NO IORG
نووترين نووچه
Authors Posts by د. سۆزان ئامێدی

د. سۆزان ئامێدی

د. سۆزان ئامێدی
59 POSTS 0 COMMENTS

56

د.سۆزان ئامێدى

هه‌لبژارتنێن داویێ یێن ل مه‌ها ئوكتۆبه‌را 2021 هاتینه‌كرن. ب پێكئانینا فراكسیۆنه‌كێ ل ژێر ناڤێ “چارچووڤا هه‌ماهه‌نگیێ” هاته‌ ئه‌نجامدان، حزب و ئالیێن لایه‌نگیرى ئیرانێ و ل به‌رامبه‌ر دا فراكسیۆنه‌كا دیتر ژ حزب و ئالیێن دیتر یێن نه‌تاگیر ژى هاته‌ پێكئانین. ئه‌ڤان ئاوایان و پێكهاته‌یا سیاسى دیمه‌نه‌كێ گه‌له‌كێ رۆهن دابوو هه‌ر وه‌لاتیه‌كێ ئیراقى كو ئه‌و یێ ل به‌رامبه‌ر ململانه‌ك و هه‌ڤركیه‌كا سیاسى یا ب هێز، چونكو یان دڤێن رازى ببن ب ئیراقه‌كا تاگیر ڤه‌، یان ژى نشتیمانه‌ك ب رامانه‌كا دیتر حوكمه‌ته‌كا ئیراقى یا گرێدایى سیاسه‌تا ئیرانێ یان حوكمه‌ته‌كا ئیراقى یا نشتیمانى، و ئه‌ڤا داویێ نه‌یا ڤه‌قه‌تیایی یه‌ ژ ده‌وروبه‌رى خوه‌، به‌لێ په‌یوه‌ندیێن هه‌رێماتیك یێن باش هه‌نه‌ بێى هندێ كو بهێلیت مایتێكرن د بریارێن وێ دا بهێنه‌ كرن. ب راستى ژى ئه‌ڤ هه‌ڤركى و ململانه‌ د ناڤبه‌را دو قه‌باره‌یان دا (چارچووڤه‌یێ ئیرانى و هه‌ڤپه‌یمانا سێ ئالى) نه‌یا هه‌ڤسه‌نگه‌، ژ به‌ر ره‌وشا سیاسى یا هه‌رێماتیك و یا نها كو ل ده‌ڤه‌ى هه‌یی. چونكو سه‌ره‌اى ئیراده‌تا نشتیمانى یا گه‌لێ ئیراقى و ئۆمێدا وى كو ژ وى بارێ گران قورتال بیت یا ته‌بعیه‌تێ و رێڤه‌برنا ژكاركه‌فتى یا حوحكمه‌تێن سازانیێ یێن پێشین و ئه‌ڤه‌یه‌ ئارمانجا فراكسیۆنا هه‌ڤپه‌یمانیا سێ ئالى و پاشى سه‌ركه‌فتنا وان د هه‌لبژارتنان دا و بده‌ستڤه‌ئانینا وان بۆ هژماره‌كا كورسیان یێن كو وان به‌رهه‌ڤ دكه‌ت بۆ پێكئانینا حوكمه‌تێ، لێ به‌لێ ئه‌ڤێ چه‌ندێ چو مفایه‌ك تێدا نینه‌ ل به‌رامبه‌ر فراكسیۆنه‌كێ كو هێزا خوه‌ خڕڤه‌كرى ژ سه‌رێ چه‌ندین سالێن زالبوونا خوه‌ یا دۆمدرێژ ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ و كونترۆلا وێ ل سه‌ر رێڤه‌برن و ئیراده‌تا ئیراقێ و شیانێن وێ و میلیشیاته‌كا چه‌كدار هه‌یه‌ ل گه‌ل هاریكارى و پشته‌ڤانیكرنه‌كا ئیرانێ. گه‌لێ ئیراقى و هێزێن مللى بووینه‌ قور بانى به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌رێماتی و نێڤده‌ولى ل ده‌ڤه‌رێ، لێ چه‌ندى گه‌ل باوه‌ریێ بینیت ب سه‌ردێرێن (ابو القاسم الشابی) (إِژا الشعبُ یوماً أرادَ الحیاه‌ فلا بد أن ێستجیب القدر ولا بد للیل أن ینجلی ولا بد للقیدِ أن ێنكسِر ) و ئه‌و ره‌وشا هه‌یى ل هه‌رێما كوردستانێ وه‌كو میناكه‌ك. ب راستى تشته‌كێ ب هێزتر ژ راستیێ نینه‌ به‌لێ ده‌ما كو شه‌رعیه‌ت دكه‌ڤیته‌ ده‌ستێن زالمان ئێدى نه‌حه‌قى ب هێزتر دكه‌ڤیت. چونكو ل گه‌ل هه‌بوونا ئیراده‌كا ب هێز یا گه‌لێ كوردستانى و خه‌باتا وى یا دوور و درێژ و به‌رده‌وام، لێ ده‌ستكه‌فتى و ره‌وشا هه‌ییى یا نها نه‌هاتینه‌ دى دوور ژ ئیراده‌تا نێڤده‌ولى چونكو گه‌لێن ده‌رده‌سه‌ركرى یێن خه‌باتكه‌ر و سه‌رهلدایى مافێن خوه‌ بده‌ستڤه‌ نائینیت، ب تنێ هه‌كه‌ ل گه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیێن جڤاكا نێڤده‌ولى نه‌بیت رێكناكه‌ڤن. ئه‌ڤجا ته‌ دڤێت چاوا بیت گه‌ر گه‌لێن بێده‌نگ بن. ئه‌ڤه‌ ژیواره‌كێ ناله‌باره‌ ب مخابنى ڤه‌. فراكسیۆنا (چارچووڤه‌) یا ئیرانى پێكئانینا حوكمه‌تێ تێكدده‌ت و ناهێلیت بهێته‌ كرن، ب رێیا زالبوونا وێ ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتا دادوه‌یێ و هه‌ره‌شه‌كرنا ئاساییش و سه‌قامگیریا ئیراقێ ب رێیا كونترۆلكرنا وان ل سه‌ر حه‌شدا شه‌عبی و میلیشیاتێن ده‌رڤه‌ى قانوونێ و ل سه‌ر ڤێ ئێكێ مه‌ پێدڤى ب هه‌وه‌سته‌كێ ژدل هه‌یه‌ ژ جڤاكا نێڤده‌ولى ل هه‌مبه‌رى ڤێ ئالۆزیا سیاسى و پشته‌ڤانیكرنا لایه‌نێن سه‌ركه‌فتى د هه‌لبژارتنان دا.
و/ ئه‌ڤرۆ

10

د. سۆزان ئامێدى

پشتى كو هێزێن شیعى د ناڤ چارچووڤا هه‌ماهه‌نگی (الاگار التنسیقی) دا گه‌هشتینه‌ باوه‌ریێ كو هێژا موقته‌دا ئه‌لسه‌ده‌ڕ یێ رژده‌ ل سه‌ر حوكمه‌تا پڕانیێ ئێدى یێن ل هنده‌ك رێیان دگه‌رهن كو ئاسته‌نگ بكه‌ڤنه‌ به‌ر پێكئینانا حوكمه‌تێ بۆ بجهئینانا دو مه‌ره‌مێن سه‌ره‌كى:
یا ئێكێ ـ رۆخسینا ده‌لیڤه‌كا نوو بۆ دانوستاندنێ بۆ رازیكرنا هێژا موقته‌دا سه‌رد.
دو: گه‌هشتنا بریاره‌كا ئه‌نجامدانا هه‌لبژارتنێن نوو كو دادگه‌ها فیدرال ده‌ستنیشان بكه‌ت.
ئه‌ڤجا پشتى كو به‌رهه‌م سالح پێشكێشى دادگه‌ها فیدرال هاتیه‌كرن داخواز كر مادده‌یێ ده‌ستوورى (70 ئێك) بهێته‌ راڤه‌كرن یا تایبه‌ت ب جڤینا ئێكێ ڤه‌ بۆ ده‌نگدان ل سه‌ر سه‌رۆكێ كۆمارى، ئه‌نجام به‌ره‌ڤاژى هزرا گه‌له‌ك ژ شرۆڤه‌كارێن قانوونى ده‌ركه‌فت و هه‌ر وه‌كو دادگه‌هێ خواشتى سه‌قایێن سیاسى ئارام كه‌ت ب وێ ئێكێ كو ده‌مه‌كێ به‌رفره‌هتره‌ بهێته‌ دان بۆ دانوستاندنێن سیاسى د ناڤبه‌را هێزێن هه‌ڤڕكیێ دكه‌ن، چونكو دادگه‌هێ به‌رهه‌ڤبوونا سێچارێكێن ئه‌ندامێن جڤاتا نوونه‌ران بۆ جڤینا ئێكى ده‌ستنیشانكریه‌، ژبۆ ته‌مامكرنا نیسابێ و كو پڕانیا سێچارێكا هه‌مى سه‌رجه‌مێ په‌رله‌مانى ل جڤینا ئێكێ دا كو جڤینا هه‌لبژارتنا سه‌رۆك كۆمارى یا قانوونى بیت، ئه‌و چه‌ندا بوویه‌ ئه‌گه‌رێ به‌خته‌وه‌ریا كو هێزێن ((الاگار) یا هه‌ماهه‌نگیێ و هه‌ڤپشكێن وان و ل به‌رامبه‌ر ژى هه‌ڤپه‌یمانیا سێقۆلى (سه‌درى و سیاده‌ و دیمۆكراسى كوردستان) بێخیته‌ به‌رامبه‌ر ئاریشه‌كێ وان نه‌چار بكه‌ت له‌س رازیكرنا هه‌ژماره‌كا دى ژ په‌رله‌مانتارن بۆ ته‌مامكرنا هه‌ژمارا پێدڤى بۆ به‌رهه‌ڤبوونێ ل جڤینا ئێكێ ویا ئه‌ز هزر لێ دكه‌م ئه‌و پێدڤى ب 45 كورسیانه‌ بۆ تمامكرنا هه‌ژمارا پێدڤى ئه‌و ژى 220 ژ سه‌رجه‌مێ 329 و ل به‌رامبه‌ر ژى ئیتاڕ حزب و گرۆپێن دیتر ڤه‌دكێشیته‌ خوه‌ داكو هه‌ژمارا وان زێده‌ ببیت یاكو ئه‌ڤرۆ گه‌هشتیه‌ 110 ئه‌و ژى پشتى رێككه‌فتنا ئێكه‌تی نشتیمانى كوردستان ل گه‌ل وان و هه‌ژماران وان 18 كورسینه‌ و ئه‌ڤا دوماهیێ ب رۆلێ خوه‌ نه‌وه‌ی نوو راز كری كو هه‌ژمارا وان دبیته‌ (8) پشتى كو ئێك ژ وان ده‌ستێن خوه‌ ژێ كێشاى. د راستى دا به‌ندێن ده‌ستوورى ته‌حموللا راڤه‌كرنێن (ته‌ئویلی) دكه‌ت، له‌ورا مه‌ گوه ل راڤه‌كرنێن جۆرو وجۆر دبیت و گه‌له‌ك جاران دهێته‌ راڤه‌كرن ب گۆره‌یى یا پێدڤى بۆ لایه‌نێن مه‌ره‌م پێ هه‌یى به‌لێ ل هه‌ر دۆرخه‌كى هه‌مى لایه‌نان چو پێچیبَنابیت ژبلى هندێ كو رێزێ بگرن و بریارێن دادگه‌هێ قه‌بوول بكه‌ن. د راستى دا ئه‌و ماوه‌یێ ده‌ستوور راسپاردى كو سیه رۆژبن بۆ ده‌نگدانێ ل سه‌ر سه‌رۆكاتیان و چو ئاماژه‌كرنه‌ك بۆ تشته‌كێ دیتر نه‌داینه‌ ل ده‌مێ هه‌كه‌ هات و بجهئانینێ شكه‌ستن ئینا مینا ماده‌یێن دیتر ژ ده‌ستوورى و ل سه‌ر ڤێ ئێكێ مژار هه‌ر دێ بۆ دادگه‌ها فیدرالى هێته‌ هێلان بۆ ڤه‌دیتنا چاره‌سه‌ریه‌كا گونجای، هه‌ر وه‌سا شكه‌ستن هاته‌ دى ژ به‌ر وان داوایێن هاتینه‌ به‌رزكرن ژلایێ به‌رهه‌م سالح ڤه‌ بۆ دادگه‌ها فیدرال ل دژى هوشیار زێبارى ل دۆر باده‌كه‌كێ كو ژ پێش چه‌ندین سالان ڤه‌ بدووماهى هاتیه‌ كو فه‌رمانه‌كا پێگیری ل سه‌ر هاتیه‌ ب راوه‌ستاندنا پێرابوونێن هه‌لبژارتنان ب شێوه‌كى ده‌مكى حه‌تا ڤه‌بڕینا داوایان، زێده‌بارى هندێ كو په‌رله‌مان ژى یێ تۆمه‌تباره‌ د داویان دا. ل ڤێره‌ پسیاره‌ك دهێته‌ پێش: ئه‌رێ پشتى وێ فه‌رمانا ویلایه‌تى دێ چ بیت؟ فه‌ره‌ ده‌مێ سه‌رۆكاتیكرنا كۆمارى ل رۆژا 9 شواتا 2022 بدووماهى بهێت و هه‌كه‌ هات و بابه‌تێ سه‌رۆك كۆمارى نه‌هاته‌ ڤه‌بڕین، ئێدێ سه‌رۆكێ په‌رله‌مانى دێ پۆستێ سه‌رۆكاتیا كۆمارێ ژى برێڤه‌به‌ت. ب راستى ئاریشه‌ یا گرێداى بجهئانینا نیسابا ده‌ستوورى یا جڤینا ئێكێ یه‌ چونكو هه‌ڤپه‌یمانى بزاڤێ بۆ دكه‌ت، ژلایێ خوه‌ ڤه‌ ((الاگار) بزاڤێ دكه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌هێته‌ بجئهینان، به‌لێ ئه‌ڤا دووماهیێ شه‌نسێ وێ كێمتره‌ ژ هه‌ڤپه‌یمانیێ ئه‌و ژى چونكو ئیتاڕ قابله‌ بۆ دابه‌ش بوونێ یانكو هه‌ڤپشكێن خوه‌ بۆ وى بهێلیت، به‌لێ ل ده‌مێ كو ئه‌ڤه‌ ئێكه‌ نه‌هێته‌ روودان، هه‌ڤپه‌یمان دمینیت د هه‌لوه‌سته‌كێ دودلى دا، چونكو ئیتاڕ دێ سێچارێكا ژكاركه‌فتى وه‌رگریت ل وى ده‌مى. هه‌ژى گۆتنێ كو هێژا موقته‌دا سه‌در حه‌ز هه‌یه‌ بێگونه‌هیا هێژا هوشیار زێبارى دیار بكه‌ت، دا كو ئه‌و ئیحراج ل ده‌ف نه‌مینیت، چونكو به‌رى بۆیه‌ران راكربوو ده‌مێ نه‌هێلایی نوونه‌رێن وى ل جڤینا په‌رله‌مانى به‌رهه‌ڤ ببن ل گه‌ل زانینا وى یا پێشده‌م كو ئه‌و یێ ل به‌رامبه‌ر ئاریشه‌یا بجهئینانا نیسابێ بۆ جڤینا ئێكێ، و بۆ جڤینا دویێ ژى هه‌ڤپه‌یمانا سێقۆلى دكاریت سه‌ركه‌فتنێ بده‌ستڤه‌بینیت ده‌رباره‌یى ده‌نگدانێ، به‌لێ ب مه‌رجه‌كى كو نسیاب یا سێچارێكیا به‌رهه‌ڤبوویان بیت. دوور نابینم كو الاگار یێ ئارام نابیت و دبیت په‌نایێ ببه‌ته‌ بزاڤا چاككرنێ بیت ل گه‌ل هنده‌ك لایه‌نێن دیتر وه‌كو (المستقلین) یان ئه‌و لایه‌نێن ژ خه‌میس جه‌نجه‌ر ڤه‌بووین وه‌كو بزاڤه‌كێ بۆ ژكارخستنا په‌رله‌مانى و هه‌لبژارتنا سه‌رۆك كۆمارى یان دبیت دادگه‌ها فیدرال وه‌ربگرن ب بابه‌ته‌كێ دیتر بۆ هه‌مان مه‌ره‌مێ بۆ وه‌به‌رهێنانا ده‌مێ دویێ پشتى بدووماهیهاتنا فه‌رمانا وه‌لائی، ئه‌ڤجا الاگار مه‌رجداریێ دكه‌ن ل سه‌ر دووماهیئینانا ده‌مێن ده‌ستوورى داكو بگه‌هنه‌ بریارا دووماهیێ بۆ ده‌ستنیشانكرنا هه‌لبژارتنێن نوو یان بۆ بجهئینانا رازیكرنا هێژا موقته‌دا سه‌دڕ ب رامانه‌كا دیتر بۆ (الاگار) خه‌م نینه‌ كى ببیته‌ سه‌رۆك كۆمار ته‌مه‌تى بجئینانا سازانێ، بۆ زانین هه‌ڤپه‌یمان د به‌رده‌وامن بۆ ده‌ستنیشانكرنا وه‌زیران و ستافێ دیتر یێ حوكمه‌تێ. ژبیر نه‌كه‌ین كو بزاڤێن قائانى یێن نهو ل گه‌ل (الاگار) دبیت فایده‌ نه‌كه‌ن چونكو هه‌ولێن پێشین شكه‌ستن بده‌ستڤه‌ئینان، ل ده‌مێ دو كه‌سان د ناڤ (الاگار) دا ره‌دكرین پشكداریێ ل گه‌ل هێژا موقته‌داى بكه‌ن و مالكى ببیه‌ سه‌رۆكێ ئیتاڕێ بیێ پشكداریكرن. ل ڤێره‌ راستیه‌ك هه‌یه‌ دڤێت بهێته‌ گۆتن كو ئه‌و راستى یێن هه‌یین، دێ بۆ ئیراقیان دیاركه‌ن كو هه‌تا چو راده‌ هێزێن (الاگار) گوهێ وان ل ئه‌نجامێن گیرۆبوونا پێكئینانا حوكمه‌تێ نینه‌، هه‌كه‌ ب دروستى ب ئه‌نجامان ڕا نه‌گه‌هن.
و/ ئه‌ڤرۆ

6

د. سۆزان ئامێدى

ئه‌ڤه‌ گۆتاره‌ مه‌ ژ سه‌ده‌ما به‌ربه‌لاڤبوونا ده‌ریاده‌یه‌كا گه‌له‌ك به‌فره‌ه نڤیسیه‌، كو بوویه‌ جهێ مه‌ترسیێ و بوویه‌ گه‌فه‌ك ل سه‌ر پاشه‌رۆژا تاكى و جڤاكێ… سه‌ركه‌فتن ب ساناهى بده‌ستڤه‌ ناهێت ره‌نگه‌ ژى مرۆڤ تووشى هنگاڤتن و شكه‌ستنان ببیت، هه‌تا كو بۆ خوه‌ بده‌ستڤه‌ بینیت، ئه‌ڤه‌ چه‌نده‌ ژى ل سه‌ر چ دراوه‌ستیت؟ كانێ تاك چه‌ند یێ به‌رهه‌ڤه‌ و ئۆمێدا وى چیه‌، ب رامانه‌كا دى.. تاك پتر پێدڤى ب تێكۆشیان و خوه‌راگرى و زیره‌كێ یه‌، دا كو به‌رزببیت به‌ر ب ئارمانجا خوه‌ یا وى دڤێت، به‌لێ گه‌له‌ك جاران دوور نینه‌ هه‌ڤالان یان كه‌سوكاران و جاران ژى برایێن خوه‌ ژده‌ست بده‌ت، و چه‌ندى بلندبوونا وى زێده‌تر لێ بهێت، هنده‌ دێ هه‌ست ب دووركه‌فتنا خه‌لكێ ل ده‌وروبه‌رى خوه‌ كه‌ت، ئه‌ڤجا ره‌فتارێن وان دێ وى ئێشینن و دێ هه‌بوونا وان ژده‌ستده‌ت و هه‌ست ب ڤالاهیه‌كێ كه‌ت، بزاڤێ دكه‌ت خوه‌ نێزیكى وان بكه‌ت، به‌لێ دێ بینیت كو یێن سه‌ره‌ده‌ریه‌كا ساڕوبار ل گه‌ل دكه‌ن و حه‌زژێكرنا وان ل به‌رامبه‌ر وى دێ ل كێمیێ ده‌ت و ده‌مێ دخوازیت ل گه‌ل وان باخڤیت، دێ بینیت ئه‌و حه‌ز ناكه‌ن، دێ پاشگوهئێخن بێ ئه‌گه‌ر ل وى ده‌مى كو ئه‌و بزاڤێ دكه‌ت خوه‌ نێزكى وان بكه‌ت، دێ كه‌یفخۆشیێ ل گه‌ل وان كه‌ت به‌لێ ئه‌و دێ ژنه‌دل به‌رسڤێ ده‌ن و وێ كه‌یفخۆشیێ دێ ب خرابى خوه‌ تێگه‌هینن بۆ هندێ ئه‌وى رسوا بكه‌ن، له‌ورا دێ مینیت حێبه‌تى و دێ ژ خوه‌ پرسیت كانێ ئه‌گه‌رێن ڤێ گوهۆرینێ چنه‌، ره‌نگه‌ ژى جاره‌كا دن قه‌ستا وان بكه‌ت بۆ پشتراستبوون كانێ ئه‌وى رۆژه‌كێ دلێ وان هێلا بیت یان ره‌فتاره‌كا نه‌دیار كربیت ل وان تێكدابیت، ته‌نانه‌ت گه‌رسه‌ده‌مه‌كى بۆ وى ببینن ژى، دێ بینیت كو نه‌ ل ئاستێ هندێ یه‌ كو بگه‌هیته‌ ڤى راده‌یێ یاخیبوونێ و كاردانه‌ڤێ ل هه‌مبه‌رى وى، ئه‌ڤجا ل ڤێره‌ هه‌كه‌ ئه‌و بشێته‌ خوه‌ و بێده‌نگیێ بپارێزیت و ب حه‌كیمانه‌ ره‌فتارێ ل گه‌ل وان بكه‌ت، دێ بینییت ئه‌و دبێده‌نگن و ل سه‌ر دووربوونا خوه‌ و چاڤدێریكرنا خوه‌ مینن.
ب راستى ده‌مه‌كێ درێژ ژ مرۆڤى دبه‌ت هه‌تا كو ئاشكرا بكه‌ت كو سه‌ركه‌فتنا وى بوو ئه‌گه‌رێ ئه‌وێ هه‌میێ، ئه‌ڤه‌ هه‌مى ژى چونكو ب سه‌ر ڤى تشتى هه‌لنه‌بوویه‌ و هزرا وێ چه‌ندێ نه‌دكر د بنیات دا و یێ به‌رده‌وامه‌ ل سه‌ر حه‌ژێكرنا وان و ئه‌و خۆشه‌ویستیا جاران هه‌یى، له‌ورا دێ پێ نه‌خۆش بیت و ئێدێ دێ بۆ وى بیته‌ پسیار: بۆچى ده‌مێ ئه‌م بسه‌ردكه‌ڤین كه‌سێن عه‌زیز ژده‌ست دده‌ین؟! و بۆچى سه‌ركه‌فتنا مه‌ د ژیانێ دا خه‌لكێ مه‌ یێ ده‌وروبه‌رى مه‌ ژ ده‌ستده‌ین؟! ئه‌رێ نه‌یا گرنگه‌ پشكدارى به‌خته‌وه‌ریا وان ببین؟! دبیت ژى وى خه‌له‌كى د ناڤ وان هه‌بن كو بیرهاتنێن كویر و دویر و جوان و شاد هه‌بن، مخابنیێ ب ژده‌ستدانا وان دبه‌ت، به‌لێ بۆ وى دیاردبیت كو ژده‌ستبه‌ردانا سه‌ركه‌فتنێ ب تنێ دێ حه‌ژێكرنا وان بۆ وى ڤه‌گه‌رینیت!، ب رامانه‌كا رۆهنتر بێژین، سه‌ركه‌فتنا وى كه‌ربێن وان ڤه‌دكه‌ت، به‌لێ مرۆڤێ سه‌ركه‌فتى ره‌نگه‌ پتر ئۆمێد هه‌بن، ئه‌ڤجا دێ جه‌ختیێ ل سه‌ر كارى كه‌ت، به‌لێ ئه‌ڤه‌ نابیته‌ ئه‌گه‌ر كو خوه‌ بایه‌خ و هزركرنا په‌یوه‌ندیێن وى ل گه‌ل ده‌وره‌ربه‌ران ژده‌ست بده‌ت، پێشوازیێ ل گوهۆرینێ بكه‌ت و هیڤیان بۆ به‌رهه‌ڤ بكه‌ت به‌لێ نه‌ك ل سه‌ر كیستێ كه‌سوكار و هه‌ڤالێن وى. هه‌روه‌كو كه‌سێ سه‌ركه‌فتى پێدڤیه‌ ل سه‌ر كو باجه‌یا سه‌ركه‌فتنا خوه‌ بده‌ت، ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كى ئه‌م دبینین ئه‌وه‌ كو مه‌ دیاركرى ژ ره‌فتارا ده‌وروبه‌ران ل هه‌مبه‌رى تاكێ سه‌ركه‌فتى كو ئه‌و هه‌ستكرنا وانه‌ ئه‌و ل ژێر ئاستێ وى دانه‌، له‌ورا دێ مۆرالێن وان نزم بن و تووره‌ بن و ل دووماهیى خوه‌ ژێ دوور ئێخن چو ب خشكۆكى یان ب دژیاتى، هه‌لبه‌ت ژى ئه‌ڤ گیانه‌ هه‌ر ژ بچووكاتیێ دهێته‌ ئاڤاكرن، واته‌ ل ده‌مێ په‌روه‌رده‌كرنا تاكى ل ناڤ خێزانێ دا، زێده‌بارى وێ په‌یوه‌ندیا د ناڤبه‌را جڤاكێ و سیسته‌مێ سیاسى دا، هه‌ستكرن ب غیره‌تێ و حه‌سه‌دێ مژاره‌كا گه‌له‌كا سروشتى یه‌ و خوه‌زایى یه‌ ل جه‌م مرۆڤى و دوور نینه‌ ژى هه‌ستكرن ب سته‌مێ ژى بكه‌ت، به‌لێ ده‌مێ (كه‌رب و ره‌فتارا دژاتى) ل گه‌ل هه‌بیت، هینگى پرسگرێك دێ بیته‌ جهێ نه‌ئارامیێ و پێدڤى ب پێداچوونه‌كێ د ناڤا خوه‌ دا بكه‌ت یان پێدڤى ب نۆشداره‌كێ تایبه‌تمه‌ند بیت، ئه‌م دكارین ژى ئه‌ڤان دابه‌شى دویان بكه‌ین:
ئێك: مه‌عنه‌وى و یا دویێ: ماددى ئه‌ڤه‌ ژى هه‌بوونا هنده‌ك سالۆخه‌یان كانسل ناكه‌ت ژ پشكا ئێكێ ل ده‌ف پشكا دویێ و به‌ره‌ڤاژى و هه‌ردو ژى د مه‌ترسیدارن و دكارتێكه‌رن ل سه‌ر پێشڤه‌چوونا تاكى و جڤاكێ ل گه‌ل هه‌بوونا هنده‌ك تشتێن جودا، و ل ڤێره‌ ده‌لیڤا وێ چه‌ندێ نینه‌ كو ب به‌رفره‌هى شرۆڤه‌ بكه‌ین.
یا گرنگه‌ ژى ئه‌و دیاركه‌ین كو ئه‌م كه‌سێ سه‌ركه‌فتى دوور نائێخین ژ راكرنا به‌رپرسیایێ ژ په‌یداكرنا ڤان هه‌ستێن هه‌ڤدژیاتى دا ل ده‌ف خه‌لكه‌كێ دى، له‌ورا ئه‌م شیره‌ت دكه‌ین:
1ـ كو سه‌رێ وى گه‌رم نه‌بیت ب غرۆرێ و حه‌زێكرنا خوه‌. 2ـ قه‌نجیێ ژبیر نه‌كه‌ت. 3ـ چه‌ندى د شیان دا بیت هاریكاریا كه‌سێن پێدڤى هاریكاریێ بكه‌ت.
و/ ئه‌ڤرۆ

4

د. سۆزان ئامێدى

ده‌رباره‌یى ئه‌نجامێن هه‌لبژراتنێن په‌رله‌مانێ ئیراقێ یێن ل ده‌هى چریا ئێكێ/ ئكتۆبه‌رێ و ئه‌رێكرنا ده‌رئه‌نجامان ل 27 كانوونا ئێكێ/ دیسه‌مبه‌رێ، وه‌ دیاره‌ دادگه‌ها فیدرال دگه‌ل هێزێن چارچۆڤێ هه‌ماهه‌نگیا هه‌ردو ئالیان گونجایه‌ كو؛ دژبه‌رى ژ تایبه‌تمه‌ندیێن دادگه‌ها فیدرال نینه‌ و پائێخستنا ئه‌رێكرنێ ب تنێ ده‌رچوو دا پێكهاتنێن سیاسى د ناڤبه‌را سه‌ركه‌ڤتى و نه‌سه‌ركه‌ڤتیێن دژبه‌ر به‌رده‌ست بكت لێ؛ پێشنیارێن دادگه‌ها فیدرال ده‌رباره‌یى هژمارتنا ده‌ستى یا ده‌نگان پێش یا ئه‌لكترۆنى ڤه‌ ژ په‌رله‌مانێ داهاتى ناگرت و لیژنه‌یا تایبه‌تمه‌ندا نڤیسینا قانوونا هه‌لبژارتنان ده‌مێ میكانیزما هه‌لبژارتنان ژێدگرت دشێت سپاردن و پێشنیاران قه‌بوول كت یان ره‌ت بكت، بلا ژبیرا مه‌ نه‌چت ژى هه‌ر قانوونه‌كا نووى یا هه‌لبژارتنان دڤێت په‌رله‌مان دانپێدانێ پێ بكت و پاشى سه‌رۆكێ كۆمارێ ل سه‌ر رازه‌مه‌ند بت.
پشتى گه‌نگه‌شیا درێژ یا چارچۆڤه‌یێ هه‌ماهه‌نگی و ره‌تكرنا دژبه‌ریان و پاشى ئه‌رێكرنێ، ئه‌ڤ پرسیاره‌ خوه‌ دئینت پێش: ئه‌رێ ئه‌م دێ هشیاربوونا پارتێن شیعیى به‌رامبه‌ر ئیرانێ بینن؟
ب راستى ئه‌ڤه‌ پرسگرێكه‌كا سروشیته‌ كو یێ ب سه‌ر نه‌كه‌ڤتى ب هه‌لبژارتن و ئه‌نجامێن وێ رازى نه‌بت، ئه‌گه‌رێن ڤێ چه‌ندێ ژى ل ئیراقێ به‌رچاڤن؛ پرانیا ئالیێن سه‌رنه‌كه‌ڤتى و ب تایبه‌ت ئه‌وێن پێشتر د ده‌ستهه‌لاتا جێبه‌جێكرنێ دا تۆمه‌تباربووین و فایلێن گه‌نده‌لیێ هه‌ین، ئه‌گه‌ر ب سه‌رنه‌كه‌ڤتن و پشكدارى حوكمرانیا حوكمه‌تا داهاتى نه‌بوون دێ ژ به‌رپرسیاره‌تى و سزادانێ ترسن، ئه‌ڤه‌ ژى واتیا هندێ نادت كو چ فایلێن گه‌نده‌لیێ ل سه‌ر یێن بسه‌ركه‌تین یان پشكدارى حوكمه‌تا نووى دبن نینن، ئانكو هه‌مى حوكمه‌تێن ل دووڤ ئێكدا پشتى سالا 2003 هاتین نه‌هه‌ژى ب رێڤه‌برنا ده‌وله‌تا ئیراقێ بوون، ژبه‌ركو پرانیا سیاسیا شیعى ل سه‌ر بریارێن جێبه‌جێكرنێ و قانووندانانێ زالبوون و ڤێ چه‌ندێ هنده‌ك ئالیێن پشكدار به‌رامبه‌ر ده‌نگده‌رێن خوه‌ ل شه‌رمێ دان بۆ نموونه‌ وه‌كى پارتێن كوردستانێ.
ل گۆر كه‌توارێ ده‌رئه‌نجامێن هه‌لبژارتن تێدا هاتین هژمارتن، ئه‌م دبینن سه‌ركه‌ڤتى و ئه‌وێن دشێن ببن پڕانی ل په‌رله‌مانى ژ ره‌وتا سه‌درى نه‌ و بزۆتنه‌وه‌یا پێشكه‌ڤتیخوازن و دگه‌ل پارتى دیمۆكراتى كوردستانێ نه‌، لێ تشتێ نه‌زه‌لال؛ هه‌تا چه‌ندێ موقته‌دا ئه‌لسه‌در دێ ئالیێن شیعى یێن دى و پارتى دیمۆكراتى كوردستان پشكدار كه‌ت، د ده‌مه‌كى دا پێكئینانا پرانیێ د په‌رله‌مانى دا ژ ئالیێ مالكى ژ سوحبه‌تێ دوورئێخستیه‌.
هه‌ژیه‌ بێژن؛ هه‌بوونا ئالیێن نوو د لڤینا مللى و سه‌ربه‌خوه‌یان دا د ناڤا په‌رله‌مانێ داهاتى دا دێ تشته‌ك نوو و گوهۆڕینه‌كا به‌رچاڤ بیت، زێده‌بارى هنده‌ك ئالیان پێكئینانا ئۆپزسیۆنێ د ناڤا په‌رله‌مانى دا راگه‌هاندن كو دێ د هه‌مى سازیێن ده‌وله‌تێ دا به‌رسینگێ گه‌نده‌لیێ گرن.
لێ ل ژێر ره‌شبینیا ملله‌تێ ئیراقێ ژ حوكمه‌تێن پێشتر كو رێژه‌یا پشكداریكرنێ ب تنێ 41% ژ سه‌دێ ڤێ ره‌شبینێ دسه‌لمینت، ئه‌م پرسیاره‌كى دكن: ئه‌رێ حوكمه‌تا نوو دێ سیسته‌مێ سیاسى و ئابۆرى و جڤاكى ل ژێر دستوور و قانوونان ئاراسته‌كه‌ت؟

12

د. سۆزان ئامێدى
گشتپرسى پێرابۆنه‌كا دیمۆكراسى و سڤیل و شارستانى یه‌، وه‌كو ده‌ربرینه‌ك ژ ئیراده‌یه‌كا مللى، حه‌ز و خواسته‌كێن گه‌لێ كورد بۆ ئازادیێ دیاركریه‌ ئه‌و ژى ب پشكداریكرنا 72.61 ژ گه‌لێ كوردستانى، و ئه‌نجامێن وێ ژى 92.7% ژ ده‌نگان به‌لێ بۆ سه‌ربه‌خوه‌یا هه‌رێما كوردستانێ بوو، كو ل دووماهیێ ئه‌نجامێن وێ بووینه‌ به‌لگه‌نامه‌یه‌كا فه‌رمى.
و پشتى بۆرینا چار سالان ل سه‌ر سڕكرنا ئه‌نجامێن گشتپرسیێ ل هه‌رێما كوردستانێ، هێشتا هه‌رێم یا ژ وان ئه‌گه‌ران دنالیت یێن كو بووینه‌ ئه‌گه‌ر ڤێ پێنگاڤێ بگریته‌ به‌ر، و ل پێشیا وان هه‌میان ژى نه‌رێزگرتنا ده‌ستهه‌لاتا به‌غدا بۆ ماده‌یێن ده‌ستوورێ ئیراقى یێ سالا 2005 كو هاتیه‌ راستڤه‌كرن ب گۆره‌یى به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌مى پێكهاتێن ئیراقى، به‌لێ دبینم كو سیسته‌مێ سیاسى یێ نوى ل به‌غدایێ گه‌له‌ك ژ رژێما سه‌دامى جودا نینه‌ بۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنا خوه‌ ل گه‌ل كوردان، چونكو پۆلتیكا پشتگوهكرنێ و ده‌رخستنێ د پتریا كاروبارێن دا كریه‌، بۆ میناك ده‌مێ هه‌رێما كوردستانێ رێژه‌یا خوه‌ یا پێدڤى ژ بۆدجه‌یا ئیراقێ هاتیه‌ بێبه‌هركرن، بێبه‌هركرنا كوردانل ناڤ سازیێن سه‌ربازى دا، دویر ژ ماده‌یێن ده‌ستوورى یێن په‌یوه‌ندیدار ب باده‌كا كوردى ڤه‌ و ب دورستى ژى ماده‌یى 140 ب تایبه‌تى، چونكو ده‌ستهه‌لات سه‌ره‌ده‌ریكرنێ ل گه‌ل ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیایى ژ هه‌رێما كوردستانێ دكه‌ت، كو مافه‌كه‌ د ناڤ ڤى مادده‌یێ ده‌ستوورى دا یێ كو دبێژنێ (ده‌ڤه‌رێن ناكۆكى لسه‌ر) ب هه‌ڤدوژیاتی، نه‌مازه‌ ده‌ستهه‌لات رابوویه‌ ب خڕڤه‌كرنا هێزێن له‌شكرى ژ له‌شكرى و میلیشیاتان و دویرخستنا پێشمه‌رگه‌ى ژ ڤان هه‌مى ده‌ڤه‌ران و پاشى ئه‌نجامدانا گوهۆرینا دیمۆگرافى ل ناڤدا كو ببنه‌ ده‌ڤه‌رێن نه‌ئارام، به‌رهه‌ڤ بۆ خڕڤه‌بوونا كۆمێن تیرۆرست وه‌كو رێخستنا داعشێ و میلیشیاتێن لابه‌لا.
ئه‌ڤرۆ ژى ل بیره‌وه‌ریا چارێ ژ گشتپرسیێ و ل گه‌ل به‌رده‌وامبوونا هه‌مان ده‌رده‌سه‌ریێن گه‌لێ كوردستانى، به‌لێ ئه‌م یێن چو هه‌لویستێن هه‌رێماتیك یان نێڤده‌ولى یێ پێچه‌وان نابینین، ل هه‌مبه‌رى هه‌لویستێ وان، ل ده‌مێ راگه‌هاندن و پێرابوونا پرۆسا گشتپرسیێ ده‌مێ داخواز ژ حوكمه‌تا هه‌رێمێ كرین كو گشتپرسیێ ژكاربێخن و په‌نایێ ببه‌نه‌ دیالۆگێ ل گه‌ل به‌غدا. د راستى و ژیوار دا هه‌لویستێ جڤاكا نێڤده‌ولى جهێ سه‌رسۆرمانێ بوو ونه‌په‌ژراندنا جه‌ماوه‌رێ كوردستانى، ژبه‌ر كو ئه‌ڤ ده‌وله‌تێن هه‌نێ فه‌ربوو لسه‌ر كو باوه‌ریى ب ئالیه‌تا گه‌نگه‌شه‌یا مللى دئینیت، ب وێ رێكێ دشیان بۆچۆنێن وه‌لاتیان بزانن ده‌رباره‌یى كێشه‌یه‌كا تایبه‌ت، كو بوو سه‌ده‌ما هندێ ڤى هه‌لویستێ خوه‌ بێخیته‌ هه‌مبه‌ر پرسیارا جاده‌یا كوردستانى: بۆچى جڤاكا ده‌ولى ب دیمۆكراسیه‌تێ و مافێن مرۆڤى و بریارا ماڤێ چاره‌نڤیس و … هتد گازى دكه‌ت، به‌لێ ئه‌و د ژیوار دا دژایه‌تیا ساده‌ترین مافان دكه‌ن ده‌مێ بابه‌ت گرێداى كوردان بیت!!.
نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى یێن كو به‌رپرسیارا جڤاكا نێڤده‌ولى دكه‌ن، دبینین كو ل به‌رامبه‌ر ده‌وله‌تێن ب هێز و یێن زال د بێچاره‌نه‌ تێدا و ل ڤێره‌ ئه‌م دكارین بێژین كو كورد پێدڤى ب ئاراسته‌كرنا رایا گشتی یا جیهانه‌ ب ره‌نگه‌كێ پترى كاریگه‌رى ژ پێخه‌مه‌ت پێگیریكرن یان ژى ب كێماتى پالدانا جڤاكێ ده‌ولى بۆ وه‌رگرتنا به‌رپرسیاریێ ل ده‌ڤه‌رێن كوردان.
د ژیوار دا جڤاكا كوردستانى پشتى شه‌ڕكرنا وى بۆ دژوارترین دیارده‌یێن تاوانیێ و توندیێ كو ئه‌و ژى رێخراوا داعشا تیرۆرسته‌، هزر كر كو جیهانێ دێ هه‌لویسته‌كێ پشته‌ڤان هه‌بیت بۆ مافێن وان یێن ره‌وا، به‌لێ پرانیا هێزێن جڤاكا نیڤده‌ولى حه‌زێن جه‌ماوه‌رى بێئۆمێدكرن ب هه‌لویستێ خوه‌ و سیمایه‌ك ئافراند كو بها و پره‌نسیێن مرۆڤایه‌تى و رێزگرتنا مافێن مرۆڤى یێن پێ دئاخڤن د راستى و د ژیوار دا چو بنه‌ما بۆ نینن. به‌لكو ئه‌ڤ هێزێن هه‌نێ په‌ژراندیه‌ كو ئه‌و تنێ ده‌ربرینێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ دكه‌ن و هه‌كه‌ ژى هاتو هه‌لویسته‌كێ مرۆڤاتى ل ده‌ف وان په‌یدابوو، دێ ته‌مه‌ت وێ ئێكێ بیت یاكو دێ خزمه‌تا به‌رژه‌وه‌ندیا ڤان وه‌لاتان بیت.
و/ ئه‌ڤرۆ

13

د. سۆزان ئامێدى

ئه‌ركه‌كه‌ ل سه‌ر هه‌ر وه‌لاتیه‌كێ كوردستانى كو گرنگیا پشكداریكرنێ د هه‌لبژارتنان دا بزانیت، چونكو پرۆسه‌یا هه‌لبژارتنان دهێته‌ هه‌ژمارتن وه‌كو ئێك ژ گرنگترین ستوونێن سیسته‌مێ سیاسى، و پشكداریكرن د ڤێ پرۆسێ دا ته‌ڤگه‌ره‌كه‌ بۆ خورتكرنا ڤى سیسته‌مى و جێبه‌جێكرنا حوكمه‌ته‌كێ پشتبه‌ستنێ ب ئیراده‌تا گه‌ل دكه‌ت، ئه‌ڤجا ده‌نگدان ئالاڤه‌كێ گرنگ و سه‌ره‌كى یه‌، چونكو هه‌ڤوه‌لاتى د ناڤێ وێ پرۆسێ دا دكاریت كارتێكرنێ ل سه‌ر بریارێن حكومى بكه‌ت و چه‌ندى گه‌ره‌نتیه‌ك هه‌بیت بۆ ئازادیا ده‌ربرینێ، له‌ورا چو گرۆڤه‌یان نابینین كو خۆشیێ ب ڤى مافێ خوه‌ نه‌به‌ن. هه‌رێما كوردستانێ فره‌جۆریا حزبێن سیاسى هه‌یه‌ و ب رۆلێ خوه‌ كاریگه‌ریێ ل سه‌ر  لڤین و رێڤه‌چوونا سیسته‌مێ سیاسى دكه‌ت، به‌لێ حزبا ب هێزتر باندۆرا مه‌زنتر هه‌یه‌ به‌لكو یا راسته‌وخوه‌. د راستى دا هه‌رێما كورستانێ یا د ناڤا گه‌له‌ك ململانه‌یێن مه‌زن و جۆره‌وجۆرا دا ده‌ربازدبیت و ژ وان ژى ئاریشه‌یێن د ناڤبه‌را هه‌رێمێ و به‌غدایێ دا و دێ ب ره‌نگه‌كێ نه‌رێنى كارتێكرنێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا هه‌رێمێ كه‌ت هه‌كه‌ هاتو چو هێزه‌ك نه‌بیت به‌رسینگێ ڤان ململانان نه‌گریت، و ژ به‌ر هندێ ب رێیا هه‌لبژارتنا حزبا ب هێزتر بۆ ده‌سته‌به‌ركرنا سه‌قامگیریا هه‌رێمێ و به‌رده‌وامیدانا وێ، چونكو هه‌بوونا ده‌ستهه‌لاته‌كا ب هێز پرسه‌كا پێدڤیه‌، دا كو رۆلێ خوه‌ بگریته‌ به‌ر ژبۆ رێكخستنا پێداویستیین دیمۆكراسیێ و ب رێیا سه‌رپه‌رشتیكرنا راسته‌وخوه‌ ل سه‌ر سازیێن فه‌رمى و نه‌یێن فه‌رمى زێده‌بارى دویڤداچوونا رۆلێ رێخراوێن نه‌ حكومى. ب ڤێ چه‌ندێ مسۆگه‌ر رۆلێ حزبێن دیتر پاشگوه نائێخیت ب وى رۆلێ وان یێ گرنگ بۆ دروستكرنا سیاسه‌تا گشتى و چارچۆڤه‌كرنا وێ، چونكو هه‌ڤركیا سیاسى د ناڤ هه‌لبژارتان دا، وێ هاریكاریا سیاسى پاشگوه نائێخیت ژ به‌ر وى رۆلێ گه‌له‌كێ گرنگ بۆ بجهئانینا وان ئارمانجێن هاتینه‌ ده‌ستنیشانكرن بۆ هه‌رێما كوردستانێ چونكو باوه‌رى و هه‌ماهه‌نگى د ناڤبه‌را حزبێن سیاسى دا، زه‌مینێ بۆ بجهئانینا رێیێن ئاشتیێ و سه‌قامگیریێ خۆشدكه‌ت، له‌ورا دبینین كو دیالۆگ د ناڤبه‌را حزبان دا تشته‌كێ گرنگه‌ بۆ دوورخستن ژ  قه‌یرانان و بۆ دابینكرنا خورتكرنا گیانێ دیمۆكراسیه‌تێ و ئه‌ڤه‌ ژى بهاگرانتره‌ ژ ئه‌و تشتێ هه‌یى كو تنێ هه‌ڤركیكرنه‌ك ده‌نگدانانه‌. بێگومان جۆراتیا ژیانا سیاسى ره‌نگڤه‌دانا ئیراده‌تا حزبێن ده‌ستهه‌لاتداره‌، له‌ورا هه‌ڤركیكرنا سیاسى و هه‌ماهه‌نگى د ناڤبه‌را وان دا گرنگه‌ ل گه‌ل هه‌ڤ پێشڤه‌بچن. وه‌كى دى ژى ده‌رباره‌ى سیسته‌مێ ده‌نگدانێ، د راستى دا چو سیسته‌مێن نموونه‌یى و ره‌هیایى بۆ نینن، چونكو پێشڤه‌چوون و سروشت و بارودۆخێن جڤاكان د ژێكجودانه‌ و پشى پله‌یا پێشڤه‌برنا سیسته‌مێن وێ یێن سیاسى ژى د ژێكجودانه‌ وه‌كو ئێك نینن، ئه‌ڤه‌ ژى رامان ژێ ئه‌و نینه‌ كو هه‌ر جڤاكه‌ك ئۆمێدا سیسته‌مه‌كێ ده‌نگدانێ یێ باشتر نینه‌، به‌لێ ژێگرتنا سیسته‌مى ب گۆره‌یى بارودۆخێن به‌ربه‌رلاڤن ل وه‌لاتی. و ژپێخه‌مه‌ت سه‌رخستنا پرۆسا سیاسى دیمۆكراسى و بجهئانینا هیڤیێن گه‌لێ كوردستانى، یا فه‌ره‌ میناكترین نوونه‌راتى بۆ هه‌ڤوه‌لاتیان بهێته‌كرن ژبۆ پشكدایكرنا وان د دروستكرنا بریارا سیاسى دا و ئه‌و ژ ب رێیا چوونا ده‌نگدانێ ل رۆژا هه‌لبژارتنان. وه‌كو ل پێش مه‌ ئاماژه‌ دایى كو پشكداریكرنا سیاسى هینگى زێده‌دبیت ب زێده‌بوون و باشكرنا ئه‌نجامدانا ئابۆرى و ب مه‌زنبوونا قه‌باره‌یێ ته‌خا ناڤه‌ندى، و ب بلندبوونا ئاستێ فێركرنێ، و هوشمه‌ندیا گشتى، هه‌روه‌سا ژى باشكرنا ره‌وشا سیاسى و ئابۆرى میناكا باشترینه‌ یا كو ئازادیا سیاسى و یا ئابوۆرى ته‌ڤلى هه‌ڤ بكه‌ت و ل دوماهیێ پێشڤه‌چوونا دیمۆكراسیێ، زێده‌بارى هندێ هه‌سته‌كێ بۆ ده‌نگده‌رى په‌یدا بكه‌ت كو پرۆسا هه‌لبژارتنان ب وان شێوازێن كارتێكرنێ ل سه‌ر حوكمه‌تێ و سیاسه‌تێن وێ بجهبینیت، ب وێ رامانێ كو ده‌نگده‌رى شیانێن هه‌لبژارتنێ هه‌بن د ناڤبه‌را حزبێن جۆره‌ و جۆرا دا، یان د ناڤبه‌ینا به‌ربژاران دا كو په‌یوه‌ست ببن ب حزبێن جۆرا و جۆرا دا و ب ڤێ چه‌ندێ ده‌نگده‌ر دێ هه‌ست كه‌ت كو ده‌نگێ وى كارتێكرنه‌كا راست ل سه‌ر پێكهاته‌یا وێ هه‌بیت به‌لێ فه‌ره‌ ل سه‌ر ڤى ده‌نگده‌ى كو بزانیت ئه‌ڤ هه‌لبژارتنێن هه‌نێ بۆ په‌رله‌مانێ ئیراقێ یه‌ و نه‌ك بۆ په‌رله‌مانێ كوردستانێ، ژبه‌ر هندێ ده‌نگدانا وى بۆ حزبا ب هێزتر و چاكتر بۆ ده‌سته‌به‌ركرنا پاراستنێ یه‌ به‌رگریكرن ژ مافێن گه‌لێ كوردستانێ.

24

د. سۆزان ئامێدى

ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئیران د ره‌وشه‌كا ده‌رده‌سه‌ریا سیاسى و ئابوورى و جڤاكى دا دژیت، گه‌لێ ئیرانى د ره‌وشه‌كا تێكچوویى دا دژیت ژ ئه‌نجامێ ڤان بارودۆخێن نه‌ سه‌قامگیر تێدا و هه‌لبژارتنێن داهاتى گه‌له‌ك د گرنگن، چونكودێ چاره‌نڤیسێ ئیرانێ ده‌ستنیشان كه‌ن، پشتى شكه‌ستنا هه‌ردو لایه‌نێن چاكسازكاران و پارێزگاركاران د رێڤه‌برنا ده‌وله‌تێ دا و ل سه‌ر ڤێ ئێكێ ده‌ستهه‌لاتا ئیرانى د مه‌ترسیێن پاشه‌رۆژا خوه‌ دا دژین تایبه‌ت پشتى خوه‌نیشادانێن جه‌ماوه‌رى و ئه‌و خوه‌نیشادانێن د بانگه‌وازیێن خوه‌ یێن ئاشكر و رۆهن دا ته‌كه‌زیا خوه‌ ل سه‌ر ره‌تكرنا هه‌بوونا رژێمێ ب هه‌مى ڤه‌ دكرن، ب رامانا سیسته‌مێ مه‌لایان. ل گه‌ل ئه‌ڤێ چه‌ندێ ده‌مێ هنده‌ك خانمان حیجابێن خوه‌ ئێخستین و وێنه‌یێن خودانێن شاشكان سۆتین، ئه‌ڤجا ژ بۆ گه‌نجاندنا خواسته‌كێن جه‌ماوه‌رى زێده‌بارى خواسته‌كێن هه‌رێماتیك و نێڤده‌ولى یێن كو یا نێڤده‌ولى ژى نیگه‌رانیا خوه‌ ژ سیاسه‌تا ئیرانێ و ئایدۆلۆجیێن وێ یێن وێرانكار ل ده‌ڤه‌رێ دبینن، دبینین باشترین چاره‌سه‌ری بۆ بجهئینانا داخوازیێن جه‌ماوه‌رێ سه‌رهلدای ئه‌وه‌ د پشكدارینه‌كرنا گه‌لێ ئیرانى یه‌ د هه‌لبژارتنان دا.
و ده‌رباره‌ى مژارا ل سه‌ر كوردان ب ره‌نگه‌كێ تایبه‌ت، ئه‌و یێن ره‌وشه‌كا پتری یا تێكچووى و ده‌رده‌سه‌رى دانه‌ ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا هۆڤانه‌ ژ لایێ رژێمێ ل هه‌مبه‌رى وان، مژار نه‌یا ڤه‌شارتى یه‌ د سه‌ره‌ده‌ریكرا ئیرانێ یا هشك و سته‌مكار دا ل كوردان، له‌ورا پشكدارینه‌كرنا وان د هه‌لبژارتنان دا دڤێت پتر یا سه‌رگر و ته‌ڤایى بیت، و هه‌كه‌ ژى د شیان دا بیت هه‌ما یا ڤه‌بڕى و گشتى بیت. ل ڤێره‌ بۆ من جهێ داخێ یه‌ بێژم كا چاوا ل ناڤا جڤاكان دا هنده‌ك به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن به‌رته‌نگ یێن تاكانه‌ ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن نشتیمانى و مرۆڤایه‌تى دادنن، هه‌ر دیسا ل جڤاكێ كوردى ژى و پتریا جاران دهێنه‌ ب ناڤكرن ب (جاش) یێن خزمه‌تێ دكه‌ن بۆ یێ پتر دده‌ته‌ وان، چونكو به‌رژه‌وه‌ندیا وان یێن توخمه‌وى یان تاكانه‌ل سه‌ر هه‌مى به‌رژه‌وه‌ندى و پره‌نیسپان دا یه‌، چونكو یێن بووینه‌ خودان هێز و ب باندۆر ب رێیا پشته‌ڤانیكرنا رژێمێ بۆ وان، ئه‌وێن هه‌نێ ب رۆله‌كى رادبن ب ئاراسته‌كرنا كوڕێن نه‌ژادێ وان یێن ده‌ربه‌ده‌ر ل ئیرانێ و هاندانا وان بۆ پشكداریكرنێ، خوه‌ هه‌كه‌ ب گه‌فلیكرنێ د هه‌لبژارتنان دا. ل ڤێره‌ دبینم د ناڤا ڤان راستیێن نها دا یێن تێكچووى یێن هه‌یی ل ئیرانێ ئه‌و كه‌سێن هه‌نێ ئه‌وێ هێزا كاریگه‌ر پێكنائینن، زێده‌بارى هه‌بوونا ده‌ڤه‌رێن به‌رفره‌ه ل كوردستانا ئیرانێ، نه‌پشكداركرنا وان دهه‌لبژارتنان دا تشته‌كێ مسۆگه‌ره‌، لێ به‌لێ پرسگرێك یا ڤالا نینه‌ ژ مه‌ترسیێن داهاتى پشتى هه‌لبژارتنان، چونكو ژیوارێ مه‌ ل كوردستانا عیراقێ، مه‌ دیت ئه‌وێن بووینه‌ ئه‌گه‌رێن روودانێن 16 ئوكتۆبه‌رێ هاتنه‌ خه‌لاتكرن و ئه‌ڤرۆ بووینه‌ سه‌رۆكێن دویه‌مین مه‌زنترین حزب، ل دووماهیێ ژى و نه‌ك دووماهیى یه‌، هه‌لبژارتێن ل ئیرانێ ره‌نگه‌ كارتێكرن لێ بهێته‌ كرن ب هۆیێ ده‌ركه‌فتنا ڤایرۆسێ كۆرۆنا وترسا ڤه‌گرتنا وى ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه.
و/ ئه‌ڤرۆ

61

د.سۆزان ئامێدى
و: شێرزاد نایف
مانشێت
(ئه‌گه‌رێن كوشتنا ڤان هه‌ردو كه‌سان، دێ ل سه‌ر ره‌وشا سیاسى یا عیراقى یا باش بیت هه‌كه‌ ره‌نگڤه‌دانا ئیرانێ یا براگماتى بیت)
پشتى هێرشا لایه‌نێن سه‌ر ب ئیرانێ ڤه‌ یان یێن گرێداى ئیرانێ، ل عیراقێ بۆ سه‌ر بالیۆزخانه‌یا ئه‌مریكى و كوشتنا خانه‌نشینه‌كێ ئه‌مریكى و زیانلێكه‌فتنا هه‌ژماره‌كا كه‌سێن له‌شكرى یێن ئه‌مریكى و عیراقى ژ ئه‌نجامێ وێ هێرشا مۆشه‌كان یا كو بنگه‌هێ K1 ل كه‌ركووكێ ل باكۆرێ عیراقێ كریه‌ ئارمانجا خوه‌.
د ناڤا ڤان پێشهاتان دا، هه‌ر وه‌كو ئه‌مریكا مژارا خوه‌ ڤه‌بڕیه‌، كو یا فه‌ره‌ به‌رسڤێ بده‌ت پشتى كو به‌رسڤدانێن وێ ده‌رناكه‌ڤن ژ داخۆیانیێن هوشداریێ ژلایێ ئیرانێ ڤه‌، له‌ورا ئه‌ڤ هێرشه‌ هات دا كو بهێته‌ لێدان ژ لایێ تۆمه‌تباركرنا وان ب ده‌ركرنا بریاران ل دژى ئه‌مریكا، ئه‌و هێرشه‌ یا كو دهێته‌ هه‌ژمارتن وه‌كو دربه‌كێ ب هێز و گه‌له‌ك هووربین، ل ده‌مێ ستێركا خوه‌ ل سه‌رانێن مه‌زن و گرنگ یێن ئیرانێ ل عیراقێ و هه‌روه‌سا سووریێ ژى ئارمانجا گرتى.
د ناڤا ڤان راستى و بۆیه‌ران دا، مسۆگه‌ر شه‌عبیه‌تا ترامپى ل ئه‌مریكا زێده‌ دبیت ل ده‌مێ كو هه‌كه‌ هاتو ئیران نه‌ئازریێت تایبه‌ت ژى و هه‌لبژارتنێن ئه‌مریكى یێن نێزیك دبن.
هه‌كه‌ نامه‌یا ترامپ بگه‌هیته‌ ئیرانێ ب رێیا ئه‌ڤى دربى ب شێوازێ یێ یێ پێدڤى و دروست، كو ئیران پێداچوونه‌كێ د سیاسه‌تا خوه‌ دا بكه‌ت ل ده‌ڤه‌رێ و ب حیكمه‌ت ره‌فتارێ بكه‌ت و كارى ب شیره‌تێن چینێ بكه‌ت و وه‌لاتێن داخوازا ئارامیێ دكه‌ن، ئه‌ڤ چه‌نده‌ دێ سه‌ركه‌فتنه‌كا نایاب بۆ ئه‌مریكا تۆمار كه‌ت، هه‌روه‌سا دێ مایتێكرنا ئه‌مریكى ل ده‌ڤه‌رێ سڤك كه‌ت ل گه‌ل شكاندن و ده‌قساندنا هێزێن عیراقى و یێن دیتر یێن گرێداى ئیرانێ، نه‌خاسمه‌ ژى و ئیران یا د ره‌وشه‌كا ناڤخوه‌یى یا ئابوورى یا مللى یا گه‌له‌ك سه‌خت دا دژیت.
دبینم كو ئه‌گه‌رێن كوشتنا گرنگترین هه‌ردو توخمێن ئیرانێ (قاسم سوله‌یمانى و ئه‌بۆ مه‌هدی لموهه‌ندس)، دێ ل سه‌ر ره‌وشا سیاسى یا عیراقى یا باش بیت (هه‌كه‌ هاتو..) ره‌نگڤه‌دانا ئیرانێ یا براگماتى بیت و نه‌ك دوگماتى.

25

د.سۆزان ئامێدى

كوردستانیان حوكمه‌ته‌ك و په‌رله‌مانه‌ك تایبه‌ت ب خوه‌ڤه‌ هه‌یه‌، له‌ورا ده‌مێ سه‌رهلدان ل سه‌ر رێڤه‌به‌رن و سیاسه‌تا به‌غدایێ كری، به‌رێ خوه‌ دانه‌ گشتپرسیێ، به‌لێ خه‌لكێ دیتر یێن بێبه‌هر ژ مافێ دامه‌زارندنا هه‌رێمان، ئه‌وان چو نه‌بوو ژبلێ هندێ كو سه‌رهلدانا خوه‌ ب رێیا خوه‌نیشادانان بكه‌ن، له‌ورا ل ڤێره‌ پرسیاره‌ك دهێته‌ پێش: ئه‌رێ ژ راستى یێن دن نها تێگه‌هشتینه‌ كا ئه‌و ئه‌گه‌رێن راست یێن كورد هانداینه‌ هندێ كو ب گشتپرسیێ راببن چنه‌؟ ئه‌ڤه‌ ژى سه‌ره‌راى هندێ كو ئه‌وان نوونه‌راتیه‌كا پتر و مه‌زنتر د حوكمه‌تا ئێكگرتى دا هه‌یه‌، به‌لێ ئه‌وێن هه‌نێ، ده‌نگێ خوه‌ بلند كرن ب ره‌خنه‌گرتنا حوكمه‌تا ئێكگرتى كو یا داكه‌فتیه‌ د رێڤه‌به‌ریا عیراقێ و گه‌نده‌لیا وێ دا ل هه‌مى بیاڤان، به‌لێ میدیا عیراقى عه‌ره‌بى ب حزبێن خوه‌ و  سیاسه‌تدارێن خوه‌ ڤه‌، وێنه‌كێ به‌ره‌ڤاژى راستیا ته‌حل دایه‌ خوه‌نیشاده‌رێن  ئه‌ڤرۆ. ئه‌ڤ میدیایه‌ و ئه‌ڤ سیاسیێن هه‌نێ ب خوه‌ بزاڤێ دكه‌ن خوه‌نیشاده‌ران پێشێل بكه‌ن و به‌رێ وان بده‌نه‌ هه‌رێما كوردستانێ، ئه‌ڤه‌ ژ لایه‌كى ڤه‌، و ژلایه‌كێ دن ڤه‌ كار ل سه‌ر خورتكرنا تائیفه‌گه‌ریێ كرینه‌ بۆ خزمه‌تكرنا به‌رژه‌وه‌ندیێن وان و پاراستنا به‌رده‌وامكرنا مانا وان ب رێیا ترساندنا وان كو كوردى یان سونى، پیلان ل سه‌ر دهێنه‌ دانان و دخوازیت كو ده‌ستهه‌لاتێ ژێ بكێشیت و پتر ژ مافێ خوه‌ بده‌ستڤه‌ بینیت. خوه‌ هه‌كه‌ زانینا ڤێ راستیێ بۆ 16 سالان گیرۆببیت، راستیا هندێ كو بریارا سیاسى ب ده‌ستێ به‌ربژارێن وان بیت، یێن چ خزمه‌ت پێشكێش نه‌كربن ژ بلى زێده‌كرنا رێوره‌سێن بیروباوه‌ریێ. و پشتى كو ئه‌ڤ دیمه‌نه‌ بۆ گه‌لێ عیراقێ ئاشكرا بووى ژ كه‌توارێ ژیانا رۆژانه‌ یا كو تێدا دژیت وپاشى ژى دیتنا هه‌مى تشتان ل سه‌ر ئه‌نترنێتى و سه‌ره‌دانێن گه‌شتیارى و تشتێن دی ل هه‌رێما كوردستانێ و به‌راوردكرن ل گه‌ل ژیوارێ خوه‌، دبیته‌ مژارا رۆهنتركرنا دیمه‌نێ ژیوارێ راست ب تایبه‌تى ده‌مێ ژیوارێ راست یێ هه‌رێما كوردستانێ دبینن، چونكو سه‌ره‌رارى هه‌مى فشار و پیلانگێریێن ل سه‌ر ئه‌نجامدده‌ن ب ره‌نگه‌كێ ئابوورى و  سیاسى و ب هه‌بوونا گه‌نده‌لیێ ژى، به‌لێ ئه‌و شیاینه‌ وى تشتى پێشكێش بكه‌ن یێ كو حوكمه‌تا ئێكگرتى نه‌شیایى چارێكا وى پێشكێش بكه‌ت، ب رامانه‌كا دن، سه‌ره‌راى هه‌مى ده‌رده‌سه‌ریێن هه‌رێمێ، به‌لێ ئه‌و شیایه‌ وى تشتى پێشكێش بكه‌ن، یێ كو ئه‌وێن دیتر بزاڤ نه‌كرى نه‌ك ب تنێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن به‌رته‌نگ و تایبه‌ت، كو ب ڤێ چه‌ندێ بچووكترن مافێن گه‌لێ هه‌ژار و مه‌زلۆم پشتگوه ڤه‌ هاڤێتین. و/ ئه‌ڤرۆ

37

د.سۆزان ئامێدى

نێزیكبوونا ده‌مێ هه‌لبژارتنان ل ئه‌مه‌ریكا وه‌لێكریه‌ كو ره‌فتاران ب ره‌نگه‌كێ نه‌یێ مرۆڤاتى بكه‌ت ل هه‌مبه‌رى گه‌لێن جیهانێ، ل ده‌مه‌كى كو ترامپ ل ناڤا ئه‌مریكا یێ بزاڤان دكه‌ت به‌ر ب پێشكێشكرنا چاكسازیێن د چنه‌ دخانه‌یا ئه‌جینه‌ده‌یێن وى یێن هه‌لبژارتنان دا.
به‌لى ژ لایێ ده‌ره‌كى ڤه‌، ئه‌و یێ ب هه‌مى رێیان هه‌ول دده‌ت چاڤان بنقینیت ژ وێ ره‌وشا ده‌رده‌سه‌ری ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و ب تایبه‌ت ل ده‌ڤه‌رێن ده‌ستهه‌لاتا وان یا پێشین و یا نها و بهێت ژى، چونكو بریارا وى یا ل دۆر ڤه‌كێشانا هێزێن ئه‌مریكى ژ رۆژئاڤایێ كوردستانێ هاتى ل ده‌مه‌كێ نه‌یێ گونجاى بۆ گه‌له‌كى كو مل ب ملێ جیهانێ راوه‌ستاى بۆشه‌ركرنا تیرۆرێ، ل هه‌مان ده‌مى چاڤان ژ وان تاوانان دنقینیت یێن توركیا ل هه‌مبه‌رى ڤى گه‌لى ئه‌نجامدده‌ت.
رۆژانه‌ تاوانێن ل هه‌مبه‌رى خوه‌نیشاده‌ران دبینین ل عیراقێ، به‌لێ ئه‌مریكا هه‌ر بێده‌نگیا خوه‌ دپارێزیت، سه‌ره‌راى هندێ كو ئه‌وه‌ به‌رپرسا ئێكێ ژ ڤان كاودانان كو عیراق گه‌هاندیه‌ ڤى راده‌یى كو ب خوه‌نیشادانان راببیت. و ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ نیگه‌رانى و نه‌رازیبووزنا وان دبهیستین ل دۆر هه‌لویستێ ئه‌مریكا یێ نها و دیسا ژی هه‌مان هه‌لویستى دبینین ل جه‌م خوه‌نیشاده‌رێن گه‌لێ ئیرانێ، چونكى پشتى كو ئه‌مریكا و جڤاكێ نیڤده‌ولى ئه‌و پالڤه‌داین كو ل دژی رژێمێن خوه‌ راببن و زێده‌بارى دكتاتۆریه‌تا رژێمێن وان كو ئه‌و ژی سه‌ده‌مه‌كه‌ بۆ رابوونا گه‌ل، ب رامانه‌كا دن، رژێما ئیرانێ یا نه‌قه‌بوولكرى یه‌ ژلایێ گه‌ل ڤه‌، به‌لێ هه‌لویستێ جڤاكێ نێڤده‌ولى و د سه‌رى دا ژى ئه‌مریكا ل هه‌مبه‌رى ئیرانێ زێده‌بارى تشتێ هه‌یى ژ هه‌رێماتیك كو ل دژى میلیشیاتێن ئیرانێ و ئه‌جینده‌یێن وێ ل سووریێ و لوبنان و عیراقێ، ئه‌ڤه‌ هه‌مى بوویه‌ هۆیێ سه‌رگه‌رمكرنا ده‌ركه‌فتنا ڤان گه‌لان بۆ خوه‌نیشادانان، نه‌خاسمه‌ ئیران رۆژانه‌ روو ب رووى كریارێن كوشتنێ و توندیێ و گرتنێ دبیت بێى ره‌نگڤه‌دانه‌كا نیڤده‌ولى یا نه‌رازى، به‌لكو دبینین سه‌رده‌ریێن په‌یوه‌ندیان یێن دهێنه‌ ئه‌نجامدان ل كه‌ل رژێمێن ئیرانێ و یێن دیتر یێن تاگیرى وێ ژ پێخه‌مه‌ت سڤككرنا بارێ گرانێ ل سه‌ر و دوورخستن یان پاشخستنا مایتێكرنا ئه‌مریكا چونكو ده‌م نه‌یێ گونجایى یه‌ ژلایێ نێرینا وێ ڤه‌، ئه‌ڤ ئێكه‌ ژى گه‌له‌ك یا ئاشكرایه‌ د ده‌سپێشخه‌ریا به‌رپرسێن وان یێن نێزیكى ترامپ.
د ژیوار دا دبینین كو ره‌نگڤه‌دان و سه‌رده‌ری هاتنا ئه‌مریكا ل گه‌ل كاروبارێن سیاسى ل ده‌ڤه‌رێ و تایبه‌ت ده‌ڤه‌رێن شه‌رى و ناكۆكیان، ژ وان ژى خوه‌نیشادانان، چونكو نه‌ ل ئاستێ روودانان بخوه‌ بوون، ل به‌رامبه‌ر ژى هه‌لویستێ ڤان رژێمان دبینین، كو ئه‌و ژى موجامله‌كرنه‌ و لهه‌ڤهاتنێن ب مه‌ره‌ما ئارامیا ناڤخوه‌یى و ده‌ره‌كى نه‌ و ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخوه‌ یان نه‌راسته‌وخوه‌؟ ئه‌ڤجا ل ڤێره‌ پرسیاره‌ك دهێته‌ پێش: ئه‌رێ ژڤانێ خوه‌نیشادانان ل ڤى ده‌مى هاتى نه‌یێ شاش بوو؟ و پرسیاره‌كا دن: ئه‌رێ ئه‌مریكا دێ هه‌لویسته‌كێ جوداتر هه‌بیت پشتى هه‌لبژارتنان؟
و/ ئه‌ڤرۆ

website security
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com