ئه‌ڤرۆ نيوز:
جگارەکێشان کوژەکەکێ بێ دەنگە و دیسا کوژەکەکێ نھێنی یە و ئێک ژ مەزنترین مەترسیانە کو مرۆڤ تووش دبیتێ و ئەگەرێ ئێکێ یێ مرنێ یە ل سەرانسەری جیھانێ، دھێتە پێشبینی کرن کو ل سالێن بھێت رێژا مرنێن ژ ئەنجامێ وێ پەیدادبن ھێشتا زێدە ببیت، ب تایبەت ژی ل وەلاتێن پاشکەفتی کو بووینە ئارمانجا ستراتیژیێن کومپانیێن جگارەیان پشتی کو دەلیڤەیێن وان دناڤ وەلاتێن پیشەسازی دا کێم بووین ژبەرکو خەلکێ وەلاتێن پێشکەفتی زیانێن جگارەکێشانێ زانین و گەلەک باجە ل سەر ھاتە سەپاندن و دیسا گەلەک کێشەیێن قانوونی ژی ل سەر وان کومپانیان ھاتنە تومارکرن، لەورا وان کومپانیا دەست ب بەلاڤکرنا کارێن خوە کر ل وەلاتێن پاشکەفتی و رێژا زێدەبوونا ب کارئینانا وان ب شەش جارا پتر لێ ھاتیە و ژمارا کەسێن ژ ئەگەرێ جگارەکێشانێ ژی گیانێ خوە ژ دەست ددەن بۆ نموونە ل سالا 1955 دۆرێن 500 ھزار کەسان ژئەگەرێ جگارەکێشانێ گیانێ خوە ژ دەست دابوو بەلێ پێشبینی دھێتە کرن ل سالا 2020 بگەھیتە 10 ملیون کەسان و ژوانژی حەفت ملیون کەس دێ ل جیھانا سیێ بن، ھەر ئەو راپۆرت دیاردکەن ژی کو ژمارا جگارکێشان ل جیھانێ بگەھیتە ملیارەک و 100 ملیون کەسان کو 800 ملیون ژوان دێ ل جیھانا سیێ بن، ھەروەسان دیاردکەت کو جگارەکێشان بەرپرسیارە ژ مرنا 90% ژ ئەگەرێ پەنجەشێرا سیھان ل جیھانێ و 30% ژ ھەموو حالەتێن پەنجەشێرێ ژوانژی پەنجەشێرا سیھێ و دەڤی و سوریلانچکێ و گەدەی و قولونێ، ئەڤە ژبلی کو جگارەکێشان ئەگەرێ پەیداکرنا گەلەک ئاریشەیێن دی یێن ساخلەمیێ یە وەکو جلتا مێشکی و ئێشێن دلی.

ئەو مەترسیێن ل جگارێ پەیدادبن پێکھاتینە ژ:
• پەنجەشێرا گەوریێ: جگارەکێشان دبیتە ئەگەرێ پتر 90% ژ پەنجەشێرێن گەوریێ.
• پەنجەشێرا سیھان: جگارەکێشان دبیتە ئەگەرێ 87% ژ حالەتێن پەنجەشێرا سیھان.
• پەنجەشێرا دەڤی.
• پەنجەشێرا گەدەی: ژ 14-28% ژ مرنێن ژئەنجامێ پەنجەشێرا گەدەی پەیدادبن ژ ئەگەرێ جگارەکێشانێ یە.
• نەخۆشیێن دلی و دەمارێن خوینێ: نیکوتین کو بێھوشکەرێ سەرەکی یە دناڤ تووتنێ دا دبیتە ئەگەرێ بەرتەنگیا دەمارێن خوینێ و ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ بلندبوونا فشارا خوینێ و زێدەبوونا کارێ دلی و پاشی وەستیانا دلی.
جگارەکێشانا نێگەتیف ژی دیسا زیانێن مەزن ھەنە و باشتر ئەوە مرۆڤ کارتێکرنێن وێ بزانیت دا بشێت خوە ژێ ب پارێزیت.

ئه‌ڤرۆ نيوز:

تشتێ کو مە بڤێت ئەم ھزر لێ بکەین ئەوە کو ھەموو جورێن پەنجەشێرێ ل سەرانسەری جیھانێ ل دووڤ ژمارا مریان کو ل سەر ئاستێ جیھانێ پەیدادبن ب ڤی رەنگێ ل خوارێ نە:
• دناڤبەرا زەلامان دا: پەنجەشێرا سیھێ و گەدەی و جگەرێ و قولونێ و راستەکێ و سوریلانچکێ و پرۆستاتان ھەیە.
• دناڤبەرا ژنان دا: پەنجەشێرا مەمکی و سیھێ و گەدەی و قولونێ و ستویێ مالبچووکی ھەیە.
بێ گومان ژی جور و چاوانیا خوارنێ کارتێکرنێن خوە ب شێوەیەکێ مەزن ل سەر تووشبۆنێ ب پەنجەشێرێ ھەیە، ل دووڤ ڤەکولینەکا نوو یا رێکخراوا ئەمریکی یا بەرھنگاریا پەنجەشێرێ( AACR) دیاردبیت کو پەیوەندی دناڤبەرا کەسێن گەلەک روینێ ب کاردئینن و تووشبۆنێ ب پەنجەشێرا مەمکان دا ھەیە.
ھەروەسان ڤەکولینێ ئاماژە دا کو وەرەم ل ھەموو لەشێ مرۆڤی بلند دبن دەمێ رێژا روینا د لەشی دا بلند دبیت و ڤەکولەران ڤەکولینا خوە ب دووماھی ئینا ب کێمکرنا رێژا روینان بۆ کێمتر ژ 15% ژ رێژا کاوریان دشیاندایە ببیتە ئەگەرێ کێمکرنا ھندەک جورێن جودا جودا یێن پەنجەشێرێ و ب تایبەت پەنجەشێرا مەمکی و ستویێ مالبچووکی ل دەڤ ژنان و پەنجەشێرا قولونێ و پرۆستاتان ل دەڤ زەلامان.
ل دۆر گرنگیا خوارنێ بۆ خوپاراستنێ ژ تووشبۆنێ ب پەنجەشێرێ دێ چەند رێیان دەینە خویاکرن و ب تایبەت بۆ وان کەسێن مێژوویەکا خێزانی ب تووشبۆنێ ب پەنجەشێرێ ھەبیت و ژوان شیرەت و رێیان ژی:
• گەلەک فێقی و زەرزەواتی بخوو: ڤەکولەر وەسان پێشبینیێ دکەن کو خوارنا فێقی و زەرزەواتی گرنگیەکا تایبەت ھەیە، ژبەرکو ئەو ئالاڤێن خوارنێ یێن بەرھنگاریێ نە و کاردکەن بۆ بھێزکرنا کۆئەندامێ بەرگریێ د لەشی دا. بۆ نموونە فێقی ژێدەرێن سەرەکی و گرنگ یێن خوارنێ وەکو ڤیتامین و کانڤا دابین دکەت و سەرەرای وێ چەندێ فێقی ژێدەرەکێ سەرەکی یێ رووشالانە، خوارنا گەلەک فێقی دبیتە ئەگەرێ بەردەوامیا لەشی ب کەرستەیێن کیمیاوی یێن رووەکی کو گەلەک دگرنگن بۆ باشکرنا کارێ کۆئەندامێ بەرگریێ ژبەرکو گەلەک دژەزێندەوەر دناڤدا ھەنە. گەلەک ڤەکولین ب وێ چەندێ ب دووماھی ھاتینە کو کەسێن گەلەک فێقی و زەرزەواتی دخوون ب نیڤی کێمتر تووشی پەنجەشێرێ دبن ھەکە بەراوردبکەین ل گەل کەسێن کو کێم جاران دخوون.
• ھندی دشیان دابیت روونێن تویرکری ب کەمیێن دەستنیشانکری بخوو و خوە ژ روینێ ئاژەلی دوور بکە:ڤەکولەر وەسان دبینن کو رەنگە روینیێن تویرکری ئاستێ ترشیێن روینی دناڤ شانەیێن مەمکێ ژنان دا زێدەبکەن، ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا وەرەمێن پیس ( پەنجەشێرێ) یان دبیت ژی وەرەمێن باش ژێ پەیداببن، ئەڤە ل دویڤ شیانێن بەرگریا لەشی و ل گەل خوارنا تژی کاربوھیدرات و کێم روین کو ئەوژی دبیتە ئەگەرێ کێمکرنا تژیاتیا مەمکی و مفایێ وێ ئەوە کو نەخوشی ھەکە ھات و پەیدابوو ل دەمەکێ زوی بھێتە دەستنیشانکرن. زانا شیرەتان ل مە دکەن کو گوشتێ سۆرو روینێن تویرکری دناڤ خوارنێ دا کێم بکەین و ل ھەمبەر وان روینێن ئێکانە وەکو زەیتا زەیتینا و گول بەرۆژا ل گەل ترشیێ ئومیگا 3 ب کاربینین کو گەلەک دناڤ ماسیا دا ھەیە و ب تایبەت ژ جورێن سلمون و بوری و تونا.
• بلا خوارنا تە یا ھەمەجور بیت: پتریا ڤەکولینێن نوی ھندەک جورێن خوارنێ یێن دەستنیشانکری دیاردکەن کو بەرھنگاریا پەنجەشێرێ دکەن و باشترە ئەو خوارن ب ھەمەجوری بھێنە خوارن داکو ھەموو جورێن خوارنێ و کەرستێن کێمیاوی یێن رووەکی بۆ لەشی دابین ببن.
• سەنگێ خوە کێم بکە و روینێن ب زیان ژێ دەربکە: زێدەبوونا روینان دناڤ لەشی دا رامانا وێ چەندێ یە کو ھورمونێ ئەستروجین زێدە بھێتە بەرھەمئینان و ئەو ھورمون ژی ھاریکارە بۆ وەراربوونا ھندەک جورێن پەنجەشێرێ ل دەڤ ژنان، ژبەر وێ چەندێ شارەزا تەئکید دکەن کو ئەو ژنێن سەنگێ وان ژ 22-27 کیلویا یێ زێدەتر بیت ژ سەنگێ سروشتی ب تایبەت پشتی 18 سالیێ، پەنجەشێرا مەمکا ژی ل دەڤ وان زێدەدبیت پشتی ژیێ بێ ھیڤیبوونێ.
• راھێنانێن وەرزشی ب شێوەیەکێ رێکخستی ئەنجام بدە: ئەنجامدانا وەرزشێ رێژا تووشبۆنێ ب پەنجەشێرێ کێم دکەت،ژبەرکو وەرزش بەرگریێ ب ھێزدئێخیت، ڤەکولین دیاردکەن ئەو ژنێن حەفتیانە 4دەمژمێرا وەرزشێ دکەن رێژا تووشبۆنا وان ب پەنجەشێرا مەمکی ب 37% کێمترە ب بەراوەردی ل گەل وان ژنێن وەرزشێ ئەنجام نەدەن.