گۆت: پێدڤی بوو بەری ئەوێ سكالایێ راوێژ ب پێكهاتەیێ توركمانی هاتبا كرن، چونكە هەكە ئەو قانوونە بهێتە هەلوەشاندن و بڤرین بۆ قانوونا سالا 1992 دێ زیاندارێ ئێكێ پێكهاتەیێ توركمانی بیت، چونكە ل سالا 1992 توركمانان كورسییا كۆتا نەبوو».
مونا قەهوەچی گۆت ژی: ئەو دەستێوەردانە ب هەموو شێوەیەكی بۆ لاوازكرنا پێكهاتەیێ توركمانە» هەروەسا دبێژیت: پێكهاتەیێ توركمانی هیچ دەمەكی گەف نەبوو ل سەر هەرێما كوردستانێ، بەلكو بەرۆڤاژی رۆلەكێ بلند د سەقامگیرییا هەرێما كوردستانێ دا هەبوو».
ئاماژە ب ئەوێ چەندێ ژی كر: چەندین جارە دادگەها فیدرالی ل ئیراقێ ئەڤێ كەیسێ گیرۆ دكەت، كو ب هیچ شێوەیەكی بڕیار ل سەر رەتكرن یان پەسەندكرنا ئەوێ دۆسێێ نادەت».
خویاكر: ژ ئالیێ قانوونی ڤە دادگەها فیدرالی تنێ دشێت سكالایێ رەت بكەت، یان پەسەند بكەت، هەكە پەسەند بكەت دێ زڤڕیت بۆ قانوونا كەڤن، بەلێ نەشێت دەستكاریێ د كورسیێن كۆتا دا بكەت و دابەشی سەر پارێزگەهان بكەت».
مونا قەهوەچی دویاتكر ژی» ژ بەر كو بڕیار ل سەر ئەوێ كەیسێ ناهێتە دان، تاكو هەلبژارتنێن هەرێما كوردستانێ نەهێنە ئەنجامدان، چونكە دەمێ قانوونیێ كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ ل 7/7/2024 دێ ب دووماهی هێت».
جێگرا سەرۆكێ پارتییا چاكسازییا توركمانی راگەهاند ژی» لد خولا شەشی یا پەرلەمانێ كوردستانێ دێ مە نوونەرێ خوە هەبیت، چونكە بێی پێكهاتەیێ توركمان قابلی قەبوولكرنێ نینە».
ل دووماهیێ گۆت» هەموو ئالیێن سیاسی سەرەدانا پارتییا چاكسازییا توركمانی كرییە و هەلوەست و پشتەڤانییا خوە یا راگەهاندی، بەلێ ل دەمێ كریارێ و بڕیاردانێ دا ژبلی پارتی دیموكراتی كوردستان، هیچ ئالییەكێ سیاسی ل مەیدانێ ناهێتە سەر هێلێ».

هەولێر، قائید میرۆ

شرۆڤەكارەكێ سیاسی ئاماژە ب وێ چەندێ دكەت، ئەو گوهۆڕینێن ل دەڤەرێ پەیدابووین ئیراق ژی تێدا پشكدارە و هەرێما كوردستانێ ژی یا ڤەگرتی، ب بەهانەیێن جودا هەرێما كوردستانێ دبیتە ئارمانج ب تایبەتی ل ڤێ دووماهیێ پیلان دهێنە بەرهەڤكرن بۆ لێدانا ژێرخانەیا ئابۆرییا هەرێما كوردستانێ، ئەركێ هەموو هێز و ئالیێن سیاسی یێن هەرێما كوردستانێ یە خوە بەرهەڤ بكەن بۆ وان گوهۆڕینێن دەڤەرا رۆژهەلاتا ناڤین ڤەگرتی، ب تایبەتی ژی پێلا وان گوهۆڕینان گەهشتیە ئیراقێ. هەروەسا دبێژیت، مامەلەكردن دگەل هندەك ئالیێن ئیراقێ ب ڤێ عەقلیەتێ كارەكێ ب زەحمەتە.
د. ئاراس عەبدوللا، شرۆڤەكارێ سیاسی بۆ رۆژنامەیا ئەڤرۆ دیاركر» رەوشا ئیراقێ گەلەك یا ئالۆزە و هەرێما كوردستانێ پشكەكە ژ ئیراقێ، ژئالیەكی ڤە ئیراق هەڤپەیمانا ئەمریكایە بۆ لێدانا تیرۆرستێن داعشێ و ژ ئالییەكێ دیڤە سەركردەیێن پشكەك ژئەوان گروپێن دەستهەلات هەی دبنە ئارمانجا ئەمریكا، ئەو گوهۆڕینێن ل دەڤەرێ پەیدابووین ئیراق ژی تێدا پشكدارە و هەرێما كوردستانێ ژی ڤەگرتیە، ب بەهانەیێن جودا هەرێما كوردستانێ دبیتە ئارمانج ب تایبەتی ل ئەڤێ دووماهیێ پیلان دهێنە بەرهەڤكرن بۆ لێدان ل ژێرخانەیا ئابۆرییا هەرێما كوردستانێ، ئەركێ هەموو هێز و ئالیێن سیاسی یێن هەرێما كوردستانێ یە خوە بەرهەڤ بكەن بۆ ئەوان گوهۆڕینێن دەڤەرا رۆژهەلاتا ناڤین ڤەگرتی، ب تایبەتی ژی پێلا وان گوهۆڕینان گەهشتیە ئیراقێ، لەوڕا پێدڤییە ئالیێن كوردی ئێك دەنگ و ئێكگرتی بن ل هەمبەر گوهۆڕینان و پێكڤە بەرهنگاری هەر ئاریشەیەكێ ببن، ئەڤە ژی ب پێكئینانا حوكمەتەكا ب هێز و ئێكگرتی ل هەرێما كوردستانێ دێ هێتە ئەنجامدان».
زێدەتر گۆت» نابیت هەر ئالییەكێ سیاسی بتنێ بچیتە د ناڤا گوهۆڕینێن دەڤەرێ دا، بەرۆڤاژی پێدڤییە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بەرهنگاری ئەوان ئاستەنگ و گوهۆڕینان ببیت، چونكە شەڕەكێ دژوار یێ سیاسی و ئابۆری ل دەڤەرێ بڕێڤە دچیت، چەند ئالیێن سیاسی دەلیڤێ بدەنە حوكمەتێ بۆ پاراستنا قەوارەیێ سیاسی و دستووریێ هەرێما كوردستانێ پێنگاڤەكا گەلەك گرنگە»