توند و تیژى ل دژى خێزانێ
حاجى ره‌مه‌زان بێسكی
ئه‌و توندوتیژیا ل دویڤ جۆرێ جڤاكى دهێته‌كرن كارێن خراب و زیان به‌خش دژى كه‌سه‌كى یان كۆمه‌كێ (GBV)
ئه‌و توندوتیژیه یا ل سه‌ر جۆره‌كێ جڤاكى یان ل سه‌ر هنده‌ك كه‌سان ل سه‌ر بنیاتێ جۆرێ جڤاكى دهێته بكارئینان و نه‌دادى و بێرێزى به‌رامبه‌ر جۆرێ دى یێ جڤاكى و پێشیلكرنا هه‌مى مافان و دبیت ئافره‌ت پتر تووشى توندوتیژیێ ببیت د ناڤ ئه‌ڤان جۆره جڤاكان دا.
* توندوتیژى دژى ئافره‌تێ: هه‌ركاره‌ك و كریاره‌ك بهێته‌كرن ل دژى ئافره‌تێ و زیانێ بگه‌هینتێ وگرفتاریان بۆ درست بكه‌ت.
چ جه‌سته‌یى بیت یان جنسى بیت یان ئه‌قلى بیت یان ده‌روونى بیت، یان هه‌ر گه‌فه‌كا دى بیت، بهێته‌كرن دژى مافێن وان چ د ناڤ خێزانێ دا یان د ناڤ جڤاكى دا یان ژ لایێ ده‌ستهه‌لات و ده‌وله‌تێ ڤه.
*جورێن توندوتیژیێ
توندوتیژیا خێزانی
ئه‌وا كو دبێژنێ توندوتیژیا د ناڤ خێزانێ دا یان توندوتیژیا هه‌ڤژینان دگه‌ل ئێك، ئه‌ڤه ژى هه‌مى لایه‌نان ڤه‌دگریت چ توندوتیژیا جه‌سته‌یى بیت یان نه‌ڤیانێ بیت یان ده‌روونى یان ئابۆرى بیت.
توندوتیژیا خێزانێ ئه‌ڤان خالان بخوه‌ڤه دگریت
1-توندتیژیا ئابۆری:
كونترۆلكرنا هه‌مى داهاتێ خێزانێ و ئه‌و بتنێ مه‌زاختنێ تێدا بكه‌ت و كه‌س نوزانیت ئه‌ڤ داهاته ژ كیڤه دهێت و ل چ دهێته مه‌زاختن.
2-توندوتیژیا ده‌روونی:
هه‌مى ده‌مان گه‌فان ل خێزان و زارۆكێن خوه بكه‌ت و پشتگوه ڤه بهاڤێژیت یان په‌یڤێن كرێت و نه‌شرین بێژیته وان یان تشتێن مالێ بشكێنیت یان دره‌نگێ شه‌ڤێ بهێته مال…هتد
3-توندوتیژیا نه‌ڤیانێ
هه‌مى ده‌ما هێجه‌ت و ره‌خنا ل خێزانا خوه دگریت یان دبێژیتێ تو بكێرناهێى یان تو نه ب سه‌رمن ڤه‌یى یان خوارنێن ته نه‌خۆشن یان هه‌ر هێجه‌ته‌كا دی.
4- توندوتیژیا جه‌سته‌ی
ئه‌و ژى وه‌كو قوتانێ یان سۆتنێ یان پالدانێ یان سه‌ركیشانێ یان نه‌برنا وێ بۆ ده‌ف نۆژدارى ده‌مێ نه‌ساخى و ته‌نگاڤیان یان گه‌فان لێ كه‌ت بۆ ڤه‌خوارنا مه‌ى یان ماده‌یێن بێهۆشكه‌ر.
5-توندوتیژیا جنسی:
توندوتیژیا جنسى دژى هه‌ر ئافره‌ته‌كێ چ كچ بیت یان ژن بیت یان زارۆك بیت و نه ب رێكێن شه‌رعێ و بێ دلى بیت ئانكو ب زۆرى بیت.
*چاره‌سه‌ریا توندوتیژیێ دژى خێزانێ:
1- په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكان په‌روه‌رده‌ك جان و ریكوپێك نه پشتگوه بهاڤێژن و نه گه‌له‌ك نازدار بكن و هه‌مى مافێن وان بهێنه دابینكرن.
2- پیته‌دان ب مافێن زارۆیان هه‌ر وه‌سا ژن و مێران و دایك و بابان و هه‌مى ئه‌ندامێن خێزانێ.
3-ئاماده‌كرن و به‌رهه‌ڤكرنا هنده‌ك پرۆگرامێن تایبه‌ت دژى توندوتیژى دژى خێزانێ ب رێكا راگه‌هاندن و ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌رێن جڤاكی.
4- ده‌رفه‌ت بۆ گه‌نجان بهێته‌دان شیانێن خوه یێن هزرى و جه‌سته‌یى دیاربكن و ده‌ربێخن ب رێكا وه‌رزش یان هه‌ر رێكه‌كا گونجایبیت.
5- نابیت ده‌یك و باب ئاریشه‌یێن خوه ب رێیا توندوتیژیێ چاره‌سه‌ر بكن دڤێت ب رێكێن دانوستاندنێ بهێنه چاره‌سه‌ركرن.
6- ڤه‌كرنا ده‌زگه‌ه و سه‌نته‌رێن جڤاكى یێن مافێ خێزانێ بپارێزن.
7- ژینگه‌ها توندوتیژیێ بگوهۆرن یان ژینگه‌هه‌كا گونجاى بۆ ببینن.
8- نابیت زارۆك ته‌ماشه‌ى هه‌ر فلمه‌كى بكه‌ت تایبه‌ت یێن توندوتیژى تێدا هه‌بیت.
9- هه‌ماهه‌نگى د ناڤبه‌را هه‌مى دام و ده‌زگه‌هێن خێزانێ دا هه‌بیت بۆ رێگیریكرن ل هه‌ر توندوتیژى یان مه‌ترسیه‌كا ل سه‌ر خێزانێ.
1. – قانوونێن باش و سه‌رده‌میانه بهێنه‌دانان كو سنووره‌كى بۆ توندوتیژیێ ل دژى خێزانێ بهێته‌دانان.
