د. سۆزان ئامێدى

هه‌ر وه‌لاته‌كێ هه‌بیت ب دروستى بخوازیت به‌رسنگێ تیرۆرێ و هشكباوه‌ریێ بگریت، فه‌ره‌ ل سه‌ر كو د وان فاكته‌ر و ئه‌گه‌ران بگه‌هیت و دانپێدانێ پێ بكه‌ت یێن كو هاریكاریا هه‌بوونا وى كرین، كانێ چ نه‌ و پاشى سیاسه‌ته‌كا گشتى ب گۆره‌ی وێ بهێته‌ نه‌خشه‌دانان بۆ ڤێ روو ب رووبوونێ، چونكو چاره‌سه‌ریكرن ژ هشكباوه‌ریێ و تیرۆرێ ب ڤان رێیان دهێت: 1ـ گرنگیا وێ چه‌ندێ كو ڤه‌گوهۆرینا دیمۆكراتى و پشكداریكرن فاكته‌ره‌كێ سه‌ره‌كى یه‌ ژ فاكته‌رێن كارێ سیاسى و ئه‌ڤه‌ ژى رامانا وێ ئه‌وه‌ كو ده‌لیڤه‌ روخسینه‌ بۆ ده‌ربرینا سیاسى, وه‌رگرتنا ده‌ستهه‌لاتێ، و نه‌زاهه‌تا هه‌لبژارتنان و پێرابوونا چاڤدێریكرنا مللى. 2ـ جه‌ختكرن ل سه‌ر ژیوارێ په‌روه‌رده‌یى یێ زارۆى و دوورخستنا وى ژ هه‌ر ره‌وشه‌نبیریه‌كا هه‌ڤدژیاتى. 3ـ گرنگیدان ب به‌رنامه‌یێن فێركرنێ ژ به‌رێ وى ئاستێ گرنگ و كاریگه‌ر. 4ـ هایداربوون ل سه‌ر ئه‌زمۆنێن هنده‌ك ژ سیسته‌مان بۆ سه‌ره‌دریكرنێ ل گه‌ل ره‌وتێن ئیسلامى یێن به‌رهنگار. 5ـ فه‌ره‌ ل سه‌ر ره‌وشه‌نبیران كو تێكۆشانا خوه‌ بڤه‌گوهێزنه‌ بیاڤێ كریارێن مللى. 6ـ دوباره‌ سه‌حكرنا شێوازێ سازیێن ئیسلامى د بیاڤێ راسپاردن و ئاراسته‌كرنێ دا و ئه‌ڤ سازییانه‌ ل سه‌ر جیهانێ ڤه‌ببن. 7ـ دوباره‌ لێنێرینا كلتۆرێ نه‌ته‌وى و ئیسلامى، ب وێ ئێكا بهایێن فره‌سیاسى دابین دكه‌ن، و ئازادیا هزرى و به‌رزكرنا رۆلى ژنێ. و دیالۆگێ. 8ـ چڕكرنا دیالۆگێن نشتیمانى و یێن ب رۆلێ خوه‌ راسته‌ڤه‌كرنا راسپارده‌یێن گشتى خورت دكه‌ت و ل دووماهیێ پشكداریا نشتیمانى مسۆگه‌ر دكه‌ت بۆ روو ب رووبوونا قه‌یرانان.  9ـ پێگیریكرنا ده‌ستگه‌هێن ئه‌وله‌هیێ ب قانوونان و سه‌رده‌ریكرنا ئه‌كتیڤ یا وان ل گه‌ل باده‌كا تیرۆرێ و  به‌رسنگگرتنێ و هه‌ماهه‌نگى ل گه‌ل ده‌ستگه‌هێن میدیاى ژى. ب رامانه‌كا دیتر چو كریارێن سڤكاتیكرنێ و  به‌لاخوازیێ ـ ئستفزازى ـ كو ب توخمه‌ په‌رێسیه‌كێ ڤه‌بیت و تیرۆرێ، بیێ كو هه‌ست پێ كه‌یى، یانكو بێ ده‌ستى. 10. ڤه‌دیتنا چاره‌سه‌ریێن ریشالى بۆ ئاریشه‌یێن ئابوورى و جڤاكى، ب تایبه‌ت یێن گرێدای گه‌نجان. 11ـ  ته‌رخانكرنا ره‌وشه‌نبیریا سڤیل. و/ئه‌ڤرۆ

د. سۆزان ئامێدى
ل گه‌ل بلندبوونا بۆیه‌را د ناڤبه‌را بریكارێن ئیرانێ و ئیسرائیلێ دا، جاره‌كا دن داعش رادبیته‌ ڤه‌، ئه‌مریكا دهێته‌ هه‌ژمارتن وه‌ك یا ئێكێ بۆ بكارئینانا ته‌كنیكا سه‌رده‌م یا سیخۆریێ و خرڤه‌كرنا پێزانینان، خۆیایه‌ كو تۆڕا ئه‌نترنێتى دامه‌زراندیه‌ وه‌ك پرۆژه‌كێ نهێنى یێ وه‌زاره‌تا به‌رگری یا ئه‌مریكى و پاشى كه‌فتیه‌ ل به‌ر ده‌ستێ جیهانێ و ل سه‌ر ڤێ ئێكێ یا ب ساناهى یه‌ كو رۆژئاڤا و ئه‌مریكا بكاریت كونترۆلێ ل سه‌ر تیرۆرا داعشى بكه‌ت، نه‌مازه‌ و جڤاكێن لێ په‌یدابووین، ئه‌جینده‌یێن وان ره‌ت دكه‌ن، له‌ورا وه‌لاتێن ڤان جڤاكان رابوون شه‌رێ وان كرن (یێ داعش)، به‌لێ ده‌مێ ل ده‌مێ هنده‌ك لایه‌نێن هه‌رێماتیك و نێڤده‌ولى كه‌یسا خوه‌ ل داعش دبینن ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌، و دیسا به‌رپێدانێ ل گه‌ل دكه‌ن ب هه‌ر ره‌نگه‌كى، كو ئێدى روو ب رووكرنا جهێ په‌یدابوونا داعش و هه‌ڤركیكرنا ل گه‌ل هزرێن وان ل سه‌ر ئاستێ شیانێن لۆكال یێن ڤان وه‌لاتانه‌ یێن شه‌رێ داعش كرین، گرۆڤه‌ ژى ل سه‌ر كه‌یسا ئه‌مریكا بۆ داعشێ ئه‌وه‌ كو هێلا به‌لاڤۆكێن خوه‌ یێن جۆره‌ و جۆر به‌لاڤه‌ بكه‌ت، خوه‌ فلمێن سه‌رژێكرنێ ژى و كوشتنێ و یێن دیتر، به‌لێ هێلان ب رۆلێ خوه‌ یێ كاریگه‌ر راببنن، خوه‌ د ناڤ ته‌خا گه‌نجان ژى دا، هه‌ر دیسا دووڤچوونا ڤه‌كێشانا داعش بۆ گه‌نجان ژى بێى هه‌لویسته‌كێ به‌رهنگار، هه‌ر دیسا تشتێ دبیته‌ جهێ سرنجێ ئه‌وه‌ وه‌لاتێن وان گه‌نجان چاڤى لێ دنقینن و ئه‌ڤه‌ دبیته‌ ئاماژه‌كێ مه‌ترسیدار، چونكو ئه‌ڤه‌ دبیته‌ رازیبوون یان رێككه‌فته‌نه‌ك بۆ هندێ خوه‌ ژ وان قورتال بكه‌ن (گه‌نجان). دبینم تشتێ سه‌یر ئه‌وه‌ نه‌مایشكرنا 20 ملیار دۆلاران ژلایێ رۆژئاڤایێ ڤه‌ بۆ سه‌ر عیراقێ ل به‌رامبه‌رى هندێ كادرێن داعشێ بهێلیت، به‌لكو یێ هه‌یى چاڤدێریا داعش بكه‌ت ل ناڤا عیراقێ و یا ژ ڤێ هه‌میێ سه‌یرتر ئه‌وه‌ هه‌بوونا سه‌ربازگه‌هه‌كێ بۆ ژنێن داعش، و “دهێته‌ گۆتن” كو چاڤدێرێن ره‌وشێ یان كه‌سێن سه‌ره‌ردانا ڤى سه‌ربازگه‌هى دكه‌ت، هه‌ر یێن ژیان دكه‌ن مینا كوبه‌رى بهێنه‌ ده‌سته‌سه‌ركرن و ده‌ستهه‌لات چاڤێن خوه‌ لێ دنقینن، ئه‌گه‌ر ژى نه‌یێ دیاره‌، ب راستى مژار یا شێلى یه‌ و تشته‌كێ رێخستى یه‌، بۆ میناك زیندانا ناصریێ یا تایبه‌ت ب داعشان ڤه‌ یێن حوكمكرى ب سێداره‌دانێ، خزمه‌تگوزاریێن بالا هه‌نه‌ ب به‌راوردى ل گه‌ل یێن دیتر، ئه‌ڤه‌ هه‌مى ژى ل به‌رامبه‌ر پاره‌كى یه‌ دهێته‌ دان.
ل به‌رامبه‌ر ژى عیراقى یێن نۆرمال دهێنه‌ ده‌سته‌سه‌ركرن و هه‌موو جۆرێن ئه‌شكه‌نجێ ل هه‌مبه‌رى وان دهێنه‌ بكارئینان. ئه‌ڤه‌ هه‌موو ژ لایه‌كى ڤه‌، ژلایه‌كێ دیتر ڤه‌ ژى توركیا ڤه‌كێشكا ئێكێ یه‌ بۆ داعشان و موخابه‌راتا وێ یا یى به‌رپرس ژ ڤێ مژارێ و ب هه‌موو هوورده‌كاریێن وێ ڤه‌ ژ دابینكرنا پاسپۆرتان و كاروبارێن گه‌شتكرنێ.. هتد، ڤان هه‌موو ئاسانكریان دبه‌خشن ژ هێلێن ئه‌سمانى و پاشى فرێدكه‌نه‌ سه‌ربازگه‌هێن پاشه‌رۆژێ ل ده‌ڤه‌رێن ده‌ستنیشانكرى ژ وان ژى غازى عه‌نتاب، ئه‌ڤ سه‌ربازگه‌هانه‌ ئه‌وان به‌رهه‌ڤ دكه‌ن و پرچه‌ك دكه‌ن و پاشى ده‌ربازى عیراقێ و سووریێ و هنده‌ك وه‌لاتێن دیتر دكه‌ن، ل گه‌ل هنده‌ك رێبه‌ران كو به‌ر ب سنۆران ڤه‌ ببه‌ن، هه‌ر دیسا وه‌لاتێ ئوردن ژى ژڤێ چه‌ندێ بێبه‌هر نه‌بوویه‌ و داعشى ره‌وانه‌ى ئه‌ردێ وان كرینه‌.
تشتێ هه‌ژى دیاركرنێ ئه‌وه‌ كو توركیا هه‌مبێزكارا ڤان داعشیان ئێكه‌م ده‌ڤه‌رێن كو داعشیان بۆ پالڤه‌دده‌ن ئه‌وه‌ ده‌ڤه‌رێن پڕى پترۆلن و ئه‌ڤه‌ ژى یا ئاشكرا بوو د چه‌ندیا هه‌ڤكاریا داعشان ل گه‌ل توركیا یا بازرگانكار ب پترۆلێ، هه‌روه‌كو پشتى هینگى دیاربووى كو ئه‌و كه‌سێ ڤێ بازرگانیێ برێڤه‌دبه‌ت كوڕێ ئه‌ردوگانى ب خوه‌یه‌. د كه‌توار دا یێن د ناڤا داعشان دا هه‌یین هه‌ژماره‌كا زۆرا عیراقیانه‌ و مه‌ره‌م ژى په‌یداكرنا هه‌ڤدژیه‌كێ د ناڤبه‌را سونه‌ و شیعه‌یان دا، چونكو پیلانگێریا داعش ل سه‌ر عیراق و سووریێ یا به‌رده‌وامه‌. ل ڤێره‌ ژى پسیاره‌ك دهێته‌ پێش: ب گۆره‌یى ئه‌وا بۆرى و ل دووڤ وان پێزانینان ل سه‌ر ئه‌ردێ ژیوارى، داعشێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا ئیرانێ كاركریه‌، باشه‌ ئه‌ڤرۆ كارێ

د. سۆزان ئامێدى
ململانه‌ك د ناڤبه‌را هێزێن هه‌رێماتى دا ل عیراقێ یا هه‌یى، ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن وێ یێن ستراتیژى یه‌، ڤێ جارێ ژى ئیسرائیل باله‌كێ ئاشكرا و مه‌ترسیدار ب خوه‌ڤه‌ دگریت، و مسۆگه‌ر دێ لایه‌نێ به‌رامبه‌رى ژى ئیران بیت، وه‌كو خوه‌دیا برێڤه‌برنا هه‌موو كاروبارێن عیراقێ، چونكو ئیسرائیل رابوویه‌ ب ئارمانجگرتنا باره‌گایێن جهێن حه‌شدا شه‌عبی لێ ل ده‌ڤه‌رێن ده‌شتا نه‌ینه‌وا. د ڤێ ململانێ دا هنده‌ك ئه‌جینده‌یێن ڤه‌شارتى نه‌ ئاشكرا دبینم، چونكو ئه‌م یێن چه‌ند جهێن تایبه‌ت یێن حه‌شدا شه‌عبی و یێن دیتر دبینین كو هنده‌ك لایه‌نێن دیتر یێن ناڤخوه‌یى كرینه‌ ئارمانجا خوه‌، هه‌ر وه‌كو ل ئارمانجكرنا بێجى ل ڤان دووماهیان هاتیه‌ روودان، تشتێ سرنجراكێش كو دبیته‌ جهێ دانوستاندنێ ئه‌وه‌ كو هه‌موو لایه‌نێن عیراقی هه‌موو یان پتریا وان د هایدارن ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ! ل ڤێره‌ دبینم كو ئیسرائیل د شه‌رێ خوه‌ دا هه‌مان شێوازێ شه‌رێ ل سه‌ر غه‌زه‌ بكاردئینیت و ل به‌رامبه‌ر ژى ئیران هنده‌ك به‌خشیێن خوه‌ ل سه‌ر ئه‌ردێ عیراقێ دسه‌پینیت سه‌رداگرتنا خوه‌ بۆ برێڤه‌برنا ده‌ڤه‌رێ مسۆگه‌ر دكه‌ت، و ب رێیا داخۆیانیێن خوه‌ یێن ئاگرین، ژ نه‌رازیبوونان و گه‌فلێكرن و ململانێ، ئیران ئێدى ب ڤێ چه‌ندێ ئه‌وێ گرنگیا ده‌شتا نه‌ینه‌وا رادگه‌هینت ده‌رباره‌ى وێ، ب رامانه‌كا دیتر ده‌شتا نه‌ینه‌وایێ جهێ ناكۆكیێ یه‌ بۆ هه‌ردو لایه‌نان ژ به‌ر وێ گرنگیا ستراتیجى یا مه‌زن هه‌یى، كو دبیته‌ ئه‌گه‌رێ هاندانا ئیرانێ كو رێخستۆیه‌كا پێشكه‌فتى ژ مۆشه‌كێن مه‌زن فرێكه‌ت بۆ بۆ حزبوللا بۆ خورتكرنا هێزا ده‌ستێن وێ ل ده‌ڤه‌رێن ب ره‌خ ڤه‌ هه‌ڤسوى بۆ ئیسرائیل و “دبێژن” كو مۆشه‌ك یێن رۆسینه‌.
و پشتى ئێخستنا فرۆكه‌كا سه‌ح و سیێ یا بێ فرۆكه‌ڤان ژلایێ ئیرانێ ڤه‌ ل هنداڤى باره‌گایێن حه‌شدا شه‌عبی ل نێزیك به‌غدایێ، ئێدى ئه‌جینده‌یێن هه‌ردو لایه‌نان پتر ئاشكرابوون د ناڤا ململانێن وان دا ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێ و دوور نینه‌ ژى ده‌ڤه‌را شه‌رى بهێته‌ ده‌ستنیشانكرن ب ڤێ ره‌نگى و ب گۆره‌ى نێرینێن من ره‌نگه‌ هه‌ر ژ شنگال حه‌تا كووراتیا ده‌شتا نه‌ینه‌وا یه‌، و بۆ من دیار دبیت كو ره‌وش دێ پێشڤه‌چیت ل پاشه‌رۆژێ و ئه‌ڤێ چه‌ندێ ئه‌م دبنین د كۆمبوونێن دوباتكرى دا و به‌رده‌وان د ناڤبه‌را هادى ئه‌لعامری و سه‌ركرداتیێن دیتر دا یێن به‌رپرس، زێده‌بارى هنده‌ كۆمبوونێن دیتر بۆ ئارامكرنێ، هه‌روه‌كو عامری دخوازیت كاودان ئارام ببیت د ناڤبه‌را وان كه‌سان دا یێن دخوازن عادل عه‌بدولمه‌هدى بئێخن و ئه‌و سه‌ركرده‌یێن دیتر یێن به‌رپرس. هه‌ژى دیاركرنێ یه‌ كو ئه‌ڤ ململانا د ناڤبه‌را ئیسرائیل و ئیرانێ دا ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن ده‌شتا نه‌ینه‌وا، رازه‌مه‌ندیا ئه‌مریكا بده‌ستخوه‌ڤه‌ نائینیت، ئه‌ڤ ئێكه‌ ژى یا ئاشكرا بوو ده‌مێ ئه‌مریكا له‌زكرى ب دانا داخۆیانیه‌كێ ل دۆر هندێ كو چو په‌سنینێن لێدانا ئارمانجێن باره‌گایێن حه‌شدا شه‌عبی نینن و دا كو ب ڤێ ئێكێ ئه‌و گۆتنا ل سه‌ر زارێ ئه‌بۆ مه‌هدى ئه‌لموهه‌ندس ب دره‌وین ده‌ربێخیت. هه‌روه‌سا ژى هه‌ژى ئاماژه‌كرنێ یه‌ كو ژێكجوداهیه‌كا دیار هه‌یه‌ د ناڤبه‌را داخۆیانیێن فالح ئه‌لفه‌یاز و ئه‌بۆ مه‌هدى ئه‌لمهندس, چونكو ئه‌ڤێ دووماهیێ داخۆیانیێن وى بۆ سڤكاتیكرنێ نه‌ د دوورن ژ هه‌ر هه‌سته‌كا به‌رپرسیاریێ ل هه‌مبه‌رى عیراقێ و پاشه‌رۆژا وێ.
و/ ئه‌ڤرۆ

د. سۆزان ئامێدى
چو رێگرى نینن ل به‌رامبه‌ر كار د ئاڤاكرنا ده‌وله‌تێ دا ب سازیێن خوه‌ و پێشخستنا وێ ڤه‌، ب مه‌رجداریا هندێ كو ل سه‌ر كیستێ ڤه‌شارتن و بنئێخستن و ڤه‌شارتنا هێمایێن شوونه‌وارى و ناسناما وێ، چونكو ئاڤاكرن پێدڤیه‌ ل گه‌ل مافێن جڤاكى و ژینگه‌هێ بگونجن، به‌لێ تشتێ ئه‌ڤرۆ ل (حه‌سه‌ن كه‌یف) Hasankeyf دهێته‌ روودان ئه‌و روخاندن و ژناڤبرنا مافێن گشتى و یێن تایبه‌ته‌.
لاندكا شارستانیا كوردى باژارێ Hasankeyf یێ كه‌ڤنه‌، یا كو ل سه‌ر لێڤێن رووبارێ دیجله‌ هاتیه‌ ئاڤاكرن ل ژێریا رۆژهه‌لاتا توركیا یا نها، ئێك ژ كه‌ڤنترین وارێن پرى جهنشین كو بۆ ده‌وروبه‌ری 11.000 سالان و حه‌سه‌ن كه‌ییف و ئه‌و ده‌وروبه‌رێن وێ ژ شیڤك و نشیڤیان به‌رێ جیر ب خوه‌ڤه‌ گریت كو ئه‌و ژى ب هزاران شكه‌فتان ب خوه‌ڤه‌ دگریت یێن ژ لایێ مرۆڤى ڤه‌ هاتینه‌ چێكرن و 300 مۆنۆمێنت و په‌یكه‌ر ژ چه‌رخێن ناڤه‌راست و سیسته‌مێ ئایكۆلۆجى Ecology یێ كێموێنه‌ ژ جۆرێ خوه‌، هه‌مى ژى ل گه‌ل ئێك دێ مینا مۆزه‌خانه‌كا ڤه‌كری ل هه‌وا پێكئینیت، زێده‌بارى هه‌بوونا پارچه‌یێن شوونه‌وارى یێن هه‌تا نها د ڤه‌شارتى ژ بنڤه‌، ئه‌ڤه‌ى هه‌مى دێ رابردو ژ به‌ر “ستراتیژیا توركیا” بۆ دانانا به‌ربه‌ستێ ئه‌لیسۆ یێ مه‌زن وهنده‌ك پرۆژه‌یێن دیتر، سه‌ره‌راى پێدڤیێن به‌رفره‌ه و زۆر ژ ده‌ستهه‌لاتێن ناڤخوه‌ى و زانایێن شوونه‌واران و زانایێن ته‌لاران و ئه‌و كه‌سێن ب پاراستنا ژینگه‌هێ دپه‌یڤن، به‌لێ چو مفا تێدا نینه‌، ئه‌رێ چونكو ئه‌و باژاره‌كێ كوردى یه‌ و تشتێ د ناڤدا ڤه‌شارتى ژ كه‌نزێن چو بها نه‌بن؟!
ژناڤبرن و كوشتنا كوردان ب هه‌موو جۆر و ره‌نگان و بێى به‌رسڤدان و تۆلڤه‌كرن، ئه‌گه‌رێ راست و سه‌ره‌كى ژى ئه‌وه‌ كو مافێن مرۆڤى هینگى و هێشتا ژى مه‌زنترین ده‌روه‌، ئه‌رێ كانێ یه‌ پۆخته‌یا و به‌ندێن یاداشتناما نه‌ته‌وێن ئێكگرتى ل هه‌مبه‌رى وێرانكرنا ڤى باژارێ شوونه‌وارى؟ كانێ یه‌ راگه‌هاندنا جیهانى یا مافێن مرۆڤى؟! كانێ یه‌ سۆزنامه‌یا نێڤده‌ولى یا تایبه‌ت؟! و كانێ و كانێ .. . هتد. ژ هه‌موو ماف و قانوونان بۆ پاراستن و پارێزه‌ریا شوونه‌واران؟!! پاراستنا شوونه‌واران ئه‌ركه‌كێ سه‌ره‌كى یه‌ و ده‌ستكه‌فته‌كه‌ بۆ هه‌ر ده‌وله‌ت و ملله‌ته‌كى، تایبه‌ت یێن بزاڤێ ژبۆ بجهئیناتنا كیانێ خوه‌ یێ شارستانى دكه‌ن و دیاركرنا دیرۆكاژیوارێ خوه‌یێ راست و دورست و سه‌لماندنا ناسنامه‌یا خوه‌.
و/ئه‌ڤرۆ

دكتۆره‌ سۆزان ئامێدی
سه‌ره‌رایی وێ ئێكێ كو جۆتیار خێر و به‌ره‌كه‌تێ دگه‌هینه‌ هه‌می جیهانێ، به‌لێ یێن د هه‌ژاریێ و ماندیبوونێ دا دژین و دبێبه‌هرن ژ مافێن خوه‌، لێ هه‌روه‌سا جۆتیار ئه‌و سه‌ربازن یێن ب چه‌كێ خوه‌ گه‌نجینه‌یێن ئه‌ردی دئینه‌ ده‌رێ، دا مرۆڤ ب خێر و بێرێن وان شاد و به‌خته‌وه‌ر دبن، جۆتیار خوه‌ ماندی دكه‌ن و خۆشترین فێقی و به‌رهه‌مێ چاندنێ به‌رهه‌م دئینن و ره‌نگه‌ هه‌مبه‌ری ڤی كاری چ به‌رفره‌هی و ده‌وله‌مه‌ندی نه‌گه‌هیتێ. یا ژ وێ كه‌مباختر خه‌لك ب چاڤه‌كێ كێم ته‌ماشه‌ی جۆتیاران دكه‌ن، ئانكو د كه‌تواری دا رێزگرتنه‌كا ژ هه‌ژی وان لێ ناهێته‌ گرتن، یان ب كێمی وه‌كو پێدڤی په‌سنا وان ژی ناهێته‌كرن كو هه‌ژی ماندیبوون و رۆلێ وان بیت. زێده‌باری ڤێ هه‌میێ نوكه‌ به‌رهه‌م و كه‌دا وان یا دهێته‌ سۆتن كو ژێده‌رێ ژین و ژیارا وانه‌!! هه‌مبه‌رى ڤێ تاوانێ و سته‌مێ چ سالۆخه‌یان نابینم ده‌ربڕینێ ژێ بكه‌م… ترسا من ئه‌وه‌ ل دژی ئالیه‌كێ نه‌نیاس تۆمار كه‌م ل ده‌مه‌كی جۆتیارێ زۆلم لێكریه‌ و چ هێز و شیان نینن و سیاسه‌تمه‌دار زۆردارن، ب ئاوایه‌كی زه‌ڤیێن جۆتیاران كو ب ده‌هان هزار دۆنه‌مێن گه‌نمێ چاندی بوون هاتینه‌ سۆتن ل ده‌ڤه‌رێن مادێ ١٤٠، ئانكو ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیای ژ هه‌رێما كوردستانێ یان یێن ڤه‌قه‌تیایى، ئه‌ڤه‌ و زێده‌باری كو سته‌م ل جۆتیارێن هه‌رێما كوردستانێ هاتیه‌كرن، كو ئه‌ڤه‌ چه‌ند ساله‌ پارێ گه‌نمێ وان ناده‌ن و گیرۆ دكه‌ن، ب ئاوایه‌كی پاره‌یێ ڤان سالان یێ كه‌فتیه‌ سه‌رئێك ل سه‌ر حوكمه‌تا فیدرالا ئیراقێ. ئه‌ڤ ره‌وشا خراب و سۆتنا زه‌ڤیێن جۆتیاران پشتی بۆیه‌رێن ١٦ ئوكتۆبه‌رێ ده‌سپێكریه‌، ئانكو پشتی هاتنا حه‌شدا شه‌عبی و سۆپایێ ئیراقێ و ڤه‌كێشانا هێزێن پێشمه‌رگه‌ی ژ وان ده‌ڤه‌ران، ب ئاوایه‌كی ده‌ست ب گوهۆرینێن دیمۆگرافی هاتیه‌ كرن و ده‌رخستنا خه‌لكێ وان ده‌ڤه‌ران بۆ هه‌رێمێ و ره‌وشا ئه‌وله‌هیێ تێكچوویه‌ و به‌ره‌لاهیی دروست بوویه‌.
وه‌سا دیاره‌ دوباره‌بوونا بۆیه‌رێن ئاگربه‌ربوونێ و به‌رده‌وامیا وان هه‌تا نوكه‌ رێیه‌كا گڤاشتنێ یه‌ و هه‌ده‌ردانا ئابوورێ ئیراقێ یه‌ ب گشتی و یێ هه‌رێما كوردستانێ ب تایبه‌تی و هه‌می ئاماژه‌ نیشانا وێ چه‌ندێ یه‌ كو ده‌ستێ ئیرانێ یێ ل پشت ڤان بۆیه‌ران، چونكی ب راسته‌قینه‌ پشكداری و هاریكار و پشته‌ڤان بوویه‌ كو حه‌شدا شه‌عبی بچیته‌ د وان ده‌ڤه‌ران دا، ئه‌ڤێ هه‌میێ دكه‌ت دا كو ل سه‌ر ئیراقێ یا زال بیت و ل بن كارتێكرنا وێ بیت. ب دتنا من تاكه‌ چاره‌ بجهئینانا مادێ ١٤٠ یێ دستووری یه‌، چونكی به‌روڤاژی ده‌رئه‌نجامێن نوی و گه‌له‌ك مه‌ترسیدار ژێ دهێنه‌ چاڤه‌رێكرن ب ئاوایه‌كی چ به‌رژه‌وه‌ندكار ژێ رزگار نابن.
و/ئه‌ڤرۆ

ئه‌ز كوردستانیمه‌ و ب هزاران وه‌كو من ده‌نگدان ل سه‌ر سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ كرن و شیعه‌ باش سنۆرێن كوردستانێ ل گه‌ل عیراقێ دزانن، ئه‌ڤجا مژار نه‌ ژنشكه‌كێ ڤه‌ هاتیه‌ وه‌كو ئه‌و دبێژن، به‌لێ ب درێژیا دیرۆكا خه‌باتا كوردستانى و به‌لگه‌یێن دیرۆكى ڤێ ئێكێ دسه‌لمینن، دیسا ل سه‌رده‌مێ ئوپزسیۆنێ و به‌رى نڤیسینا دستوورێ عیراقى 2005 شیعه‌یان دابرین نه‌كریه‌ و ئه‌ڤ راستیه‌ ئینكار نه‌كریه‌، ب تنێ پشتى شیاین ده‌سهه‌لاتێ ل به‌غدا بكه‌ن و ب هاریكاریا كوردان، له‌ورا ئێدى وه‌لێهاتن ئینكارا مافێن كوردان دكه‌ن (تمسكنوا ال ان تمكنوا)، بۆ زانین ئه‌و باش دزانن كو كورد هاتینه‌ به‌غدا وه‌كو پشكدار، ل ده‌سپێكێ: باوه‌رى ب حزبێن شیعى ئینان، یا دویێ: رازیكرنا ئه‌مریكا بۆ وان كو ئه‌و دێ مافێن كوردان د دستوورى دا سه‌لمینن، یا سیێ پشكدارێن راستن د دورستكرنا بریارێ دا و ئیداره‌كرنا عیراقێ، ئێك ژ گرنگرتین ماده‌ێن دستوورى یێن مافێن كوردان مادێ 140 بوو ئه‌وا كو حزبێن شسعى گه‌هشتى بێ بجهئینانا وان كری ب سته‌م و بێبه‌ختى، حزبێن شیعى: ئیدیعائا مه‌زلۆمیه‌تێ كربوون و گه‌لێ وان هه‌ر ژ سه‌قیفه‌ مه‌ باوه‌ر ژێ كر، به‌لێ ئه‌و وه‌كو وى زلكى لێهاتن یێ پشتا حێشترێ شكاندى و دووماهى داڤا باوه‌ریێ د ناڤبه‌را وان و كوردان دا بڕین، كو بوو سه‌ده‌ما هاندانا كوردان كو بریارا خوه‌ یا دووماهیێ داین كو ئه‌و ژى گشتپرسی یه‌ ل سه‌ر سه‌بخوه‌یێ، بۆ زانین گه‌لێ كوردستانى هه‌ر د بینیات دا پێدڤى ڤێ گشتپرسیێ نینه‌، چونكو بۆچوونا وان ل جه‌م جڤاكێ نیڤده‌ولى هه‌میێ یا دیاره‌، به‌لێ ئالاڤێ دانپێدانا ده‌ولى ده‌ستپێدكه‌ت ب ئه‌نجامێن پرۆسا گشتپرسێى، ب رامانه‌كا دى گشتپرسى ئێكه‌ ژ پێنگاڤێن بجهئینانا ده‌وله‌تێ ئه‌و ژى داخوازه‌كا ده‌ولى یه‌، ل ڤێره‌ داخوازا هه‌ر شیعیه‌كى دكه‌م كو ئیدیعائا مرۆڤاتیێ بكه‌ت و مافێ گه‌لان بۆ بریارا چاره‌نڤیسێ خوه‌ بۆ دیاركرنا په‌سنینێ ب وى ره‌نگێ دهه‌لبژێریت بۆ مافێ گه‌لێ كوردستانى د دبریارا چاره‌نڤیسێ خوه‌ دا، بۆ زانین هنگ نه‌ د خاڤلن ژ دیرۆكات خه‌باتا كوردستانى ژ پێخه‌مه‌ت بجهئینانا وێ چه‌ندێ، ئه‌ز داخوازا راوه‌ستانا وه‌ یا كارا دكه‌م بۆ مافێن گه‌لى كوردیێ سته‌ملێكرى ب دیرێژیا دیرۆكێ، ئه‌ڤرۆ ژى و بهه‌لكه‌فتا رێوره‌سمێن هه‌وه‌ بۆ ساخكرنا میتۆلۆجیێن هه‌وه‌ یێن پیرۆز دبێژم: پێدڤیه‌ یێ سته‌ملێكرى سته‌م لێ نه‌هێته‌ كرن، له‌ورا ژ هه‌وه‌ دخوازم كو ب دلسۆزى و راستگۆى براوه‌ستن وه‌كو ریزَگرتن بۆ مرۆڤاتیێ، وه‌كو هوون ب درێژیا دیرۆكێ رادكه‌ن، ئه‌ڤجا كورد رۆژه‌كێ نه‌بووینه‌ لایه‌ن د سته‌ملیكرنا هه‌وه‌ دا، ب ناكۆكى ڤێ دێ گه‌نجێن خوه‌ كه‌نه‌ قوربانى دا كو نه‌هێلن مافێن گه‌له‌كى بهێنه‌ بجهئینان كو خه‌بات كریه‌ و ب هزاران شه‌هید پێشكێش كرینه‌ و دیرۆك دێ به‌حسێ هه‌وه‌ كه‌ت، هه‌روه‌كو به‌حسا حزبا به‌عسا سه‌دامى كرى. ل دووماهیێ ژى و نه‌ دووماهى یه‌ ژى، ده‌لیڤێ بده‌نه‌ من كو داخوازیا دایكه‌كا نه‌خۆش بۆ هه‌وه‌ بڤه‌گوهێزن، هه‌مى هه‌ما وێ ئه‌وه‌ كو راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردستانێ ببینیت به‌رى وه‌غه‌ر بكه‌ت، وه‌كو گه‌له‌كێن وه‌غه‌ركرین و ب وێ خه‌مێ ڤه‌ چووین، ئه‌ڤجا دبێژین: حسبی الله ونعم الوكیل بۆ هه‌ر كه‌سێ ل دژى مافێن كوردان براوه‌ستیت ب راگه‌هاندنا ده‌وله‌تێ و سته‌مێ ل مه‌ بكه‌ت.
و: ئه‌ڤر‌و

سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ پرۆژه‌كێ شه‌رعی و مرۆڤایه‌تى و قانوونى یێ د ده‌ستێن هه‌وه‌ یێن هێژا دا، كو هه‌مى ملله‌تێن دونیایێ وه‌كی مه‌ هه‌یه‌ و دبه‌خته‌وه‌رن، لێ نها ئه‌م یێ ل سه‌رێ چاریانه‌كێ، پێدڤیه‌ رێیه‌كێ هه‌لبژێرین یان وه‌كى هه‌می ملله‌تان پێدڤیه‌ ئه‌م پرۆژێ د ده‌ستێن ته‌ دا هه‌لبژێرین، یان ژی هه‌ر بمینین خوه‌شباوه‌ر و باوه‌ریێ ب خه‌لكێ دی بینین و ل دووماهیێ په‌شێمان ببین و دیرۆك شاهدێ ڤێ ئێكێ یه‌!، مافێ خه‌لكێ دی یه‌ كاری ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ بكه‌ن هه‌روه‌كی مه‌ژی مافێ هه‌ى ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ كاری بكه‌ین، له‌ورا پێدڤیه‌ ئه‌م ژی ده‌ست ژ ریفراندۆمێ به‌رنه‌ده‌ین و به‌ر ب راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردستانێ ڤه‌ بچین.
سه‌رۆكێ هێژا چونكی هوون هه‌لگرێن ئالایێ كوردستانێ نه‌ و چ هێز ب سه‌ر هێزا هه‌وه‌ ناكه‌ڤن، چونكی هێزا ملله‌تى یه‌، هه‌روه‌سا هێزا حه‌قیێ یه‌.
سه‌رۆكێ رێزدار نها به‌حسێ پێگهۆرێ (به‌دیلێ) پرسا ریفراندۆمێ دكه‌ن، كو ئه‌ڤ گۆتن و ئاخفتنه‌ زۆلم و زۆرییه‌، چونكی ب تنێ پێگهۆرێ ریفراندۆمێ سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ یه‌ كو ئه‌ڤه‌ گۆتن و داخویانیێن جه‌نابێ هه‌وه‌نه‌. لێ گۆتنا وان بۆ پێگهۆره‌كێ مژه‌وى نه‌یا راسته‌ و خاپاندنه‌، ئه‌رێ ئه‌و به‌حسێ كیژ پێگهۆری دكه‌ن؟! عیراقێ مادێ 140 یێ شه‌رعى و ده‌ستووری بجه نه‌ئینا، كو ل ده‌مێ خوه‌ ئه‌مریكا سۆز دابوو پشته‌ڤانیا ده‌ستوورێ عیراقێ بكه‌ت و زێده‌باری هه‌مى بزاڤێن هه‌وه‌ بۆ بجهئینانێ، لێ ئه‌و ماده‌ نه‌هاته‌ بجهئینان و ئه‌مریكا هه‌ر پویته‌ پێ نه‌دا و ژ ئالیێ وێڤه‌ هاته‌ پشتگوهخستن، ئه‌ڤجا چه‌وا نها دێ پێگهۆره‌كێ ب هێز بۆ پرسا ریفراندۆمێ ئینن؟! و سۆزا بجهئینانێ ده‌ن؟! ئه‌رێ ئه‌و چ هزر دكه‌ن؟!.
ل دووماهیێ داخوازێ ژ جه‌نابێ هه‌وه‌ و هه‌موو سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ دكه‌م رێیا ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ به‌رنه‌ده‌ن و هه‌مى ملله‌ت یێ ل پشتا هه‌وه‌ و بلا به‌دیلێ ریفراندۆمێ هه‌ر ریفراندۆم بیت.

ژ تایبه‌تمه‌ندیێن جڤاكێ كوردى، ئه‌وه‌ كو ره‌وشه‌نبیریا خوه‌یا نه‌ته‌وه‌ ژبیرناكه‌ت، چه‌ندى تووشى گوهۆرینان ببیت د ژیانا خوه‌ دا، سه‌ره‌راى دووركه‌فتنا گه‌له‌ك ژ فاكته‌ران و ژ بۆ مه‌ره‌مێن جۆره‌وجۆر، ژیبوونا خوه‌ یا نه‌ته‌وى پاراستیه‌. ده‌مێ برایێ من ل گه‌ل خێزانا خوه‌ گه‌هشتبووى وه‌لاتێن بیانى، ژ به‌ر هنده‌ك ئه‌گه‌رێن ده‌رڤه‌ی ئیرادا وى، به‌لێ مژارا ژیبوونا زارۆیێن وى بۆ كوردستانێ بۆ من نه‌خۆش بوو، كو بوویه‌ سه‌ده‌ما هندێ ئه‌ز په‌یوه‌ندیێن خوه‌ ل گه‌ل وان مشه‌بكه‌م و به‌رده‌وام، پترى هندێ ده‌مێ ل كوردستانێ، د دووماهى گه‌شتا خوه‌ دا بۆ سه‌ره‌دانا وان، ئه‌ز سه‌رسۆرمان بووم ژ به‌ر تشتێ من هزرلێ دكر. سه‌ره‌راى ته‌ڤلیبوونا وان و گونجاندنا وان یا سروشتى بۆ جڤاكێ رۆژئاڤا، به‌لێ ئه‌وان ژیبوونا خوه‌ بۆ وه‌لاتێ خوه‌ یێ دایك ژده‌ستنه‌دان، به‌لكو سروود پێ دۆتن، ئه‌ڤان هه‌ستێن نه‌ته‌وى، ئه‌و پتر پێگیركرن ب په‌یوه‌ندیكرنێ بۆ زانینا نۆچه‌یێن وه‌لاتى.
ل ده‌مێ من پرس ل وان پێدانێن نوو ل كوردستانێ كرى، د به‌رسڤ دا راسته‌وخوه‌ گۆتن:ـ كو گشتپرسى ل سه‌ر سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ، ئه‌و بۆ وان خه‌وه‌نا ژیانا مه‌یه‌. ئێدى شادى و خۆشى كه‌فته‌ سه‌ر روویێ وان، به‌رى كو ژ ته‌مامكرنا پرسیارا خوه‌ بكه‌م، ئێك ژ وان ب سترانه‌كا كه‌ڤنار یا ته‌حسین تاهاى به‌رسڤا من دا، هینگى من زانى كا هه‌ستێن وان یێن نه‌ته‌وه‌یى چه‌ند ب هێز و خورتن، ئه‌ڤجا برایێ من و هه‌ڤژینا وى ل من زڤرین داكو سوپاسیا وان بكه‌م، به‌لێ عیبره‌ت بێى ئه‌ڤێ چه‌ندێ ده‌ركه‌فت، كو ئه‌وان سه‌رێ خوه‌ هه‌ژاندن ب وى ره‌نگێ ئه‌وان دڤێت، كو به‌لێ زارۆیێن مه‌ چ جاران ژیبوونا وان بۆ كوردستانێ ژده‌ستناده‌ن، چونكوخێزانا وان زۆرا گریدایه‌، ژ ده‌سپێكێن مه‌ ئه‌وه‌ خورتكرنا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یى ب رێیا په‌روه‌ردا مه‌ بۆ وان، ب راستى من هه‌ست ب شانازیێ وسه‌ربه‌رزیێ كر، تایبه‌ت ئه‌و دژیانا خوه‌ یا خواندنێ و زانستى ژى دا د سه‌ركه‌فتینه‌. پشتى (كاوار و وار) برازایێن من گرنگیا ڤێ مژارێ ل ده‌ف من زانین، خواستن كو سترانه‌كا ته‌حسین تاها بكه‌نه‌ سپرایز (ئه‌م هه‌مى پێشمه‌رگه‌ینه‌)، رابوون په‌یڤێن وێ گوهارتن دا هنده‌ك په‌یڤێن دیتر بدانن ل شوونێ، ل سه‌ر گشتپرسیێ و سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ، ل ڤێره‌ دخوازم بێژم كو فه‌ره‌ ل سه‌ر حوكمه‌تا هه‌رێمێ گرنگیێ ب گه‌نجێن مه‌ بده‌ن ل وه‌لاتێ بیانیان، ب رێیا پشتگیریا وان دچالاكی و بزاڤێن نه‌ته‌ویى بۆ خورتكرنا هه‌ستا نشتیمانى ل ده‌ف وان.
و/ ئه‌ڤرۆ

جودابوونا كوردستانێ ژ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ئێدى بوویه‌ پرسه‌كا فه‌ر، زێده‌ى وێ چه‌ندێ كو مافه‌كێ ره‌وایه‌، هاته‌ بریاردان ژ لایێ قانوونێن نیڤده‌ولى ڤه‌، ژ وانژى: 1ـ كۆمه‌لا گشتى یا نه‌ته‌وێن ئێكگرتى بریارا وێ یا 545 ل 1952، ب ده‌قێ رێككه‌فتنا تایبه‌ت ب مافێن ئابوورى و جڤاكى و ره‌وشه‌نبیرى، ماده‌ك تایبه‌ته‌ ب مافێ گه‌لان ڤه‌ و ب بریارا چاره‌نڤیسێ وان. ته‌كه‌سكرنا وێ ل سالا 1952 هاتیه‌كرن ب بریارا 637 هاتبوو كو ل ژێر رۆناهیا وى مافێ گه‌لان مه‌رجه‌كێ گه‌وهه‌رى یه‌ بۆ شادببن ب هه‌مى مافێن خوه‌ یێن سه‌ره‌كى. 2ـ ل گرێكا حه‌فتێ ژ سه‌ده‌یا بیستێ بریارا نه‌ته‌وه‌یى ده‌ركه‌فت 1514 ل سالا 1960 دا كو ببیته‌ بنیاتێ قانوونى یێ كو هه‌مى دۆخێن سه‌ربخوه‌بوونێ و بریارا چاره‌نڤیس پشتبه‌ستێ ل سه‌ر بكه‌ن یێن ل دووڤرا هاتى. 3ـ په‌یمانا ده‌ولى یا مافێن مه‌ده‌نى و سیاسى ل 1966. 4ـ نه‌ته‌وێن ئێكگرتى هه‌ر تشتێ هاتى ده‌رباره‌ى بریارا مافێ چاره‌نڤیس 2625 ل 1970 دانایه‌، ئێدى هه‌ر تشتێ په‌یوه‌ندى ب ڤى مافى هه‌یى بابه‌ته‌ك ل ژێر راگه‌هاندنا جیهانى یا مافێ گه‌لان و دانا سه‌ربخوه‌یێ یا ملله‌ت و گه‌لێن بنده‌ست و رێزگرتنا جیهانى یا مافێن مرۆڤى. 5ـ بریارا 3070 ل 1973 نه‌ته‌وێن ئێكگرتى دخواز ژ هه‌مى ده‌وله‌تێن ئه‌ندام تێدا كر كو:
ئێك ـ دانپێدان ب مافێ گه‌لان د بریاردانا مافێ چاره‌نڤیس و سه‌ربخوه‌یێ دا. دو ـ پێگیریا وێ ب كاركرنێ ل سه‌ر جهئینانا ڤێ ئارمانجێ و پشته‌ڤانیا سه‌پاندنێ ل سه‌ر ئه‌ردى، ب هه‌ردو رۆخسارێن وى یێن ده‌ره‌كى و ناڤخوه‌یى ل دووڤ ئێك ژ لایێ بجهئینانا سه‌ربخوه‌بێ یان ته‌ڤلیبوونێ د چارچووڤێ ده‌وله‌تان یان كیاناتان دا، ب هه‌ر شێوه‌كێ ملله‌ت بریار دده‌ت بێى مایتێكرنا ده‌ره‌كى، ژ لایه‌كێ دى ڤه‌، پرانیا ملله‌تى ماف هه‌یه‌ “ژ گرۆپێن نه‌ته‌وى و ئاینى یێن بچووك” د بازنێ ده‌وله‌تێ دا كو ب كارێ ده‌سهه‌لاتێ راببن و بژاره‌یا سیسته‌مێ حوكمێ وێ و سروشتێ سازییان ده‌مێ مافێ بریارا چاره‌نڤیس مافێ جودابوونێ بخوه‌ڤه‌ نه‌گریت، كو یێ تایبه‌ت بیت ب وێ گرۆپێ ڤه‌. 6ـ بیانا سه‌ربخوه‌یا ئه‌مریكى ل ته‌باخا یۆلیۆ 1776. 7ـ به‌لگه‌یا مافێن مرۆڤى یا فره‌نسى سالا 1789.
ئه‌ڤجا قانوونا نیڤده‌ولى هنده‌ك مافان دسه‌پینیت كو پرانی رێزێ لێ بگرن و چاڤدێر بكه‌ن د چارچووڤێ رێزگرتنا مافێن مرۆڤى دا. ئه‌ڤا دووماهیێ هه‌مى رامان و پیڤه‌رێن خوه‌ ژده‌ستداینه‌، ژبه‌ر سه‌ره‌ده‌ریا حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ی عیراقى ل گه‌ل هه‌رێما كوردستانێ، پشتى كو ئه‌ڤا دووماهیێ بریار دایى و بۆ دو قووناغێن دیرۆكى د ناڤ عیراقێ دا بمینیت، به‌لێ ره‌وشا سیاسى و فاكته‌رێن وێ یێن دووماهیێ زیانا خوه‌ یا مه‌زن و گه‌له‌ك ئاشكرا هه‌بوو، د خورتكرنا بێباوه‌ریێ دا ل ناڤبه‌را هه‌مى پێكهاتێن عیراقى، پشتى كریزا دووماهیێ یا سیاسى و ئابوورى یا كو هه‌رێم تووش بوویێ ژ ئه‌نجامێ سیاسه‌تا حوكمه‌تا ناڤه‌ندى، كو هه‌مى داهاتێن به‌شه‌رى و مادى بۆ ته‌رخانكرین بۆ لاوازكرنا هه‌رێمێ، ژ لایه‌كى دۆرپێچا ئابوورى دانابوو ل سه‌ر هه‌رێمَى، ژ لایه‌كێ دی ڤه‌ ژى هه‌رێم ته‌ڤلى شه‌ره‌كێ دژواترین ل جیهانێ كربوو(داعش). ب ڤێ چه‌ندێ ناڤه‌ندێ هه‌ر تشتێ دادوه‌ریا جڤاكى و فره‌هزری و مافێن پێكهاتێن سیاسى و نه‌ته‌وى و عه‌قائیدى ژناڤبرن. پشتى ڤێ پۆخته‌ پێشه‌كیێ ل سه‌ر مافێ گه‌لێ كورد د بریاردانا چاره‌نڤیسێ خوه‌ دا ل گه‌ل عیراقێ، ئه‌و پرسا پێدڤى په‌نایێ دبه‌ته‌ گشتپرسیه‌كا مللى وه‌كو دابینكرن و پاراستن و مافێن كه‌مینه‌یان، سه‌ره‌راى هندێ كو ئه‌نجامێن وێ یێن به‌رجسته‌نه‌ ل دووماهیێ بۆ هه‌لبژارتنا كوردان بۆ سه‌ربخوه‌یێ. لایه‌نێن ئه‌كتیڤ د سه‌ربخوه‌بوونا هه‌رێما كوردستانێ دا:
1ـ سه‌بخوه‌یێ رامانێن مه‌زن یێن مۆرالى بۆ گه‌لێ كوردستانى هه‌نه‌.
2ـ سه‌روه‌ریا ته‌ڤایى بۆ وه‌لاتیێ كوردستانى ل سه‌ر ئه‌ردێ خوه‌ و پشكداریكرن د بریارا چاره‌نڤیسێ خوه‌ دا.3ـ بریارا خوه‌ د ده‌ستێ خوه‌ داهه‌یه‌ و ل به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ دگه‌رێن ل هه‌ر جهێ هه‌بیت.4ـ سه‌رده‌رى د ناڤبه‌را كوردستانێ و هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ ل جیهانێ دبیته‌ ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخوه‌ بێى ڤه‌گه‌ریان بۆ ناڤه‌ندێ. 5ـ خورتكرنا پێگریا وان ب ناسنامه‌ و تایبه‌تمه‌ندیا وان.6ـ بداویئینانا ره‌نگڤه‌دانێن نه‌رێنى ژ ئه‌نجامێ گه‌فێن حوكمه‌تا ئێكگرتى و سیاسه‌تێن وێ.7ـ پاراستنا توخیبێن خوه‌ بێى مایتێكرنێن كاروبارێن عیراقى یێن ناڤخوه‌یى و خوه‌تالۆقه‌تكرنى ئاریشێن وێ یێن جۆره‌وجۆر، هه‌ر وه‌كو دۆخێ ل گه‌ل ده‌وله‌تێن دیتر یێن هه‌ڤسوى. 8ـ سه‌ربخوه‌بوون دێ كه‌تواره‌كێ نوو و بارۆدۆخێن داهاتى سه‌پینیت بۆ هه‌مى گرنگیان بۆ سه‌رخوه‌بوونا ته‌ڤایى و بجهئینانا خۆیاتیا خۆ د شه‌ڕێ هه‌بوونا مه‌زن دا. ئه‌ڤه‌ هه‌مى دئێت ب رێیا كه‌یس و ستێركگرتنا هه‌مى ده‌لیڤه‌یان بۆ راپه‌رینا گه‌لێ خوه‌ بۆ دروستكرنا پێنگاڤه‌كا شارستانى یا گرنگ و به‌رهه‌مدانا هه‌مى سامانێن خوه‌، رووبار و مشه‌بوونا ئاڤێ و چاییان و چاندنێ و سامانێن سروشتى وه‌كو پترۆلێ، ئاسنى، سفر و سامانێن دیتر. هنده‌ك ئاریشه‌ د به‌رهه‌ڤى چاره‌سه‌ریێ نه‌ رێگریێ ل سه‌ربخوه‌بوونا هه‌رێما كوردستانێ دگرن: 1ـ رووبرووبوونا چه‌ندین ململانێن ناڤخوه‌یى و ده‌ره‌كى یێن سیاسى و ئابوورى. 2ـ ناكۆكیێن ناڤخوه‌یى ل سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ زێده‌دكه‌ت، ئه‌ڤا دووماهیێ دشیان دایه‌ ل وى ده‌مى هه‌كه‌ حزب ژ قووناغێ ده‌ربازببن و هه‌ست ب به‌رپرساریێ بكه‌ن و ده‌ست ژ ئه‌زۆكیێ به‌رده‌ن ل به‌رامبه‌ر خه‌ونا سه‌ربخوه‌یێ و خوه‌ هه‌كه‌ ب پشكه‌كێ ژى بیت، ب رۆلێ خوه‌ ژى دێ هه‌مى ملاملانان لاوازكه‌ت یێن دكه‌ڤنه‌ به‌ر سینگێ كوردستانێ. 3ـ سه‌ره‌راى هه‌بوونا ستوونین ده‌وله‌تا كوردستانێ، به‌لێ نابیته‌ كه‌سه‌كێ ده‌ولى ب تنێ ب رێیا دانپێدانا جڤاكێ نێڤده‌ولى، دا شیانبده‌ت كو ب رۆل و مافێن خوه‌ یێن ته‌ڤالى ل هه‌مبه‌ر جڤاكێ نیڤده‌ولى، ئه‌ڤا دووماهیێ وه‌كو قانعبوونێ یه‌ و نابیت بێژین یا ڤه‌بڕین ب تنێ پشتى بریارنانا سه‌ربخوه‌بوونێ. 4ـ سه‌ره‌راى تشتێ د دیباجه‌یا دستوورێ عیراقێ دا هاتى كو پیگیریكرن ب ڤى دستوورى دێ ئێكبوونا عیراقێ یا ئازا پارێزیت، ب تنێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ نابیته‌ رێگر ل به‌رامبه‌ر حوكمه‌تا ئێكگرتى كو به‌ربه‌ستان بدانیته‌ به‌رامبه‌ر سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ.
و: ئه‌ڤرۆ

یۆنامى هنارتیا سیاسیى یا نه‌ته‌وین ئێككرتى ل عیراقێ هه‌ر ژ 2004 وه‌ره‌ كاردكه‌ت به‌لێ چو دیارنینه‌ ژ نه‌گه‌هشتنا بجهئینانا ئه‌ركێن خوه‌، نه‌شیا ئه‌و تشتێ پێ هاتیه‌ راسپارده‌ بجهبینیت، خوه‌ پشتى كو رۆلێ وێ سالا 2007 هاتیه‌ به‌رفره‌هكرن ل دووڤ بریارا 1770 و ژ گرنگترین ئه‌ركێن وێ یێن كو پێ هاتیه‌ راسپاردن: 1ـ پێشكێشكرنا دانوستاندنێ و هاریكاریێ ل سه‌ر ئاستێ ئاشتبوونا نشتیمانى. 2ـ هاریكاریكرن د پرۆسا ده‌نگدانێ دا. 3ـ ساناهیكرنا دیالۆگا هه‌رێماتیك. 4ـ خورتكرنا پاراستنا مافێن مرۆڤى. 5ـ چاكسازیا دادوه‌ری و قانوونى.
ئه‌و به‌ره‌پێدانێن ل سه‌ر ئه‌ردێ ژیوارى ل عیراقێ وێ تێكچوون و ژبه‌رئێكچوونێ دسه‌لمینن یا كو د هه‌مى بیاڤان دا گه‌هشتیێ یێن به‌رى ده‌مى مه‌ به‌حس ژى كرى، خوه‌ هنارتى بخوه‌ (یۆنامى) دانپێدان ب ڤى َ چه‌ندێ كریه‌، ئه‌و ژى د داخۆیانیه‌كا خوه‌ دا و هه‌ر ژ 2015 وه‌ره‌ كو (ئه‌نجامدانا ئاشتبوونێ ل عیراقێ ناهێته‌ كرن هه‌كه‌ په‌یوه‌ندیا جڤاكى د ناڤبه‌را وه‌لاتی و حوكمه‌تێ دا یا ته‌ڤایى بیت بۆ هه‌میان و كاریگه‌ریا خوه‌ هه‌بیت). هه‌ر وه‌كو ئه‌وێ ئیشا عیراقێ ده‌ستنیشانكرى و تشته‌كێ نوو دیاركریه‌ كو چو وه‌لاتیێن عیراقى یێن نۆرمال نه‌زانن، ل گه‌ل ڤێ ئێكێ ژى، ئه‌وا یۆنامى ئه‌ڤرۆ دكه‌ت ئه‌و په‌سنینا وێ ئێكێ یه‌ ئه‌وا ئه‌وێ ده‌ستنیشانكرى بۆ ئاریشا ئاشتبوونا نشتیمانى ل عیراقێ. ئه‌ڤ هنارتیه‌ ژ كه‌ڤلۆژانكێ خوه‌ ده‌ركه‌فت به‌رى ده‌مه‌كى دا ڤێ گۆتنێ راگه‌هینیت ( یۆنامى: هوشداریا كوردان دده‌ت بۆ راكرنا ئالایێ كوردستانى ل كه‌ركووك وده‌ربرینا نیگه‌رانیا خوه‌ دكه‌ت) گه‌له‌ك رایا گشتى مژوولكر ب تایبه‌تى دوژمنێن سه‌ربخوه‌بوونا گه‌لێ كوردستانێ، سه‌ره‌راى ره‌وابوونا بریارا ئالایى وه‌كو بریاره‌ك ژ نیڤا ره‌حم و ده‌نگدانا جڤاتا پارێزگه‌هێ هاتیه‌، واته‌ ئه‌و بریارا پرانیێ یه‌ ل كه‌ركووكێ. ئه‌ڤرۆ ژى یۆنامى بۆ مه‌ ده‌ردكه‌ڤیت دا كو داخۆیانیه‌كا دى ده‌ربێخیت ـ یا كو به‌رى هه‌یامه‌كى ـ ده‌مێ داكۆكی تێدا كری كو ته‌ڤلى چو رۆلان نابیت د گشتپرسیا هه‌رێما كوردستانێ دا، ئه‌ڤ هه‌لویسته‌ وه‌كو هه‌لویستێن سیاسى دده‌ت یێ دوژمنێن دیمۆكراسیێ و به‌ندێن وى، چونكو پشتى كو هنارتى نه‌شیاى هاریكاریا عیراقیان بكه‌ت بۆ ئاڤاكرنا پاشه‌رۆژه‌كا باشتر كو عیراق ببیته‌ ناڤه‌ندا ئاشتیێ و ئارامیێ، یۆنامى بزاڤان دكه‌ت ئه‌ڤرۆ كو نه‌هێلیت ئه‌و به‌ندین نه‌ته‌وێن ئێكگرتى ل سه‌ر بنیاتێ وێ هاتیه‌ ئاڤاكرن كو پارچه‌كه‌ ژ وێ، ب رامانه‌كا دى، یۆنتامى ل عیراقێ نه‌یا پشته‌ڤانه‌ و هاریكاریا گرنگترین ره‌نگێن دیمۆكراسیێ ناكه‌ت (راپرسیا مللى)، هه‌ر وه‌سا گرنگترین ئالاڤێ پاراستنا مافێن مرۆڤى ب ره‌نگه‌كێ گشتى و مافێن كه‌مینه‌یان ب ره‌نگه‌كێ تایبه‌ت. ل ڤێره‌ ئه‌ز بانگ دكه‌م و بده‌نگه‌كێ به‌رز: ئه‌رێ برێڤه‌برنا كاروبارێن سیاسى یێن یۆنامى ل كووڤه‌نه‌ ل عیراقى؟!، ئه‌رێ رێڤه‌به‌ریا پۆرسه‌یێن پاراستنا ئاشتیێ ل كووڤه‌نه‌؟! ئه‌رێ لۆجستیا مه‌یدانى و پشته‌ڤانى ل كووڤه‌یه‌؟!، ل دووماهیێ ژى و نه‌ دووماهیترین تشت: ئه‌رێ نابیت گه‌لێ كورد لێپیرسینا هه‌مى ئالیان بكه‌ت یێن ب ره‌نگه‌كى و ئێكێ دیتر پشكداریى د ڤێ چه‌ندێ دا كرین؟ چاڤێ خوه‌ ل ئیباده‌كرنا گه‌لێ كورد دا كری ب تایبه‌ت رێخراوێن نێڤده‌ولى یێن ب ئاشكرایى سترانان ب به‌ژن و بالا مافێن مرۆڤى دبێژن؟!.
و: ئه‌ڤرۆ