بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا حه‌فتێ
116
گرۆپه‌كێ پێشمه‌رگه‌ی بۆ هنارتنا وان بۆ سنۆرێ لقێ ئێك ب هه‌موو پێدڤی ڤه هاتبوونه به‌رهه‌ڤكرن. رۆژا 9ی كانوونا دویێ 1980ێ، بۆ پشكداریێ د رێوره‌سمێن هنارتنا وان دا مه سه‌ره‌دانا زێوه كر. پاشی مه سه‌ره‌دانا جهێ خۆله‌كا راهێنانێ ل سه‌ر تۆپا 57ملم یا دژه‌تانك كر كو بۆ جارا ئێكێ بوو ئه‌ڤ خۆله بهێته ڤه‌كرن و مفا ژ چه‌كه‌كێ ب وی شێوه‌ی بهێته وه‌گرتن. تۆپا 57ملم چه‌كه‌كێ ب هێزه و د چالاكی و لێدانا پێگه‌هێن دوژمنی دا دێ گه‌له‌ك یێ كاریگه‌ر بیت.
هه‌یڤا ته‌باخا 1980ێ، پێشمه‌رگه‌یێن مه زێده‌تر ژ بیست و نه‌هـ چالاكیێن سه‌ربازی بۆ سه‌ر بنگه‌هـ و پێگه‌هێن به‌عسیان كرن و ب ڤی شێوه‌ی بوون:
لقێ ئێك لقێ دو لقێ سێ
٢٣ ٤ ٢
د ڤان چالاكیان دا زێده‌تر ژ سه‌د و هه‌شتێ و نه‌هـ چه‌كدارێن رژێمێ ب پله‌یێن جودا هاتنه كوشتن و سیهـ و سێ ژی بریندار بوون. ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن ژی ژ كه‌لوپه‌لێن سه‌ربازی كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. ب مخابنی ڤه د وان چالاكیان دا سێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان شه‌هید بوون و سێ یێن دی ژی بریندار بوون.
د روو ب رووبوون و خۆراگری و به‌رخودانا سیاسه‌تا شۆڤینی و ره‌گه‌زپه‌رستی یا ده‌ستهه‌لاتدارێن به‌غدا ل دژی گه‌لێ كوردستانێ و د هێرشێن خوه‌یێن شۆره‌شگێری دا، له‌شكرێ شۆره‌شگێرێ كوردستانێ، له‌شكرێ شۆره‌شا پێشكه‌فتنخوازا 26ی گولانێ ل سالا 1980ێ، حه‌فتێ و هه‌شت شه‌هید پێخه‌مه‌ت ئاخا پیرۆزا كوردستانێ دان.
ل سالا 1984ێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان ئه‌ڤ چالاكییه كرن:
شه‌شسه‌د و بیست و نه‌هـ چالاكی ل دژی هێز و بنگه‌هێن رژێما عه‌فله‌قی.
سه‌د و نۆت و چار چالاكیێن شۆرشگێرانه د ناڤا باژاران دا.
شه‌شسه‌د و حه‌فتێ و ئێك چالاكیێن سیاسی و جه‌ماوه‌ری یێن هه‌مه‌جۆر.
چل و شه‌ش چالاكیێن شۆره‌شگێرانه یێن هه‌ڤپشك (جود).
د ڤان چالاكییان دا زیانێن دوژمنی پێكهاتی بوون ژ: كوشتنا زێده‌تر ژ هزار و چارسه‌د و نۆت و دو كه‌سان و برینداربوونا هزار و هه‌شتێ و سێ كه‌سێن دی.
د وان چالاكییان دا شێست پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان گه‌هشتنه كاروانێ نه‌مران.
پێشمه‌رگه‌یێن له‌شكرێ شۆره‌شگێرێ كوردستانێ ژ رۆژا 23ی خزیرانا 1983ێ هه‌تا 1ی كانوونا دویێ 1984ێ، شیان دوسه‌د و سیهـ و سێ چالاكییان دژی بنگه‌هـ و ده‌زگه‌هێن سه‌ركوتكه‌رێن رژێما به‌عس بكه‌ن، ژ وانا:
پازده چالاكیێن سه‌ركه‌فتی د گرتنا ره‌بایان دا و ده‌ست ب سه‌رداگرتنا كه‌لوپه‌لان.
سیهـ و ئێك چالاكیێن دانانا بووسه‌یان بۆ كاروانێن سوپا و چه‌كدارێن رژێمێ.
شێست و سێ چالاكی ل ناڤا باژاران و كۆمه‌لگه‌هێن ب زۆری.
شێست و پێنج چالاكی یێن لێدانا بنگه‌هـ و سه‌ربازگه‌هێن دوژمنی.
یازده چالاكیێن هه‌ڤپشك ل گه‌ل هێزێن جود.
نۆزده چالاكی بۆ ژناڤبرنا زه‌لامێن كرێگرتیێن رژێمێ.
ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌ی پێكهاتی بوون ژ:
چه‌ك ژماره چه‌ك ژماره
كلاشینكۆف 132 نارنجۆكێن ده‌ستی 483
ساجۆر 392 ره‌شاش بی كه‌ی سی 5
فیشه‌ك 28210 ئامیرێن بێته‌لێ 7
نیشانگر 8 ره‌شاشا دژی ئاسمانی 1
ئار بی جی 9 ترۆمبێلێن سه‌ربازی 3
تۆپێن 60 ملم 9 ده‌بانجێن هه‌مه‌جۆر 9
د ڤان چالاكییان دا زیانێن دوژمنی پێكهاتی بوون ژ كوشتنا شه‌شسه‌د و هه‌شتێ و سێ سه‌ربازان ب پله‌یێن جودا و شێست و پێنج ئێخسیر كو ژ به‌ر برینێن وان پازده هاتنه ئازادكرن، هه‌روه‌سا دو فرۆكه‌یێن هێلیكۆپته‌ر هاتبوونه ئێخستن.
هه‌ر د وی ده‌می دا سه‌د و نۆزده كه‌سان ژ به‌رپرس و هه‌ڤالێن پێشمه‌رگه خوه كره قوربانی سه‌ركه‌فتنان و چل و ئێك وه‌لاتی ژی شه‌هید بوون كو ژن و زارۆك ژی د ناڤ دا بوون. پێنجی و سێ پێشمه‌رگه و بیست و چار وه‌لاتی ژی بریندار بوون.
د ده‌مێ د ناڤبه‌را 1ی ئادارێ هه‌تا 1ی گولانا 1980ێ، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان شیان سه‌د و سیهـ چالاكیان دژی بنگه‌هـ و سازیێن به‌عسیان بكه‌ن، زیانێن دوژمنی پێكهاتی بوون ژ كوشتنا دوسه‌د و هه‌شتێ و ئێك كه‌سان و برینداربوونا سه‌د و چارده كه‌سێن دی و تێكشكاندنا ترۆمبێلێن جۆرا و جۆر یێن سه‌ربازی. ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌ی پێكهاتی بوون ژ بیست و دو كلاشینكۆف، دو ئار بی جی و دو تۆپێن 60 ملم و سێ هزار و شه‌شسه‌د و پێنجی فیشه‌كێن جۆرا و جۆر.
د وی ده‌می دا حه‌فت پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان خوه قوربانی سه‌ركه‌فتنێن خوه كر و ده‌هـ وه‌لاتی ژی كو پشكا مه‌زن ژێ ژن و زارۆك بوون شه‌هید بوون، بیست و دو پێشمه‌رگه و شازده وه‌لاتی ژی بریندار بوون.
د هه‌یڤێن ئادار و نیسانا 1985ێ دا، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان ئه‌ڤ چالاكییه كرن:
سه‌د و چار چالاكیێن شۆره‌شگێرانه دژی هێز و كاروان و بنگه‌هـ و سه‌نگه‌رێن دوژمنی.
شازده چالاكیێن شۆره‌شگێرانه ل ناڤا باژاران.
سه‌د و بیست و دو چالاكیێن سیاسی و جه‌ماوه‌ری یێن هه‌مه‌جۆر.
دو چالاكیێن هه‌ڤپشك د گه‌ل ئالیێن (جود) دا.
زیانێن دوژمنی د وان چالاكییان دا پێكهاتی بوون ژ: سه‌د و پێنجی و دو كوشتی، ژ وانا هه‌شت ئه‌فسه‌ر و سه‌د و حه‌فتێ و چار بریندار و بیست و شه‌ش ئێخسیر، بیست و ئێك ترۆمبێل، ئێك زریپۆش، چارده سه‌نگه‌ر و پێنج هۆل.
ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌ی پێكهاتی بوون ژ: نۆت و ئێك كلاشینكۆف، سێ ره‌شاش و دو ترۆمبێل. د ڤان چالاكییان دا شه‌ش پێشمه‌رگه و دو وه‌لاتی شه‌هید بوون.
ل رۆژا 14ی چریا دویێ 1985ێ، د ناڤبه‌را گوندێن ئه‌حمه‌دئاوا و گولپێ دا مه‌فره‌زه‌یه‌كا پێشمه‌رگه‌یێن مه سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ كر، لێ كه‌فتنه بووسه‌یه‌كا دوژمنی و پشتی به‌رگرییه‌كا دژوار هه‌ژماره‌كا پێشمه‌رگه‌یان بریندار بوون و پێشمه‌رگه‌یێ ئازا، ئه‌نوه‌ر حاجی عۆسمان، د ناڤ برینداران دا بوو و بۆ ده‌مێ سێ رۆژان ب برینداری ل ده‌ڤه‌رێ مابوو. ب مخابنی ڤه د وی شه‌ری دا شاخه‌وان حسێن و محه‌مه‌د فه‌ره‌ج و ئه‌ركان محه‌مه‌د شه‌ریف و نه‌وزاد محه‌مه‌د شه‌ریف و كافیا مه‌لا عومه‌ر، هه‌ڤژینا شه‌هید ئه‌بووبه‌كر بانی بنۆكی، شه‌هید بوون.
ب شێوه‌یه‌كێ گشتی، سالا 1985ێ چارسه‌د و سێزده چالاكی ژ ئالییێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان ڤه هاتنه كرن، ژ وانا نۆت و چار چالاكی ل ناڤه‌ندێن باژاران و چالاكیێن هه‌ڤپشك. ژ ئه‌نجامێ وان چالاكییان زیانێن دوژمنی پێكهاتی بوون ژ حه‌فتسه‌د و شێست كوشتی و شه‌شسه‌د و چل و پێنج بریندار و نۆت و هه‌شت ئێخسیر. زیانێن ماددی ژی نێزیك نۆت و حه‌فت ترۆمبێلێن جۆرا و جۆر، شه‌ش زریپۆش، شێست و نه‌هـ سه‌نگه‌ر و باره‌گه‌هێن سریێ یێن دوژمنی هاتنه په‌لخاندن.
ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌ی:
چه‌ك ژماره چه‌ك ژماره
كلاشینكۆف 131 ئار بی جی 8
ره‌شاشێن هه‌مه‌جۆر 17 ترۆمبێلێن سه‌ربازی 12
هاونێن بچووك 3 ئامیرێن بێته‌لێ 6
سه‌رجه‌مێ گشتیێ چالاكیێن پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان د هه‌یڤا نیسانا 1986ێ دا پێكهاتی بوون ژ: 38 چالاكی، ژ وانا یازده چالاكیێن ناڤا باژاران. د وان چالاكییان دا زیانێن دوژمنی پێكهاتی بوون ژ كوشتنا 64 كه‌سان و برینداربوونا 12 كه‌سان، زێده‌تر ژ 23 ترۆمبێلێن سه‌ربازی و 18 سه‌نگه‌رێن دوژمنی ژی هاتن هه‌رفاندن و گه‌له‌ك كه‌لوپه‌ل ژی كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. ب مخابنی ڤه د وان چالاكییان دا دو پێشمه‌رگه شه‌هید بوون و گیانێن خوه بۆ كوردستانێ به‌خشین.
سالا 1987ێ، ب گشتی شه‌شسه‌د و پێنجی و شه‌ش چالاكیێن سه‌ربازی ژ ئالییێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان و رێكخستنێن ناڤخوه ڤه هاتنه كرن و د وان چالاكییان دا زیانێن دوژمنی ب ڤی شێوه‌ی بوون:
كوشتنا سێ هزار و چارسه‌د و بیست و سێ چه‌كدارێن رژێمێ كو چه‌ندین ئه‌فسه‌رێن ب پله‌یا رائید و عه‌قید و موقه‌ده‌م و فرۆكه‌ڤان و ملازم د ناڤ كوشتییان دا بوون.
برینداربوونا زێده‌تر ژ سێ هزار و دوسه‌د و هه‌شتێ و ئێك كه‌سان.
ئێخسیركرنا هزار و پێنجسه‌د و بیست و حه‌فت كه‌سان.
ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌ی پێكهاتی بوون ژ:
چه‌ك ژماره چه‌ك ژماره
تۆپ 35 نیشانگر 8
ئار بی جی 126 كلاشینكۆفێن فاس 4
ره‌شاش دیكتاریۆف 63 مین 3296
ره‌شاش ئار بی كه‌ی 28 بێته‌ل 87
بی كه‌ی سی 16 تێله‌فۆن 36
گرینۆف 4 ده‌مامكێن دژه گاز و كیمیایی 55
كلاشینكۆف 1943 ئامیرێن تایپێ 10
سه‌لیب و برنۆ 312 دژه‌ئاسمان 7
د ڤان چالاكییان دا سه‌د و هه‌ژده پێشمه‌رگه و دوازده به‌رگری مللی و سه‌د و هه‌شتێ و حه‌فت وه‌لاتی شه‌هید بوون و دوسه‌د و هه‌شتێ و ئێك پێشمه‌رگه و دوسه‌د و بیست و هه‌شت وه‌لاتی بریندار بوون. هه‌روه‌سا هه‌شتێ ئه‌ندامێن پارتییا مه هاتنه سێداره‌دان.
