بنیاتێن زانستی بۆ شەڕێ تیرۆرێ
پرانیا ڤەکۆلەران د بیاڤێن نەھێلانا تیرۆرێ دا دکۆکن کو مژار بنبڕ نابیت ب تنێ ب لێدانا دربێن لەشکری و کریارێن ئەمنی، ژ پێخەمەت نەھێلانا ئێشا توندرەویێ و تیرۆرێ، لێ مژار چەندین رەھەندێن جڤاکی یێن ھوور ب خوەڤە دگریت، کو پێدڤی یە سەردەریکرن ل گەل ب قەدەرەکا مەزن بھێتە کرن، ژ شارەزایا گرێدای زانستێن مرۆڤاتی یێن بەحت ب پەیوەندیەکا ئێکسەر ب فەلسەفێ و ئابووری و زانستێ جڤاکی ڤە وەکو ھەمی ڤیگەرەکا تەمام. ئەڤ کاروبارێن ھەنێ فەرە بھێنە خواندن ل گۆر شێوازەکێ بنیاتگیر و تەڤایی دا کو دەلڤیە برۆخسیت بۆ راوەستانێ ل سەر بارودۆخێن تیرۆرێ بەرھەڤ دکەن و جھێ ھەمبێزا دینگەە بۆ بەرپا دکەن.
دامەزرینا جڤاکین یا ھەر ھزرەکا ململانێ و تۆلڤەکرنێ یێن ھەر شێوازکێ توندرەو ژ لایێ گرۆپەکا تایبەت ڤە، پێدڤی ب کۆمەکا فاکتەران ھەیە کو ھندەک تشت بکەڤنە سەر ئێک وێ ژینگەھا گونجای پەیدا بکەن بۆ بەلاڤەکرنا ڤێ ھزرێ و خرڤەکرنا ئەندامان. ژ گرنکترین فاکتەرێن توندرەویێ پەیدا دکەن، چو توندیا شۆرشگێری بیت یا سەلماندی ب بێگونەھیێ یان ژی ئەوێ ب تیرۆرستیێ دھێتە سالۆخەتکرن ئەڤەنە:
١. ئایدۆلۆجیا ٢. بارودۆخێن ژیارێ و یێن دەروونی ٣. ریکلامکرنا کێشەکێ
٢. ئەڤجا د بیاڤێ ئایدۆلۆجیێ دا، نابیت کو ھەر گرۆپەک یان بزاڤەک ب توندیەکا رێخستی راببیت بێی ھەبوونا جۆرەکێ ئایدۆلۆجیا شەرعیەتەکێ دروست دکەت و قەناعەتێ بدەتە وان، ژ بۆ بدەستڤەئینانا لایەنگیر و تاگیران، کو بەرھەڤکرنا بھایان و بیروباوەران و ھێمایێن کلتووری رۆلەکێ کوور دلەیزینیت د دروودانان دا و بەرھەڤ دکەت کو بچیتە د ناڤا ھەر گرۆپەکێ دا. مەترسیدارترین خال د ڤی بیاڤێ دا ئەوە دەمێ گرۆپا توندەرو ب سەردکەڤیت د پەیداکرنا ناسنامەکا تایبەت دا بۆ کۆمەکا کەسێن پەراوێزکری و تاکێن د رەوشەکا ئالۆز دا دژین، تشتێ راڤەکرنا دیاردا پەیدابوونا ناسنامەیان د ناڤ جڤاکی دا دکەت، دەربەردەی یە و ھەستکرن ب بێبەھریەکا رێژەیی و ئەو نە دانپێدانا کوڕێن گرۆپەکێ یان گرۆپەکا تایبەت یان خەلکەکێ پشکدار د کێشەکێ دا، ژ لایێ گرۆپێن زال ڤە، نەخاسمە مرۆڤی حەزا (مانێ) خوە پاراستنێ یا ل سەر زالە، لەورا ئەڤ چەندە بۆ وێ ململانێَ ڤە دچیت یا ل گەل لایەنێ دیتر یێ ھەست دکەت کو ستەم لێکریە، ل ڤێرە پەیڤینەکا رۆناکبیرەکی دیار دکەم (عەلی ئەلوەردی) کو تەکەزیێ دکەت ل سەر ھەستکرنێ ب ستەمێ پتر ژ ستەمێ بخوە، واتە نە گرنگە کو ستەم بخوە رۆلێ خوە دگرێت، لێ ھەستکرن بەسە داکو ئەڤ چەندە یا سیردانا ململانێ بکەت و توندیێ بکاربینیت. ھەر دیسا د ھەلویستێ دەولەتێ دا تەخسیریا دابینکرنا ئاسایشێ و پاراستنێ ل سەر سیستەمی و پەیرەوکرنا دادوەریا جڤاکین، دێ تاکان بەر ب پەنایا گرۆپان ڤە بەت یێن بەری ھەبوونا دەولەتێ ھاتین وەکو لێگەریان ژ رەوشەکا ب خەون و ھیڤی (یۆتۆبیا) د ناڤ بیردانکا کۆمێ دا. لێ بارودۆخێن ژیارێ و یێن دەروونی، دبیتە ھەمبێزا راستەقینە یا ئایدۆلۆجیایێ، چونکو بێی دابینکرنا بارودۆخێن داھاتی بۆ بەلاڤکرن ھزرەکێ یان بیروباوەریەکێ، زێدەتر نابیت ژ دەنگڤەدانا قێژیا د گەلیەکی دا، چونکو ھەر تۆفکەکا چاندنێ پێدڤی ب ژینگەھەکا گونجایە کو بگەھیت، مینا ڤان روودانان دسەپاندینە د دیرۆکێ دا ب درێژیا سەردەمان، بەسە کو ئاماژێ بدەین داخوازیا محەمەدی ل دووڤ بزاڤا (ئەحناف) یا موەحدین دا ھاتبوو ل نیمچە گزیرتا عەرەبی، واتە یا فەرە ھزرەکا دەسپێکی ھەبیت یان بارودۆخێن تایبەت بەری ھزرا سەرەکی رابکەن. ژ پێخەمەتی ڤێ ھەمیێ، لێ دۆخێن ئابووری یێن خراب و دۆخێ جڤاکی یێ تێکچووی و دەردەسەریێن دەروونی ژ کەتوارەکێ سەخت، مرۆڤان ھانددەتە لێگەریانەکا ئارام کو شکەستنێن خوە یێن جۆرە و جۆر د بیاڤێن ژیانێ دا قەرەبۆ دکەن، لەورا وەکو نێچیرەکا ساناھی لێدھێن د دەستێ ئایدۆلۆجیایەکێ دا کو ھیڤیان بدەتە وان بۆ ژیانێ ژ سەروژنوو یانژی شیان و گرۆڤان بدەتە وان بۆ تۆلڤەکرنێ ژ وی تشتێ ئەو ھەست پێ دکەن ب رێیا پەردا قەناعەتێ و رەزامەندیا وژدانێ. دەربارەی تەرویجکرنا کێشەکا تایبەت، کو ئەڤ چەندە ژی دبیتە فاکتەرەکێ گرنگ د بەرپاکرنا رەوشەنبیریەکا توند دا ل دژی لایەنێ بەرامبەر، لەورا ئایدۆلۆجیا و بارودۆخێن ژیارێ، دبیت تێرا ھندێ نەکەن بۆ ھەلکرنا چریسکا توندیێ، چونکو فەرە ریکلامرنا کێشەکا ناڤەندی د ھەر ھەڤرکیەکا توند دا بھێتە کرن کو فاکتەرێن توندیێ تەمام ببن، چونکو ئەو تەرویجکرن بۆ گرنگیەدانا سیستەمی ب گەشەکرنا ئێکسان ئەوە رەوشا خەلکی یا ژیارێ ددەتە راڤەکرن، کو ب ئایدۆلۆجیان بھێنە پرچەککرن بۆ گوھۆرینا وان رەوشان، ب ڤی رەنگی داگیرا سۆڤێتی یا (کافر) کەیسا خوە گرتبوو، وەکو کێشەکا ناڤەندی بۆ ڤەکێشانا (جیھادیان) ب رێیا ئایدۆلۆجیێن دینی سەرگەرمیا شەرێ ھەر کەسێ بکەن یێ زۆریێ ل موسمانان دکەت، ل دەمەکی کو تەرویجکرنا (ناسنامێ) وەکو کێشەیێن ب تەوەر د پرانیا ململانێن چەرخێ بۆری دا. شەرکرنا تیرۆرێ یان توندرەوی یان توندی وان خالێن مەدیارکرین دسەپینیت، ھەکە نە لێ ئەو چارەسەری بۆ رادەکێ درێژ د سەرکەفتی نابن، خوە ھەکە سڤک ژی ببن ژ باندۆرێن توندیێ، چونکو مژار دخوازیت چارەسەریەکا رەھایی بھێتە کرن، کو کاغەزێن ھێزێ ژناڤببەت ل دەف وان لایەنێن توندیێ بکاردئینن، چونکو ھەستا خەلکی ب پرەنسیپێ وەلاتیبوونێ و ئێکسانیێ و دەردەسەرکرنێ، یان کێشەکا گەوھەری نەھێلن بھێتە بکارئینان وەکو گرۆڤە، دێ وێ کارتێکرنا ئایدۆلوجی سڤککەت یا توندیێ جوان دکەت ژ بەر نە قەناعەتیا خەلکی، چەندی بەرژەوەندیێن وان دپاراستی بن و پێدڤیێن وان د دابینکری بن. ئھا ل ڤێَرە ژی جھێ گرێدانا ھەڤسارێَ ھەسپی یە، ئەز ب چو رەنگەکێ نەیێ کۆکم کو شەڕکرنا توندیێ ب ھزرێ و ئایدۆلۆجیا ھەڤدوژ بھێتە کرن وەکو چارەسەریەکا ئێکجار بۆ ژناڤبرنێ، لێ دبیت ببیتە پشکەک ژ وی پرۆژێ مە ئاماژە دایێ، واتە فەرە لێگەریانا بارودۆخێن خەلکی بھێتە کرن ل دەسپێکێ و بەری ھەر تشتەکی و پاشی داخوازی بھێتە کرن ب گوھارتنا ھزر و بیرێن وان. بھێلن ڤێ گۆتارێ بدووماھی بینین ب تشتێ ھاتیە روودان ل ڤان دووماھیان ل عیراقێ ژ رۆخیانا مووسلێ و چەندین دەڤەرێن دیتر یێن عیراقێ، ل سەر دەستێ دەولەتا ئیسلامێ ل عیراق و شامێ (داعش)، ھەر وەسا چاوا ئایدۆلۆجیا خوە یا ئایینی یا توند بکارئینا ل ژێر یاخیبوونا عەربێن سوننە ل دژی حوکمەتا ناڤەندی، ھەر وەسا تووشبوونا وان یان ھەستکرنا وان ب پەراوێزکرن و غەدر و دەردەسەرکرنێ، ھەر وەسا تێکدانا رەوشا وان یا ژیارێ د چەندین بیاڤێن ژیانێ دا ژ بەر سەردەریێن حوکمەتێن (شیعی) یێن حوکمی ل بەغدایێ دکەن، ئەڤە ل ژێر تەرویجرکرنا (داعشێ) بۆ راکرنا ئالایێ بەرگیریێ ژ کێشەیا (سونە) و سەرخستنا وان. ب ڤی رەنگی (داعش) ھەمبێزا خوە یا جڤاکین دیتیە و چەندین گەنجێَن ماندیبووی ژ سەردەریێن حوکمەتێ برینە ناڤ رێزێن خوە یین سەربازی دا، ژ بەر کانسلکرنێ و تائیفەگەریێ، چو ئەڤ تشتە یێ راست بیت یان شاش، لێ بارودۆخێن وان و یێن وەلاتێ ئە ھانداینە بۆ ھندێ کو قەناعەتێ بدەنە ئایدۆلۆجیا (داعشێ) یا کو زیانێ دگەھینتە ھەر کەسێ بەرێ خوە بدەتێ وەکو مرۆڤ، لێ پشتی گەلەک تشت ب سەر رادەیێ خوە دا چووین . ڤەکۆلەر د بیاڤێ ڤەکۆلینێن ئاشتیێ دا
و: ئەڤرۆ
