بـووكـا بـارانـێ
هۆگر حەیدۆ
هندەك هۆزانێن دینی كو پەیوەندی ب كشتۆكالی ڤە هەیە و خەلك د سالێن كێم بارانی دا ب نیازە كاركرنە سەر (سرووشتی، ئاڤ و هەوایی) ئەنجامددەن، ئەڤێ دیاردێ كو دبێژنێ (بۆكا باران)ێ مێژوویەكا دێرین ل جەم نەتەوەیێ كورد هەیە كو دزڤرتە سەردەمێ ساسانیان. دەمێ باران كێم یان زوو نابارتن، خەلكێ بۆ دەربرینێ ژ ترس و هشكا سالیێ و برساتیێ ئەڤێ دیاردێ ل ناڤ كۆلانێن گوند و باژێران ئەنجامددان، بەلێ ژ ناڤچەیەكێ بۆ ناڤچەیەكێ جودا بوو، ل باژێرێ هەولێرێ دبێژنا بووكا بارانێ (كۆسە بەبە) دێ سەرێ كورەكی تراشن و خوە رووس دكر، لەش و چاڤێن خوە ب جلێن رەش دداپۆشت و هندەك پامبۆی ل دۆر خوە دئالاند و كۆلاڤەكی چەند پارچەكێن بچویك یێن شووشەیی پێڤە گرێددان دبێژنێ (كولاڤێ قۆچ) دكرە سەرێ خوە، هەروەسا زەنگل دكرنە ملێ خوە و ب سەما و گۆڤەند د ناڤ كۆلانان دا دگەریا و خەلكەكی زۆر لێ كۆم دبوو، ب شێوەیەكی نەچاڤەرێكری دچوو ناڤ وی خەلكی دا و دارەك د دەستی دا یە ل ئەردی ددەت، زارۆك ئاڤێ ب سەردا دكەن و لدویڤ دكەڤن و ب كۆمەل دبێژن.
« كۆسە بەبە ستربە نانی دەخوا بە خورما» واتە ( كۆسە بەبە هەرا وون بە تو نانی ب خورمایێ دخوی). ل ڤێدەر خۆیا دبیت كو(كۆسە بەبە) رۆلێ ئاژەلی ژی دبینت دەمێ پامبۆی ب لەشێ خوە ڤەدكەت و زەنگلێ دكەتە ملێ خوە، چونكی ئاژەلی ژی مینا مرۆڤی پێدڤی بارانێ یە. ئەڤە ژی یا ئاساییە، چونكی جڤاكا كوردی مینا هەموو خەلكێ رۆژهەلات هەر ژ كەڤن دا ناڤەندەكا هەڤپشك یێ كشتۆكالی و خودان كرنا ئاژەلی بوو. ل دەمێ ئەنجام دانا(كۆسە بەبە) كو تایبەتە ب ناوچەیا هەولێرێ ڤە زارۆك ڤی دەقێ سترانێ دبێژن:
هەیاران و مەیاران
یا خودێ بكەیا باران
بۆ قەفیر و هەژاران
بۆ گول و لازاران
بۆ سەیرانگاهێن دڵداران …
باران خێر و خێراتە
دەغل و دانی پێ دهاتە.
سەبارەت ئاڤ پێداكرنێ ژێدەرێن دیرۆكی خویا دكەن كو دزڤرتە سەردەمێ ساسانیان، ل(30) ی مەها یازدەدا ل سەر دەمێ ساسانیان رێ و رەسمەك هەبوو خەلكێ ئاڤ ب هەڤدو دكرن. ئەڤێ چەندێ پەیوەندی ب (شا فیرۆز) ڤەهەبوو، ئێك ژ سالێن هشكاتیێ خەلكێ خوە ژ برسەتیێ و بێ ئاڤیێ رزگاركر بوو. پێداكرنا ئاڤێ نیشانا خۆشیێ نینە، بەلكو نیشان بۆ مەترسیێ یە ژ بەرهشكا سالیێ. ل دەڤەرا بەهدینان مینا هەولێرێ یە كۆرەك ب رۆلێ بووكا بارانێ رادبیت، بەلێ ژلایێ گۆتنا سترانێ ڤە مینا سلێمانیێ یە، ل سلێمانیێ زارۆك هندەك پارچە قوماشی ب دارەكی ڤە گرێددان ل كۆلانان دگەرێنن و خەلك ئاڤێ پێدادكەن و ڤی دەقێ سترانێ دبێژن:
بووكا مە باران باران
بووكا مە باران بار
بووكا مە باران دڤێت
گەنمێ دو چالان دڤێت
بووكا مە خێلی
ئەم نادەین حەسەن گێلی
دێ دەینە ئامێدیا
دا دەینن سەر كورسی
ل ناڤ ئێزدیان ژی هەمان دیاردە هەیە، دبێژنێ بووكا بارنێ یان ژی حلكە بارانێ، هەر دیسان كورەك ب رۆلێ بووكا بارانێ رادبیت و ل كۆلانان دگەرێنن و خەلك ئاڤێ پێدادكەن و ڤی دەقێ سترانێ دبێژن:
بووكا مە باران دڤێت
سالەكا ئەرزان دڤێت
پڕی دەخل و دان دڤێت
