بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
په‌یوه‌ندیێن پارتی ل گه‌ل حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ
42
ژ ئالیه‌كێ دی ڤه، ئیرانێ بزاڤه‌كا مه‌زن بۆ ناڤبژیڤانیێ د ناڤبه‌را مه‌دا دكر، ب تایبه‌ت بۆ وێ ئێكێ ئه‌م و جه‌لال تاله‌بانی ل كرماشان ئێكودو بینین، له‌ورا ل سه‌ر داخوازا وان، ده‌مژمێر 7ی سپێده‌هیا رۆژا 4ی كانوونا ئێكێ 1987ێ به‌ر ب كرماشان ب ڕێ كه‌فتین و ده‌مژمێر 7ی ئێڤاری گه‌هشتین. به‌فر و باران و ته‌مه‌دی و مژێ هه‌موو جه داپۆشی بوون. ل رۆژا 5ی كانوونا ئێكێ 1987ێ ل باره‌گایێ قه‌رارگه‌ها ره‌مه‌زان مه شاندێ ئێكه‌تیێ دیت كو پێكهاتبوون ژ: جه‌لال تاله‌بانی، د. كه‌مال خۆشناو، ئازاد خۆشناو و حه‌مه ته‌وفیق و شانێ پارتی پێكهاتی بوون ژ هه‌ڤالان: عه‌لی عه‌بدوللا، د. رۆژ و نێچیرڤان بارزانی، هه‌روه‌سا دلشاد ژی ل گه‌ل مه‌دا بوو. ژ ئالیێ ئیرانێ ژی ڤه هه‌ر ئێك ژ مه‌سجدی، جێگرێ فه‌رماندارێ قه‌رارگایێ، ته‌باته‌بایی فه‌رماندارێ قه‌رارگایێ نه‌سر و ره‌حیمی به‌رپرسێ په‌یوه‌ندیان به‌رهه‌ڤ بوون.
ده‌ستپێكێ مه‌سجدی ده‌ست ب ئاخفتنێ كر و بخێرهاتنه‌كا گه‌رم ل پشكداران كر و ل دۆر ئارمانجا كۆمبوونێ ژی راگه‌هاند، كو مه‌ره‌م ژ داخوازكرنا هه‌ردو ئالیان پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ و ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ بۆ كۆمبونێ، چاره‌كرنا ئاریشێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دایه، و ئه‌م ژی به‌رهه‌ڤین بۆ هاریكاریێ پێخه‌مه‌ت چاره‌كرنا ئاریشێن وان.
پاشی ئه‌ز ئاخفتم و من راگه‌هاند كو ئه‌م پێخه‌مه‌ت نه‌هێلان و چاره‌كرنا هه‌موو ئاریشه و گرفتان هاتین و ئه‌م به‌رهه‌ڤین بۆ چاره‌كرنا هه‌موو وان پرس و ئاسته‌نگێن هه‌ین، پشای جه‌لال تاله‌بانی ده‌ست ب ئاخفتنێ كر و خۆشحالیا خوه ب كۆمبوونا د ناڤبه‌را مه‌دا دیار كر، و دوپاتكر كو ب هه‌ست و گیانه‌كێ برایانه هاتینه كۆمبوونێ، و داخواز كر كۆمبوونه‌كا دوقۆلی بهێته كرن، بۆ وێ ئێكێ هه‌كه ئاریشه هه‌بوون دا داخوازا هاریكاری و پشته‌ڤانیێ ژ براده‌ران بكه‌ین. هه‌ر چه‌ند پێشتر وی بخوه گازنده كربوون.
پشتی خوارنا فراڤینێ ل قه‌رارگایێ ئه‌م ڤه‌گه‌ریاینه جهێ مانا خوه. ب شه‌ڤێ جه‌لال تاله‌بانی و هه‌ڤالێن وی هاتنه نك مه، ب دوور و درێژی به‌حسی هه‌موو بابه‌تان هاته كرن و ب تایبه‌تی په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تیێ دا. ده‌ستپێكێ ساری و ئالۆزیه‌ك د ناڤبه‌را جه‌لال تاله‌بانی و عه‌لی عه‌بدوللا دروست بوو، لێ ئه‌ز چوومه ناڤ بابه‌تی و هاته چاره‌كرن. پشتی دانوستاندنه‌كا هوور و چڕ یا بابه‌تان ل سه‌ر وێ ئێكێ رێككه‌فتین كو رێككه‌فتنا سالا بووری ب بیته بنه‌ما و ل سه‌ر بچین و به‌یاننامه ژی بهێته به‌رهه‌ڤكرن.
ژ ده‌مژمێر هه‌شتی ئێڤاری و هه‌تا دو و نیڤ به‌رێ سپێدی و پتر ژ شه‌ش ده‌مژمێران ئه‌م روونشتین. ده‌ستپێكێ جه‌لال تاله‌بانی بۆچوونێن گه‌له‌ك توند دیار كرن، دیار بوو نه‌دشیا ل سه‌ر چ هه‌لویستێن جێگیر به‌رده‌وام بیت. گۆتن و دروشمێن وی به‌حس دكرن ب كریار نه‌بوون و د شیان دا نه‌بوو بهێنه ب جهئینان و ده‌م ژی بۆ نه‌بوو، د راستی دا بۆچوونێن وی ئه‌و به‌ر ب دووراتیێ دبر.
رۆژا 6ی كانوونا دویێ 1987ێ كۆمبوون ل قه‌رارگایی به‌ردوام بوون. جه‌لال تاله‌بانی ئاخفت و ئه‌نجامێن كۆمبوونا شه‌ڤا بووری به‌حسكرن، لێ ئاخفتن و بابه‌تێن كۆمبوونێ ب جۆره‌كێ دی به‌حسكرن، وه‌سا دیار كو ئه‌ز (مه‌سعوود بارزانی) ب نیازم بچمه ده‌ڤه‌را ماوه‌ت و باره‌گایێ سه‌ركرداتیا پارتی بچیته ده‌ڤه‌رێ. ئه‌ز ژی نه‌چار بووم بچمه ناڤ بابه‌تی و من شاشیێن وی راسته‌ڤه‌كرن و من پێشنیاز كر كو هه‌موو پێكڤه بزاڤان بكه‌ن ده‌ڤه‌را قه‌لادزێ بهێته رزگاركرن بۆ وێ ئێكێ ب بیته ناڤه‌ندا كاركرنێ بۆ هه‌موو ئالیان.
پێخه‌مه‌ت گه‌هشتن ب رێككه‌فتنا دوماهیێ بۆ جارا دویێ ل رۆژا 7ی كانوونا ئێكێ 1987ێ، جه‌لال تاله‌بانی سه‌ره‌دانامه كر، و پشتی گه‌نگه‌شه‌كرنا بابه‌تان، مه رێككه‌فتنناما خوه ئیمزا كر.
رۆژا 2ی ئادارا 1988ێ فه‌ریدوون عه‌بدولقادر، ئه‌ندامێ مه‌كته‌با سیاسی یا ئێكه‌تیێ سه‌ره‌دانا مه كر و د دیداره‌كێ دا به‌حسی په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردوئالیان دا و ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ هاتنه كرن. نێچیرڤان بارزانی ژی ژ كه‌ره‌ج ڤه‌گه‌ریا. هه‌روه‌سا رۆژا 10ی ئادارا 1988ێ ئاوات عه‌بدولغه‌فوور هاته نك مه و ب ناڤێ فه‌ریدوونی داخوازا لێبوورینێ كر، كو ژ ئه‌گه‌رێ شه‌رێن ئالیێ سه‌رگه‌لوو و ده‌ردۆران و ئاواره‌بوونا چه‌ندین مالبات و ژن و زارۆیان نه‌شیا ل ده‌مێ دیاركی به‌رهه‌ڤ بیت. مه ژی به‌رهه‌ڤیا خوه بۆ هه‌ر هاریكاریه‌كا پێدڤی نیشا دا.
رۆژا 22ی ئادارا 1988ێ، كاك عه‌لی عه‌بدوللا ڤه‌گه‌ریا، عومه‌ر مسته‌فا (ده‌بابه) ژی ل گه‌ل دا هاتبوو و نامه‌كا جه‌لال تاله‌بانی ئینابوو، كو رۆژا 1ی ئادارا 1988ێ نڤیسیبوو. د نامێ دا گازنده ژ وان كربوون یێن ل ئه‌ورۆپا كو هاریكاری وه‌كو پێدڤی نینن. د دیداره‌كێ دا عومه‌ر ده‌بابه‌ی ل دۆر په‌یوه‌ندیێن ئۆپۆزسیۆنا كوردی و ئیرانێ و ترسێن ره‌وشێ بۆ كوردان ڕا و بۆچوونێن خوه دیار كرن، و داخواز كر كو پێدڤیه چاره‌یه‌ك بۆ هه‌موو بابه‌تان بهێته دیتن، د وێ ره‌وشێ دا داكوكی ل سه‌ر گرنگیا به‌ره‌یێ كوردستانی و ئێكگرتنا هه‌لویستێن كوردی هاته كرن. دیاره ل ده‌رڤه ژی ده‌لیڤه‌كا باش و گونجای بۆ هاریكاریێ هه‌بوو. بۆ نموونه، عه‌لی كه‌مال و مه‌جید ئه‌لحاج حه‌موود داخواز دكر هاریكاریا مه بكه‌ن. عومه‌ر ده‌بابه‌ی ئه‌و ژی به‌حس كر كو جه‌لال تاله‌بانی گه‌له‌ك په‌یوه‌ندی ل ده‌رڤه دروست كرینه، كرایسكی (9) دیتیه، د دیداره‌كێ كرایسكی راگه‌هاندبوو: هه‌كه ره‌وشا من یا ساخله‌می یا باش با، دا هێمه كوردستانێ و دا بمه پێشمه‌رگه. گۆت بوو ژی، رۆژا 16ی ئادارێ مام جه‌لال ل گه‌ل پاپای به‌رنامه و ده‌مه‌كێ دیاركری هه‌بوو، لێ دیاره نه‌چوو بوو.
رۆژا 10 تیرمه‌ها 1988ێ ب تنێ و ب دوقۆلی چاڤێ من ب كاك فه‌ره‌یدوون عه‌بدولقادر، ئه‌ندامێ مه‌كته‌با سیاسی یا ئێكه‌تیێ كه‌فت، د روونشتنه‌كێ دا به‌حس ل وێ ئێكێ هاته كرن كو:
1- هه‌ر چه‌نده بره‌یێ كوردستانی ب وی شێوه‌ی نه‌بوو كو مه داخواز دكر، لێ باشه و پێدڤیه هاریكاری بهێته كرن و پشته‌ڤانیێ لێ بكه‌ین، داخواز دكه‌ین رێككه‌فتنه‌كا دوقۆلی ل گه‌ل پارتی بهێته ئیمزا كرن، بۆ وێ ئێكێ دا د هه‌موو هه‌لویستان دا ئێكگرتی بین.
2- بۆ دانوستاندنێ ل گه‌ل رژێمێ ئێك هه‌لویست بین و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ پێشنیاز كر ل گه‌ل كاك فازلی بچنه دۆلا بالیسان، گۆت ژی شێخ محه‌مه‌د شاكه‌لی، ئه‌ندامێ سه‌كرداتیا حسك، نامه‌كا موكه‌ره‌می راده‌ستی ئیرانیان كریه.
3- فره‌یدوون عه‌بدولقادر ئه‌و ژی گۆته من كو: پێگه‌ه و هه‌لویستێ من د ناڤا كۆمه‌لێ دا گه‌له‌ك باشه و رێز لێ دهێته گرتن، لێ من دخواست ب تایبه‌تی بۆ جه‌نابێ ته راگه‌هینم هه‌كه من هه‌ست كر براده‌رێن من دێ غه‌درێ كه‌ن، ئه‌ز دێ روونم و وی ده‌می وه‌كو كه‌سه‌كی ره‌ڤی و لاواز به‌رێخوه نه‌ده‌نه من و تو دیده‌ڤان به”.
رۆژا 12ی تیرمه‌ها 1988ێ كاك فره‌یدوون ب رێكا كاك دلێری ده‌نگوباسه‌ك بۆ من هنارت: د ده‌مێ دوماهیێ دا هه‌ژماره‌كا به‌رپرسێن ئه‌نجوومه‌نێ بلندێ ئیسلامیێ یێ ئیراقێ (مجلس الاعلی) و نوونه‌رێن كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ ل دۆر ره‌وشا كوردستانێ و ئه‌و شه‌رێن ل كوردستانێ رووداین كۆمبووینه، د كۆمبوونێ دا چه‌ندین بڕیار هاتینه دان وه‌كو:
ئێك: مفا ژ لاوازیا پارتێن كوردی بهێته وه‌رگرتن د به‌رژه‌وه‌ندا ره‌وتێن ئیسلامی د ناڤ ته‌ڤگه‌را كوردی دا.
دو: پشته‌ڤانی و هاریكاریا وان كه‌سان بهێته كرن، یێن حه‌ز و ڤیانا ئیسلامی هه‌ی، یان به‌رهه‌ڤن هاریكاریێ ل گه‌ل كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ بكه‌ن، و هانبده‌ن ژ پارتێن خوه جودا بن و ده‌ستوه‌ردانێ د ناڤ كاروبارێن ناڤخوه یێن وان رێكخستنان دا بكه‌ن.
سێ: مفا وه‌رگرتن ژ ره‌وشا كه‌مپان د به‌رژه‌وه‌ندا رێكخستن و ره‌وتێن ئیسلامی دا، یان كاركرن ل گه‌ل زانیاری (ئتیلاعات)ێ.
چار: ده‌ستپێكرنا هێرشێن راگه‌هاندنێ دژی پارتێن كوردی و تاوانباركرنا وان ب كاره‌ساتا هه‌له‌بجه، د كۆمبوونێ دا به‌رپرسێ فه‌یله‌قا به‌در، ب زمانێ دوژمنایه‌تیكرنا ئێكه‌تیێ ئاخفت.
رۆژا 26ی تیرمه‌ها 1988ێ عومه‌ر ده‌بابه، ل گه‌ل هشیار زێباری هاته نك من، د دیداره‌كێ دا به‌حسی سه‌ره‌دانا جه‌لال تاله‌بانی و چالاكیێن وی (10) ل ئه‌مریكا و ئه‌ورۆپا كر، لێ دیار بوو، یان تشته‌كێ گرنگ د ده‌ست دا نه‌بوو، یان ژی به‌حس نه‌كر، د روونشتنێ دا پتر به‌حسی وێ ئێكێ هاته كرن، كو بۆ برنا به‌لگه‌نامێن زێده‌تر و پاره‌ی ڤه‌گه‌ریایه كو د بانكان دا بوون و گه‌هشتبوونه هه‌ڤده ملیۆن دۆلاران، ئاریشه‌كا قانوونی هه‌بوو د ناڤبه‌را ئێكه‌تیێ و رژێما به‌عس دا ل سه‌ر وی پاره‌ی هه‌بوو، لێ ل دوماهیێ من نه‌زانی كا ئه‌و پاره وه‌رگرتن یان نه.
په‌یوه‌ندیێن پارتی ل گه‌ل حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ
پشتی نسكۆیا سالا 1979ێ مه بزاڤه‌كا مه‌زن كر كو په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ ل سه‌ر بنه‌مایێ ستراتیژیا نه‌ته‌وه‌یی و نشتیمانی بۆ پاراستنا ته‌بایی و ئێكرێزیا ملله‌تێ مه رێك بێخین. له‌ورا پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن خوه ل گه‌ل حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ، مه‌ها شوتا سالا 1979ێ من كاك كه‌ریمی حیسامی ل قوبرس دیت. د دیداره‌كێ دا مه به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و كوردستانێ و په‌یوه‌ندیێن پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ و حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ كر. دۆزا كوردی د ئیرانێ دا و رێكارێن چاره‌كرنا ئاریشان بابه‌ته‌كێ دی یێ كۆمبوونێ بوو، ب دوور و درێژی دانوستاندن ل سه‌ر هه‌موو بابه‌تان و رێكارێن چاره‌ركرنا وان هاتنه كرن. كاك كه‌ریم وه‌كو ئه‌ندامه‌كێ دێرین یێ حزبا دیمۆكرات پێداگیری ل سه‌ر وێ ئێكێ كر، كو پێدڤیه هه‌ردو دیمۆكراتان هه‌ماهه‌نگیه‌كا نێزیك و ب هێز ل گه‌ل ئێك دا هه‌بیت.
