ئایا جه‌نگێ سار بدۆماهیك هاتیه یان نه؟
جه‌نگێ سار یان ئه‌و شه‌ڕێ بناڤێ جه‌نگێ سایكۆلۆژی ژی دهێته نیاسین، تێگه‌هه‌كه بۆ جارا ئێكه‌م هاته دناڤ گۆڕه‌پانا سیاسه‌تێ و سایكۆلۆژی دا، ده‌مێ ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ و میدیایێن جیهانی دابه‌شی سه‌ر دوو جه‌مسه‌رێن ڕۆژهه‌لات و بلۆكێ ڕۆژئاڤا بووین كو سه‌ركاروانییا وان، بلۆكێ ئێكێ سۆڤیه‌تا جاران و بلۆكێ كۆمۆنیزمێ دكر و ڕۆژئاڤایێ ب سه‌ركرداتییا ئه‌مریكا ململانێیه‌كا سیاسی و ده‌روونی و جڤاكی و ئابووری دگه‌ل تاخمێ ئێكه‌م دا دكر. سه‌رباری هندێ كۆ ئه‌ڤ تێگه‌هه بوویه پشكه‌ك ژ پێناسا ململانێیا ڤان دوو جه‌مسه‌رێن زلهێز ل جیهانێ، لێ پێشی هنگی و بدرێژاهییا دیرۆكێ و نۆكه ژی دگه‌لدا بیتن، ئه‌ڤ جۆرێ شه‌ڕێ سایكۆلۆژی ژ لایه‌نێ نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن جۆداجۆدا هاتیه و دهێته بكارئینان.
لێ پرسیار د ڤێ چه‌ندێ دایه كا ئایا هاتنا شه‌پۆلێن ته‌وژما بجیهانیبوونێ و په‌یدابوونا سیسته‌مێ بناڤ ئێك جه‌مسه‌ری ب سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكایێ بوویه ئه‌گه‌رێ هندێ كه ئه‌و شه‌ڕێ دژوارێ سایكۆلۆژی و سار دناڤبه‌را ئه‌مریكا و رۆسیایێ، یا كۆ پترتری نیڤ سه‌ده‌ی ڤه‌كێشای، بدۆماهیك هاتبیتن؟ بۆ به‌رسڤدانا پرسیاره‌كا ئالۆزا ژ ڤی بابه‌تی ئه‌م پێدڤی ب پێداچۆنه‌كا هویر یا سیسته‌مێ بڕێڤه‌چۆنا سیاسی و ئابووری و كه‌لتووری یا جیهانا ئه‌ڤرۆكه، كا ئه‌و بخۆ بابه‌ته‌ك گه‌له‌ك دویر و درێژه و گۆتاره‌ك كۆرت وه‌كی ڤێ گۆتارێ تێرا هه‌می هویركاریێن وێ ناكه‌تن، لێ هندی د شیاندا بیتن دێ بزاڤێ كه‌ین خوانده‌ڤانی ژ به‌رسڤا ڤێ پرسیارێ تێبگه‌هینین.
كه‌توارێ سیاسی و كه‌لتووری و فه‌رهه‌نگی و ئابووری و سایكۆلۆژیایا جیهانا سه‌رده‌م ڤێ ڕاستیێ بۆ مه ده‌ردئێخیتن كو ئه‌ڤ جه‌نگه هێشتان به‌رده‌وامه و دیار ژی نینه دێ هه‌تا كه‌نگی دێ یا به‌رده‌وام بیتن. به‌لێ ئه‌زموونێن دیرۆكی نیشان دده‌ن هندی ئه‌ڤ وه‌لاته دناڤخۆدا بڤی ڕه‌نگی بهێز و ئێكگرتی بن و سیبه‌را ده‌ستهه‌لاتا وان یا سیاسی و ئابووری و فه‌رهه‌نگی و له‌شكه‌ری بوونا خۆ هه‌بیتن دێ وان شیانێن هندێ هه‌بن دگه‌ل هه‌ڤدۆ د ململانێیه‌كا دژوار دا بن، مه‌گه‌ر كاودانه‌ك له‌شكه‌ری یان سیاسی دروست ببیتن و ئه‌ڤ وه‌لاته ژبه‌ر ئێك بچن و پارچه‌پارچه ببن و ئه‌ڤ چه‌نده بۆ دیرۆكێ نه‌گه‌له‌ك ب زه‌حمه‌ته. چونكی دیرۆكێ ئه‌ڤ چه‌نده چه‌نده‌ها جاران یا دووباره كری و گه‌له‌ك وه‌لات سه‌رده‌مه‌كی وه‌لاتێن زلهێز بوون و نۆكه تنێ ناڤێ وان یێ د دیرۆكێ دا مای و به‌س.
هه‌تا نۆكه ژی به‌رده‌وامییا ململانێ و جه‌نگێ سارێ سایكۆلۆژی دناڤبه‌را هه‌ر دوو بلۆكێن ڕۆژئاڤا و ڕۆژهه‌لات خۆ د گه‌له‌ك جه و وه‌لات و كیشوه‌راندا دبینیتن. هه‌رچه‌نده ڕاگه‌هاندنا ئه‌مریكی و ڕۆژئاڤا وه‌كی جاران و ڕاسته‌وخۆ ئێڕشی سه‌ر سیاسه‌تێن ڕۆسیایا فێدرال ناكه‌تن یان هیچ نه‌بیتن هندی و وه‌كی جاران نینه و یان ژی ڕۆژنامه‌یێن وه‌كی ” پراڤدا Правда ” وه‌كی جاران د هه‌می گۆتارێن خۆ دا دژی ئه‌مریكا نائاخڤیتن، به‌لێ ئه‌ڤ هه‌ر دوو وه‌لاته د هه‌ر جهه‌كێ ڕێك بچیتێ و ده‌لیڤه هه‌بیتن بزاڤێ دكه‌ن ژه‌هرا خۆ دژی هه‌ڤدۆ بڕێژن. ململانێیێن وان یێن جۆدا و شه‌ڕێن ل وه‌لاتێن جۆداجۆدایێن جیهانێ بڕێڤه‌دچیتن ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندی یا بڤێ ململانێ و جه‌نگێ سار ڤه هه‌ی، و گه‌له‌ك ژ جاران ” شه‌یێ ” ڤێ ململانێ د سه‌رێ گه‌ل و نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن دیتر ڕا دشكێتن. شیانێن له‌شكه‌ریێ ڤان وه‌لاتان ئه‌ڤرۆكه هند یا مه‌زن بووی كه هه‌رده‌م و ساته‌كێ هزر د هندێ دا دهێته كرن ئێك ژ ڤان دوو وه‌لاتان ببیته سه‌ده‌مێ ئازراندنا یێ به‌رامبه‌ر و نه‌چاركرنا وی بۆ بكارئینانا بۆمبێن ئه‌تۆمی، ئه‌و بۆمبێن دشێن د ده‌مه‌كێ كۆرتدا هزاران مرۆڤان ژناڤ ببه‌ن و سه‌دان باژێڕ و گۆندان دگه‌ل ئاخێ ڕاست بكه‌ن.
جیهانا ئه‌م تێدا دژین دیرۆكه‌كا ته‌حل یا دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ هه‌ی. بدرێژاهییا مه‌لیۆنها سالان سه‌دان جۆرێن گیانه‌وه‌رێن لڤێ جیهانێ هاتین و ئه‌ڤرۆكه نڤشێ وان یێ ژناڤچۆی. فیلێن ماموت، و چه‌ندین جۆرێن ده‌یناسۆران و گه‌له‌ك گیانه‌وه‌ر و گیایێن دیتر و لسه‌ر ده‌مێ ڤان چه‌ند سه‌د سال و ده‌هكێن دۆماهیكێ ده‌هان جۆرێن گیانه‌وه‌رێن ده‌گمه‌ن نڤشێ وان خۆ لبه‌ر گۆهۆڕینێن سه‌ر ئه‌ردی نه‌گرتیه و یێن ژناڤچۆی. ئایا چاره‌نڤیسا مرۆڤی ژی دێ وه‌كی وان بیتن؟ ئایا مرۆڤ دشێتن وه‌كی ڤان بوونه‌وه‌رێن سه‌ری نه‌بیتن؟ وه‌كی ده‌یناسۆران كه نه‌شیان ژبه‌ر مه‌زناهییا كه‌له‌خێ خۆ، خۆ ل جهه‌ك دیتر ڤه‌شێرن و بپارێزن؟ ئایا مرۆڤی بۆ پاراستنا نڤشێ خۆ ستێره‌ك دیتر ل بانێ ئه‌سمانی ڤه‌دیتیه دا پشتی ته‌ژی بوونا جیهانا مه ژ مرۆڤان یان ژناڤچۆنا وێ جاره‌ك دیتر مالا خۆ ڤه‌گۆهێزیته وێ ستێرێ و به‌رده‌وامیێ بده‌ته ژیانا خۆ یان ژی لبن سیبه‌را ئێڕش و گه‌فێن جه‌نگێ سارێ دوو وه‌لاتان و چه‌ند كه‌سانه‌كا نه‌چاره ته‌سلیمی چاره‌نڤیسێ ببیتن و جهێ خۆ بده‌ته گیانه‌وه‌ر یان بوونه‌وه‌ره‌ك دیتر، دا پشتی مرۆڤاتیێ ئه‌زموونا ته‌حلا مرۆڤان بۆ خۆ بكه‌ته په‌ند و وانه‌یه‌ك و ل شوینا خۆ سه‌رقالكرن و مژویلی ب جه‌نگێ سار و گه‌رم، ب دۆستایه‌تی و هه‌ڤالینی و برایه‌تی ژیانه‌كا به‌خته‌وه‌رانه بڕێڤه ببه‌تن و تووشی وان خه‌له‌تیا نه‌بیتن ئه‌وێن مرۆڤ تووش بووی و بدرێژاهییا ڤان چه‌ند هزار سالێن لسه‌ر ئه‌ردی په‌یدا بووی، هزاران سالان ب جه‌نگ و شه‌ڕانڤه بۆراندی و هه‌كه‌ر وه‌سا نه‌بایه ئه‌ڤرۆكه مرۆڤایه‌تی ئه‌ڤ هه‌می هه‌ژاری و تاوان و بێكاری و تووندره‌وی و تووندوتیژی و تیرۆر و ئاریشه‌یێن ئابووری و جڤاكی و سایكۆلۆژی و سیاسی تێدا نه‌دبوون.
*بسپۆرێ پێداگۆگی و سایكۆلۆژیایێ/ زانینگه‌ها زاخۆ