یا دروست ئەوە کو ھەر ڤەکولینەکا نوو دبیاڤێ ساخلەمیێ و زانستی دا یا ئێکلا بیت داکو مرۆڤ ھەست نەکەن کو ڤەکولین ھەڤدژن و ئەڤرۆ تشتەکی دبێژن و سوباھی دێ ھێنە گوھارتن، ژ ڤەکولینێن نوو ئەون کو ھندەک خوارنێن مە ھزر دکر زیانێن مەزن دکەن، ئەڤرۆ ب گرنگی ھاتنە وەرگرتن و مفایێن وان دیاربووینە، بەلێ ھەتا چ رادە؟رەنگە کەسەک بێژیت: ب تنێ ب ڤەخوارنا کوپەکێ قەھوێ خەو ژ چاڤێن من ڤەدرەڤیت، ئەز ل سەر ڤەخوارنا قەھوێ یێ مدمن بوویم و ئەز مفای ژێ دبینم، ھەر چ نەبیت من ژ خەوێ ھشیار دکەت، بەلێ ئەڤرۆ لێکولین ھاتنە گوھارتن، ئەو خوارنێن ئەم ھەست دکەین د خرابن ژبۆ مە، ئەڤرۆ ھندەک ژ باشیێن وانژی دیاربون:

1- قەھوە: دەنگ و باسێ خوش ئەوبو کو ل کولێژا ساخلەمیا گشتی یا زانکویا ھارفارد ھاتیە بەلاڤکرن، تێدا ھاتیە کو ڤەخوارنا قەھوێ سپێدەھیان مرۆڤی ژ نەخوشیێن پەنجەشێرا قولونێ و کماخێ دپارێزیت( ئەڤ دەنگ و باسە پێدڤی ب پتر لێکولینێ یە)، بەلێ دەنگ و باسێ رەشبین ئەوە دبێژیت: ب ڤەخوارنا کوپەکێ قەھوێ رۆژانە رەنگە فشارا خوینێ ل دەڤ مرۆڤی ب رەنگەکێ بەروەخت بلند بکەت و مرۆڤی تووشی نەخوشیەکا دلی بکەت.

پرسیار ئەڤەیە ئەم چ بکەین:

ئەو کەسێن تووشی بلندبوونا فشارا خوینێ دبن، پێدڤیە سەرەدانا نوشدارەکێ تایبەتمەند بکەن و ژێ پرسیار بکەن، ئەرێ ڤەخوارنا کافائینی کارتێکرنا خۆ ل سەر وان ھەیە یان نە، دگەل ڤێ چەندێ گەلەک ڤەکولین دیاردکەن کو ھەکە رۆژانە مرۆڤ پێنج فنجانێ، قەھوێ ژی ڤەخوت چ کارتێکرنا خۆ ل نەخوشیێن دلی ناکەت، ژبەرکو قەھوە بێە سەفاندن ناھێتە ڤەخوارن، و ڤەخوارنا گەلەک یا قەھوا نەسەفاندی دێ رێژا کولیسترولێ دخوینێ دا بلند کەت، و پاشی ڤەخوارنا پێنج فنجانێن قەھوێ دەمارێن مرۆڤی تێک بدەت و وەستیانێ پەیدادکەت، پتریا مرۆڤێ، ساخلەم چ زیان نینە ھەکە رۆژانە فنجانەک ھەتا دو یێن قەھوێ ڤەخوون.

2- خوێ: د 40 سالێن بوری دا ژی ھەموو پێشبینی ئەوبووینە کو مرۆڤ گەلەک کێم ێودیومی ب کاربینیت، داکو فشارا خوینێ ژ رادەیێ خۆ دەرباز نەبیت، ئەو رێژا پێشنیازکری کو مرۆڤ ب کاربینیت 2.400 ملگم رۆژانە یان کێمتر، بەلێ خەلک رۆژانە 3.300 ملگم ب کاردئینن رۆژانە و ئەگەرێ ڤێ چەندێ ژی ئەوە کو خوارنێن قودیککری گەلەک دھێنە ب کارئینان، ژ ئەنجامێ 114 ڤەکولینێن ڤێ دووماھیێ دیاردبیت کو ب خوارنا خوێ فشارا خوینێ بلند نابیت و دبێژن ھەکە لەشێ مرۆڤی یێ ساخلەم بیت خوێ  چ کارتێکرنێ لێ ناکەت.

پرسیار دیسان ئەوە ئەم چ بکەین؟

بلا ئارمانجا تە ئەوبیت کو رۆژانە ژ 2.400 ملگم پتر خوێ ب کارنەئینی، پەیمانگەھا ساخلەمیێ ل نەتەوێن ئێکگرتی دبێژیت: ھەر ئەنجامێن ڤان ڤەکولینان د چەوابن، یا راست ئەوە پشتی مرۆڤ ب عەمری ڤە مەزن دبیت دێ فشارا خوینێ بلندبیت ل دەڤ پتریا خەلکی. ھەروەسان ھندەک کەس ھەنە کو گەلەک ھەستداری ب خوێ ھەیە و دەربارەی وان ھەکە ێودیوم زێدە ب کارئینا رامانا وێ ئەوە کو دێ تووشی نەخوشیێن بلندبوونا فشارا خوینێ بن، ھەروەسان ئاگەھبوونەکا دیتر ژی ھەیە دبێژیت: گەلەک خوارنا خوێ دبیتە ئەگەرێ حەلاندنا کلسی د ھەستیان دا.

3- مەرگرین: ئەو کەسێن گەلەک گرنگیێ ب ساخلەمیا خۆ ددەن، مەرگرینی ل سەر نانی زێدەدکەن ل دەمێ خوارنێ، ئەو ھزر دکەن کو مەرگرین جھێ نیڤشکی دگریت، بەلێ ھندەک شارەزا ئەڤرۆ دیاردکەن کو مەرگرین گەلەک پیسترە ژ نیڤشکی و پتریا جورێن مەرگرینی د پێکھاتینە ژ روینەکی دبێژنێ ( ترانس) یان زەیتا دوبارە توورکری، ئەڤ کەرستە نە بتنێ دبیتە ئەگەرێ زێدەکرنا کولیسترولێ ب زیان، بەلکو دبیتە ئەگەرێ کێمکرنا کولیسترولێ باش ژی و ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ گرتنا خوینگێ{ێن خوینێ یان تەنکبوونا وان.

باشە ئەم چ بکەین؟

راستە کو مەرگرین قارەمانەکێ ساخلەمیێ نینە، بەلێ ئەڤە رامانا وێ چەندێ نادەت کو نیڤشکی چ کارتێکرنێن خۆ ل سەر ساخلەمیا مرۆڤی نینن، لەورا پێدڤیە ھەردو کەرستەیاتن ب ھەڤسەنگی ب کاربینین و ھندی دشیان دابیت ژی کێم ب کاربینین.

4-  مریشک: راستە کو خوارنا گوشتێ مریشکان ژێدەرەکێ گرنگە بۆ دابینکرنا پروتینێ بێ روین و چەوری، بەلێ دووماھی ڤەکولین دبێژیت: دورێن 10% ژ گوشتێ مریشکان ئەوێ ل کارگەھێن مەزن دھێتە دروستکرن یێ پێکھاتیە ژ میکروبێن سالمونیلا و ئەو میکروب نە ب تنێ جھێ مەترسیێ نە، بەلکو ھندەک روودانێن مەزن پەیدادکەن، لەورا گەلەک یا پیًَدڤیە گوشتێ مریشکان باش بھێتە کەلاندن و ئەو تەختکێ گوشت ل سەر دھێتە پارچەکرن باش بھێتە شووشتن و پشتی ھنگی دەست باش شووشتن ب ئاڤێ و سابوونێ ب تایبەت ھەکە مرۆڤ دەستێن خۆ بکەتە گوشتێ خاڤ.