بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
54
رۆژێن 10 و 11ی ئادارا 1981ێ هه‌موویێ ئه‌م ب كاروبار و ره‌وشا كه‌ریمی ڤه مژویل بووین و قاسم و ئه‌بوبه‌كر نۆڤی ژ دزێ هاتن و ئاشكرا كر، كو موسته‌فا شه‌لماشی و سادق شه‌ره‌فكه‌ندی هاتینه گوندێ دزێ، دیار بوو بڕیار دابوو گوهۆرینان د هێزا ناڤخوه دا بكه‌ن، و كه‌ریمی بگوهۆرن و ل شوونا وی یوسفی وه‌كو فه‌رماندارێ هێزێ ده‌ستبكاربیت. هه‌روه‌سا ب نیاز بوون كه‌ریمی ل گه‌ل خوه‌دا ببه‌ن، لێ ب مه‌رجه‌كی كو ئاریشه و په‌ڤچوونا د ناڤبه‌را وان دروست نه‌بیت، لێ ده‌مێ ئێكودو دیتی قه‌بوول نه‌كر كه‌ریمی راده‌ست بكه‌ن، ژ به‌ر كو ل گۆره‌ی گۆتنا وان نیازا شه‌لماشی و هه‌ڤالێن وی باش نینه، و مه ژی ئاشكرا كر كو ئه‌م حه‌ز ناكه‌ین ب چو شێوه‌كی شه‌ڕ و ئاریشه دروست بن، لێ هه‌كه شه‌ڕی روودا دێ هه‌لویستی د به‌رژه‌وه‌ندا كه‌ریمی دا وه‌رگرین.
رۆژا 14ی ئادارا 1981ێ، هه‌ر ئێك ژ كه‌ریمی و عززه‌ددینی سه‌ره‌دانا ئه‌ندازیار جیهانگیری و سه‌نار مامه‌دی كر و ئێڤتاریا هه‌مان رۆژ ڤه‌گه‌ریان، كه‌ریمی به‌حسی وێ ئێكێ كر كو ره‌وشا وان گه‌له‌ك باش و رێكوپێكه، و بڕیاره ل ئێك دو رۆژێن بهێن جیهانگیر و سه‌نار سه‌ره‌دانا وان بكه‌ن.
شه‌ڤا 14 ل سه‌ر 15ی ئادارا 1981ێ، كه‌ریمی و یوسف و سه‌ید كازم و عه‌بدوللای ل سلیڤانا سه‌ره‌دانا من كر، و هه‌تا دره‌نگی شه‌ڤێ د كۆمبوونێ دا بووین، د كۆمبوونێ دا به‌حسی كۆمه‌كا پرس و بابه‌تان هاته كرن، هه‌موویان به‌رهه‌ڤیا خوه نیشادا كو ل گه‌ل كه‌ریمی بن و ب توندی ل دژی كرێگرتیێن به‌عسیا د ناڤ حزبێ دا بن، و ئه‌و ئێك دوپاتكر، كو گرنگترین بابه‌ت د ڤێ قۆناغێ ئه‌وه كو حكومه‌ت تشته‌كی ڕاگه‌هینیت، بۆ وێ ئێكێ چو تشت د ده‌ستی دژی شۆڕه‌ش و كرێگرتیان وان دا نه‌مینیت، ئه‌م ژی ب ته‌مامی ل گه‌ل وان دا هه‌ڤڕا بووین، و هه‌كه حكومه‌ت بهێته پێش ئاریشه دێ چاره بن.
دیار بوو سه‌نار مامه‌دی داخواز ژ تاهرخانی كربوو ل گه‌ل وان بهێته نك مه، تاهرخانی ژی گۆت بوویێ هه‌تا بۆچوونا كاك مه‌سعوودی وه‌رنه‌گرم چو بڕیاران ناده‌م، له‌ورا رۆژا 16ی ئادارا 1981ێ عه‌لی خانێ كورێ خوه هنارته نك مه دا د هه‌لویستێن مه بگه‌هیت، من ژی به‌رسڤ بۆ هنرات كو چاڤه‌رێ بیت هه‌تا ئه‌ز وی ئاگه‌هدار دكه‌م، ژ به‌ر كو من حه‌ز نه‌دكر ناڤبری ب بیته ئالیه‌ك، یان پشكه‌ك ژ ئاریشێن حبێ، ل دۆر حكومه‌تێ ژی هه‌كه من زانی دێ ئه‌نجام هه‌بیت بلا پشكداریێ د كۆمبوونێ دا بكه‌ت. له‌ورا سه‌نار و ئه‌ندازیار جیهانگیرگه‌هشتنه نك مه ل راژان و عه‌بدولموهه‌یمن و مولازم بابه‌كر بۆ ئورمیێ هاتنه ره‌وانه كرن، ب مه‌ره‌ما په‌یوه‌ندیكرنێ ب به‌رپرسێن حكومه‌تێ و پاسداران بۆ وێ ئێكێ ل ده‌مێ هاتنا شاندێ حكومه‌تێ مه ئاگه‌هدار بكه‌ن، و عه‌زیزی ژی په‌یوه‌ندی ب كاك غه‌نی بلووریانی بكه‌ت داكو ژ هه‌لویست و بۆچوونێن وان ئاگه‌هدار بیت. دیاره براده‌رێن مه مه‌ره‌ما وان ئه‌و بوو ببنه پشكه‌ك ژ ناكۆكیێن د ناڤبه‌را سه‌رۆككۆمار و له‌شكری دا و مه بۆچوونا خوه ل دۆر وێ ئێكێ دیار كر، كو بزاڤێ بكه‌ن نه‌بنه پشكه‌ك ژ وان ناكۆكیان، بلا زێده‌تر باوه‌ری ب له‌شكری ژی هه‌بیت.
ئێڤاریا رۆژا 16ی ئادارا 1981ێ، عه‌بدولموهه‌یمن و م. بابه‌كر و عه‌زیزی ژ ئورمیێ ڤه‌گه‌ریان، شاندێ حكومه‌تێ ژی كه‌هشت و هه‌موو ئالی د شانده‌كێ نه‌ه كه‌سی دا پشكدار بوون، به‌رۆڤاژی ده‌نگۆیێ رۆژا پێشتر كو به‌لاڤ ببو نوونه‌رێن ئیمامی و له‌شكرێ پاسداران پشكداری شاندی نابن، ئه‌و ژی هاتبوون. بڕیار بوو هه‌مان شه‌ڤ، یان سپێدێ ده‌مێ هاتنا وی شاندی دیار بكه‌ن.
پشكداریا هه‌موو ئالیێن حكومه‌تێ هێمایه‌كێ باش و جهێ دلخۆشیێ بوو. دیار بوو ئیمام خومه‌ینی بخوه هاتیه ناڤا بابه‌تی. عه‌زیزی ئاشكرا كر كو غه‌نی بلووریان ب رێیا تێله‌فۆنێ ئه‌و ئاگه‌هدار كرینه، كه‌سێ چو نه‌گۆتیێ و ئه‌و ئاگه‌هداری هاتنا وی شاندی نینه. حكومه‌ت بزاڤان دكه‌ت وان پارچه پارچه بكه‌ت و ژ ئێك دوور بكه‌ت، و بخوه په‌یوه‌ندیێ پێ بكه‌ت كو ئه‌ڤه ژی نه د به‌رژه‌وه‌ندا كوردان دا بوو و نه د به‌رژه‌وه‌ندا حكومه‌تێ دا و نه ژی د به‌رژه‌وه‌ندا چاره‌سه‌ریا ئاشتیانه یا كێشێ دا بوو.
ب گشتی مه هه‌موو شیانێن خوه بكارئینان پێخه‌مه‌ت چاره‌سه‌ریا ئاشتیانه یا كێشێ و ژ ده‌ستنه‌دانا وێ ده‌لیڤا هاتیه پێش، مه هه‌ست پێ كر كو سه‌نار مامه‌دی هه‌كه بشێت ره‌نگه ئاریشان دروست بكه‌ت، له‌ورا پێدڤی بوو ئه‌م ل گه‌ل كه‌ریمی و هه‌ڤالێن وی باخڤین، و نابیت ده‌لیڤێ ب چو كه‌سه‌كی بده‌ن ئاریشان دروست بكه‌ت. پشتی هینگی دیار بوو ره‌حمان كه‌ریمی ب خیانه‌ت و ب ده‌ستێ سه‌نار مامه‌دی هاته شه‌هیدكرن.
غازی محه‌مه‌د عه‌زیز به‌ربه‌یار د ژیێ 17 سالیێ دا ل ده‌مێ ب مه‌ره‌ما وه‌رگرتن ئه‌نجامێن تاقیكرنان ژ مهابادێ ڤه‌دگه‌ریا و ل سه‌ر رێكا د ناڤبه‌را مهاباد ــ ئورمیێ دا كه‌فته بویسه‌كا حزبا دیمۆكرات و هاته شه‌هیدكرن. رۆژا 11ی نیسانا 1981ێ ته‌رمێ وی ئینا باژارێ نه‌غه‌دێ و ل وێری ڤه‌شارت.
هه‌یڤا چریا ئێكێ یا سالا 1981ێ، شانده‌كێ حزبا شیوعی و سوشیالیست و پاسۆك سه‌ره‌دانا مه‌كته‌با سیاسی یا پارتی كر، د دیداره‌كێ دا به‌حسێ ڕه‌وشا گشتیا ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ و ئیراقێ هاته كرن، و ڕا و بۆچوون ل ئێك هاتنه گوهارتن، هه‌روه‌سا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را پارتی و حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ كه‌فتنه به‌ر به‌حس و لێكۆلینان. د كۆمبوونێ دا هه‌لویست و سیاسه‌ت و خه‌مخۆریا پارتی پێخه‌مه‌ت ئێكرێزی و ته‌بایا د ناڤبه‌را پارت و ئالیێن كوردستانی دا ب گشتی و پارتی و حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ ئیرانێ ب تایبه‌تی هاتنه به‌حسكرن.
پشتی ده‌رخستنا جه‌نازێ بارزانیێ نه‌مر، ئالۆز و گرژیێن زێده‌تر دروست بوون، كو ل جهێ خوه ب هووركاتی هاتیه به‌حسكرن، ده‌مژمێر هه‌شت و سیه خۆله‌ك سپێده‌هیا رۆژا 8ی ئادارا 1983ێ هێزێن حزبا دیمۆكرات ل گه‌لیێ به‌ندێ بویسه‌ك دانا و ب مخابنی ڤه پێنج هه‌ڤالێن مه كه‌فتنه ناڤ بویسێ و شه‌هید بوون، كو پێكهاتی بوون ژ: ئیبراهیم حسێن عومه‌ر ئاغا، سمایل حه‌دۆ دۆله‌مه‌ری، سه‌لیم مه‌لا ئه‌حمه‌د، مه‌حموود خه‌لیل، سه‌بری زۆره‌كڤانی، سێ كه‌س ژی هاتنه ده‌سته‌سه‌ركرن كو پێكهاتی بوون ژ: حه‌یاس عه‌بدوللا پانۆ، حاجی مه‌جید پێشمه‌رگه بۆ ل كه‌رتێ ئێك ل نك ئه‌یووبی و خزمه‌كێ قادر گه‌ردی ژی. ل گۆره‌ی زانیاریان ئه‌و مه‌فره‌زه ب سه‌رپه‌رشتیا داوود حاجی ژاراوه‌یی بوو كو بۆ رێگرتنێ ل سه‌روان سابر هات بوون.
ب مه‌ره‌ما پاراستنا ئێكرێزی و ته‌بایی یێ و رێگرتنێ ل خوینرێشتنێ و كووربوونا ناكۆكیان د ناڤا ملله‌تێ كورد دا، رۆژا 5ی نیسانا 1973ێ چاڤێ من ب محه‌مه‌د نۆڤی و مه‌لا ره‌شید، خه‌لكێ گوندێ قاهیره و چه‌ندین كه‌سایه‌تیێن ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر كه‌فت. د دیداره‌كێ دا به‌حسی گرنگیا پاراستنا ئێكه‌تی و ته‌بایی یێ هاته كرن. كۆمبوونه‌كا باش و ب مفا بوو و ب پشتراستی ڤه كارتێكرنه‌كا باش ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو پارچێن كوردستانێ دا هه‌بوو.
رۆژا 14ی خزیرانا 1983ێ، مه‌فره‌زه‌یه‌كا پێشمه‌رگێن مه ل ده‌مێ ڤه‌گه‌ریانێ ژ ناڤبه‌را شیناوه ــ لاوین كه‌فتنه بویسه‌كا چه‌ند چه‌كدارێن سه‌ر ب موخابراتا ئیراقێ ڤه، پشتی شه‌ڕه‌كێ دژوار ب مخابنی ڤه حه‌فت پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان شه‌هید بوون، كو پێكهاتی بوون ژ: سه‌بری نێروه‌یی، سه‌عید چاڤشین، مووسا عیسا، كه‌ره‌م هیرۆ، ئه‌بوو یوسف (عه‌بدولره‌حمان)، موشیر ئه‌حمه‌د، محه‌مه‌د موسلم و هه‌شت پێشمه‌رگه ژی بریندار بوون.
ئێڤاریا رۆژا 30ی خزیرانا 1983ێ، فه‌رماندارێ ئازا و دلێر و ژێهاتی حه‌سه‌ن شێخه ل سه‌ر رێكا به‌ندێ كه‌فته بویه‌سه‌كا دیمۆكراتێ و ب زولام هاته شه‌هیدكرن. پشتی شه‌هیدبوونا حه‌سه‌ن شێخه شه‌ڕ د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا روودا و دیمۆكراتێ فه‌رمانداره‌كێ خوه ژ ده‌ست دا.
رۆژا 26ی ته‌باخا 1983ێ، ل سه‌ر رێكا كێله‌شین نێزیك مێرگه كاروانێ پازده كه‌سێن بێ تاوان و مه‌ده‌نی ژ ئالیێ هێزێن دیمۆكراتێ ڤه هاتنه شه‌هیدكرن، پشتی ڤێ تاوانێ ل رۆژا 1ی ئیلۆنا 1983ێ ئێزگێ دیمۆكراتێ ڕاگه‌هاند، كو ئه‌ڤان هێزان پشكداری د شه‌ڕێ كێله‌شینێ دا كریه: (لقێ شه‌هید فه‌رزنده باقی، هێزا شه‌هید سمكۆ، لقێ كورنه‌ژاد، لقێ موسته‌فا جوان).
ده‌مژمێر ده‌هی سپێده‌هیا رۆژا 26ی چریا دویێ 1983ێ، هێزه‌كا دیمۆكراتێ ل ناڤا باژارێ شنۆ هه‌ژماره‌كا وه‌لاتیان و پێشمه‌رگا شه‌هید كرن، ژ وانا: ره‌مه‌زان حه‌جی میرزا و فه‌یسه‌لێ كورێ وی و محه‌مه‌د حه‌سه‌ن باجلۆری و عومه‌ر تاها شیڤی و ئه‌حمه‌د سائق و محه‌مه‌د له‌شكری و سلێمان یاسین هه‌ركی و فه‌تحی ئه‌حمه‌د عززه‌ددین هه‌ركی و به‌ده‌ل كه‌ره‌م ستوونی و حاجی حه‌مه‌ده‌مین سێلكی و سێڤدین سپینداری و مه‌لا شه‌ریف ره‌مه‌زان گولی و محه‌مه‌د كه‌كشار مێرگه‌سۆری و ره‌شید مسته‌فا و كه‌مال سورچی، هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژی بریندار بوون.
رۆژا 29ی شواتا 1984ێ، زارۆیێن تێلی به‌گێ ل گوندێ شێخ شه‌مزینا كه‌فتنه بویسه‌كا چه‌كدارێن دیمۆكراتێ و كۆمه‌لێ و ژ وێ ئه‌گه‌رێ سێ ژ كورێن وی شه‌هید بوون ب ناڤێن: فه‌تحوللا و عه‌بدوللا و گه‌رمان.
فه‌تحوللا و عه‌بدوللا و گه‌رمان ده‌سته‌سه‌ركر بوون. پاشی هه‌ر ل ناڤ گوندێ گولله‌باران كر بوون، تاوانه‌كا مه‌زن بوو و ژ هه‌ژی وێ زولمێ نه‌بوون. ب ڤان سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتاران حدكایێ خوه ل ده‌ڤه‌رێ گۆشه‌گیر كر، و ژ جه‌ماوه‌ری ڤه‌قه‌تیان، ب تایبه‌تی ل ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر و ته‌رگه‌وه‌ر، ئێدی خه‌لكی باوه‌ری پێ نه‌مابوو و ب گشتی خه‌لك لێ دوژمن هاتبوون.
