بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنۆرێ لقا ئێك
27
ده‌مژمێر شه‌شی ئێڤارا رۆژا 18ی ئیلۆنا 1986ێ، ژ روویێ شین (باسه‌كا) به‌ر ب گوندێ سیدان ب رێ كه‌فتین، و بۆ خوارنا شیڤێ ل نك خه‌لكێ گوندی ماین و ئه‌ز ل مالا محه‌مه‌د سالح بووم، پشتی وێ، ده‌مژمێر نه‌هی شه‌ڤێ ب رێ كه‌فتین، نێزیكی ده‌مژمێره‌كێ ل سه‌ر جادا گشتی و ل سه‌ر قێری چووین هه‌تا گه‌هشتینه گوندێ رێژپراخه و پاشی گوندێن شاجا و كۆكه‌را و كاره، بۆ ده‌مژمێر پێنجی سپێدێ گه‌شهتینه باره‌گایێ مسته‌فا نێروه‌یی، ئه‌م هه‌موو وه‌ستیا بووین. من گۆتێ ئه‌ڤه چار ده‌مژمێرن ئه‌م ب رێكێ ڤه، لێ كه‌ره‌م نێروه‌یی راستی بۆ من گۆت كو ئه‌و نه‌ه ده‌مژمێر بوو ئه‌م ب رێكێ ڤه و مه سنۆرێ سێ عه‌شیره‌تان بریه.
ب مه‌ره‌ما بێهنڤه‌دانێ رۆژا 19ی ئیلۆنا 1986ێ ل باره‌گایێ مسته‌فا نێروه‌یی ماین، مه باش بێهنا خوه ڤه‌دا و پاشی مه پێشوازی ل خه‌لكێ گوندێن ده‌ردۆر كر، كو بۆ دیتنا مه هاتبوون.
ده‌مژمێر چاری ئێڤارا رۆژا 20ی ئیلۆنێ به‌ر ب باره‌گایێ لقا ئێك ب رێ كه‌فتین و گه‌هشتینه گوندێ پونگێ. ل وێرێ بۆ من نوكته‌یه‌كا خۆش یا عه‌باس هێتووتی ڤه‌گێرا، ده‌مێ من داخواز ژ عه‌باسی كری وێ نوكتێ بۆ مه ڤه‌گێریت گۆتی: بخودێ هه‌كه ئێك سه‌ددامی بۆ من بینیته ڤێرێ دێ زلله‌هه‌كا وه‌سا ل بن گوهێ وی ده‌م ناڤێ وی ژ بیرا وی بچیت، من ژی گۆتێ عه‌باس، هه‌كه سه‌ددام بگه‌هیته ڤێرێ ب به‌ر ته ناكه‌ڤیت. پشتی وێ و به‌ری گه‌هشتن بۆ گوندێ (وێله) ئاكنجیێن گوندێ بیرۆمان پێشوازی ل مه كر.
ده‌مژمێر پێنجی ئێڤاری ژی گه‌هشتینه (وێله)، د ناڤ مالێن هێتووتییان دا. هه‌موو بۆ پێشوازیێ هاتبوون. مه‌زن و بچووك و پیر و لاو زه‌لام و ژن، ده‌مه‌كی ل نك وان ماین و مه چایه‌ك ڤه‌خوار و بێهنه‌كێ بۆ ئاخفتین.
د چارچووڤێ سه‌ره‌دانا مه‌دا بۆ وێ ده‌ڤه‌رێ، مه سه‌ره‌دانا (چیایێ هێتووتێ) كر كو دكه‌ڤیته هنداڤی سه‌نته‌رێ دێره‌لۆكێ، ژ نێزیك ڤه مه هاتنچوون وه‌لاتیان و داموده‌زگه‌هێن به‌عسیان ددیتن. پاشی ب رێكا (باش) دا ب سه‌ركه‌فتین بۆ گوندێ (ئه‌له‌هێ). ل وی جهی هه‌موو خه‌لك بۆ پێشوازیا مه هاتبوون. كاك نه‌جمه‌ددین و سه‌ید سالح هاتبوون و مه پێكڤه شیڤ ل مالا پێشمه‌رگه‌یێ شۆره‌شا ئیلۆنێ ئیبراهیم ره‌شاڤایی خوار، پاشی به‌ر ب باره‌گایێ لقێ ب رێ كه‌فتین و گه‌هشتینه گوندێن كه‌روو و بێزنۆو وكانی ساركێ و سه‌ركه‌فتین بۆ گه‌لییێ ل پشت كانی ساركێ.
رۆژا 22ی ئیلۆنا 1986ێ و ده‌مژمێر سێ و پێنجی و پێنج خۆله‌ك پشتی نیڤرۆ ژ گه‌لیێ كانی ساركێ به‌ر ب باره‌گایێ لقا ئێك ب رێ كه‌فتین، و ده‌مژمێر شه‌شی ئێڤاری گه‌هشتینه جهێ مه‌به‌ستێ. رۆژا 23ی ئیلۆنا 1986ێ مه ده‌سته‌یا كارگێری یا لقا ئێك دیت و ئه‌م ل گه‌ل دا كۆم بووین.
د كۆمبوونێ دا به‌حسی ئاریشه و گیروگرفتێن وان هاته كرن، پشتی هه‌لسه‌نگاندنه‌كا هوور و هه‌موولایه‌نی بۆ ره‌وشا وان هاتیه كرن، بڕیارێن پێدڤی بۆ چاره‌سه‌ركرنێ هاتنه دان. پاشی مه كۆمبوونه‌كا به‌رفه‌ره ل گه‌ل هه‌ڤال و رێكخراو و پێشمه‌رگه‌یان كر، و مه به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و پارتی و خه‌باتا ملله‌تێ مه كر، و هه‌روه‌سا مه به‌حسی ئارمانجا سه‌ره‌دانا خوه بۆ سنۆرێ لقا ئێك كر. پشتی كۆمبوونێ و بۆ ئاگه‌هداربوون ژ چاوانیا برێڤه‌چوونا كاروبارێن وان، مه سه‌ره‌دانا هه‌موو پشكێن لقێ كر، و پرسیارا ئاریشه و ئاسته‌نگێن وان كر و پێشنیاز و شیره‌تێن پێدڤی ئاراسته كرن. پشتی ب دوماهی هاتنا دیدارێن مه، پشتی نیڤرۆ ڤه‌گه‌ریاینه باره‌گایێ خوه ل كانی ساركێ و ل گه‌ل لقێ ب مه‌ره‌ما دیتنا ده‌ڤه‌رێ و به‌رپرسێن حزبی و له‌شكری و جڤاكی، مه به‌رنامه‌یه‌كێ موكم دانا.
رۆژا 24ی ئیلۆنا 1986ێ مه سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌را (دوتازا) كر بۆ وێ ئێكێ جهه‌كی بۆ باره‌گه‌ه و جهێ مانا خوه ده‌ستنیشان بكه‌ین. ل سه‌ر داخواز و پێداگیریا نێروه ژێریان مه چایه‌ك ل نك وان ڤه‌خوار، ب راستی نێروه‌یی خه‌لكه‌كێ ئێكجار دلسۆز و وه‌فادار و ڤه‌كری بوون. ده‌مێ مه ئه‌و دیتین، ب ژن و زه‌لام و مه‌زن و بچووك ڤه خۆشحال دبوون به‌شووشی ل سه‌ر دێمێن وان دیار دبوو.
رۆژا پاشتر بۆ هه‌لسه‌نگاندن و دیاركرنا جهه‌كی بۆ باره‌گایی گه‌هشتینه (كه‌روو) و مه فراڤین ل نك ئه‌رگۆشیان خوار و پاشی ڤه‌گه‌ریاینه جهێ خوه، رۆژا 26ی ئیلۆنا 1986ێ ب به‌رهه‌ڤبوونا هه‌ڤالان نه‌جمه‌ددین، سه‌ید سالح، قادر عه‌زیز (قه‌چاخ) و نێچیرڤان ئه‌حمه‌د ل گه‌ل لقێ ئێك كۆم بووین. د وێ كۆمبوونێ دا كو هه‌ڤالێن لژنا پشكنین و چاڤدێریێ ژی به‌رهه‌ڤبوون ب تێروته‌سه‌ل و ب دوور و درێژی به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و شه‌رێ ئیران و ئیراقێ و ره‌وشا كوردستانێ و پارتی هاته كرن. د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ به‌حسی كۆسپ و ئاسته‌نگێن هه‌مبه‌ری كار و چالاكیێن سنۆرێ لقا ئێك هاته كرن، و داكوكی ل سه‌ر ئێكرێزیێ د ناڤ رێزێن پارتی دا هاته كرن. دیار بوو چ ئاریشێن مه‌زن نه‌بوون كو كارتێكرنێ ل سه‌ر كاروبارێن وان بكه‌ت. ل دووماهیێ پێشنیاز و رێكه‌چاره‌یێن گونجایی هاتنه دانان. پشتی كۆمبوونان مه سه‌ره‌دانا گوندێن نێروه ژێری و سه‌رنێ كر. ل وێرێ ژی خه‌له‌كه‌كێ زوور بۆ پێشوازیا مه هاتبوون. گه‌له‌ك ب وێ سه‌ره‌دانا مه كه‌یفخۆش بوون و ب شه‌ڤێ ژی هه‌ر ل نك وان ماین و مێهڤانداریه‌كا باش بۆ مه كر. رۆژا پاشتر ژ گوندێ سه‌رنێ ده‌ركه‌فتین و مه سه‌ره‌دانا (گه‌لیێ باشێ) و گوندێن باش و ئه‌له‌هێ و كه‌روو و بێزنۆ كر. بۆ ده‌مژمێر 3ی ئێڤاری ڤه‌گه‌ریاینه باره‌گایێ خوه. مه فراڤین نه‌خوار بوو، ژ به‌ر كو خه‌لكێ وێ ده‌ڤه‌رێ هه‌ژار و ده‌ستكورت بوون، مه خوه نه‌كره بار ل سه‌ر وان. هه‌رچه‌نده ئاكنجیێن ره‌شاڤا و ئه‌له‌هێ پێداگیریه‌كا مه‌زن ژی كر كو بۆ خوارنێ ل نك وان بمینین، لێ مه حه‌ز نه‌دكر ببینه بارگرانی ل سه‌ر ملێن وان. رۆژا 29ی ئیلۆنا 1986ێ، ئه‌م ل گه‌ل شانده‌كێ توركی روونشتین كو ماجد به‌گ د گه‌ل وان دا هاتبوو. هه‌ر هه‌مان رۆژ ل گه‌ل لژنا ناوچا ئامێدیێ كۆم بووین. د كۆمبوونێ دا پشتی شرۆڤه‌كرنا ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ و كوردستانێ، مه به‌حسی ئاریشه و گیروگرفتێن وان كر. دیار بوو ره‌وشا ده‌ڤه‌را ئامێدیێ گه‌له‌ك یا باش نه‌بوو و ناكوكیێن ناڤخوه‌یی هه‌بوون. ل دووماهیێ دوپاتی ل ئێكرێزیێ و چاره‌كرنا ئاریشان ب گیانێ برایه‌تی و پارتایه‌تی هاته كرن، هه‌ر د وی ده‌می ژی دا رژێمێ ده‌ردۆرێن سنۆرێ لقا ئێك تۆپباران دكر.
د درێژاهیا كۆمبوون و دیدارێن خوه‌دا ل گه‌ل هه‌ڤال و رێكخراوێن سنۆرێ وێ ناوچێ، رۆژا 30 ئیلۆنا 1986ێ ل گه‌ل كادرێن سنۆرێ لژنا ناوچا ئامێدیێ كۆم بووین. ب دوور و درێژی به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و سنۆرێ لقا ئێك و ده‌ڤه‌را ئامێدیێ ب تایبه‌تی هاته كرن، و گرنگیا ئێكرێزیێ د ناڤ رێزێن پارتی هاته دوپات كرن. ئه‌و ژی پێخه‌مه‌ت موكمكرنا چالاكیان و پێشڤه‌برنا كارێ پارتایه‌تی ل وێ ده‌ڤه‌رێ.
پشتی نیڤرۆیا هه‌مان رۆژ مه كۆمبوونه‌كا دوور و درێژ ل گه‌ل هه‌ڤالێن ناوچا شێخان و ئاكرێ كر. پشتی به‌حسكرنا ئاریشان، دیار بوو كو هه‌موویان ئاریشێن دارایی و ئابووری یێن هه‌ین. ل گه‌ل وێ ئیكێ ژی دیار بوو هیڤی و وره‌یا لژنا ناوچا شێخان گه‌له‌ك یا بلند و ب هێز بوو. هه‌روه‌سا كاك محه‌مه‌د سالح، به‌رپرسێ لژنا ناوچا ئاكرێ ب كادره‌كێ باش و ژێهاتی هاته پێشچاڤێن من. حاجی ئاغا و مسته‌فا نێروه‌یی بۆ لایێ دێره‌لۆكێ و ده‌شتازێ هاتنه ڕه‌وانه‌كرن بۆ سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ. رۆژێن 1 و 2ی چریا ئێكێ ژی مه كۆمبوون ل گه‌ل هه‌ڤال و رێكخستنێن سنۆرێ هه‌ردو ناوچێن شێخان و ئاكرێ هه‌بوو.
مانا مه ل سنۆرێ لقا ئێك و ره‌وشا له‌شكری و رێكخستنێ
رۆژا 3ی چریا ئێكێ یا سالا 1986ێ هه‌شت فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌رێن جۆرێ سیخۆ22(3) هاتنه ئاسمانێ ده‌ڤه‌رێ و گه‌له‌ك ب دژواری باره‌گایێ لقا ئێك بۆمبه‌باران كر، و د ئه‌نجام دا ل ناڤ باره‌گایێ لقێ پێشمه‌رگه‌یێ قه‌هره‌مان ته‌حسین عه‌بدی شه‌هید بوو. هه‌روه‌سا گوندێ (ئه‌ره‌ش) ل ناڤ ئاخا توركیا هاته بۆمبه‌باران كرن. ئێڤارا هه‌مان رۆژ مه سه‌ره‌دانا باره‌گایێ لقا ئێك كر و ب شه‌ڤێ هه‌تا سپێدێ نه‌نڤستین و ل گه‌ل هه‌ردو لژنێن ناوچێن زاخۆ و دهۆك د كۆمبوونێ دا بووین مه‌لا ره‌مه‌زان، به‌رپرسێ ناوچا زاخۆ و فه‌تاح گولی به‌رپرسێ ناوچا دهۆك بوون، دیاره پرۆپاكندا ب ناڤێ بالێ پێشكه‌فتی و پاشكه‌فتی دهاته كرن، تا ڕاده‌یه‌كێ به‌رچاڤ به‌رلاڤ ببوو. ئاریشه و گیروگرفتێن ئابووری و بارێ ژیانا پێشمه‌رگه‌ی ژی ئاریشه‌كا دی بوو هه‌مبه‌ر كارێ هه‌ڤالان.
رۆژا 11ی چریا ئێكێ یا سالا 1986ێ مه گه‌را دویێ یا رێكخستن و هه‌ڤالێن سنۆرێ ناوچا ئامێدیێ دیتن و چاڤێ مه ب دایكا حه‌لیما(4) ژی كه‌فت.
رۆژا 15ی چریا ئێكێ ژی مه پشكا دویێ یا هه‌ڤال و به‌رپرسێن ناوچا شێخان دیتن و حه‌مۆ كه‌مه‌كی گه‌هشته نك مه و چه‌ند نامه‌ك ئینابوون، رۆژێن 16 هه‌تا 19ی چریا ئێكێ یا سالا 1986ێ هه‌ر ل باره‌گایێ خوه بووین ل ده‌ردۆرا كانی ساركێ و رۆژا 20ی هه‌مان هه‌یڤ من سه‌ره‌دانان باره‌گایێ عه‌لی خه‌لیل كر و من چاڤ ب رێزداران حه‌جی ئه‌حمه‌د ته‌یار سندی و موختارێن پێنج گوندێن سندیان و هه‌ژماركا موختارێن گوندێن ده‌ڤه‌را هێلێ كه‌فت، و مه به‌حسی ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و ره‌وشا شۆڕه‌شێ و خۆراگری و ئارمانجێن خوه كر. ئێڤاریا رۆژا پاشتر ژی من سه‌ره‌دانا جهێ مانا هشیاری كر، و هه‌ر ل وی جهی ژی چاڤێ من ب حكمه‌ت محه‌مه‌د تاهر گولی و حاجی ئیبراهیمێ مامێ وی كه‌فت و مه به‌حسی په‌یوه‌ندیێن خوه و ده‌ڤه‌رێ وئاریشان كر.
