ئاڤه‌كا زێده‌تر ژ یا سەر ئه‌ردی ل ئه‌سمانی دهێته دیتن
زانایێن گه‌ردونناسیێ، د ده‌ستكه‌فته‌كێ زانستی یێ نوو دا، مه‌زنترین و دوورترین عه‌مبارا ئاڤێ كو هه‌تا نها ل بۆشایی یا ئه‌سمانی هاتبیته دیتن ئاشكه‌را كر، ئه‌ڤه ژی تێگه‌هێ مرۆڤان بۆ هه‌بوونا ئاڤێ ل قووناغێن ده‌ستپێكێ یێ ژیێ ئه‌ردی د گوهۆڕیت.
ئه‌ڤ ئاشكه‌راكرنا سه‌رسورهێنه‌ر به‌حس ل وێ چه‌ندێ دكه‌ت كو كۆمه‌كا مه‌زن یا هه‌لما ئاڤێ كو قه‌بارێ وێ مه‌زنتره ژ هه‌كه قه‌بارێ هه‌موو ده‌ریا و زه‌ریا و رووباران بكه‌نه سه‌ر ئێك ب 140 ترلیۆن جاران، ژ به‌ر هندێ ژی دهێته نیاسین ب مه‌زنترین عه‌مبارا ئاڤێ هه‌تا نها هاتیه ئاشكه‌راكرن. تشتێ جهێ گرنگیێ دووراتیا وێ ئاڤێ یه ژ ئه‌ردی كو زێده‌تری 12 ملیار سالێن رۆناهیێ نه. ئه‌ڤه ژی هندێ دگه‌هینیت كو ئه‌ڤ رۆناهیا ئه‌م ئه‌ڤرۆ دبینن یا به‌لاڤ بوویی پشتی ژیێ ئه‌سمانی كێمتر ژ ملیاره‌ك و 600 ملیۆن سالان ب تنێ.
ئه‌ڤ ئاشكه‌راكرنه ب تنێ ئاماژه‌كه بۆ وێ چه‌ندێ كو ئاڤ یا ل بۆشایی یا ئه‌سمانی هه‌یی، به‌لێ به‌لگه‌یێن كوورن گرێدایی ئاوانیا دروستبوونا پێكهاته‌یێن سه‌ره‌كی یێ ژیانێ ژ چاخێن كه‌ڤن یێن ئه‌سمانی، باوه‌ریا سه‌رده‌ست ئه‌و كو هه‌بوونا ئاڤێ ب تایبه‌ت ب ڤێ رێژا مه‌زن، گرێدای ماوێن دره‌نگ یێن گه‌شه‌پێدانا گالاكسی یانه. ده‌مێ ستێر خولێن خوه یا ئێكێ ب دووماهی دئینن و هاریكاریا ئه‌سمانی دكه‌ن بۆ ده‌وله‌مه‌ندكرنا ماددێن سه‌ره‌كی ب رێیا په‌قینا مه‌زن، به‌لێ ئه‌ڤ به‌رێخودانه وان تێگه‌هان هه‌موویان سه‌ر و بن دكه‌ت، پشت راست دكه‌ت كو یه‌كێن ئاڤێ د ئاماده‌بوون ژ ده‌ستپێكا ئه‌سمانی، ئه‌ڤه ژی دبیته ئه‌گه‌ر كو پێداچوونێ د تێگه‌هێ خوه بۆ پێشكه‌فتنا گالاكسیان و به‌لاڤكرنا پێكهاتێن كیمیاوی یێن د بۆشایی یا ئه‌سمانی دا بكه‌ین.
ئه‌ڤ كۆما مه‌زن یا هه‌لما ئاڤێ دكه‌ڤیته ده‌ردوورێن گالاكسیه‌كا دوور و دوورپێچكری ب خاله‌كا ره‌ش یا گه‌له‌ك مه‌زن دا. ئه‌ڤه یه ژی ده‌رگه‌هێ پرسیاران ڤه‌دكه‌ت د ناڤبه‌را په‌یوه‌ندیا د ناڤبه‌را خالێن ره‌ش یێ گه‌له‌ك مه‌زن و ژینگه‌ها زه‌نگین ب ئاڤێ، دیسا داتا به‌ر ب هندێ دچن كو هێزا ڤێ خالا ره‌ش گه‌له‌ك ژ گازێ ل ده‌وروبه‌رێن خوه دروست دكه‌ت، ئه‌و ژی هاریكاره بۆ به‌رهه‌مئینانا ڤێ عه‌مبارا گه‌له‌ك مه‌زن ژ هه‌لما ئاڤێ.
وهژه الڤاهرە، رغم كونها غیر متوقعە بهژا الحجم، تقدم رۆیە جدیدە لدور الپقوب السودا‌و فی تشكیل البنیە الكیمیائیە للكون، حیپ لا تقتصر تأپیراتها علی الجاژبیە الهائلە بل تمتد إلی إعادە توزیع المواد اڵاساسیە فی أرجا‌و المجرات الناشئە.
ئه‌ڤ ئاشكه‌را كرنه پشت به‌ستنێ ل سه‌ر ئالاڤێن پێشكه‌فتی یێن چاڤدێریكرنێ د ناڤبه‌را ته‌لسكۆپێن رادیویی و تیشكا سه‌روبنه‌فشه‌یی دا، ئه‌ڤه ژی زانا شیایین ئه‌ڤ نیشانێن ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ دهێن ب خوینن ب ره‌نگه‌كێ گه‌له‌ك هوور.
ل گه‌ل پێشكه‌فتنا ته‌كنۆلۆژیایێ و پێشكه‌فتنا شیانێن ته‌لسكۆپێن پاشه‌رۆژێ، دهێته پێشبینیكرن گه‌له‌ك عه‌مبارێن ئاڤێ ل جهێن دوورتر هه‌بن. ئه‌ڤه ژی دێ ب ته‌مامی تێگه‌هێ مه ل سه‌ر هه‌بوونا ئاڤێ و چێبوونا ئه‌سمانی گوهۆڕیت.
ل گه‌ل ڤان پێشكه‌فتنان، پرسیارا گرنگ ل ڤێرێ دمینیت: تو دبێژی ئه‌ڤه ئاڤ بیت، ب ره‌نگه‌كێ هوسان یێ به‌رفره‌هـ د قووناغێن ده‌ستپێكی دا ل ئه‌سمانی، دبیت هاریكار بیت بۆ ڤه‌ژیاندنا ژیانێ ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن مه چو جاران هزر ژێ نه‌دكر. هه‌كه ئاڤ ب ڤێ رێژا زێده ل ئه‌سمانی هه‌بیت ژ ده‌ستپێكێ وه‌ره، ئه‌رێ ده‌ڤه‌رێن ژیانێ ل جهێن به‌ربه‌لاڤتر هه‌نه ژ جهێ ب تنێ مه هزر ژێ دكر؟ ڤه‌كۆلین هێژ یێ ل ده‌ستپێكێ، به‌لێ چو پێ نه‌ڤێت ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه دێ ده‌ستپێكه‌ك بن بۆ بزاڤێن زانایان ل دۆر چاوانیا دروستبوونا ئه‌سمانی و پێكهاتێن سه‌ره‌كی و دبیت ل دووماهیێ بنیاتێ هه‌بوونا ژیانێ ژی ئاشكه‌را ببیت.
