بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا نه‌هێ:
122
رۆلێ كاك ئدریس بارزانی د شۆڕه‌شا گولانێ دا
سالا 1987ێ، د ده‌مه‌كی دا كو ئه‌م د ناڤا جه‌رگێ شۆره‌شێ و جه‌ماوه‌رێ خوه‌یێ خۆراگر و ده‌ڤه‌رێن رزگاركری دا و مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان مژویلی چالاكی و دیدار و كۆمبوونان بووین، ژنشكه‌كێ ڤه پێشهاته‌كا ناخهه‌ژین روودا، ئێڤاریا رۆژا 29ی كانوونا دویێ 1987ێ، ژێده‌رێن ده‌نگوباسان بۆمبه‌بارانكرنا ئورمیێ به‌لاڤكر. ژ به‌ر كو زارۆكێن مه ل ئورمیێ قوتابی بوون، مه پرسیارا مه‌كته‌با سیاسی كر بۆ پشتراستبوونێ ژ سلامه‌تیا وان و من داخواز كر ئورمیێ بجه بهێلن. پاشی برووسكه‌كا مه‌كته‌با سیاسی هات كو بڕیاره رۆژا 30ی كانوونا دویێ 1987ێ، كاك ئدریس ژ ته‌هرانێ ڤه‌گه‌ریته راژان و سلیڤانا. كاك ئدریس رۆژا 31ی كانوونا دویێ 1987ێ ب سلامه‌تی ژ كه‌ره‌ج گه‌هشته راژان و سلیڤانا و ئێڤاریا هه‌مان رۆژا كاك ئدریسی وه‌غه‌ر كر.
به‌رێ سپێده‌هیا رۆژا 1ی شواتا 1987ێ، من نڤێژ دكر، ده‌مێ من سلاڤا نڤێژێ دای، حه‌مه‌د فه‌قۆ یێ پاسه‌وان هاته ژوور و پاكیته‌ك دا من. ده‌مێ من پاكیت ڤه‌كری برووسكه‌یا مه‌كته‌با سیاسی تێدا بوو. من برووسكه خواند، من باوه‌ر نه‌كر، ئه‌رێ ئه‌ڤه خه‌ونه دبینم دونیا ل به‌رچاڤێن من تاری بوو، من چو تشت نه‌ددیتن، ناخ و ده‌روونێن من هه‌ژیان. من نه‌زانی به‌رێ خوه بده‌مه كیرێ، حێبه‌تیه‌كا ئێكجار مه‌زن و دلته‌زین بوو، به‌لایه‌ك بوو چو جاران ژ بیر و بیرهاتنێن من ناچیت.
وه‌غه‌را دوماهیێ یا كاك ئدریسی دلته‌زین بوو. به‌لایه‌ك و زیانه‌كا گه‌له‌ك مه‌زن بوو، هه‌ر بۆ مه ب تنێ نه، به‌لكو بۆ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ب گشتی و هێز و پارتێن سیاسی یێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌تی. ل رۆژا 1ی شواتا 1987ێ د یاداشتا رۆژانێن خوه‌دا من ئه‌ڤ ده‌قه نڤیسی:
بسم الله الرحمن الرحیم
(انا لله وانا الیه راجعون. قل لن یصیبنا الا ما كتب الله لنا)
گه‌له‌ك ب مخابنی ڤه برا گیان، خوزی ئه‌ز ل شوونا ته بام، ئه‌ز گه‌له‌ك ب قه‌زا و قه‌ده‌رێن خودایێ مه‌زن رازی مه، لێ ما مه سۆز نه‌دابوو كو ئێكودو نه‌هێلین؟ ئه‌ز یێ پشتراستم ب ده‌ستێ ته نه‌بوو، هه‌كه ته ئه‌ز ب جه نه‌دهێلام. برینێن مه سه‌رژنوو هاتنه كۆلان، (ئه‌رێ ما مه سۆز نه‌دابوو؟) جاره‌كا ژ خه‌م و ئازارێن خوه ده‌رباز بین.
برایێ من، دیاره بابێ ته یێ ژ ته خریب بووی، ب پشتراستی ڤه كارێ ب ته هه‌ی، لێ مه پتر پێدڤی ب ته هه‌بوو. خه‌مخۆرێ خه‌مێن هه‌ژار و لێقه‌ومایان، تو په‌روه‌رده و گوهدارێ بابێ خوه بووی، ب خودێ تو نموونه و هێمایێ ره‌وشت بلندی و وه‌فا و پاكی و راستیێ بووی، دیاره ڤی گه‌لی به‌خت نینه، هه‌كه ته نه‌دهێلان. ئه‌رێ تو دزانی هه‌موو كورده‌كێ دلسۆز ل ئیرانێ و توركیا و ئیراقێ و سووریێ و ل هه‌موو جهه‌كی به‌هیا ته دانایه و رۆندكان بۆ ته دبارینن.
ب ڤێ هه‌لكه‌فتا خه‌مگین مه‌كته‌با سیاسی ژی برووسكه‌ك به‌لاڤكر، تێدا به‌حس ل رۆل و كاریگه‌رییا كاك ئدریسی كر د ناڤا بزاڤا رزگاریخوازا گه‌لێ مه دا و ب تایبه‌ت د بنجه‌هكرنا ئێكرێزی و ته‌بایی یێ د ناڤ رێزێن گه‌لێ مه‌دا.
كاك ئدریس خه‌مخۆره‌كێ سه‌ره‌كی یێ وان برا په‌نابه‌ران بوو یێن به‌رێ خوه دایه ئیرانێ و ژ نێزیك هاریكار و پشته‌ڤانێ وان بوو، د بزاڤێن به‌رده‌وام دا بوو پێخه‌مه‌ت چاره‌كرنا ئاریشێن وان.
پشتی نسكۆیا سالا 1975ێ، سه‌ره‌رای دروستبوونا ره‌وشا هه‌ستیار و دژوار و سه‌رهه‌لدانا وان بیر و ڕا و ناڤ و خوه‌زا و ده‌نگۆیێن به‌لاڤ بووین، كاك ئدریس بارزانی باوه‌ریه‌كا ته‌مام ب پاراستنا ناسنامه‌كا ئێكگرتی د ناڤ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی دا هه‌بوو، هه‌روه‌سا پویته و گرنگیه‌كا مه‌زن ب فره‌ئالیێ د ژیانا پارتایه‌تی دا ددا، ئه‌و دو فاكته‌ر هۆكارێن سه‌ره‌كی بوون بۆ دروستكرنا ده‌لیڤا ئاشتیا گشتی ل سالا 1986ێ، ژ وێ ئه‌گه‌رێ ژی ناسناڤێ ئه‌ندازیارێ ئاشتبوونا گشتی پێ هاته به‌خشین.
دیرۆكنڤیس جه‌رجیس فه‌تحوللا دبێژیت: پشتی چوونا من بۆ ناڤا شۆڕه‌شێ و ناسینا وی، ئه‌ز تێگه‌هشتم كو ئدریس بارزانی ژ روویێ هزر و بیر و تێگه‌هشتنێ ڤه گه‌له‌ك ژ ژیێ خوه مه‌زنتره. د وێ قۆناغێ دا نڤیسینا نامه‌یان و ره‌وانه‌كرن و هنارتنا نامه‌یێن بیرئانینان بۆ سلك و ده‌سته‌یێن دپلۆماسی و رێكخستنێن ناڤده‌وله‌تی، ب تایبه‌تی خاچا سۆرا ناڤده‌وله‌تی پێ هاتبوو سپاردن.
ئدریس بارزانی، ب نهێنی سه‌رپه‌رشتیا هنارتنا كادرێن سیاسی و له‌شكری دكر بۆ سووریێ ب مه‌ره‌ما به‌رهه‌ڤیان بۆ ڤه‌گه‌ریانێ بۆ كوردستانا ئیراقێ و ب شێوه‌كێ راسته‌وخوه هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا كادر و پێشمه‌رگه‌یان هنارتنه كوردستانێ.
سه‌ره‌رای هه‌موو وان زه‌حمه‌تیان، كاك ئدریسی پێدڤیا كاركرنێ پێخه‌مه‌ت پاراستنا ئێكرێزی و ته‌بایی یا كوردی ب گرنگی دزانی، له‌ورا دیدار د گه‌ل هه‌موو كه‌س و ئالیان دكرن، خو هه‌تا وان كه‌سان ژی كو د گه‌ل وی د جودا بوون.
كارێ سیاسی و كرنا چالاكیان ل ئیرانێ كاره‌كێ ب ساناهی نه‌بوو، ژ به‌ر كو داموده‌زگه‌هێن ئاسایشێ، ب تایبه‌تی ساواكێ چاڤدێریه‌كا توند ئێخستبوو سه‌ر كاك ئدریسی. د گه‌ل وێ ئێكێ ژی چالاكیێن سیاسی و پارتایه‌تی ب شێوه‌كێ نهێنی بوون، لێ دیسا پترییا ده‌مێ خوه بۆ خواندنێ و دووڤچوونا كار و چالاكیێن سیاسی یێن پارتایه‌تی و دۆزا گه‌لێ خوه ته‌رخان كربوو (1).
پترییا مه‌فره‌زێن پێشمه‌رگه‌ی و ئه‌و كادرێن سیاسی یێن ل ده‌ستپێكا شۆره‌شا گولانێ ڤه‌دگه‌ریانه كوردستانێ، فه‌رمان و شیره‌ت ژ روویێ هاتنوچوونێ و چالاكییان ڤه ژ ئدریس بارزانی وه‌ردگرتن.
كاك ئدریسی بزاڤه‌كا مه‌زن كر و ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی بوو بۆ راوه‌ستاندنا شه‌رێ خویناوی یێن د ناڤبه‌را ئێكه‌تییا نشتیمانییا كوردستانێ و پارتییا سۆشیالیستا كوردستانێ دا. ئه‌و شه‌رێ كو ل هاڤینا سالا 1982ێ، ب هێرشا ئێكه‌تییا نشتیمانییا كوردستانێ بۆ سه‌ر هێزێن سۆشیالیستێ ل گه‌لیێ (شێلا) ل وه‌رتێ ل حه‌وزا رواندز ده‌ستپێكری و گه‌له‌ك خوین ژ هه‌ردو ئالییان هاتیه رێشتن، ژبه‌ركو خه‌مخۆرێ ئێكرێزی و ته‌بایی یا رێزێن گه‌لێ كوردستانێ بوو، هه‌رده‌م بزاڤا پاراستن و ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را حزب و ئالیێن سیاسیێن كوردی دكر و داخوازا ب هێزكرنا خه‌باتا ملله‌تێ كورد دكر پێخه‌مه‌ت به‌رژوه‌ندییا شۆره‌شێ و جه‌ماوه‌رێ كورد.
كاك ئدریس، ب ئارامی و هێمنییا خوه یێ ناڤدار بوو. ده‌مێ رژێما ئیراقێ ل سالا 1983ێ، د كریاره‌كا كاره‌ساتبار دا هه‌شت هزار بارزانی بێسه‌روشوون كرین، ئه‌و یێ خۆراگر بوو و نه‌دهێلا خه‌م و كۆڤان ب سه‌ر دا زال بن و دل ل به‌ر دلێ هه‌موویان ددا.
سالا 1986ێ، ئدریس بارزانی سه‌ره‌دانا ته‌هرانێ كر ب مه‌ره‌ما دیدار و چاڤپێكه‌فتنێ د گه‌ل سه‌رۆكێ په‌رله‌مانێ ئیرانێ ، ئه‌كبه‌ر هاشمی ره‌فسه‌نجانی. هه‌ر ل ته‌هرانێ چاڤ ب جه‌لال تاله‌بانی كه‌فت و پشتی ڤه‌گه‌ریانا جه‌لال تاله‌بانی ژ ته‌هرانێ، ل سه‌ر داخواز كاك ئدریسی ل دوماهییا چریا دویێ یا سالا 1986ێ شانده‌كێ پارتییا مه بۆ دانوستاندنێ د گه‌ل ئێكه‌تییێ دا كو پێكهاتی بوون ژ فازل میرانی، فره‌نسۆ حه‌ریری، حاجی حاجی برایم و عه‌بدوللا سه‌ره‌دانا باره‌گه‌هێ سه‌ركردایه‌تییا ئێكه‌تییا نشتیمانییا كوردستانێ ل یاخسه‌مه‌رێ ل ده‌ڤه‌را جافایه‌تی كر.
كاك ئدریسی، رۆله‌كێ سه‌ره‌كی د سه‌رخستنا كۆنگره‌یێ هاریكارییا گه‌لێن ئیراقێ دا هه‌بوو كو ل دوماهییا كانوونا ئێكێ یا سالا 1986 بۆ ئۆپۆزسیۆنا ئیراقێ ل ته‌هرانێ هاتبوو ساز كرن. د كۆنگره‌ی دا كاك ئدریسی پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما به‌عس و ئێكخستنا ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی پێداگیری كر.
په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را ئدریسی و بارزانیێ نه‌مر دا، په‌یوه‌ندییه‌كا تایبه‌ت بوو. كێم هاتیه دیتن كو د ناڤبه‌را چ كور و بابان دا ب وی شێوه‌ی بیت. په‌یوه‌ندییه‌كا رۆحی بوو. باب، ل نك ئدریسی گه‌له‌ك پیرۆز بوو، هه‌رچه‌نده بۆچوونا خوه ژی هه‌بوو، لێ بێ دودلی هه‌موو فه‌رمانێن بابێ خوه بجهـ دئینان. جه‌نابێ بارزانی بۆچوونێن وی گه‌له‌ك ب گرنگ وه‌ردگرتن و پویته ژی پێ ددا و داخواز و ره‌فتارێن وی ل به‌رچاڤ وه‌ردگرتن.
كاك ئدریسی شاره‌زاییه‌كا ته‌مام ل سه‌ر ناڤه‌رۆك و ره‌فتار و سیاسه‌تێن ده‌وروبه‌ر هه‌بوو، ژ سیاسه‌تا ده‌وله‌تان هه‌تا سیاسه‌تا پارتێن ئۆپۆزسیۆنێ. په‌یوه‌ندیه‌كا موكم د گه‌ل پارتێن كوردستانی و ئیراقی هه‌بوو، دشیا سه‌ركه‌فتیانه په‌یوه‌ندییان پێ بكه‌ت و به‌رهه‌ڤییا گاڤێن گرنگ یێن قۆناغ قۆناغێن وان بكه‌ت. هه‌رده‌م وێ شاره‌زاییێ وه‌لێكربوو بشێت ل سه‌ر ئاستێ ئیراقێ و ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی و ئیرانێ و هه‌تا ئه‌ورۆپا ژ روویێ ئاستێ كارێ دپلۆماسی یێ وی ده‌می، چالاكیێن به‌رچاڤ بۆ داكۆكیكرنێ ل مافێن كوردان بكه‌ت.
