ئه‌ڤرۆ نيوز:
سه‌رۆك كۆمارێ توركيا راگه‌هاند كو پشتى كوده‌تايا له‌شكرى ئێكسه‌ر 10 هزار و 137 كه‌س هاتينه گرتن و پاشان 18 هزار و 699 كه‌سێن دژى هاتينه ده‌سته‌سه‌ركرن و 237 كه‌س ژى هاتينه كوشتن و دو هزار و 191 كه‌سێن دژى بريندار بووينه.
ره‌جه‌ب ته‌يب ئه‌ردوگان د به‌رنامه‌كێ ته‌له‌ڤزيونى دا، دا زانين ژى كو فه‌تحولا گويله‌ن ل وه‌لاتێ وان كوده‌تا ئه‌نجام دا و خوين رێت، به‌لێ ئه‌و دێ د رێيا راگه‌هاندنا بارێ نه‌ئاسايى دا ڤان هه‌موو كاران چاره كه‌ت و پۆليس و دادگه‌هـ و دامه‌زاوێن دى يێن ده‌وله‌تێ ژ رێكخستنا وان پاقژ كه‌ت.
ئه‌ردوگان هه‌روه‌سا ره‌خنه ل وه‌لاتێن جيهانێ گرت كو چو كه‌سان سه‌ره‌دانا وه‌لاتێن وان نه‌كريه، ب تنێ ئه‌ميرێ قه‌ته‌ر نه‌بيت كو ب به‌رده‌وامى په‌يوه‌ندى پێ كريه و سه‌رۆكێ رۆسيا ژى په‌يوه‌ندى پێ كريه و گۆت: “تله‌فۆنه‌ك بۆ من ژ ئه‌مريكا ژى هات، به‌لێ كه‌سێ زه‌حه‌ت نه‌كێشا و وه‌زيرێن په‌يوه‌نديدار نه‌هنارتن”
د پشكه‌كا دى يا ئاخفتنێن خوه دا گۆت: “هه‌موو ئه‌كاديميێن له‌شكرى دێ دايخين و سۆپاى ئێخينه سه‌ر وه‌زاره‌تا به‌ره‌ڤانيێ كو جه‌ندرمه و هێزێن پاراستنا كه‌رنارێن ئاڤى ژى خستينه سه‌ر وه‌زاره‌تا ناڤخۆ و دێ گوهۆڕينێن بنه‌ره‌تى د سيسته‌مێ له‌شكرى يێ وه‌لاتى دا كه‌ين، ب تايبه‌ت د وارێن پۆستێن له‌شكرى دا و چاوانيا بلندكرنا وان”.
ئه‌ڤرۆ نيوز:
د دیدارەکێ دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ کو ژ لایێ رۆژنامەڤان نیوار محەمەد سەلیم ڤە ھاتیە ئەنجام دان، قاسم حەسەن عەبدولکەریم، سەرۆکێ داخواکەرێ گشتی ل پارێزگەھا دھۆکێ، د دیدارەکێ دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیارکر کو ئەوان ھندەک جاران دووڤچوون یا ل سەر دووڤچوونێن رۆژناما ئەڤرۆ کرین و یا سەرگرتی و نەڤەشارت ژی کو بڕیارا دەستەسەرکرنا مستەشاران ژی زێدەتر بابەتەکێ سیاسی بوو و ددەتە زانین ژی کو دانا بڕیارا سێدارەدانێ ل دھۆکێ یا د زێدەبوونێ دا.
ئەڤرۆ: ب رەنگەکێ گشتی کارێ داخوازکەرێ گشتی چیە و ل کیرێ ھەیە؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: ھەر جھەکێ دادگەھـ لێ ھەبیت، داخوازکەرێ گشتی یێ لێ ھەی و دووڤچوونا ھەموو جورێن کێشێن دادگەھێ دکەت وەکو چاڤدێر، دیسا مە ئەندامێن خوە یێن د وان لژنێن ل سەرانسەری پارێزگەھێ دھێنە پێکئینان چو سەرپێچی بیت یان تاوان بیت و ھەکە ل وێرێ دیت خەلەتیەک یا ھەی دێ بۆ دادگەھێ رەوانە کەن.
ئەڤرۆ: دھێتە گۆتن کو کارێ داخوازکەرێ گشتی زێدەتر یێ بوویە کارەکێ شیرەتکاری؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: کارێ داخوازکەرێ گشتی ئەم دشێین بێژین نە شیرەتکاری یە، بەلکو چاڤدێری یە، دادگەھـ دێ بڕیارا خوە دەت، بەلێ داخوازیێن داخوازکەرێ گشتی ژی بەرچاڤ وەردگریت ئەو کێشا دادگەھـ دبینیت چەند بەلگێن وێ د پێدڤی نە بۆ تاوانباربوونێ وی دەمی دێ داخوازا تاوانباربوونێ کەت و ھەکە ھەڤدژی ڤێ ژی دێ داخوازا بەردان کەت. ھەر کەسەکی بۆچوونا خوە یا ھەی و کەس ماف نینە بێژیتە کەسێ دڤێت تو ڤێ ئاخفتنێ بێژی. داخوازکەرێ گشتی یێ سەربەخۆیە ب بڕیارا خوە، پشتی بڕیارا دادگەھێ داخوازکەرێ گشتی دشێت کێشێ بھنێریتە دادگەھا تەمیزێ و ل وێرێ دێ بڕیار دەرکەڤیت.
ئەڤرۆ: چو جاران ھەوە فایلە بۆ کەیسان ڤەکریە یان ژی ب تنێ ئەو کێشێن بۆ ھەوە دھێن ھوون کار ل سەر دکەن؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: گەلەک حالەت یێن ھەین سکالایەک یا ھەی یان دیاردەکا خراب یا ھەی یان تلەفۆنەک دێ بۆ مە ھێت بێژیت ئەڤ تشتێ خراب یێ ھەی، ئەم دێ نڤیسارەکێ دەینە دادگەھا ڤەکولینێ و دێ داخوازێ ژێ کەین ڤەکۆلین ل سەر بابەتی بھێتە کرن. گەلەک جاران ل سەر ھندەک دووڤچوونێن رۆژناما ئەڤرۆ ژی مە دووڤچوون یا کری و یا سەرگرتی و خەلکەک یێ ھاتیە گرتن و یێن ھاتینە سزادان ل دووڤ قانوونێ.
ئەڤرۆ: بڕیارێن سێدارەدانێ نوکە کێم یان زێدە بووینە و دھێنە پەیرەوکرن یان نە؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: سێدارەدان ل دھۆکێ یا زێدەبووی، ژ بەر کو ھەڤسۆیێن داعشین. تاوانێن تیرۆرستی و کوشتنێ ژی د زێدە بوونێ دانە، تاوانێن دەستدرێژیێ و گەلەک جورێن دژی یێن ھەین. نەیێ پشت راستم بەلێ نێزکی 70 حالەتێن سێدارەدانێ نوکە یێ ل چاکسازیێ و نوکە دھێنە بخودانکرن! دڤێت جەنابێ سەرۆکی ئیمزا بکەت و بڕیار بکەڤیتە د وارێ بجھئینانێ دا. نزا ژ بەر چو ئەگەر ئیمزا ناکەت، بۆ کێشەکێ نابێژم کیشکە، ئەزێ چوویمە خزمەتا جەنابێ سەرۆکی ل پیرمام دا کو ئیمزا بکەت ژ بەر کو خەلکی دونیا ب سەر سەرێ مەدا خراب کر، بەلێ گۆت یا ب زەحمەتە. دبیت ژ بەر مافێن مرۆڤی بیت و دەسپێکا مەیە و ئەمێ ل ژێر چاڤدێریا خەلکەکی د وارێ مافێن مرۆڤی دا.
ب بۆچوونا من دڤێت بڕیارێن سێدارەدانێ بھێنە بجھئینانان چونکو قانوون یا ھەی و ئەو ژی ئێک ژ سزایانە، یان ژی دڤێت ئەم گوھۆڕینێ د قانوونێ دا بکەین. ب گۆرەی قانوونا عیراقێ دڤێت سەرۆک ئیمزا بکەت، ب بۆچوونا من ھەردەما بڕیارا سێدارەدانێ ھاتە دان و ل دادگەھا تەمیزێ ژی ھاتە پەسەندکرن، دڤێت بھێتە بجھئینان، دڤێت ئەڤ ئیحراجە بۆ سەرۆکی ژی نەھێتە چێکرن.
بەری نوکە خەلکی کێشێن خوە د ناڤ خوە ب تنێ دا چارە دکرن و خوینداریەک ھەبایە، کێشە بۆ بنەمالێ ھەموویێ ھەبوو، نوکە ب تنێ کەسێ تاوان کری دڤێت و ھەکە ئەو ژی بڕیارا دادگەھێ ل سەر دەرکەفت، ئێدی ب وی حوکمی ژی د رازی نە.
ئەڤرۆ: چو کەس ھەنە بڕیارا دەستەسەرکرنێ بۆ دەرکەفتی و نەھاتینە دەستەسەرکرن؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: چو ژمارێن درست ل بەر دەست نینن، بەلێ کەسێن ھەین بڕیارا دەستەسەرکرنێ یا بۆ دەرکەفتی و نەھاتینە دەستەسەرکرن، پتریا وان ئەون یێن ل گەل داعش یان ژی ھاریکاریا وان کرین، دیسا یێن ھەین کێشێن کوشتنێ ژی یێن ئەنجام داین و گەلەک ژ وان نوکە نە د سنورێ ھێزێن ئەمنی دانە و پاراستنێ ل سەر خوە دکەن، ھەر کەسێ ھزر بکەت ھەتا ھەتا دێ ھێتە زیندانکرن یان سێدارەدان دێ بزاڤێ کەت پاراستنێ ل سەر خوە بکەت و خوە نادەتە دەست ھێزێن ئێمناھیێ.
ئەڤرۆ: چو کێشە ل سەر بەرپرسێن پارێزگەھێ “حکۆمی-حزبی” ھەنە و ل دادگەھێ ئامادە نەبووین؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: نوکە چو کێشە ل سەر چو رێڤەبەران نینن و ھەر لایەکێ ھەبیت ھاتینە بەر سینگێ دادگەھێ و نوکە ھندەک دگرتی نە و ھندەک ب کەفالەت ھاتینە بەردان. نوکە کێشە ل سەر چو کەسان نینن و ل دادگەھێ ئامادە نەبووین.
ئەڤرۆ: بڕیارا دەستەسەرکرنێ بۆ موستەشاران دەرکەفت و نەھاتنە دەستەسەرکرن؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: ئەو کێشەکا گشتی بوو نەیا پارێزگەھا دھۆکێ بوو، ھندەک کەس ژ پارێزگەھا دھۆکێ ھەبوون، بەلێ سەرۆکاتیا داخوازکەریا گشتی ئەڤ بڕیارە دابوو. د دەمی دا بەرەی کوردستانی پشتی سەرھلدانێ و چوونا رژێمێ بڕیارا لێبۆرینا گشتی دا و نوکە ماف نینە کەسەکی بگرن، ژ بەر کو وی دەمی لێبۆرینا گشتی ھاتە دان و ئەو لێبۆرین بوو ئەگەرێ ڤێ ئارامیێ. داخوازکرنا ڤان کەسان زێدەتر بابەتەکێ سیاسی یە.
لێبۆرین یا دەرکەفتی دڤێت پێگری ب وێ بڕیارێ بھێتە کرن و ئەڤ بڕیارە ژ لایێ چو حزبێن دیارکری نەبوون، بەلکو ھەموو لایەن تێدا د پشکدار بوون و ل گەل ھندێ نینم جارەکا دی بھێنە دەستەسەرکرن. بڕیارا دەستەسەرکرنا وان بھێتە پەسەندکرن ژی دێ کێشە دروست بن و پێگری ب بڕیارێ ناھێتە کرن. ھەموو ئەو مستەشارن یێن نوکە د ناڤ حزبان دا و جھێ بەرپرساتیێ یێ وەرگرتی و گەلەک ژی د ناڤ حوکمەتێ دا یێن پێشکەفتین و ئەڤە نە ب تنێ مستەشارن، بەلکو رەفیقێن حزبی نە ژی. پشتی کەفتنا عیراقێ ئەڤ موستەشارە بوونە “عملە ێەعبە” کا دێ کی شێت پتر ڤان کەسان بەتە گەل خوە دا دەنگان ب دەست خوە ڤە بینیت. ھەر چەندە ئەز نە ل گەل ھندێ مە و جھێ داخێ یە.
ئەڤرۆ: کێشێن تیرۆرێ د چ ئاست دانە و کورد ل گەل ھەنە؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: کێشێن گرێدای تیرۆرێ ژی ل دادگەھا دھۆکێ دھێنە برێڤەبرت، بەلێ ئەڤ سالە وەکو ھەڤبەرکی ل گەل سالێت دی یێن کێم بووین. سالا بۆری کوشتن و کێشێن رەڤاندنێ چێدبوون و کێشە د زێدەبوون ژ بەر نێزیکیا مووسل، نوکە زێدەتر ئەڤێن ڤان کارێن تیرۆری ئەنجام ددەن یان یێن ھاتینە دەستەسەرکرن یان نەماینە د سنورێ مە دا، ژ بەر ھندێ ژی ئەڤ ئەڤ سالە یێن کێم بووین. کورد ژی د ناڤ ڤان کەیسێن تیرۆرێ دا ھەبوون، بەلێ د کێم بوون گەلەک نەبوون.
ئەڤرۆ: ھوون چاوان دووڤچوونا کەیسێن گرێدای گەندەلیێ دکەن؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: بادەکێن گرێدای گەندەلیێ د ناڤ رێڤەبەریان دا ژ لایێ دادگەھا نەزاھێ ڤە دھێنە ب رێڤەبرن و کارێ خوە دکەن و ل وێرێ ژی داخوازکەرێ گشتی یێ ھەی و ئامادە دبیت و چاڤدێریا روونشتنێن دادگەھێ و کەیسان دکەت.
ئەڤرۆ: رێژا کەیسێن مادێن ھۆشبەر ب چ رەنگە؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: گەلەک کێشە یێن ل سەر ماددێن ھۆشبەر ھەین و رۆژ بۆ رۆژێ د زێدەبوونێ دانە و ئەڤە ژی دو رەنگن یێن ھەین، ب کار دئینن و یێن ھەین ژی بازرگانیێ پێ دکەن. ئەڤ کەسە ژی زێدەتر گەنجن و کەسێن دی ژی یێن ل گەل ھەین. گرێدای چو کەس و دەڤەرێن دیارکری ژی نینن یا تێکەلە.
ئەڤرۆ: دبێژن حزب گەلەک دەستێوەردانێ د کارێن دادگەھێ دا دکەت؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: چۆ بنەما بۆ وێ گۆتنێ نینن، حزب مایێ خوە د کارێ دادگەھێ دا ناکەت و دادوەرێن دھۆکێ جھێ باوەریێ نە و دادگەھا دھۆکێ ل سەر ئاستێ ھەرێمێ ب کار و بڕیار و دادگەھێن خوە یا ئێکێ یە.
ئەڤرۆ: رەوشا ئابووری کارتێکرن ل سەر کەیسێن دادگەھێ کریە؟
قاسم حەسەن عەبدولکەریم: پشتی قەیرانا دارایی کێشە و سکالا یێن زێدە بووین، کاودانەکێ نەخواستی یە و دێ چێبیت، ھیڤی دکەین کەس نەبیتە ئەگەرێ کێشان بۆ خوە و بۆ خەلکەکێ دی و ھاریکاریا ھەڤدو بکەن ھەتا ژ ڤان قەیرانان رزگار دبین.
ئه‌ڤرۆ نيوز:
د ديداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ رۆژنامه‌ڤان نيوار محه‌مه‌د سه‌ليم دووڤچوونه‌ك ل سه‌ر نه‌سته‌لا كينده‌ر ئاماده‌كريه و ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كريه كو پشتی بەلاڤبوونا دەنگویێ ئەو دوھنێ د ناڤ نەستەلا کیندەر دا و ل گەل ئەو مادێ کیمیاوی یێ ل سەر وی نایلۆنێ کیندەر پێ ھاتیە پێچان دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا شێرپەنجێ، وەلاتێ ئەلمانیا ئێکسەر بڕیارا دەرکرنا ڤێ نەستەلێ ژ وەلاتێ خوە دا، بەلێ ھێشتا ل گەل وەلاتێن جیھانێ ئەڤ نەستەلە دھێتە فرۆتن، ل کوردستانێ ژی سەرەرای فرۆتنا وێ بھایێ وێ ژی گەلەک ئەرزان بوویە.
کیندەر چیە؟
کۆمپانیا ڤیریرۆ یا ئیتالی شرینیێن کیندەر ژ جورێن جودا بەرھەڤ دکەت، نەستەلە و چوکلێت و کێک و یاریان ب گەلەک جور و دیزاین و تامێن جودا و ل سەرئاستێ جیھانێ ھەموویێ یا بەربەلاڤە و ب ئێک ژ بەرنیاسترین جۆرێن شرینیان ل سەر ئاستێ جیھانێ دھێتە نیاسین. ژ بلی شرینیێن کیندەر ژی چەندین جۆرێن دی یێن شرینیان بەرھەم دئینیت. ئەڤە د دەمەکی دا کو بەری نوکە چەند ڤەکۆلینان سەلماندیە کو کیندەر بۆ گەشەیا زارۆی گەلەک یا باشە.
مەترسیا کیندەرێ د چ دایە؟
ل دەسپێکا ڤێ ھەیڤێ پەیمانگەھا پاراستنا مافێن بەکاربەری یا سەربەخۆ ل ئەلمانیا رابوو ب بەلاڤکرنا ئەنجامێن ڤەکولینەکێ ل سەر کیندەرێ و راگەھاند کو ھندەک مادە یێن د ناڤ دا، وەکو وان گۆتی دبنە ئەگەرێ دروستبوونا پەنجەشێرێ.
رێکخراوا ناڤبری دا زانین کو گەلەک جۆرێن نەستەلا و ژ وان یێن بەرنیاس “کیندەر” یا کۆمپانیا “ڤیریرۆ” و “ڤیۆریتۆ نوگا مینی” ژ کۆمپانیا “لینت” زەیتا ئاسنی یا ئەروماتی یا د ناڤ دا کو دبیتە ببیتە ئەگەرێ پەیدابوونا پەنجەشێرێ.
ل سەر مالپەرێ خوە دایە زانین ژی کو ئەو نایلۆنێ ئەڤ نەستەلە پێ ھاتینە پێچان ژی مەترسیا پەیدابوونا پەنجەشێرێ پەیدا دکەت و دبیتە ئەگەرێ تەنگەزارێن جینی و دڤێت ژ بازاری بھێنە ڤەکێشان.
ئەو زەیتا د ناڤ کیندەرێ دا چیە و یا چاوایە؟
زەیتا ئەروماتی یا د ناڤ کیندەرێ دا، زەیتەکا ھایدرۆکابۆرنی یە و بۆ چارەکرنا پەترۆلێ دھێتە ب کارئینان.
پەیڤا “بوون” یان “ئەرومات” پەیڤەکا کیمیاوی یە بارگێ وێ یێ کیمیاوی C6H6، یا پارچەی یە و وەکو بازنایە، زێدەتر شەش بازنە ژ وان یێن پێکڤە ژ شەش “گەردیلە” کاربۆنێ پێک دھێت و پێکڤە د گرێداینە و ھەر “گەردیلە” ژ وان ب ھایدرۆجینەکێ ڤە د گرێداینە و ب بەرچاڤترین نمۆنە ژێ پانزینە.
کیندەر ل کیرێ ھاتیە قەدەغەکرن؟
وەلاتێ ئەلمانیا ب رەنگەکێ فەرمی کیندەر قەدەغەکریە ژ بەر ھەبوونا مادێ زەیتا بووندار کو مادێن ھایدرۆکاربۆنی د ناڤ دانە و ئەڤە ب گۆرەی گۆتنێن وان پەنجەشێرێ دروست دکەت، وەلاتێ رۆسیا کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران داخواز ژ تۆرا نێڤدەولەتی یا ئامیرێن چاڤدێریێ ل سەر سلامەتیا کەرستێن خوارنێ یا سەر ب ساخلەمیا جیھانی ڤە “ئینفوسان” کریە کو ب رەنگەکێ فەرمی ھەلویستێ خوە ل سەر ڤی بابەتی دیار بکەت. ئێکەتیا بەھرەمەندان یا چێکرنا شیرناھیان ژی ل وەلاتێ فرەنسا کو ئەڤ کۆمپانیە ب سەرڤە ددەتە زانین کو ئەڤە چەندین سالە وەلاتێ ئەلمانیا کار ژ بوو وێ چەندێ دکەت کو ژ بھایێ ڤان کەرستان بینیتە خوار و ل دووماھیێ شیا کارەکێ باش بکەت.
ل تاقیگەھێن دھۆکێ چاوان پشکنین بۆ کیندەرێ دھێتە کرن؟
د. ئەڤین حەسەن مستەفا رێڤەبەریا تاقیگەھێ ل رێڤەبەریا گشتیا ساخلەمیا پارێزگەھا دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “مە ھندەک پیڤەرێن ھەین کو ل سەر وان پیڤەران ھەلسەنگاندن بۆ کەرستان دھێتە کرن”.
زێدەتر گۆت: “بابەتێ کیندەرێ نوکە ل جیھانێ گەلەک بەحس ل سەر دھێتە کرن و مە ژی ب رێیا میدیایێ زانیە، بەلێ نە ل دھۆکێ و کوردستان و عیراقێ و نەژی ل رۆژھەلاتا ناڤەراست و گەلەک وەلاتێن دژی ئەڤ جورە پشکنینە نینن و نەشێن تەکستێ ل سەر وان گۆتنان بکەن، ب تنێ ھندەک وەلاتێن دەستنیشانکری ئەو شیان یێن ھەین کو راستیا بابەتی ب سەلمینن”.
کۆمپانیا کیندەر بەرھەم دئینیت چ دبێژیت؟
کۆمپانیا ڤیریرۆ یا بەرھەم ھێنەرا نەستەلا کیندەر بەرسڤا رێکخراوا پاراستنا مافێن بەکاربەری یا سەربەخۆ ل ئەلمانیا دا و راگەھاند کو گەلەک ژ بەرھەمێن نوکە ل بەر دەست و دھێنە ب کارئینان ژ زەیتا ئاسنی ئەروماتیک “MOEH” پێک دھێن، پێدڤیە ھەموو لایەن پێکڤە کار بکەن دا کو ڤێ ئاریشێ چارە بکەن چو ئەو بن یێن د وارێ خوارنێ دا کار دکەن یان بازرگانیکرنێ ب ڤان مادان دکەن.
کۆمانیێ ل سەر مالپەرێ خوە یێ فەرمی یەلاڤکریە ژی کو ئەڤ زەیتە دبیتە ئەگەرێ “تەنگەزاریێن جینی” بەلێ بەرھەم ھێنەر رەت دکەت کو ڤان کەرستان ژ بازاری ڤەکێشن، ڤیریرۆ تەکست دکەت کو پێشڤەچوون د ڤی واری دا یا ھاتیە کرن و دشیان دایە رێیەکێ ل ھەمبەر بەرفرەھبوونا ڤێ چەندێ بگرین.
ل دھۆکێ چ بزاڤ بۆ قەدەغەکرنا ڤێ نەستەلێ ھاتینە کرن؟
کاوە عەبدولعەزیز، سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “مە دووڤچوونا وێ یا کری، ژ لایێ بھای ڤە یا بوویە ئێک ل سەر سێ، بەری نوکە ب 750 دیناران دھاتە فرۆتن و نوکە ب 250 دیناران دھێتە فرۆتن، ئەڤە د دەمەکی دایە کو ئەڤە چەندین سالە چو ژ بھایێ وێ نەھاتیە خوار و ب ھەمان بھا دھێتە فرۆتن، بەلێ ھاتنە خوارا بھایێ وێ ب ڤی رەنگی ژ نیشکەکێ ڤە جھێ گۆمانێ بوو، ب تایبەت یا ھەڤدەم بوو ل گەل راپۆرتێن نێڤدەولەتی کو بەحس ل وێ چەندێ دکەن کو ب درێژاھیا دەمی خوارنا وێ دبیتە ئەگەرێ دروستبوونا شێرپەنجێ ب تایبەت وەلاتێ ئەلمانیا کو ب گۆرەی ڤەکولینەکێ دیارکریە کو ئەو زەیتا بۆ ڤێ نەستەلێ دھێتە بکارئینان یا ب مەترسیە و شێرپەنجێ دروست دکەت. دیسا ئەو نایلۆنێ کیندەر ژێ دھێتە دروستکرن کەرەستەیەکێ کیمیاوی یێ د ناڤ دا و ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا پەنجەشێرێ”.
زێدەتر گۆت: “مە وەکو کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ئەڤ بابەتە ل گەل ھەر ئێک ژ رێڤەبەریا زێرەڤانیا ساخلەمیێ و چاڤدێریا بازرگانی ئازراندیە کو دووڤچوونا بابەتی بھێتە کرن ب تایبەت پشتی ئەرزان بووی، خەلک یێ بزاڤێ دکەت قەرەبوویا وی سەردەمێ ئەو نەستەلە یا گران بکەت و ب رەنگەکێ گەلەک زێدە یێ دبەنە د مالێن خوە دا”.
سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ دا زانین ژی کو ھەکە بەھانا ئەرزانبوونا بھایێ وێ ئەو بیت کو ھاڤینە سالێن بۆری ژی ھەر ھاڤین بوو و ب ھەمان بھا دھاتە فرۆتن.
کاوەی ئاماژە دا وێ چەندێ کو ئەوان بۆ ساخلەمیێ دیارکریە کو ھەکە ئەڤ کەرەستە ب مەترسی بن ب زووترین دەم ژ ناڤ باژێری بھێنە دەرکرن و ھەکە وەسا ژی نەبیت ھەلویستێ خوە دیارکەن دا کو پشت راستیەک بۆ خەلکی دروست بیت، چونکو ژ لایێ دەروونی ڤە ژی رەنگە دلتەنگیەک یا بۆ خەلکی دیار بووی و ل بەر وان ژی بەرزە بووی، ھەکە چو راستی بۆ نینە دا خەلک ژی یێ ئارام بیت و کارتێکرن ل بازرگانی ژی نەبیت.
بەرامبەر گۆتنێ کاوەی، عسمەت سلێمان وەیسی، رێڤەبەرێ پشکا چاڤدێری و سلامەتیا خوراکی ل رێڤەبەریا زێرەڤانیا ساخلەمیێ ل پارێزگەھا دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “ھەر کەلوپەلەکێ ژ دەرڤە بھێت ل خالێن سنوری نمونە ژێ دھێنە وەرگرتن و بۆ تاقیگەھێن خوارنێ دھێنە رەوانەکرن ل ناڤەندا پارێزگەھا دھۆکێ و پشکنین بۆ دھێنە کرن و ھەکە ئەنجامێن پشکنینێ بۆ ھاتنە کرن و دەرچوو دێ خودان شێت ئینیتە ناڤ ھەرێمێ و فرۆشیت ھەکە خراب دەرچوون، بازرگانی مافێ دووبارەکرنا پشکنینێ یا ھەی و ھەکە دووبارە خراب دەرچوو؛ یان دێ ئەڤ کەلوپەلە ھێنە ژناڤبرن یان ژی دێ ھێنە ڤەگەراندن بۆ جھێ ژێ ھاتی”.
زێدەتر گۆت: “ھەتا نوکە ژی نەستەلا کیندەر ژ پشکنینێ ل سەرکەفتیانە یا دەرکەفتی، ب تنێ ب مەرجەکی دێ ھێتە قەدەغەکرن ئەو ژی ئێک ژ وەزارەتێن ساخلەمیێ ل ھەرێما کوردستانێ یان ژی یا عیراقا فیدرال، یان ژی ھەکە رێکخراوا ساخلەمیا جیھانی قەدەغە بکەت”.
سەرۆکێ کۆمەلا پاراستنا مافێن بەکاربەران ل دھۆکێ دا زانین ژی کو ئەوان وەکو کۆمەلە داخواز ژ رێڤەبەریا چاڤدێریا بازرگانی کریە کو ئەگەرێن ئەرزانبوونا بھایێ وێ بۆ چ د ڤەگەرن، ھەکە کێشەیەک ھەیە بلا دیار کەن، ھەکە د سالێن بۆری ژی دشیان دابوو ب ھەمان بھا بھێتە فرۆتن، بۆچی وەلاتی ب دەرفەت ددیتن و پێدڤیە بھێتە سزادان.
ل ھەمبەر وێ چەندێ ژی رێڤەبەرێ رێڤەبەریا چاڤدێریا بازرگانی ل دھۆکێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: ” د سیستەمێ مە یێ بازرگانی دا سەپاندنا بھای نینە، بازرگان یێ ئازادە بۆ خوە ژێدەرەکی ببینیت و کەرستێن خوە ژ وێرێ بینیت و ل دووڤ دووراتیا جھی و ڤەگوھاستنێ و کرێ ژی کارتێکرنێ ل سەر بھای دکەت، دیسا جھێن ئاستێ ژیارێ یێ کێم ئانکو جھێن مللی ل گەل جھێن ئاستێ ژیارێ یێ بلند ئانکو زەنگین ژی جوداھیا بھای ل سەر کەلوپەلان ھەی”.
زێدەتر گۆت: “ل دەف مە وەکو چاڤدێریا بازرگانی ب تنێ سەپاندنا بھای بۆ وان کەلوپەلان دھێتە کرن یێن ژ لایێ حوکمەتێ ڤە دھێنە پشتەڤانیکرن بۆ نمۆنە فرنێن نانی یان سەمونخانە”.
کاوە عەبدولعەزیز د پشکەکا دی یا ئاخفتنا خوە دا دبێژیت: ” داخوازێ ژ وەلاتیان دکەم کو ل وەرزێ ھاڤینێ خوە ب پارێزن ژ خوارنا کەرەستێن ژ ڤی رەنگی و ب تایبەت ھەکە ب کاربینن ژی پێدڤیە ل جھێن تایبەت یێن ھەلگرتنێ و ل دووڤ پلێن گەرمێ یێن دروست بن، ئانکو د تەزینەران دا ھاتبنە ھەلگرتن و گەلەک گرنگیێ ب مژوویا دەرکەفتن و ب سەرڤەچوونێ بدەن چونکو ھەکە کاودانێن وی کەرەستەی نەدگۆنجای بن، زووتر دەمێ وان ماددێن د ناڤ دا ب سەرڤەدچیت”.
گۆتژی: “ھەر دیسان داخوازیێ ژ ھۆبا ئاسایشا ئابووری ژی ل دھۆکێ دکەین کو گەلەک جاران کەرەستەک ژ بازارێن جیھانی دھێتە ڤەکێشان ب مەرەما ژناڤبرنێ و بازرگان ب بھایێن گەلەک ئەرزان ئەڤان رەنگە کەرستان دبەنە وەلاتێن جیھانا سیێ ب بھایێن کێم دفرۆشن و ھیڤی دکەین ئەڤە ژی ژ وان رەنگە کەرستان نەبن”.
ئەڤرۆ نيوز:
ئەکتەرا دیارا تورکیا توبا بیوکستون یا بەرنیاس ب لەمیس د نووترین کارێ خوەدا بریاردایە پشکداریێ د درامەکا نوو دا بکەت کو بەحسێ ژیانا ئاوارێن سووریێ و کێشە و ئالوزیێن وان دکەت.
توبا ل سالا 2014 وەکو بالیوزێ نیازپاکیێ یا نەتەوێن یەکگرتی ھاتە دەستنیشانکرن و ژ ئەگەرێ وێ چەندین جارا سەرا کەمپێن ئاوارێن سووری کریە و ئاگەھداری کێشێن وان بوویە.
ئه‌ڤرۆ نيوز:
پارێزەرەکێ دادگەھا دھۆکێ راگەھاند کو، وەلاتیەکێ کوردێ تورکی ل سالا 2008 ێ کێشەکا سەختەکرنێ ل سەرە رابوویە ب سەختەکرنا چوار چەکێن پارەی، پشتی ھینگێ ئەڤە حەفت سالە ب خێزان ڤە ھاتیە دھۆکێ و بۆ خوە کومپانیەک ڤەکریە و کار دکەت، لیچ ژنوو قونسولیا تورکی فەرمانا دەستەسەرکرنا وی دەرێخست و بۆ وەزارەتا داد یا ھەرێما کوردستانێ ھنارت.
ئەڤرۆ، جیھان کۆرەمارکی:
پارێزەر شێروان زاویتەی ل دادگەھا دھۆکێ بۆ ئەڤرۆ دیار کر کو، قونسولیا تورکی فەرمانا دەستەسەرکرنا وەلاتیەکێ کوردێ تورکی دەرێخست و بۆ وەزارەتا داد یا ھەرێما کوردستانێ ھنارت کو حوکمێ سێ سال و ھەیڤەک و 15 رۆژا ل سەرن ب بریارا دادگەھا تورکی ل سەر کێشەکا سەختەکرنێ راببوو ب سەختەکرنا چوار چەکێن پارەی یێن ھەڤپشکێ خوە کو ب رەگەزناما وی ل پشتا چەکی ئیمزا کر بوون و دا بوونە کەسەکێ دی و نەیا وی بۆ، ئەڤ شاشیە ل سالا 2008 ێ بۆ، پشتی ھینگێ ئەڤە حەفت سالە ب خێزانڤە ھاتیە دھۆکێ و بۆ خوە کومپانیەک ڤەکریە و کار دکەت.
پارێزەری گۆتژی: وەزارەتا مە نڤیسارەک دا ئنترپولێ داکو ڤی کەسی دەستەسەر بکەن و بزڤریتە تورکی چۆنکو حوکمێ ل سەر، دادوەرێ ڤەکۆلینێ یێ ھەولێرێ ئەڤ بادەکە رەوانەی دادگەھا تاوانا یا ئێک ل دھۆکێ کر ل سەر مادا 240 ژ قانوونا سزایێن عیراقی کو ئەڤ رێکەفتنە د سەروەرینە دکەڤندا ئەڤ پروتوکولە دناڤبەرا عیراقی و تورکیا دا ھاتینە ئیمزا کرن، داواکارێ گشتی داکوکی ل سەر ھندێ کر کو دڤێت ئەڤی تاوانباری رادەستی دادگەھا تورکیا بکەن.
پارێزەری دیار کر ژی کو، وان بەرەڤانی ژێ کر کو ئەڤە وەلاتیەکێ کوردە و کومپانیەک بۆ خوە ل ڤێرە ڤەکریە و کار دکەت و ئەو زەرەرا ھەکە ل تورکیا کربیت ژی چو زەرەرێ ناگەھینتە کوردستانێ کارێ وی پاقژە و ھەتا نوکە چو تاوان ل سەر نینن، ل سەر ماددێ 240 دڤێت بادەکا وی بھێتە دائێخستن، بەلێ ل سەر مادێ ( 360 _ 361) یا (قانون اێول محاکمات خزائیە) کا چەوا دێ ئەڤی وەلاتی دناڤبەرا دو دەولەتان رادەست کەن چۆنکو ھەردو دەولەت دڤێت رێزێ ل بریارێن ھەردو دادگەھان بگرن ئانکو نابیت دادوەر مایتێکرنێ د دادگەھکرنا تاوانباری دا بکەت یان پرسیارا وی بکەت کا تە ئەڤ تاوانە ئەنجام دایە یان نە، بریارا دووماھیێ ل دادگەھا تورکی یا دەرکەتی، دادگەھا تاوانا ئێک ل دھۆکێ بریار پێ دا کو دێ تاوانباری رادەستی دەولەتا تورکیا کەت.
پارێزەری زێدەتر گۆت: دادگەھا دھۆکێ دێ نڤیساران دەنە وەزارەتا داد یا ھەرێمێ ل سەر بریارا پێ دەرێخستی کا ئەو دێ چو بێژن و ئەو ژی دێ نڤیسارێ دەنە وەزارەتا دەرڤە چۆنکو پەیوەندیێن دەولی نە کا دێ رازی بن یان نە ھەکە رازی بوون دێ رادەستی وان کەن ھەکە ھاتوو بێدەنگ بوون و دو ھەیڤ ب سەرڤە چوون و پرسیارا تاوانباری نەکر کا رادەست کر یان نە دڤێت دادگەھا مە ئێکسەر وی بەردەت ل دووڤ قانوونێ.
ئەڤرۆ نیوز:
ژمارەکا زانکۆیێن ئەھلی ب تومەتا نەدانا قستێن خواندنێ ئەنجامێن دووماھیێ نەداینە قوتابیێن خوە و ئەندامەکێ لژنا پەروەردێ ژی دبێژیت، دێ کریا خواندنێ ب ھەمان بھایێ سالا بۆری بیت و گۆھوڕین ب سەردا ناھێن.
د. شوان قەلادزەیی، ئەندامێ لژنا پەروەردێ یا پەرلەمانێ کوردستانێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: “پێدڤیە گۆھوڕین ب سەر سیستەمێ وەرگرتنا قوتابیاندا بھێتەکرن و ئەڤ پێنگاڤا نوکە وەزارەتا خواندنا بلند و ڤەکۆلینێن زانستی گرتیە بەر پێنگاڤەکا باشە، چۆنکو دڤێت قوتابی حەز و ئارەزوو ھەبن بۆ خواندنێ و نابیت قوتابی ل پشکەکێ بھێتە وەرگرتن ئارەزوو دڤی بیاڤی دا نەبیت، ھێشتا لژنا پەروەردێ ل دۆر وەرگرتنا قوتابیان چو کۆمبوون نەکرینە، لەوڕا دێ ل داھاتی دووڤچوونێ بۆ پرسا وەرگرتنا قوتابیان کەین، باشترە ژی وەزارەت رێنمایێن وەرگرتنێ دەربکەت، پشتی ھینگی دێ دووڤچوون بۆ ھێتەکرن”.
شوانی گۆتژی “سالا بۆری ب ئەگەرێ قەیرانا دارایی داشکاندن بۆ کریا خواندنێ ل زانکۆ و پەیمانگەھێن ئەھلی ھاتیەکرن و دڤێت ئەڤ سالە ژی ب ھەمان بھایێ داشکاندن بۆ ھاتیەکرن کڕیا خواندنێ بھێتە وەرگرتن، ئاریشەیەک نوکە ھەیە ئەو ژی ژمارەکا زانکۆیێن ئەھلی نمرەیێن قوتابیان نەداینە ڤە ئەو ژی ب تۆمەتا نەدانا قستێ دووماھیێ یێ خواندنێ ئەڤە ژی زۆلمە ل قوتابی دھێتەکرن، چۆنکو ئەڤ قوتابیە نزانیت دێ چیتە قۆناغەکا دی یان ناچیت، چەندین قوتابیان ئاریشەیا خوە گەھاندیە مە، پێشنیارا مە ژی ئەوە سیستەمەکێ دی بھێتە پەیڕەوکرن، ھەر قوتابیەکێ پارە نەدا زانکۆیێ رێک نەھێتەدان سالا دووڤ دا یێ بەردەوامبیت”.
ئەڤرۆ نیوز:
دەمێ مرۆڤ تۆرێن جڤاکی ڤەدکەت ھەر پۆست و بابەت و گەنگەشە و مژارێن وان یێن سەرەکی بووینە سیاسی، کەسانێن رەوشەنبیر ژی دبێژن: ژینگەھا مە ھاریکارە کو ئەم تێکەلی سیاسەتێ ببین و ئاسانیا بکارئینانا تۆرێن جڤاکی تاکە ژێدەرە بۆ پەیداکرنا پێزانین و بابەتێن سیاسی.
دیار نەعمۆ خەتاری ، گرنگیپێدەر ب رەوشا سیاسی ئاشکرا کر کو، نھا ئەم د رەوشەکا دژوار دا دژین ھیڤی و ئۆمێدا خەلکی و ب تایبەت گەنجان ھاتیە رۆخاندن ژ ھەموو لایانڤە سیاسەتێ ب نەرێنی کارتێکرن لێ کریە و گۆت: ژبەر ھندێ دبینم خەلک نەچار دبیت بەرب سیاسەتێ ڤە بچیت، ژبەرکو ئەو بتنێ د گۆرەپانێ دا ھەیە و ئەم وەک ھونەرەکێ سیاسی بکاردئینین , دا کو بزانین چ ل جیھانێ دێ روو دەت ئەڤ تشت ژی ژ بوونا پێدڤیەکی زۆر نۆرمالە، سەرەرای کو نھا گەلەگ دەزگەھێن راگەھاندنێ ھەنە بتنێ کارێ وان روومالکرنا بوویەرێن سیاسیە و ناڤچەیا مە ژی ناڤچەیەکا جوگرافیا سیاسیە ” جیۆپۆلۆتیکیە ” بەردەوام د گۆھۆرینێ دایە ، و ئەم ژی بەردەوام بیرو رایێن خوە ل سەر تۆرێن جڤاکی دادرێژین ، و ژینگەھا مە ژی ھاریکارە کو ئەم تێکەلی سیاسەتێ ببین .
ژ ئالیەک دی ڤە رۆژنامەڤان مازن شنگالی دیار کر، زۆربۆن و درێژبوونا قەیرانا دارایی و ھەبوونا کێشەیێن زۆر دناڤا پارت و ئالیێن سیاسی دا ل ناڤچەیێ ژ ئەگەرێن سەرەکینە کو خەلک بەردەوام سەح بکەتە دەزگەھێن میدیایێ ژبۆ وێ چەندێ کو دەنگوباسەکێ دلخۆشکەر ببھیسن و ڤێ چەندێ ژی خەلک بەر ب سیاسەتێ ڤە بریە و گۆت: لێ جھێ مخابنیێ یە کو زۆریەیا پشکدارێن تۆرێن جڤاکی بووینە سیاسەتمەدار و ب شێوەیەکی نە ئەکادیمی و نە بەرپرسیارانە بۆچۆنێن خوە ددەن و بابەتان ژ دەڤ خوە لێک ددەن و بەڵاڤ دکەن و دبنە ئەگەرێ تێکدانا دەروونێ خەلکی و ناھێتە ڤەشارتن ناڤچەیێ کارتێکرن ل سەر ڤێ چەندێ ھەیە کو زۆربەیا جاران بوویەر و بابەت مینا خوە ناھێنە روومال کرن ب شێوەیێن ژ ھەڤ جیاواز دەزگەھەک ژ دەزگەھەک دن دشۆپینن.
مازن گۆتژی: پێدڤیە دەزگەھێن میدیایی ھەست ب بەرپرسیاریەتیێ بکەن بەرامبەر ئەمنیەتا ناڤچەیێ و دەروونێ خەلکی، ھەروەسا بکارھێنەرێن تۆرێن جڤاکی ژی بوویەران ژ میدیایێ نەڤەگوھیزن و خوە ژێ نەکەنە بەرپرس ئەگەر نا دێ زارۆیێن مەژی ببنە سیاسەتمەدار .
سەعید قاسم ، دەرچوویەکی کۆلیژا زانستێن سیاسی یە خویا کر، ئەگەرێن سەرەکی نە بێ لایەنیا راگەھاندنا مەیە وەک دیار پتریا کەنال و رۆژنامە و دیسان سیستەمێ مە یێ سیاسی یێن نە سەرکەفتی و نەباشیا پتریا سیاسەتمەدارێن مە ل گەل خەلکێ سڤیل، دبیتە ئەگەرێ تۆرەبوونا خەلکی و خەلکی ژی دڤێت رەخنێ ل سیاسەتمەدارا و سیستەمێ سیاسی بگرن و گۆت: نەئارامیا دەڤەرێ فاکتەرەکێ مەزنە کو سیاسەت ببیتە بابەتێ سەرەکیی بۆ پتریا خەلکی ، ھەروەسا تۆرێن جڤاکی رێکەکە ژ بۆ وەڵاتێن دی کو بشێن کارتێکرنێ ل سەر وەلاتێ مە بکەن ب شێوەیەکێ نەراستەوخۆ. و ئاستێ رەوشەنبیریێ ل وەلاتێ مە نەگەھشتیە ئاستەکی پێدڤی و تورێن جڤاکی د جودانە ژ تورێن سیاسی، و نە شارەزایا پتریا خەلکێ مە د ب کار ئینانا تەکنۆلۆجیایێ دا و ئاسانیا بکارئینانا تۆرێن جڤاکی بوویە تاکە ژیدەر بۆ پەیداکرنا پێزانین و بابەتێن سیاسی .
ئەڤرۆ نيوز:
نڤێسینگەھا ڕاگەھاندنێ یا سەرۆک وەزیرێن عیراقێ دیار کر کو ژ ئەگەرێ بلند بوونا پلێن گەرمێ حوکمەتا عیراقێ بڕیار دایە دو رۆژ د ڤێ حەفتیێ دا ببنە بھێنڤەدانا فەرمی.
ل دووڤ بەیانناما نڤێسینگەھا ڕاگەھاندنێ یا سەرۆک وەزیرێن عیراقێ، رۆژا دوشەمبی 1/8 و رۆژا سێشەمبی 2/8/2016 ل ھەموو دام و دەزگەھێن حوکمەتا عیراقێ بھێنڤەدانێن فەرمی نە.
ل گۆرەی پێشبینیێن دەستەیا گشتی یا کەشناسیا عیراقێ پلێن گەرمێ ل ھنەدەک پارێزگەھان بۆ 50 پلێن گەرمێ دێ بلند بن، ئەڤ پێلا گەرمێ رۆژا دوشەمبی 1/8 دێ دەست پێ کەت و ھەتا رۆژا چارشەمبی 3/8 دێ یا بەردەوام بیت.
وەکو دەستەیا گشتی یا کەشناسیا عیراقێ خویا کری پلێن گەرمێ ل دھۆکێ ل ھەردو رۆژێن دوشەمبی و سێشەمبی 45 پلێن سەدی بن و رۆژا چارشەمبی 44 پلە.
ئه‌ڤرۆ نيوز:
د ئامارەکا نوو دا ئەو 10 وەلات ھاتنە رێزکرن کو زورترین خیانەتا ھەڤژینیێ تێدا دھێتە ئەنجامدان و پشکا شێری ژی ل بەر وەلاتێن ئەوروپا کەفتیە. ھەر دڤێ ئامارێ دا کو ل سایتی (Statista The Richest) ئەنجامێ وێ بەلاڤکریە، زورترین خیانەتا ھەڤژینیێ ل وەلاتێ تایلەند دھێتە کرن کو ل دووڤ ئامارێ رێژا خیانەتێ ل ڤی وەلاتی گەھشتی یە 56%و پلا ئێکێ ژی گرتیە، کێمترین رێژە ژی ل بەریتانیا ھاتیە تومار کرن کو رێژا وێ بتنێ 36% بوویە پلا دەھێ گرتیە، ھەر د ڤێ ئامارێ دا دیار کریە کو ھەر ئێک ل دانیمارک و ئەلمانیا و ئیتالیا و فەرەنسا و بەلجیکا و نەرویج و ئیسپانیا و فینلەندا، پلا دویێ ھەتا نەھێ رێزا وان وەلاتان گرتیە کو زورترین خیانەتا ھەڤژینیێ تێدا دھێتە ئەنجامدان.
نيشاندان