ئەڤرۆ:

شارەزایەکێ نێڤدەولەتی د وارێ ناساندنا جینۆسایدێ دا بۆ ئەڤرۆ راگەھاند، ھەردەمێ ئۆرۆپا دانپێدانا فەرمی ب جینۆسایدکرنا کوردان ل ھەلەبچە و بارزانیان کر، دێ کورد وەکو کیانەکێ سەربەخوە ل جیھانێ ھێتە نیاسین و ئەڤە رێگرەکێ سەرەکیە کو ھەتا نوکە دانپێدان نەھاتیە کرن. شارەزایەکێ بریتانی د وارێ جینۆسایدکرنێ دا دیار کر، پەرلەمانێ بریتانیا دانپێدان یا کری کو جینۆسایدا کوردان چێبوویە، بەلێ حوکمەتا بریتانیا دانپێدان نەکریە و بۆ ڤێ چەندێ ژی، دڤێت دادگەھەکا نێڤدەولەتی دانپێدانێ ب جینۆسایدکرنا کوردان بکەت.

حسێن قاس حەسوون، ئەندامێ لیژنا بلندا ناساندنا جینۆسایدکرنا کوردان ل ھەرێما کوردستانێ بۆ ئەڤرۆ دیار کر، ل ١٧/٨/٢٠١٤ ل سەر فەرمانا نێچیرڤان بارزانی سەرۆکێ حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ لیژنا بلندیا جینۆسایدکرنا کوردان ل ھەرێما کوردستانێ ھاتە پێکئینان و ھەتا نوکە ھژمارەکا مەزن یا بەلگەیێن گرێدای جینۆسایدکرنا کوردان کۆمکرینە و گۆت: نھا مە دەستەیا ڤەکۆلینا بەلگەیان ل پارێزگەھا دھۆکێ دانایە و دادوەر و داواکارێ گشتی ل گەل ڤێ دەستەیێ کاردکەن.

دەستەیەک بۆ کۆمکرنا بەلگێن جینۆسایدێ ھاتیە دانان

حەسوون ئاماژە دا وێ چەندێ، نھا بەلگەیێن پێدڤی ل سەر جینۆسایدکرنا کوردێن ئێزدی ژی دھێنە کۆمکرن و ھەر ئێزدیەکێ ژ دەستێن داعش قورتال دبیت، قەستا دەستەیا مە ل پارێزگەھا دھۆکێ دکەت و وەکو دیدەڤان ئاخفتنێن وان دھێنە تومارکرن و وەکو بەلگە دھێنە ئەرشیفکرن و گۆت: مە ھژمارەکا مەزن یا بەلگێن گۆرێن ب کومی و رەڤاندنا خەلکی ل دەڤ خوە پاراستینە و فلم ھاتینە راکرن.
ئەندامێ لیژنا بلندا جینۆسایدکرنا کوردان ل ھەرێما کوردستانێ خویا کر کو وان وەکو لیژنە ھەر پێنچ ئەندامان سەرەدانا دادگەھا لاھای کریە و پێنچ نموونێن ئغتیسابێ وەکو بەلگە ل سەر جینۆسایدکرنێ داینە دادگەھێ و راپۆرتێن پزیشکی ژی داینە دەستێ وان.
ئەڤرۆ: ھەتا نوکە چو قانوونێن عیراقی نینن گرێدای جینۆسایدکرنێ، چاوا کار بۆ جینۆسایدکرنا کوردان دھێتە کرن؟
حسێن قاسم حەسوون: راستە ھەتا نوکە ل عیراقێ چو قانوونێن ب ڤی رەنگی نینن، لێ ئەم کارێ خوە دکەین و چو پەیوەندیێ ب دادگەھێن عیراقی ناکەین بۆ ڤێ مەرەمێ و نە بۆ وان کاردکەین، بەلکو بۆ دادگەھا لاھای کاردکەین و بەلگەیان کۆمڤەدکەین و گۆت: مە داخواز ژ دادگەە لاھای کریە کو بەلگەیان بدەینە وان بۆ ھندێ دانپێدان ب جینۆسایدێ بھێتە کرن.

تاوانێن بەری ٢٠٠٢ ھاتینە کرن نابنە جینۆساید
ل دۆر وێ پرسیارێ کو ھەتا نوکە وەلاتێن ئۆروپی دانپێدان ب جینۆسایدکرنا ھەلەبچە و ئەنفالکرنا کوردا و بارزانیان نەکریە، ئەرێ ئەگەرێ ڤێ چەندێ چیە؟ حەسوون ئاشکرا کر، دو ئاستەنگ بۆ ڤێ دانپێدانێ ھەنە، ئاستەنگا قانوونی ئەوە کو ھەتا نوکە دانپێدان پێ نەھاتیە کرن ئەگەر ئەوە ئەم نەشیاینە بەلگێن وان پێشکێشی دادگەھێن نێڤدەولەتی بکەین، چونکو قانوونا وان دبێژیت ھەکە تاوان بەری ٢/٧/٢٠٠٢ ھاتینە ئەنجامدان، ناھێتە چارەسەرکرن و بریار ل سەر ناھێتە دان، ب تنێ دڤێت تاوان پشتی ڤێ رۆژا دەستنیشانکری بیت، ئەو ئەنفالێن ھاتینە کرن ژی بەری وێ دیرۆکێ بوون.
سەبارەت ئاستەنگێن سیاسی یێن دانپێدانێ ب جینۆسایدێ حسێن قاسم حەسوون ئاشکرا کر کو د ڤێ خالێ دا ئەم د خەمسارین، چونکو ئەم دشیاین گەلەک پێنگاڤان بھاڤێژین و مە نەکرینە و کەس بۆ مە ناکەت ھەکە ئەم بۆ خوە نەکەین و کەسێ مافێ مە نادەتە مە و گۆت: ھەتا بەری نوکە ھەرێما کوردستانێ گرنگی ب ڤێ چەندێ نەدایە، ژ بەر کو ھەتا نوکە ب تنێ ھندەک پەرلەمانێن ئۆروپی دانپێدان ب جینۆسایدا بارزانی و ھەلەبچە و ئەنفالکرنا کوردان کریە.

کوردان کار ل سەر بریارا دادگەھا لاھای نەکریە
ئەڤرۆ: ئەم دشێین بێژین ھەتا نوکە چو وەلاتێن ئۆرۆپی ب فەرمی دانپێدان ب جینۆسایدکرنا کوردان نەکریە؟
ئەندامێ لیژنا بلندا ناساندنا جینۆسایدکرنا کوردان ل ھەرێما کوردستانێ دبێژیت: ئەم دشێین بێژین ھەتا نوکە مە داخواز نەکریە دانپێدان پێ بھێتە کرن، ھەروەسا بریارەکا دادگەھا لاھای سەبارەت جینۆسایدا کوردان دەرچوویە و گۆتیە جینۆساید ب سەرێ کوردان ھاتیە، بەلێ مە کار ل سەر نەکریە و مە ئەڤ بریارە بکارنەئیناینە.
پارێزەرێ بریتانی ھۆگۆ چارلتۆن، شارەزایێ نێڤدەولەتی د وارێ جینۆسایدێ دا بۆ ئەڤرۆ دیار کر “ئەز شیرەتکارێ کومسیۆنا جینۆسایدا کوردانم ل لەندەن و کارێ ڤێ کۆمسیونێ ئەوە ئۆرۆپا دانپێدانا فەرمی ب جینۆسایدا کوردان بکەت و گۆت: من حەز ل سەر کوردستانێ ھەیە و چەندین جاران سەرەدانا دیاربەکر کریە بۆ کۆمکرنا بەلگا ل سەر جینۆسایدێ و بەری پێنچ من دووڤچوونا ھەرێما کوردستانێ کریە”.

شارەزایێ بریتانی: ئەز دانپێدانێ دکەم جینۆساید ب سەرێ کوردان ھاتیە
ئەڤرۆ: تو وەکو شارەزایەکێ قانوونی و بیانی، دانپێدانێ دکەی کو جینۆساید ب سەرێ کوردان ھاتیە و بەلگە ل گەل تەھەنە یان نە؟
ھۆگۆ چارلتۆن دبێژیت: ئەز وەکو کەس دانپێدانێ دکەم کو جینۆساید ب سەرێ کوردان ھاتیە، بەلێ بۆ دانپێدانا قانوونی، دڤێت دادگەھەکا نێڤدەولەتی دانپێدانێ ب جینۆسایدکرنا کوردان بکەت و ڤێ ژی ئاستەنگێن سیاسی و قانوونی ھەنە. ھەروەسا پەرلەمانێ بریتانیا دانپێدان یا کری کو جینۆسایدا کوردان چێبوویە، ئەڤە ژی بەرھەمێ لیژنا ناساندنا جینۆسایدا کوردان ل لەندەن ڤەدگەریت کو بەیان سامی عەبدولرەحمان برێڤەدبەت. لێ حوکمەتا برێتانیا دانپێدان ب جینۆسایدێ نەکریە و ئەو دبێژن ئەڤە کەیسەکێ قانوونی یە نەکو یێ سیاسی، لێ ئەز ھوسا دبینم ئەڤە بەرسڤەکا سیاسیە.
ئەڤرۆ: ئەگەر چیە ھەتا نوکە حوکمەتا بریتانی دانپێدان ب جینۆسایدکرنا کوردان نەکریە؟ ھۆگۆ دبێژیت: ب تنێ ھندەک حوکمەتێن کێم دانپێدانێ دکەن و ئەو دبینن کو تاوانێن شەری و دژی مرۆڤایەیتێ وەکو جینۆسایدێ دگرنگن و ئەگەرەکێ دی ژی ھەیە کو دبیت تورکیا بیت، چونکو سیاسەتا نھا یا رۆژھەلاتا ناڤین یا تێکشێلایە.

لەشکرێ عیراقێ خوە ژ ھەلەبچە ڤەکێشابوو
عادل حەسەن رەشید، مامۆستایێ ھاریکارێ زانکۆیا دھۆک و ماستەر ب زمانێ فرەنسی د شرۆڤەکرنا بەلگێن تاوانا ھەلەبچە دا بۆ ئەڤرۆ دیار کر، تاوانا ھەلەبچە ب شێوەکێ پلانکری ھاتیە کرن و گۆت: دەمێ حوکمەتا عیراقێ ئەو تاوانە کری، لەشکەرێ عیراقێ بەری پەیدابوونا روودانێ خوە ژ ھەلەبچە ڤەکێشا بوو، لەوما ل ١٦/٣/١٩٨٨ چو لەشکەرێ عیراقێ تێدانەبوون و ئەڤە ژی ھەبوونا پلانەکا پێشوەخت ل سەر جینۆسایدکرنا ھەلەبچە دوپات دکەت.
مامۆستایێ زانکۆیا دھۆک ئاشکرا کر کو راپۆرتێن پزیشکی ل ئیرانێ ھەنە کو ئەو جۆرێ کەرەستەی یێ حوکمەتا عیراقێ ل ئیرانێ بکارئینای ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی د قەدەغەبوون و ل ڤێرێ ئەورۆپا دەستەکێ مەزن بۆ ڤەگوھاستنا وی چەکی و کەرەستێ کیمیاوی بۆ عیراقێ ھەبوویە و گۆت: بازرگانێ ھولەندی فرانس ئەگەرێ سەرەکی بوو یێ ئینانا وی چەکێ کیمیاوی و ژ لایێ دادگەھا ھۆلەندی ڤە بریارا تاوانێ ل سەر دەرچوویە. حوکمەتا عیراقێ ژی ناسنامەکا عیراقی بۆ وی بازرگانی چێکربوو.
عادل حەسەن رەشید ئاماژە دا وێ چەندێ، ل وی دەمی گەلەک وەلاتێن ئورۆپی دزانی کو حوکمەتا عیراقێ کیمیا ب ھەلەبچە دا کریە و دژی وان بکارئینایە و نھا ژی دزانن داعش تاوانێن مەزن دژی کوردان دکەن و جینۆسایدە و ئەڤا ل شنگال چێبووی ژی یا ئێکێ کورد بوون و یا دویێ ژی چونکو نە موسلمان بوون و دڤێت ئۆرۆپا نە ب تنێ ل سەر میدیایێ بنڤێسن کا داعش چو جینۆساید کریە، بەلکو دانپێدانێ پێ بکەن وەکو جینۆساید و گۆت: زانکۆیا دھۆک یا ئێکانە بوو شیای بۆ ئێکەم جار پێشانگەھەکا فۆتۆگرافی یا وێنێن کارەساتا شنگالێ دایە وەلاتێ فرەنسا.
عادل حەسەن ماستەر ب زمانێ فرەنسی د شرۆڤەکرنا بەلگێن تاوانا ھەلەبچە دا نە ڤەشارت، نھا وەکو بەرەبایێ نوو ئەم قەبوول ناکەین جینۆسایدا کوردان بھێتە ژبیرکرن و رەنگە ئەڤ تاوانا شنگالێ ژی ب ھەمان شێوە وەکو جینۆساید یا دھێتە کرن و گۆت: بۆ نە ناساندنا جینۆسایدا کوردان ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی، ب دیتنا من ئەگەر ئەوە کو ھەر دەمێ دانپێدان ھاتە کرن، ھەروەکی کورد وەکو کیانەکێ سەربەخۆ ل جیھانێ ھاتە ھژمارتن و ئەڤە ئەگەرەکێ سەرەکیە کو ھەتا نوکە ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی دانپێدان ب جینۆسایدا کوردان نەھاتیە کرن.