غیاس خـالد زێباری

دەمێ زێدەتر ژ 30 سالایە ژبەر رەوشەكا تایبەت یا ئێمناهیێ بەردەوام گوندێن كوردستانێ دهێنە چولكرن و حوكمەتێ ژی نەشیایە دەستێ هاریكاریێ و خزمەتگۆزاریا بگەهینتێ، ڤێ چەندێ گڤاشێن زێدەتر لسەر باژێرێن كوردستانێ زێدەتكریە و جڤاكێ كوردستانی كریە جڤاكەكێ باژێری، جڤاكەكێ باژێری ژلایێ ئاكنجیبوونەكا پێل ب پێل و نە رێكخستی، ڤێ دیاردێ كاریگەریەكا زۆرا نەرێنی لسەر ئابوورێ كوردستانێ كریە، ژبەركۆ ب هزاران گوندێن كوردستانێ یێن ب خێر و بێر ژلایێ چاندنێ و بەرهەمێن چیایی و ئاژەلداری، ئەڤە ژی دربەكا مەزنبوو ب ئابوورێ كوردستانێ كەفتی، چونكی چاندن و ئاژەڵداری ستوونەكا بهێزا ژێر خانا ئابوورێ نشتیمانیە، ژبلی گرانتركرنا بارێ حوكمەتا هەرێمێ ژلایێ زێدەبوونا بێ كاریێ، حوكمەت نەچار كریە ب لەز گرنگیێ ب پرۆژێن خزمەتگۆزاری و ئاڤەدانیا باژێران بدەت و چالاكیێن وێ ب تایبەت كابینا نەهێ دڤێ رەوشا قەیرانیا ئیراقێ لسەر سەپاندنی جهێ دەستخوەشێ نە و زێدەتر ل شیانێن خوە بجهئینانە، لێ هێشتا باژێرێن مە د ناڤ كۆمەكا ئاریشان دایە مینا یەكەیێن ئاكنجیبوونێ و دەرفەتێن كاری و رێك و پر ..وهتد . ئەڤە ژی بارگرانیەكا زۆرە . نهۆ دەمێ هاتی بەرێ وان خزمەت و پرۆژەیان بدەتە گوندێن كوردستانێ و گاڤێن بلەز بهاڤێژیت بۆ ئاڤەدانیا گوندان، بتایبەت پشتی رەوشا ئارامیا گوندا بەرەڤ سەقامگیریێ دچیت و خەلكێ وان ژی چاڤەرێ ڤێ چەندێ نە، گرنگیدان ب گوندا پێلەكا بەرۆڤاژیا ئاكنجیبوونێ دێ دەستپێكەت، بئاڤەدانیا گوندا بەشەكێ زۆرێ پێدڤیێن كوردستانێ یێن چاندنێ و ئاژەڵداریێ و بەرهەمێن سرۆشتی و شیرەمەنی و پەلەوەری دێ دابین بن، ئەگەر گرنگی و پاڵپشتیا حوكمەتێ هەبیت زێدەتر ل پێدڤیاتیێ بەرهەم دێ هەبیت و د زۆر بواران دا داهێنان ژی دێ هەبن، ژبلی زەنگینیا گوندێن كوردستانێ ب جهێن گەشتیاری. ئەڤە ژی بارێ حوكمەتێ دێ سڤك كەت و داهاتەكێ زۆر دێ هێتە سەر داهاتێ كوردستانێ. یا گرنگ ئەوە خەلكێ وان گوندان ژ مێژەیە چاڤەرێ دەرفەتا ڤەگەراندنێ، لێ ڤەگەریانەكا ب هەبوونا پاڵپشتیا حوكمەتێ و بۆ كەرتێن چاندنێ و ئاژەلداریێ و گەهاندنا رێك و كارەب و ساخكرنەڤا بەرهەمان . تەكەز دكەین نهۆ دەمێ هاتی حوكمەتا هەرێمێ بەرێ كاروانێ ئاڤەدانیێ و خزمەتگۆزاریان بدەتە گوندا داكۆ گڤاشێن لسەر باژێران كێمتر ببن و زۆر ئاریشێن ئاكنجیبوونێ و ژینگەهێ ژی دێ هێنە چارەسەركرن و بارێ ئابووریێ حوكمەتێ ژی دێ سڤگتر بیت، چونكی پێدڤیێن گوندا ل یێن باژێران كێمترن و رێژا بێ كاریێ ژی دێ كێمتر بیت و بەرامبەر قەیرانێن بەغدا ژی دێ خوە راگرن.

غیاس خـالد زێباری

دەمێ چەند ساڵایە حوكمەتا ئیراقێ شەرێن ئابووری و سیاسی و دەروونی ل گەل هەرێما كوردستانێ دكەت، بەردەوام بەهانەیێن بێ بنەما و نە قانوونی و دەستووری دئینیت، داوی جار ب ئاشكرا دەست برە بەر بڕینا مووچێ خەلكێ كوردستانێ و ب ئاشكرا تێكەلی پرسێن سیاسی و ئیداری كرن و ب دەنگەكێ بلند گۆت دێ خەلكێ كوردستانێ برسی كەین داكو دژی حوكمەتا هەرێما راوەستن و ئارمانجا داویێ ژناڤبرنا قەوارێ هەرێما كوردستانێ بوو، ل سەر ڤان هەمی گڤاشتن و پیلانا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب سەرۆكایەتیا مەسرۆر بارزانی ب هەدارەكا درێژ و خوەڕاگریەكا نشتیمانی سەرەدەری ل گەل رەوشێ و حوكمەتا ئیراقێ كر و هەتا كو ب دانۆستاندنێن درێژخایەن گەهشتنە رێكەفتنێ بۆ چارەسەركرنا پرسا مووچەی و نەفتنێ، هەرچەندە خەلكێ كوردستانێ ب ڤان گڤاشێن بەغدا تووشی نەخوەشیێن گران بوو، لێ سەرەرای پڕوپاگندە و پیلانێن هندەك ئالیێن ناڤخوە ب هەستەكا نشتیمانی ل پشت حوكمەتا هەرێمێ ڕاوەستان و زانی كو بەغدا مووچە كریە بابەتەكێ سیاسی و دڤێت خەلكێ كوردستانێ سزا بدەت و ڤێ هەدارا حوكمەتا هەرێمێ حیكمەت تێدا یە و ئارمانجا وێ چارەسەریا پرسێ یە، لەوما خوە ڕاگرت. ئەڤ هەدار و خۆراگریا سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ بەرامبەر گڤاشتنێن زێدە و داكۆكیێن بەردەوام ل ماف و شایستێن دەستووری یێن خەلكێ كوردستانێ لێزانین و دۆربینا مەسروور بارزانی و سیاسەتا حوكمەتا هەرێمێ نیشا كوردستانێ و جیهانێ دا و دیار بوو كو ل سەنگەر و بەرەیێ خەلكێ كوردستانێ نە و د هەمی كاودانان دا بەرەڤانكارێن خەلكێ خۆنە، هەرچەدە حوكمەتا فیدرالی جهێ باوەریێ نیە، لێ ئەڤ رێكەفتنا د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا دەربەرەی مووچە و نەفتێ بۆ ڤێ قۆناغێ دەستكەفتەكێ مەزنە و دێ بیتە ئەگەرێ سەقامگیریا جڤاكی و ڤەژاندنا ئابووری، لەوما نەیارێن ژێك رێكەفتن و نێزیكبوونا هەولێر و بەغدا نەڕحەت بوونە و دەست ب لێدانا ژێرخانا ئابووریا هەرێمێ كریە ب دروونان، هەرچەندە ئەڤ رێكەفتنە دەستكەفتێ هەرێما كوردستانێ و حوكمەتا وێ كۆ چەندین هەیڤە د دانۆستاندناندا، لێ هندەك لایەنێن هەول ددەن بكەنە دەستكەفێن حزبی، ئەڤە ژی نیشانێ بیرتەنگیا وایە و خەلك راستیا دزانیت، یا ژ هەمیێ گرنگتر ئەوە هەدار و خوەڕاگریا حوكمەتا هەرێمێ بەرهەم هات و وەنەكر نەیار و پیلانگێر بگەهنە ئارمانجا خوە كو تەسلیمبوونا هەرێمێ بوو . یا ژ هەمیێ فەرتر و گرنگتر ئەوە خەلكێ كوردستانێ ل ڤان نێزیكا پێكئانینا كابینا دەهێ یا حوكمەتا هەرێمێ ببینیت، چونكی پەرلەمان و حوكمەتا نوو یێن كوردستانێ ب پلانەكا ئێكگرتی دێ شێن هەرێمێ بهێزتر بكەن و مافێن زێدەتر دابین كەن.

غیاس خـالد زێباری

جڤاكێ كوردستانێ ل عەشیرەتا پێك هاتیە، ئەڤ عەشیرەتە ژی خودان داب و نەریتێن خوە یێن تایبەتن، لەوما تشتەكێ نۆڕماڵە جار جار گرژی و ئاڵۆزی دناڤبەرا واندا پەیدا ببن، لێ پێدڤی یە بۆ هەمی گرژی و ئاڵۆزیێن وان، قانوون سەروەر بیت و دەستهەڵات دەستهەڵاتا حوكمەتێ بیت، ژلایەكێ دیتر پێدڤی یە دەستهەڵات رێزێ ل كلتوور و داب و نەریتێن جوانێن عەشیرەتا بگریت و هەردوو ئالی پێكڤە كار ل سەر نەهێلانا خالێن نەرێنی بكەن ئەوێن نەگونجایی ل گەل ڤی سەردەمی، چونكی هەمی پێكڤە كلتوورەكێ نشتیمانیێ كوردستانی پێك دئینن . هەبوونا چەكی د دەستێ عەشیرەتان دا ئێكە دیاردێن كرێن و پێدڤی نەهێلانێ، .سەرهەڵدانا گرژی و ئاڵۆزیێن د ناڤبەرا عەشیرەتا د كەڤندا هەبوونە، لێ ب عەقل و كلتوورێ كەسایەتیێ جڤاكی زوو دهاتنە چارەسەركرن و دبوویە جهێ دلخوەشیا لایەنێن ناكۆك و یێن دەوروبەر، ئانكۆ هەمی ئالی كارئەكتەرێن خێرێ بوون، ئاها ئەڤەیە سەنگ و بەشێ ئەرێنیێ عەشیرەتگەریێ یێ رێگر ل تەشەنەكرنا ناكۆكی و ئاریشەیان. بەری چەند رۆژا دەمێ ئاریشەیەكا بچوك د ناڤبەرا دو عەشیرەتان سەرهەلدای و حوكمەتا هەرێمێ هەوڵا چارەسەریێ بۆ دكر، دبن كاریگەریا سۆشیال میدیایێ و راگەهاندنا هندەك ئالیێن سیاسی یێ خوە ب ئۆپۆزسیۆن دزانن، بابەت زێدەی قەبارێ خوە مەزنتر كر و كرە بابەتەكێ سیاسی و شەرێ د ناڤبەرا عەشیرەتەكێ و حوكمەتا هەرێمێ و پارتیا دەستهەڵاتدا، ژلایەكێ دیتر راگەهەندنا هندەك حزبا و كەسایەتیان ل جهێ رۆلێ ئاگر ڤەمراندنا بگێرن، ب دەستەكی پەنزین هەلگرت و ب دەستەكی بزۆتك، بۆ خوەشكرنا ئاگرێ فتنێ، د وان دو سێ رۆژێن گرژیێن د ناڤبەرا وان هەردو عەشیرەتاندا دیاربوو كو دوژمێنێن ناڤخوە یێن هەرێما كوردستانێ ل دوژمێن دەركی سیار و بەرهەڤتر بۆ شەرێ ژناڤبرنا قەوارێ هەرێما كوردستانێ، بێ كو هزر بكەن نەمانا هەرێمێ نەمانا وانە، ئەگەر مەرەما وان ئەو نەبیت ب چ مەرەم شەرێ دو بنەماڵا دێ هندە مەزن كەن و هەوڵا سەرهەڵدانەكا دژی حوكمەتا هەرێمێ دەن، یان ب شەرەكێ دژی پارتیا دەستهەڵاتدار و هێزێن ناڤخوە كەنە هێزێن پارتیەكێ، ژلایەكێ دیتر ڤان رۆژا زەڵالتر دیار بوو، كو مەژیێ ژمارەكا لایەنێن سیاسی یێن كوردستانێ و هندەك كەسایەتیێن عەشیرەتگەری یێ ڤاڵایە ل هەستا نەتەوی و نشتیمانی و ئارامی و سەقامگیریا كوردستانێ و بەرژەوەندێن گشی . خۆشبەختانە دنگێ بۆقێن وان دناڤ گوهێن خەلكیدا نەما و تیب ب سینگێ تیرهاڤێژی كەفتەڤە، ئاگر ب رۆلێ كەسایەتێن نشتیمان پەروەر و پارێزەرێن وەڵاتیان ب ساناهای هاتە ڤەمراندن و هەردو ئالیێن ئاریشێ ل پڕنسیپێن خو یێن نشتیمانی و ئالیێن جوانێ عەشیرەتیێ دەرنەكەفتن و ب سەروەریا قانوونێ ڕازی بوون و هەلگرێن بزۆتكا شەرمەزار كرن .
لێ پێدڤی یە حوكمەتا هەرێمێ پەندا ل ڤێ ئاریشێ وەربگریت و بۆ هەر ئاریشەیەكا دیتر ب قانوونەكا دادوەرانە سەرەدەریێ ل گەل ئاریشا بكەت بەری بهێنە تەشەنەكرن و قانوونا قەدەغەكرنا چەك هەلگرتنێ ل سەر هەمی كەسان بجهبئینیت و وەزارەتا رەوشەنبیری ژی ب پێرابوونێن قانوونی راببیت بەرامبەر كەناڵێن راگەهاندنێ و سۆشیال میدیایا تێكدەر.

غیاس خـالد زێباری

ڕاوێژكار و ڕاوێژكاری ئەو كەس و ئۆرگانن ئەوێن ل پشت سەرۆك و بەرپرس و پلەدارێن وەڵاتی بۆ هەڵسەنگاندنا رەوش و بۆیەرا و دەست نیشانكرنا باشترین رێكێن چارەسەریێ بۆ دەركرنا بریارێن د بەرژەوەندا گشتیدا بن یان دارشتنا ستراتیژیەتا درێژخایەن ب بووارێن خوەدا بۆ كارێن رێڤەبرنێ، ئەركەكێ دیتر یێ ڕاوێژكار و ڕاوێژكاریێ هەلسەنگاندنا رەوش و بوویەرایە بۆ كەس و لایەنێن بریاردەر دا باشترین هەلوەست بهێنە وەرگرتن، ئەڤ چەندە رێكخراوێن ججەماوەری و پیشەیی و جڤاكێ سڤیل و یانەیێن وەرشی و …هتد ڤەدگریت. هەبوونا ڕاوێژكاران پێدڤییەكا فەرە و د كەڤن دا هەبوویە، لێ یا ژ هەمیێ گرنگتر ئەوە ڕاوێژكار بسپۆر و تایبەتمەن بن د وارێن خوەدا و ل دەمێن پێدڤی پسیار پێ بهێتەكرن، ل كوردستانێ و ئیراقێ سازیێن دەولەتێ و حوكمەتێ لەشكرەكێ راوێژكاران هەیە، لێ جهێ پسیارێ یە ئەرێ ئەڤ هەمی راوێژكارە د پسپۆر و تایبەتمەندن د وارێن خوەدا ..؟ ئەگەر پسپۆر و تایبەتمەند بن ئیراق نە دكەڤتە دڤێ رەوشا بێ سەروبەر یا سیاسی و كارگێری و ئاڤەدانی دا، یان ژی ئەو لەشكرێ راوێژكارا تنێ ژبووی ڕازیكرنێ و پركرنا جهی یە و پسیار پێ ناهێنەكرن، تنێ بریار دگەهنێ. ئەگەر وەسا نەبیت دڤان بیست ساڵاندا پارەكێ خەیالی بۆ رێك و پڕا و ئاڤ و كارەبێ هاتیە مەزاختن هێشتا نیڤەكا پێدڤیێن خەلكی نەهاتینە دابینكرن .
هەرێما كوردستانێ ژی كو بەشەكە ژ دەولەتا ئیراقێ جوداهیەكا زۆر ل گەل ئیراقێ هەیە، نەخاسمە ژلایێ سیاسی و ئێمناهیێ و سەقامگیریێ و ئاڤەدانیێ و خزمەتگۆزاریان، ئەڤە ژی نیشانێ هندێ یە ئاستێ راوێژكار و ڕاوێژكاریێ یێ ئەكتیڤە و پرس پێ دهێتەكرن، ب تایبەت ل سەردەمێ كابینەیا نەهێ یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب سەرۆكایەتیا مەسرۆر بارزانی، لێ ئەڤە ڕامانا هندێ یە چ كێماسی نینە و هەمی راوێژكار د ئاستێ پێدڤی دانە، چونكی د هندەك واران دا ستراتیژیەتا درێژخایەن نینە و زۆ پلان و بەرنامە دهێنە گۆهڕین، ئەگەر بووارێ پەروەردێ بكەینە نموونە دێ دیار بیت، یان پسیار ب راوێژكارا ناهێتەكرن یان راوێژكار د ئاستێ پێدڤی دا نینە، چونكی ڤان سالان چەندین جاران بەرنامە و سیستەمێ پەروەردێ هاتیە گوهۆڕین، بەری مامۆستا و سەرپەرشتێن پەروەردێ لێ شەهرەزا ببن جارەكا دیتر گۆهڕین ب سەردا دهێن، هەر وەسا بوارێ چاندنێ، ب تایبەت ل گوند و دەڤەرێن چیایی رۆژ بۆ رۆژێ ئاستێ چاندنێ ب تایبەت چاندنا ئاڤی و خودانكرنا مەڕ و مالاتی كێم دبیت، ئەرێ وەزارەتا چاندنێ بۆچی چ پلان و بەرنامە بۆ ڤێ چەندێ نینە؟.

غیاس خـالد زێباری

پاراستیبوونا هەرێما كوردستانێ د ناڤبەرێ شەرێ گرانێ یازدە رۆژییێ ئسرائیل و ئیرانێ ئەوێ ل رۆژا ١٣/٦/٢٠٢٥ بەرپابووی، روودانەكا نە ژ خافلی نەبوو، بەلكی ژ ئەنجامێ دۆربینی و لێزانینا سیاسەتەكا نشتیمانی و ئێمناهی یا پارتی دیموكراتی كوردستان بوو ب سەرۆكایەتیا سەرۆك مەسعود بارزانی، كو هەردو سەرۆكایەتیێن هەرێمێ و حوكمەتێ د دەستی دانە، ل دەمێ گەفێن شەری هەتا ئاگربەستا دناڤبەرا هەردو ئالیا هەرێما كوردستانێ سیاسەتەكا هەڤسەنگ و بێ لایەن گرتەبەر . ئەڤە ژی بەڵگە و پشتراستبوونە كو هەرێما كوردستانێ ب سیاسەتا پارتی خوەدی پیلان و ستراتیژیەتكا خوە یا تایبەتە و ناكەڤیتە بن باندۆڕا چ لایەنا، ژلایەكێ دیتر كوردستان هەردەم فاكتەرێ ئێمناهی و سەقامگیریا دەڤەرێ یە و چ جارا نەبوویە ئەگەرێ پەیدابوون و درۆستبوونا نە ئارامیێ و نە سەقامگیریێ بۆ ئیراقێ و وەڵاتێن دەڤەرێ ب تایبەت ئیرانێ، بەرۆڤاژی وێ چەندێ ئەوا نەیارێن نهۆ یێن قەوارێ هەرێما كوردستانێ و دوژمێن وێ یێن دێرین ئەوێن هەردەم پارتی ب لایەنگیریا ئسرائیلێ و هندەك جاران ب ئسرائیلا دویێ ددەنە نیاسین، داكۆ خوە وەكی لایەنەكێ نشتیمانی و نەتەوەیی دیار بكەن و خەلكەكێ ساویلكە و خوەش باوەر ب ڤان پڕ و پاكندا ب سەردا ببەن و جهێ خوە ل دەسهەڵاتێ مۆكۆمتر بكەن و ل دەڤ نەتەوە پەست شرین ببن . ب ڤێ سیاسەتا هەڤسەنگ و بێ لایەنیا پارتی و هەرێما كوردستانێ و حوكمەتا وێ ب سەرۆكایەتیا نێچیرڤان بارزانی و مەسرۆر بارزانێ، كوردستانێ ل مەترسیكا مەزن و دژواردا هاتە پاراستن، چونكی دناڤبەرا ئاگرێ هەردو وەڵاتاندایە و هندەك كەسایەتی و ئالیێن سیاسی ل سەر ئاستێ ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ چ درێغی نەكرن بۆ ئینانا ئاگرێ وی شەری بۆ سەر هەرێما كوردستانێ، ئەڤ ل راگەهاندن و سۆشیال میدیایا وان دیاربوو دەمێ ل دەسپێكا شەری هەتا داویێ بەردەوام پەیامێن ترساندنا خەلكی بەڵاڤ دكرن و هەرێم ب لایەنگیریا ئسرائیلێ نیشا ئیرانێ ددا، هەر وەسا ئەڤ هەڵویستێ پارتی و هەرێما كوردستانێ، بەڵگەهەكێ پشتراستكریە كۆ ئەو زانیاریێن چەندین جارا ئیرانێ هەرێما كوردستانێ پێ مۆشەكباران دكر، چ ڕاستی بۆ نەبوویە و ژبووی ژێك دوركرنا هەرێم و ئیرانێ بوویە . پێدڤی یە ئیران پشتی ڤی هەڵویستەی پەیوەندیێن بەرژەوەند پارێزێن دو ئالیێ لگەل هەرێما كوردستانێ و پارتی مۆكۆمتر بكەت و بێ بەڵگەهـ و زانیاریێن دۆرست ئێك و دو تاوانبار نەكەن، چونكێ هەرێما كوردستانێ و ئیرانێ زۆر بەرژەوەندێن هەڤپشك هەنە، چ لسەر ئاستێ سیاسی و ئابووی، یان یێن جڤاكی و كلتووری، دشێن ب وی رەنگی ببنە دو جیرانێن باش كۆ خزمەتا ئێمناهی و سەقامگیری و بازرگانی و پێشڤەچوونێن هەردو ئالیا بهێتە كرن، خەلكێ كوردستانێ ژی پێدڤی هەڵویستەكێ نشتیمانی بەرامبەر وان ئالیێن تێكدەر یێن كوردستانێ هەبیت ئەوێن بووینە دار و دەستەكێن چەند گرۆپێن شۆفینیێن شیعی یێن ئیراقێ ئەوێن بەردەوام هەوڵ ددەن قەوارێ هەرێما ژ ناڤ ببەن و داوی پیلانا وان بڕینا مووچێ مووچەخۆرێن كوردستانێ یە، پارتی و سەرۆكاتیا هەرێمێ و حوكمەتا وێ جارەكا دی سەلماند كو هێزا پاراستن و پێشڤەچوونا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ و ماف و داخوازێن خەلكێ وێنە.

غیاس خـالد زێباری

2 ــــ 2

لێ هەتا ئەو دەم دهێت پێدڤی یە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و دەستهەلاتێن دیتر ژی ل هەرێمێ خەلكێ كوردستانێ د ڤێ رەوشا دژوارا ئابوورییدا نەهێلیت، هەوڵ و گاڤێن خوە یێن بەردەوام بۆ چارەسەركرنا قەرانان ب تایبەت یا دارایی بكەتە كریار، ئەگەر دەولەت و حوكمەتا ئیراقێ یا بەردەوام بوو ل سەر نەهنارتنا مووچێ خەلكێ كوردستانێ و دادگەها فیدراڵا بریارا راگرتنێ ب قانوونی دانا، ئەو گاڤێن هاتینە هاڤێتن ل سەر ئاستێ سازیا نەتەوەیێن ئێكگرتی و رێكخراوێن نیڤدەولەتی یێن مافێ مرۆڤ و وەڵاتێن دوست و هەڤپەیمان جهێ دلخۆشیێ نە، لێ تەكەز دكەینەڤە نابیت حوكمەتا هەرێمێ دڤی بوارەی دا خوە ل هیڤیا دەمی بگرین، چونكی رەوشا پشكەكا زۆرا مووچەخۆرێن كوردستانێ د ئاستەكێ لاواز دایە و ب بەردەوامیا ڤێ رەوشێ دێ كاریگەریێن خراپ لسەر دەروونێ خەلكی كەت و دۆرنینە ئاریشێن جڤاكێ پەیدا ببن، ژلایەكێ دیتر هژمارەكا كەسایەتی و ئالیێن سیاسی یێن كوردستانێ زێدەتر ل دەستهەلاتدارێن ئیراقێ و گرۆپێن میلیشیایی د پیلاناندانە و چەكێن خوە یێن راگەهاندنێ و سۆشیال میدیایێ دۆر ل بەرژەوەندێن گشتی و هەستا نشتیمانی و نەتەوایەتی یێن ژەهركری ئاراستە حوكمەتا هەرێمێ دكەن و ل دەلڤەكێ دگەڕێن بۆ تێكدانا ئارامی و سەقامگیریا كوردستانێ و ژ دەست دانا ڤان دەسكەفتا ژ پێخەمەت هندەك بەرژەوەندیێن بەرتەسكێن ماددی و سەلام و مەرحەبایەكا نەیارێن كوردستانێ . راستە دەولەتا ئیراقێ ب هەستەكا نە ئیراقیانە سەرەدەریێ ل گەل هەرێما كوردستانێ دكەت و زۆر ئارستەنگ درۆستكرینە، لێ هەرێما كوردستانێ ژی د وێ لاوازیێ دا نیە رادەست ببیت، ژبووی چارەسەركرنا پرسا مووچەی ئەگەر حوكمەتا هەرێمێ د ڤان كاودانان دا ژبلی پرۆژەیێن زۆر فەر هەمی پرۆژێن خزمەتگۆزاری راوەستینیت و مووچێن بلند بكەتە ئێك مەلیۆن و نیڤ ئەز باوەرم ب داهاتێ ناڤخوە مووچە دێ هێنە دابینكرن، چونكی ئەو پلەدارێن هەتا نهۆ خوەدی مووچێن بلند رەوشا ژیانا وان گەهشتیە وی ئاستی كو پێدڤی ب مووچەی نەبیت و پڕانیا وان خوەدی كار و كارگەهن، ئەركەكێ وان یێ سرۆشتی یە ژی دڤێ رەوشێ دا پشتەڤانیا حوكمەتا هەرێمێ بكەن، داكو ڤێ رەوشێ دەرباز بكەن و هەست و سۆزا خەلكێ كوردستانێ ژی ب هەرێمێ و حوكمەتا وێ دێ مۆكۆمتر بیت. گاڤەكا ب ڤی رەنگی بۆ حوكمەتێ ژی دەرفەتە ل ساڵێن داهاتی چاكسازیێ و پێداچوونەڤێ د ئاستێ مووچەخۆرێن كوردستانێ بكەت و وێ دووراتیا زۆرا د ناڤبەرا مووچەیێن ئاسایی و یێن پلە بلند كێمتر بكەت كو هەتا نهۆ چهێ گازندا خەلكینە.

غیاس خـالد زێباری

رێ ئامرازەكێ سەرەكیێ پەیوەندیانە د ناڤبەرا وەلات و باژار و باژاركان دا، دیسا ئامرازێ باشتركرنا بازرگانیێن دولایەنی یە، ئانكو دبیتە ئەگەرێ لڤینێن زێدەتر یێن چالاكیێن ئابووری و جڤاكی، ب درێژاهیا دیرۆكێ هەمی دەستهەلاتا گرنگی دایە رێكا و بەردەوام دهێنە نۆژەنكرن و باشتركرن. پڕانیا رێكێن د ناڤبەرا باژێرێن هەرێما كوردستانێ یێن ستراتیژی یێن كەڤنارن و پێدڤیێن خەلكێ كوردستانێ یێن بازرگانی و پەیوەندیان، چونكی یێن سەردەمێ رژێمێن بەرێ یێن ئیراقێ نە و د ئاستێ پێدڤیێن گەشەبوونا نهۆ یا هەرێما كوردستانێ نینە، لەوما حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب تایبەت كابینا نەهێ ب سەرۆكایەتیا مەسرۆر بارزانی گرنگیەكا زۆر دایە رێك و پڕا، نهۆ سەرەدانا هەر باژێرەكێ كوردستانێ ژبەر سەخبێكرن و بەرفرەهكرنا رێكا ئاستەنگێن زوو گەهاندنێ دێ بۆ تەچێبن و ل دەمێ خوە ناگەهییە جهێ مەبەست، رەنگێ ئەڤ چەندە دلگرانیێ بۆ مرۆڤی چێبكەت لێ ئەگەر مرۆڤ ب هووربینی هزرا خوە بكەت دێ دیار بیت كو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب سەرۆكایەتیا مەسرۆر بارزانی ب هزر و هەستەكا نشتیمانی و دووربین كار بۆ ڤەژاندنا كوردستانێ و بهێزكرنا ژێرخانا ئابووری و بازگارنی و گەهاندنا خزمەتگۆزارییان دكەت، چونكی پڕانیا رێكێن دناڤبەرا باژێرێن كوردستانێ كو رێكێن ستراتیژیینە ب ڕەنگەكێ سەردەم دهێنە نووژەنكرن و بەرفرەهكرن، ب تایبەت د ڤان كاودانێن ئابووری یێن دەولەتا ئیراقێ ب سەر هەرێما كوردستانێ ئینای و د ئینیت، ژ نەبوونا بۆدجەی و ئاستەنگێن هتارنا مووچەی . هنێرەكا مەزنە مەسرۆر بارزانی سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دشێن بەرامبەر ڤان ئاستەنگێن چێكری و دوژمنكارانە یێن ئابۆریێن دەولەتا ئیراقێ خوە رادگریت و هەوێن بەرفرەه و بەردەوام یێن گەهاندنا خزمەتگۆزاریان بەرپا كرنە ب تایبەت یێن كەرتێ رێك و پڕا كو كەرتەكێ گرنگە و خەرجیێن زۆر پێدڤیێن . ئەڤ هەوا
خوەشكرنا رێكێن دناڤبەرا باژێرێن كوردستانێ هەستا مرۆڤی بۆ باشەرۆژا نێزیكا كوردستانێ گەش دكەت، چونكی پشتی چەند سالێن كێم خەلكی َ كوردستانێ ل سەر باشترین جادەڕا دێ سەرەدانا باژێن كوردستانێ كەت بۆ بجهئینا ئەركێن خوە یێن جڤاكی و لڤینێن بازرگانی و ئابووری ژی ب رەنگەكێ باشتر و بلەزتر دێ چالاكتر بن و كەڤنە د خزمەتا خەلكێ كوردستانێدا كو ئەو ئاستەنگێن نهۆ دهێنە پێش رێڤینگ و بازرگانا بهێتە ژبیركرن . ب رەنگەكێ گشتی ئەڤ هەوا بەرفرەهكرن و نووژەنكرنا رێكێن كوردستانێ خەمخۆری و دلسۆزی و دووربینا مەسرۆر بارزانی بۆ پاشەرۆژا گەشا كوردستانێ نیشا جیهانێ ددەت و بۆ هەتا هەتا دێ بنە جهێ شانازیێ.

غیاس خـالد زێباری

ب دەهان ساڵە بزاڤا رزگاریخوازیا كوردستانی و خەلكێ نشتیمانپەروەرێ كوردستانێ ب ئێش و نەساخیا نە تفاقیێ و دوبەرەكیێ دنالیت، ڤێ چەندێ كاریگەریەكا نەرێنی دروستكریە، هەرچەندە پشتی ئاڤاكرنا قەوارێ هەرێما كوردستانێ ل باشوورێ كوردستانێ ل سالا 1992 ب تایبەت پشتی ئاشتەوایا د ناڤبەرا پارتی و ئێكەتیێ دا و ئیمزاكرنا رێكەفتنەكا ستراتیژی د ناڤبەرا واندا هەتا سالا 2017 ێ كۆدەنگیەكا باش ل سەر پرسێن نشتیمانی و نەتەوایەتی هەبوو و كاریگەریەكا ئەرێنی یا باش ل سەر ئاستێ دبلۆماسی و ئارامی و سەقامگیری و ئاڤەدانیێ هەبوو و پرسا كورد و كوردستانی گەهشتە ئاستەكێ باش، نهۆ ژی هەوڵێن باش د هێنەدان بۆ ڤەگەراندنا وێ باوەریێ ب تایبەت پشتی كابینا دەهێ یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ . كوردان راست گۆتیە كو ئێكگرتن بەرێ نبیاتێ سەركەفتنێ یە، وێ ئێكگرتنێ هەرێما كوردستانێ گەهاندە ڤی ئاستی، نهۆ ژی پرۆژێن ئاشتی و ئێكرێزیا هێزێن كوردستانی بەرفرەهتر بوویە و سنوورێن هەرێما كوردستانێ دەرباز كرینە ب تایبەت پرۆژێ ئاشتیێ ل توركیا و رۆژ ئاڤایا كوردستانێ، سەربۆڕ دیدەڤانن كو خەلكێ كوردستانێ چەند ب ئێكرێزیا سیاسی دلخۆش و بەختەوەر دبن نەیارێن ئازادیا گەلێ كورد هند پێ دلگران و نە ڕحەت دبن، لەوما هەردەمێ گاڤێن ئێكگرتن و ئێكرێزیێ دهێنە هاڤێن، ل بەرامبەر پلان دهێنە داشتن، كۆنگرێ قامشلۆ یێ ئێكگرتن و ئێكگۆتاریا سیاسیا كوردستانی ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ ب هەوڵ و دەسپێشخەریێن سەرۆك مەسعود بارزانی و پشتەڤانیا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ نێچیرڤان بارزانی گاڤەكا زۆرا گرنگ و ل دەمێ خوە دابوو، چونكی پشتی گۆهرینێن ل سووریا هاتینە كرن، هەتا نهۆ دەستهەلاتا نوو یا سووریا چ گاڤێن پراكتیكری نەهاڤێتینە و داخۆیانیێن ئەرێنی نەداینە بۆ پارستن و دابینكرنا مافێن خەلكێ رۆژئاڤایێ رەنگە ئێك ژ ئەگەرێن ڤێ چەندێ نە تفاقی و دوبەرەكیا ئالیێن كوردی بیت ل رۆژئاڤا, لەوما ل سەر ئاستێ سەرۆككۆمارێ سووریا نەڕازیبوون بەرامبەر وی كۆنگرێ ئێكبوونا كوردا هاتە دەربڕین، هەر وەسا دەنگێن نەڕازیبوونێ لناڤ توركیا ژی بلند دبن، لێدانا بنگەهێن پێشمەرگەهێن كوردستانێ ژی ل دەڤەرا ئامیدیێ ب دروونا ژ ئەنجامێ وی كۆنگەریە، ئەڤ دلگرانی و گاڤێن نەیارێن ئاشتیێ و ئێكگرتنا كوردان ل سەر ئاستێ نیڤدەولەتی دیار دبیت كو ئێكگرتن و ئێكرێزیا كوردا كا چەندا گرنگ و پێویستە، ئەڤ هەوڵ و دەنگێن نەڕازی دیدەڤانن كو ئێكهەولویستیا سیاسی یا كوردا دێ كوردا كەنە كارئەگتەرێن كاریگەر ل گوهۆرینێن دەڤەرێ، لە‌وما پێدڤی یە ب لەز بهێتە بەرفرەهتركرن.

غیاس خـالد زێباری

ب ده‌ستپێشخه‌ری و به‌رهه‌ڤی و چاڤدێریا سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی ل رۆژ 23/4/2025 ل هه‌ولێرا پایته‌ختێ هه‌رێما كوردستانێ ب ئاماده‌بوونا سه‌رۆكێ هه‌رێمێ و سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ و ژماره‌كا ژ به‌رپرس و سه‌ركرده‌ و كه‌سایه‌تیێن جڤاكی و ئایینی ل ئیراقێ و رۆژهه‌تا ناڤین و ئه‌مریكا و ئۆرۆپا بۆ جارا ئێكێ رۆژا لاڤه‌یا نشتیمانی ل كوردستانێ هاته‌ گێران، راسته‌ ڤان ساڵێن داویێ پێكڤه‌ ژیانا ئۆلی و ئه‌تنی و ئازادی و كلتوورێ پێكڤه‌ ژیانێ و ئارامی و سه‌قامگیریێ و په‌یوه‌ندیێن دبلۆماسی یێن خۆرت و مۆكۆم هه‌رێما كوردستانێ و گه‌لێ وێ زۆر ب ئه‌رێنی ب جیهانێ داینه‌ نیاسین، لێ كاریگه‌ریا ڤان ره‌نگه‌ چالاكی و كۆمبوونا جوداهی و كاریگه‌ریه‌كا تایبه‌ت هه‌یه‌ بۆ زێده‌تر ناساندنا وی كولتوورێ پێكڤه‌ ژیانا ئۆلی و مه‌زهه‌بیا دوور و درێژ یا جڤاكێ كوردستانێ ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ سه‌رهه‌لدان و به‌رفره‌هبوونا رێبازا بارزانی ل سه‌ر ده‌ستێ شێخ عه‌بدولسه‌لام و شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی و بارزانیێ نه‌مر كو كریه‌ كلتوور و پیرۆزیێن جڤاكێ كوردستانێ و ل سه‌ر ده‌ستێ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی زێده‌تر داكۆكی ل پاراستنا ڤی كلتوورێ پێكڤه‌ ژیانێ كریه‌ و هه‌رده‌م ب ئێك ژ بهایێن جڤاكێ كوردستانێ زانی یه‌ و ئێخستینه‌ د چارچۆڤه‌كێ قانووی دا، زۆر قوربانی ژی ژ پێخه‌مه‌ت پاراستنا ماف و ئازادیێن ئۆل و ئه‌تنێن دیتر ل كوردستانێ داینه‌. ژ به‌ركو به‌رهه‌ڤبوویێن رۆژا لاڤه‌یا نشتیمانی ل كوردستانێ ل وه‌لاتێن جودا و ئایین و ئه‌تنێن جودا و ئاست و پێگه‌هێن جودا بوونه‌ و راسته‌وخۆ ئه‌ڤ كلتوورێ پێكڤه‌ ژیانا كوردستانێ ب چاڤێن خوه‌ دیتن و سه‌ره‌دانا جهێن پیرۆزێن ئایینێن جودا كر و ل سه‌ر ئاستێ راگه‌هاندنێ ژی ره‌نگڤه‌دانه‌كا زۆر هه‌یه‌، ب ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زنێ خه‌لكێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی دهێته‌ هژمارتن . ره‌وشا ئه‌ڤرۆ یا كوردستانێ پێدڤی ب ڤان ره‌نگه‌ چالاكیان هه‌یه‌ كو دوزا كوردی یا سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی و كلتوورێ جوانێ خه‌لكێ كوردستانێ ب هه‌می پێكهاتێن خوه‌ ب به‌فره‌هی نیشا جیهانێ بده‌ت و پشتی ڤه‌گه‌ریانێ ببنه‌ پشته‌ڤان و دوستێن گه‌لێ كورد و ده‌ستهه‌لاتێن هه‌رێما كوردستانێ، ئه‌ز باوه‌رم دێ كاریگه‌ریه‌كا زۆر ل پاشه‌رۆژێ هه‌بیت چونكی ب ڤێ چالاكیێ ئه‌ڤ كلتوورێ جوانێ كوردستانێ گه‌هشته‌ سه‌رتاسه‌رێ جیهانێ، ژلایه‌كێ دیتر ئه‌ڤه‌ به‌لگه‌هه‌ كو سه‌رۆك بارزانی پارێزه‌ر و درێژه‌پێده‌رێ وی كلتوورێ پێكڤه‌ ژیانا ئۆلی و ئه‌تنی و نه‌ته‌وی یا كوردستانێ ئه‌وا پێشه‌وایێن به‌رێ یێن رێبازا بارزانی به‌ره‌ڤانی لێ دكر .

غیاس خـالد زێباری

ب درێژاهیا دیرۆكێ دەستهەلاتدارێن رژێمێن ئیراقێ هەرێما كوردستانێ و خەلكێ وێ ب بەشەكێ ئاخ و خەلكێ ئیراقێ هژمار نەكرینە و هەردەم ب تۆندترین شێوە و دوور ژ رەفتارێن مرۆڤایەتیێ سەرەدەی ل گەل شۆرەش و بزاڤێن نەتەوی و نشتیمانیێن یێن كوردستانی كریە، ژ وێرانكرنا گۆندا و ڤەگۆهاستن و ب عەرەبكرنێ تا گەهشتە ئاستێ هەوێن جینۆساید و ئەنفالان ل سەردەمێ رژێما بەعسا ژ ناڤچوویی ل سالێن هەشتێیێن سەدێ بووری و سازیێن نیڤدەولەتی و وەلاتێن جیهانێ ژ بەر بەرژەوەندان ل سەر وان تاوانێن بەرامبەر گەلێ كورد بێ دەنگ مان . لێ نەشیان هیڤیێن خەلكێ كوردستانێ بۆ ئازادی و رزگاریێن ب كۆژن و دەستێن وان ل خەباتێ بەردەن، ئەو بوو ل بوهارا سالا 1991 گەلێ كورد سەرهەلدانەكا سەرتاسەری بەرپاكر و پڕانیا باشوورێ كوردستانێ هاتە رزگاركرن، ئەڤ سەرهەڵدانە و رزگاریە و شكەستنا وێ وێنە یا لەشكرێ رژێما ئیراقێ، بوویە ئەگەرێ تۆڕەبوونەكا زێدەتر یا رژێما بەعس و هەمی شیانێن خوە یێن لەشكری ئینانە كوردستانێ ژبووی ڤەمراندنا چریسكا سەرهەڵدانێ، لێ ڤێ جارێ دیمەنێن مشەختبوونا مەلیوونی هش و هۆشێن جیهانێ لڤاندن و ل سەر زۆڵم و زۆرداریا دژی كوردستانێ هاتنە دەنگ و ل رۆژا 5/4/1991 جڤاتا ئاسایشا نیڤدەولەتی بریارا 688 دەركر بۆ پارێزبەندیا باشوورێ كوردستانێ هێلا 36 یا دژە فرین دیاركر، لرۆژا 19/4/1991 ئەڤ بریارا جڤاتا ئاسایشێ یا ب پشتگیریا ئەمریكا و فەرەنسا كەفتە وارێ بجهئینانێ، ژبلی پاراستنا گەلێ كورد ل دووبارنەبوونەڤا ئەنفال و جینۆسایدكرنێ و وێرانكرنێ ، بڤێ بریارێ پرسا گەلێ كورد ل پرسەكا ناڤخوەیی كرە پرسەكا نیڤدەولەتی و جیهانی و قەوارێ هەرێما كوردستانێ ژ ئەنجامێ وێ بریارا نیڤدەولتی هاتە هەبوونێ، نابیت گەلێ كورد و سەركردێن كوردستانێ رۆلێ فەرەنسا ب گشتی و مەدام دانیا میتران هەڤژینا سەرۆكێ كۆچكری دانیال میتران كۆ ب دایكا كوردا دهێتە نیاسین بۆ دەركرنا بریارا دیرۆكیا 688 یا جڤاتا ئاسایشێ چ جار بهێتە ژبیركرن، چونكی ب هەوڵ و كڤاشێن وێ هاتە دەركرن، دشێن بێژین ئازادی و پێشڤەچۆنێن ئەڤرۆ ل هەرێما كوردستانێ ژ ئەنجامێ ڤەدانا سەیوانا 688 یا جڤاتا ئاسایشێ بوو بۆ گەلێ كورد، بن سێبەرا وێ سەیدانێ قەوارێ هەرێما كوردستانێ پارێزبەندیەكا نیڤدەولەتی پەیدا كر و ب لێزانی و دووربینا سیاسەتا سەركردێن كوردستانێ ب تایبەت سەرۆك مەسعود بارزانی دەرگەهێن ل گەل جیهانێ هاتنە ڤەكرن و ئەڤرۆ هەرێما كوردستانێ بوویە ئەكتەرەكێ گرنگ ل گۆهڕین و ئارامی و سەقامگیریێ ل دەڤەرێ.