ئه‌قل و هزركرنا ئه‌قلبوونێ
جوان عزه‌ت
پشكا پێنجێ
ره‌نگه گه‌له‌ك جاران مرۆڤ دگه‌ل خوه دا هزربكه‌ت و پرسیاران ژ خوه بكه‌ت، ئه‌رێ كا مرۆڤ چیه؟ بۆچى هاتیه هه‌بوونێ؟ یان دێ چاوا واقعێ خوه زانیت و بینیت؟ هه‌لبه‌ت هه‌مى ده‌مان مرۆڤى هزرا تێگه‌هشتن و گوهۆرینێ ژى هه‌یه و د خوازیت جیاوازى و دیتێن جودا د ناڤ جڤاكێ مرۆڤى دا هه‌بن، به‌لێ ب حوكمێ وێ چه‌ندێ مرۆڤ بۆنه‌وه‌ركه كو خه‌ون و ئاره‌زو بۆ دروستكرنا كه‌لتوور، نه‌ریت، قانوون و جڤاكان هه‌یه، بۆنه‌وه‌ره خه‌ون و خۆزیا هیڤى، ئومێد و پێداویستێن تایبه‌ت هه‌یه، بۆنه‌وه‌ره‌كه حه‌ز دكه‌ت ل جهێ هزرا ده‌مار، نه‌قه‌بوولكرن و نه‌یه‌كسانیێ، مه‌ده‌نیه‌ت، دیمۆكراسى و هه‌ڤ قه‌بوولكرن هه‌بیت.
یا دیاره د ناڤ كه‌لتوورێ كوردى هێشتا ئه‌و سه‌رهلدان نه په‌یدابوویه، ئه‌گه‌ر هه‌بیت ژى ب كێمى ده‌ستپێكریه، چونكو هێشتا رابردوو ل پشتا مرۆڤى كورد وه‌كو باره‌ك گران مایه. له‌ورا ب رێژه‌كا زۆر كه‌سان شیانێن پێكاهاته‌یا هزركرنێ نیین، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ژى گه‌له‌ك جاران ئه‌قل، حه‌ز و ئاره‌زو تیكه‌ل دبن و مرۆڤ ل دووڤ خاپاندنا خوه دا دچیت.
به‌لێ ل هه‌رجهه‌كێ هه‌بیت ئه‌گه‌ر هزر وه‌كو مه‌زهه‌ر و ئاشۆپ هاته بكارئینان، هینگێ دێ مرۆڤ و ئه‌و جڤاكێ تێدا دژیت زه‌ره‌مه‌ند بیت، كه‌واته بۆچى؟ گوهۆرینا مرۆڤ و جڤاكى نه د به‌رژوه‌ندیا ئه‌قلێ ئابوورى ب تنێ دایه، چونكو هێشتا زانستێ ئه‌قلى د هزر و واته‌یا جڤاكێ ب ڤى ره‌نگى نه‌بوویه جه‌وهه‌ره‌كێ سه‌ره‌كى، ژ به‌ر كو مرۆڤى تێگه‌هشتنه‌كا كویر بۆ راستى و سه‌رچاوه‌ێن ژیانێ دڤێت، هه‌تا وى ئاستى كو هه‌بوون و هونه‌رێ مرۆڤى ب شێوه‌كێ زیندى بمینت. وه‌كو تاگور دبێژیت: “هونه‌ر ده‌ربرین و یه‌كسانیا زاتێ مرۆڤیه” واته، ل ڤێره ئه‌م ژى دبێژین مه هونه‌ر و هزر هه‌یه، به‌لێ بۆچى مه ئه‌قل و زانسته‌كێ د ئاست دا نینه؟ دبیت ئه‌ڤێ ژیانێ گاریگه‌رى كربیته سه‌ر شرۆڤه‌كرن وسه‌ره‌راستكرنا ته‌یۆرێن ئه‌قلى، ژ به‌ر كو هه‌تا نها د رۆژهه‌لاتا ناڤین دا مه قانوون، ئالاڤێن ژیان و روشنبیریا زاتى وه‌كو پێویست ل به‌ر ده‌ست نینن، یان ژى مه ب خوه شیانیێن پێشكه‌فتنا ئه‌قلى نینن! ئه‌گه‌ر چیه؟ راسته د ژیانێ دا مرۆڤى پێدڤیى ب وه‌همێ هه‌یه، به‌لێ ب هزرامن، نه وه‌هما تێكدان و خراپكرنا ئه‌قلى، به‌لكو ئاشۆپا ئایدیۆلۆژیى و هزركرنا ئه‌قلى، چونكو هه‌مى ده‌مان ئه‌و پالده‌ره بۆ پێداویستێن مرۆڤى و پرسێن جڤاكى ب تایبه‌ت كومڤه‌كرن د هزر و ته‌حملكرنا ئامرازێن تاكه‌كه‌سى دا.
ل ڤێره چه‌ند پرسیاره‌ك ئاراسته‌ى هزرا مه دبن، بۆچى مرۆڤ دهێنه ڤێ جیهان و د گه‌ردۆنى دا دژین؟ بۆچى مرۆڤ گوهۆینان چێدكه‌ت و هزرا چاره‌نڤیسان دكه‌ت، بۆچى مرۆڤ روژه‌كێ ژ دایك دبیت و رۆژه‌كێ دێ مریت؟ واته ئه‌ڤه هه‌مى د بن بنه‌ما بۆ لێگه‌ریان و ڤه‌كۆلینان، دا كو مرۆڤ ئافراندنا ئه‌قلى پێ به‌رجه‌سته بكه‌ت. دبیت د ناڤ ته‌خوچینێن جڤاكى دا ئه‌و په‌یوه‌ندیا د ناڤ ئه‌قل و هزرێ دا عاتیفه بیت، ژ به‌ر كو هزرا زانینێ بۆ خه‌یالكرنێ نیاسینێ په‌یداناكه‌ت و مرۆڤى ژى ب ملله‌تێن دیتر ناده‌ت نیاسین. له‌ورا گرنگه ئه‌م په‌روه‌رده‌یا هزركرنێ بۆ خوه بكه‌ینه هێمایێ ئاراسته‌كرنا رێیێن راسته‌قینه‌یێن ئه‌قلێ ته‌ندروست، داكو بشێن ئه‌قل و هزركرنا ئه‌قلى د ناڤ خوه دا دابمه‌زرینن.
ئه‌نجام: دێ چ چبیت ئه‌گه‌ر مرۆڤ وێنه‌یه‌كێ بۆ خوه دروست بكه‌ت ل ژێر ناڤێ خراپ یان باش جوان یان كرێت رێزگرتن یان نه‌فره‌ت و…هتد، واته، مرۆڤ مرۆڤان چێدكه‌ت، ملله‌ت مله‌تان چێدكه‌ت و زانین و هزر ژى ئه‌قلى چێدكه‌ن، له‌ورا ئه‌گه‌ر ئه‌م خوه ب ملله‌ته‌كێ پێشكه‌فتى بزانین، گرنگه ئه‌م ئه‌قلێ ئه‌فسانه و ئاشۆپان لابده‌ین و ده‌ست ب لێگه‌ریانا به‌رگێن حه‌قیقه‌ت و ئه‌قلێ ب به‌رهه‌م وراسته‌قینه بكه‌ین.
ئه‌قل و هزركرنا ئه‌قلبوونێ
جوان عزه‌ت
پشكا: شه‌شێ
مرۆڤ چاوا دشێت ل هه‌بوونا ئه‌قلى بگه‌ریت؟ یان ژى ئه‌قل چه‌ند دبیته ژێده‌رێ راسته‌رێكرن و هه‌ڤسه‌نگیا ژیانێ بۆ مرۆڤى؟ دبیت مرۆڤ گه‌له‌ك جاران ل سه‌ر روودانه‌كێ هزر بكه‌ت كا بوچى چێ بۆ؟ یان ئه‌و چ تشت بۆ كو بوویه ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا وێ روودانێ! هینگێ بۆ مرۆڤى دیار دبیت كو لێگه‌ریانا ئه‌گه‌ران ب خوه ئه‌نجامێن په‌یداكرنا ئه‌قلى یه، ژ به‌ر ڤێ ژى ئه‌وا د ناڤ نه‌ریتى كوردى دا دروست بوویى، گرنگه مرۆڤ ژ بیرنه‌كه‌ت كو جۆره پیڤانه‌كا ره‌فتارى یه زالى ئه‌قل و كریارێن تاكى بوویه.
پشتى چه‌ندین تاقیكرن و داهێنانان ل وه‌لاتێن هه‌ره پێشكه‌فتى ژ لایێ زانا و فه‌یله‌سۆفان ڤه هاته ئیسپات كرن، كو به‌رى سه‌ده‌یا بیستێ هه‌ر ئێك ژ وان ب لایێ خوه‌ڤه ده‌ست ب گۆتاره‌كا نووخواز بكه‌ت ژ بۆ نڤشێن نوو و داهاتوى ئه‌و ژى، دیاركر كو ب رێیا هزرا ته‌كنۆلۆژیا و ئایدیۆلوژیا سه‌رده‌مى تاك دشێت به‌رهنگاریا ئه‌قلێ كلاسیك بگریت و ده‌ست ب لێگه‌ریانا ئه‌قلێ سه‌رده‌م بكه‌ت. دیاره ئه‌ڤه بۆ تاكه رێك مرۆڤ خوه د ناڤ جه‌وهه‌رێ زانست و مێژوویا مرۆڤایه‌تیێ دا ببینت ژ پێخمه‌ت وێ چه‌ندێ، كو ئه‌و ره‌هه‌ندێن ب گرنگیا ژیانا مرۆڤى و ژ كابیسا رزگاركه‌ر ڤه دهێنه دیاركرن ببن نه‌خشه‌یێن گوهرانكاریێ. ب هزرامن ئه‌ڤێ چه‌ندێ پتر زه‌مینه بۆ تاكى خوه‌ش كر كو رێیێن سه‌ره‌ده‌ركرنا ئه‌قلێ نه‌رم بگه‌ریت و هزر د دروستكرنا ئه‌و پارچێن مرۆڤێ دگه‌ردوونى بهێته‌كرن، دا كو ئه‌قلێ مرۆڤى ل ڤى سه‌ره‌ده‌مى زمانه‌كێ ئاخفتنكه‌ر و زانستى په‌یدابكه‌ت و ل سه‌ر ئاینده و گه‌شه‌كرنا پرسێن جڤاكى ب راوه‌ستیت.
به‌لێ مخابن، ده‌مێ مرۆڤ هزرا ئه‌قلێ روژهه‌لاتى دكه‌ت، هۆسا دیاردبیت كو مرۆڤ ژ وێ چه‌ندێ په‌یدا بۆ یه هه‌ر تشتى كرێت و نه‌جوان ل قه‌له‌م دده‌ت، كه‌واته ئه‌گه‌ر چیه؟ د ناڤ كه‌ش و تایبه‌تمه‌ندیا ئه‌قلێ ڤى مرۆڤى دا تشته‌ك په‌یدا بۆ یه و هێشتا نه یێ ته‌مامه، له‌ورا ژى هزرا وى یا زانستى تشتان تێكه‌ل دكه‌ت و ب شێوازه‌كێ واته‌یى و كوور هزر تێداناكه‌ت كا ئه‌گه‌ر چ بوویه یان ژى راستیا وێ راستیێ چیه؟ نموونه گومانا وى دكه‌ڤیته وێ چه‌ندێ دا، ئه‌رێ بۆچى ژن دڤێت یان هۆسا بیت یان زه‌لام ب ڤى ره‌نگى بیت؟ یان ئه‌خلاق چیه و بێ ئه‌خلاقى چیه؟ راستى چیه و خه‌له‌تى چیه! دێ خوه كه‌ته هه‌لگرێ ڤێ دو دلیێ، له‌ورا ژى هه‌تا نها ئه‌م ب دروستى نزانین كا واته‌یا مرۆڤ، گه‌ردۆن، ژیان، وێره‌كى و هێز و هه‌بوون چیه!
ژ به‌ر ڤێ ژى ئه‌و وه‌رارا د دیرۆكا جڤاكى دا ب شێوازه‌كێ دروست ناهێته خواندن، واته زانست هه‌یه به‌لێ مه هزرا خواندنا زانستى نینه، یان ماف هه‌یه، به‌لێ مه هزرا چاوانى دروستكرنا وه‌رارا وى نینه، ئه‌ڤه هه‌مى ژ په‌یدابوونا سه‌رده‌مه‌كێ بۆ ئێكه دى ده‌سپێكه‌ت، پاشى هێدى هێدى ئه‌نجام و پێشكه‌فتن په‌یدا دبیت.
ئه‌نجام: ئه‌رێ مرۆڤ چاوان دێ بیته ئه‌و بونه‌وه‌ر كو بشێت خوه راگریت و هزرا ئینكاركرنا مرۆڤایه‌تیا خوه بسه‌لمینت؟ یان ژى د ئه‌قلێ خوه دا ببیته رێره‌وێ ڤه‌كرنا گرێك و دامه‌زراندنا ته‌ڤنێ یاسا و هونه‌رى! واته ئه‌گه‌ر هزربكه‌ین جڤاكێ مه چجاران كێمترنه‌بوویه ژ جڤاكێ پێشكه‌فتى و بیانى، به‌لكو ئه‌م ژى خودان هه‌مان پراكیتك و ئالاڤێن زانینێ یه مه ژى سازى و سیسته‌مێن خوه‌یێن زانستى، ئه‌خلاقى و ته‌وه‌رى هه‌نه، به‌لێ مخابن، مه یه‌كبوونا هێزا ئه‌قلى، ته‌یۆرى و پراكیتكى نینه، له‌ورا گرنگه ئه‌م ل دووڤ ئه‌قلیه‌تا بۆرى دا خوه نه‌هێلین ڤالا، به‌لكو هه‌ولدان و برێڤه‌برنا ئه‌قلێ كارپێكرى بكه‌ین، داكو مێژوویه‌كا جیاواز و كه‌شه‌كێ ساخله‌م د به‌رگێ ئاماده‌بوونا خوه دا په‌یدا بكه‌ین.
