چیرۆكه‌كا فیله‌سۆف و ئاقلدارێ گریكى ((ئیسۆپى)) به‌ریا 2600 سالان ب زمانێ گیانه‌وارن هه‌یه‌، دبت گه‌هشتبته‌ ناڤ فۆلكلۆرێ كوردى ژى، ناڤه‌ڕۆكا وێ وه‌ها خۆیا دكت كو‌ (جاره‌كێ رووڤیه‌ك هه‌بوو، سپیهكا به‌ردابوو لاشێ وى و نه‌دزانى دێ چاوا خوه‌ ژ نه‌خوه‌شیا وان رزگار كه‌ت! پشتى هزرا خوه‌ باش كرى، گه‌هشته‌ وى‌ چاره‌یى كو ب رێكا ئاڤێ خوه‌ ژ نه‌خوه‌شیا وان مێشومۆران رزگار بكه‌ت. رووڤى به‌ره‌ڤ رۆباره‌كى چۆ و هێدى هێدى ب ناڤ ئاڤێڤه‌ چوو… هندى لاشێ وى ته‌ڕ دبوو، هه‌ر ئه‌و سپیهك به‌ر ب پوورتێ زوها دچوون.. ب وێ رێیێ رووڤى شیا هه‌مى سپیهكان ب سه‌رێ كوریا خوه‌ڤه‌ كۆم بكه‌ت؛ دووماهیێ كوریا خوه‌ د ئاڤێ دا نقۆم كر و ب هێز ژێ ده‌ركه‌ڤت‌ و لاشێ وى ژ سپیهكان پاقژ بوو)!

راسته‌ ((ئیسۆپى)) ئه‌ڤ چیرۆكا سیمبۆلى‌ گه‌له‌ك ژ مێژه‌ ڤه‌گێڕایه‌، لێ دبت وه‌ك حكمه‌ك نه‌مر، چاوا ب كێر وى ده‌مى هاتییه‌ وه‌سا ب كێر ژیوارێ ئه‌ڤرۆ یێ جیهانێ ژى بهێت. پشتى ئاقلدارێن رۆژئاڤا تایبه‌ت ئه‌مریكا دیتى كو ئیسلاما رادیكال جڤاكێن وان ڤه‌گرتنه‌ و دوور نینه‌ كۆنترۆلێ ل سه‌ر بكه‌ن، تایبه‌ت پشتى په‌قاندنا هه‌ردو بورجێن بازرگانیا جیهانى ل 11 ئیلۆنا 2001 رۆژئاڤا هزرا خوه‌ د هندێ دا كر كو شه‌ڕێ تیرۆرێ، ب هه‌ر ره‌نگێ هه‌یى ژ خوه‌ دوور بێخن و بێخنه‌ د جیهانا رۆژهه‌لاتا ناڤین دا و گه‌له‌ك چووچكان ب به‌ره‌كى بكوژن.
دبت وانا وه‌ك گه‌له‌ك تشتان قه‌زه‌نج ژ چیرۆكا ((ئیسۆپى)) دیتبت و هندى ئیسلامخوازێن رادیكال هه‌نه‌، ب رێكا پشته‌ڤانیكرنا گرۆپێن تیرۆرى یێن وه‌ك ((داعشێ)) ژ ناڤخوه‌ كرنه‌ ده‌ر و به‌ر ب سووریێ، ئیراقێ، یه‌مه‌نێ، لیبیا و جهێن دى یێن گرم و گرۆپێن دژوارخواز ڤه‌گرتین هنارتنێ، بێى كو له‌شكره‌كى خوه‌ ژى بهنێرن، ب رێكا چێكرنا هه‌ڤپه‌یمانه‌ك نێڤده‌وله‌تى و هێزا ئاسمانى، پرانیا چه‌كێ خوه‌ پێ فرۆشته‌ وان وه‌لاتان و هه‌ر ل سه‌ر وان تاقیكر و ده‌ڤه‌رێن وان تایبه‌ت ده‌ڤه‌رێن سنى ب ده‌ستێ وان خراب كرن و وێران كرن و ته‌ڤ توندره‌وێن خوه ‌ژى ژناڤ خوه‌ ڤه‌ده‌ركرن.. گه‌له‌ك ژ وان هاتینه‌ كوشتن یان په‌شێمان بووینه‌ و زڤڕینه‌. ئه‌م رۆژانه‌ دبهێزین مێدیایێن رۆژئاڤا داتایێن خوه‌ دیار دكه‌ن وه‌ها ئاماژێ ددنێ كو ژماران وان‌ ئه‌مریكى، فره‌نسى، بریتانى، ئه‌لمانى و رۆسی و…. هتد چووینه‌ ناڤ ((داعشێ)) و گرۆپێن دى یێن تیرۆرى هنده‌نه‌، هژمارا هاتینه‌‌ كوشتن ئه‌ڤه‌نه‌ و هنده‌ زڤرینه‌ و هنده‌ ماینه‌.
دبت هنده‌ك خوانده‌ڤان وه‌ها تێبگه‌هن كو ئه‌ز ب هه‌ناسه‌یه‌ك پیلانگێرى (نڤریه‌ المۆامره‌) وه‌ك كۆلتۆره‌ك رۆژهه‌لاتا ناڤین ل ڤێ باده‌كێ دنێرم، لێ ئه‌ڤه‌ ژى مگرتیه‌كه‌ (فرچی) یه‌ك دبت‌ هوون ل گه‌ل من بن و دبت‌ هه‌وه‌ تێبینى ل سه‌ر ڤێ ئاخاڤتنێ هه‌بن.
ب هه‌ر ره‌نگێ هه‌یى وه‌ك دبێژن ((نه‌یاره‌تى پاله‌تیه‌)) ماده‌م لێكدانا شارستانیان به‌رده‌وامه‌ ل دووڤ دیتنا هزرمه‌ندێن ئه‌مریكى، مینا ((سامۆئیل هنتگتۆن))، ((ئه‌لفێن تۆڤله‌ر)) و ((فۆكۆیاما))، ئه‌ڤ دیارده‌یه‌ك نۆرماله‌ رۆژئاڤا هه‌موو رێكێن هه‌والگیرى و دوسه‌رى ب كاربهینت دا كو ئه‌و خه‌ته‌را ژ ئالایێ بسورمانێن رادیكالڤه‌ ل سه‌ر وان هه‌یى دووربێخت و بۆ وان ئاریشه‌ نینه‌ بچته‌ هه‌ر جهه‌كى، گرنگ به‌رژه‌وه‌ندیا وان تێدا هه‌بت و وه‌لاتێن وان ژ خه‌ته‌رێ بهێن پاراستن.

سه‌ركه‌فتنا دونالد ترومپى د هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكا دا كو گه‌له‌ك د وێ باوه‌رێ دا بوون كو نه‌كانه‌ دید و بۆچوونێن وى یێن پۆپۆلستى ئه‌وى بگه‌هینن سه‌رته‌ختێ فه‌روه‌ریێ ل وه‌لاته‌كێ دیموكراتى وه‌كو ئه‌مریكا و بالاده‌ستیا عه‌قلانیێ لێ خودان هه‌ژموون و بریار ژبلى كه‌ڤناریا ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ و خودان سه‌ربۆره‌كا كێم وێنه‌ د به‌رهنگاریا كێشه‌ و گه‌فێن روو ب رووى بووین د دیرۆكێ دا.
شرۆڤه‌كار و پۆلیتۆلۆگ ل سه‌رانسه‌رى جیهانى ماتمایى مانه‌ ل سه‌ر ڤى ره‌وتێ سه‌رۆكێ نوو یێ ئه‌مریكا هه‌لبژارتى كو پۆپۆلیست دهێته‌ ناڤكرن چنكو ب سه‌ركه‌فتنا دیدا گلۆبالیزمێ سه‌ر دوو باسكیا جیهانێ (باسكێ وارشۆ ب سه‌رۆكاتیا ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تێ و باسكێ ناتۆ ب سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكا)كو تێدا به‌رژه‌وه‌د و بلند ڕاگرتنا مافێ مرۆڤى سه‌ردێرا سیسته‌مێ جیهانێ یێ نوو بوو، ئه‌ڤێ چه‌ندێ وه‌كر پیرۆزیا سنۆران نه‌مینیت و بۆ سه‌ده‌م كو هێزێن هه‌رێمى په‌یدا ببن ل سه‌ر كیستێ زلهێزێن جیهانێ(روسیا و رۆژئاڤا بتایبه‌ت ئه‌مریكا)، دڤێت نه‌هێته‌ ژبیركرن كو پشتى هه‌لوه‌شیانا ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تا به‌رێ جیهان به‌ره‌ف ئێك جه‌مسه‌ریێ چوو لێ گه‌له‌ك نه‌ڤه‌كێشا هێزێن هه‌رێمى په‌یدا بوون و رۆژ بۆ رۆژێ رۆلى چینێ یێ ئابوورى به‌ره‌ف هلكشانێ چوو و هه‌روه‌سا ره‌سیا ژى ل خوه‌ مكۆر هات و بزاڤ كر كو دیسا هه‌ژموونا خوه‌ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ په‌یدا بكه‌ت.
ب خاڤبوونا هه‌ژموونا ئه‌مریكا و دیاربوونا ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپى وه‌ك هێزه‌ك ئابوورى و هه‌ڤ ڕك بۆ ئه‌مریكا و هێزا نوو یا چینێ و ل سه‌ر ئاستێ سیاسى ژى پشته‌ڤانیا ئه‌ورۆپا بۆ پرسێن دیمۆكراتى، مافێ مرۆڤى و ده‌ستتێوه‌رنه‌دان د ناڤخۆیا وه‌لاتێن جیهانا سیێ دا، ئه‌ڤه‌ بۆ هۆكاره‌كا دن بۆ بهێزبوونا هێزێن هه‌رێمى ل رۆژهه‌لاتا ناڤین(توركیا، سعودیا، ئیسرائیل و ئیران) و هه‌روه‌سا ل جیهانێ ژى مینا پلنێن ئاسیا(ئه‌ندونیسیا، چین، تایوان ومالیزیا) و چه‌ندین وه‌لاتێن دن.
ل رۆژهه‌لاتا ناڤین په‌یدابوونا هێزێن هه‌رێمى بۆیه‌ سه‌ده‌م كو ده‌ڤه‌ر به‌ره‌ف شه‌ره‌كێ ناڤخوه‌یى یێ دژوار بچیت چنكو ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ پرسێن دیمۆكراتیك و ئه‌تنى و جڤاكى سێگۆشه‌كا بڤه‌ بوویه‌ و نه‌هاتنه‌ چارسه‌ركرن، مینا پرسا كوردى، كێشا فله‌ستینێ ژبلى دانپێنه‌دان ب بچووكترین مافێ مرۆڤى و ژ خوه‌ پرسا دیمۆكراتیێ و شێوێ برێڤه‌برنا ده‌ستهه‌لاتێ ب چ ره‌نگه‌ خه‌به‌ردان و هزر تێداكرن نه‌ دهاته‌ كرن و چ بیاڤ بۆ نه‌هێلابوو و هزركرن د ڤان بیاڤان مه‌زنترین تاوان بوویه‌.
به‌رده‌وام بوونا شه‌رێن ناڤخوه‌ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ب تایبه‌ت ل سوریا كو بوویه‌ كۆربه‌قه‌كا ناڤده‌وله‌تى و باندۆره‌كا نه‌گه‌تیڤ ل پێكڤه‌كاركرنا هێزێن هه‌رێمى د شه‌رێ دژى تیرۆرێ دا هێلایه‌ و سه‌ره‌داڤێن چاره‌سه‌ریێ ئالۆز بوونه‌ و ئه‌ڤێ چه‌ندێ وه‌كریه‌ كو تیرۆریست ب كه‌یفا دلێ خوه‌ ل جیهانێ بهێن و بچن و هه‌ر جهێ بڤێت گۆرزێ خوه‌ بداوه‌شینن وئاسیاشا جیهانێ شلۆق كریه‌.
تیرۆرا ئه‌ڤرۆ به‌رووكا جیهانێ گرتى هه‌رچه‌نده‌ ب تیرۆرا (ئیسلامى) دهێته‌ ناڤكرن، به‌رهه‌مێ خاڤبوونا هه‌ژموونا ئه‌مریكایه‌ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ و چاڤنقاندنا وێ بۆ په‌یدابوونا هێزێن هه‌رێمى بۆ وێ چه‌ندێ بوو كو بكارن رێكێ ل پێلا ئاواره‌ و تیرۆرستان بگرن لێ ڤان هێزان ئه‌ڤ چه‌نده‌ بۆ خوه‌ بده‌لیڤه‌ زانى دا هه‌ژموونا خوه‌ ل ده‌ڤه‌رێ مه‌زن بكه‌ن ب تایبه‌ت توركیا كو دخاست بهێجه‌تا شه‌رێ تیرۆرێ هه‌ژموونا ئۆسمانیان ساخ بكه‌ته‌ڤه‌ ژبلى بكار ئینانا كارتا ئاواره‌یان بۆ ئه‌ندامبوون د ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپى دا. ئه‌ڤ ته‌ڤ ل هه‌ڤیا ئه‌مریكا د سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ دا رێك ڤه‌كر كو دووباره‌ روسیا وه‌ك زلهێزه‌كا خودان هه‌ژموون دیار ببیت ب تایبه‌ت پشتى داگیركرنا گزیرتا كرم و دامه‌زراندنا مۆشه‌كێن ئه‌تۆمى به‌ره‌ف ئه‌ورۆپا و بێ ده‌نگیا ئه‌مریكا ل سه‌ر ڤان كریكاران لایه‌نێ راستڕه‌و و هزر رازیست و پۆپلیست بهێز بكه‌ڤیت و سیسته‌مێ گلۆبالیزم و پێكڤه‌ژیانێ و دیمۆكراتیێ بێخیته‌ دمه‌ترسیێدا. هه‌لبه‌ت ب سه‌ركه‌فتنا باسكێ رازیست و پۆپۆلیست دێ هه‌موو كولتۆرێ پێكڤه‌ژیان و دیمۆكراتیێ و رێزگرتنا مافێن مرۆڤى ژبن به‌ت و ئه‌ڤه‌ ژى دێ رێكێ ل به‌ر پێكدادنا كولتۆران خوه‌ش كه‌ت.
وه‌ك مه‌ به‌رى نوكه‌ رۆهنكرى كو ژ سه‌ده‌مێن خاڤبوونا رۆلى ئه‌مریكا د سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ دا ئه‌ڤ بێشۆڕه‌یى و لێكترازان د به‌رژه‌وه‌ندیان دا ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ په‌یداكر و بوو سه‌ده‌م كو لایه‌نێ پۆپۆلیست ل ئه‌مریكا بسه‌ركه‌ڤیت و ل ئه‌ورۆپا ژى یێ خوه‌ رێك دئێخیت و پشته‌ڤانیێ ل سیاسه‌تا سه‌رۆكێ نوو یێ ئه‌مریكا دكه‌ن.
ب سه‌ركه‌فتنا لایه‌نێ پۆپۆلیست ل ئه‌مریكا جیهان یا به‌ره‌ف سیسته‌مه‌كێ نوو یێ مه‌ترسیدار دچیت كو تێدا ئه‌مریكا هه‌ژموونه‌كا ته‌ك لایه‌ن په‌یاده‌ بكه‌ت و پشته‌ڤانیێ دێ ل لایه‌نێ ئه‌نتى دیمۆكراتى كه‌ت، ئه‌ڤه‌ ژى دێ رێكێ ل به‌ر هه‌ژموونا هێزێن هه‌رێمى گریت و رۆلێ وان نامینیت، لێ دبه‌رامبه‌ردا دێ هێزێن ئه‌نتى دیمۆكراتى و رازیست بهێز ئێخیت و توركیا ئه‌ردۆغانى یا خوه‌ بۆ ڤێ قۆناغێ به‌رهه‌ڤ دكه‌ت، فه‌ره‌ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ خوه‌ بۆ ڤێ قۆناغێ به‌رهه‌ڤ بكه‌ت چنكو هێشتا ئه‌ڤ سیسته‌مه‌ د قۆناغا ئاماده‌بوونێ دایه‌.
24.01.2017