خواندنه‌ك بۆ هه‌لبژارتنێن تركیا ب چاڤه‌كێ كوردانه
موسه‌ده‌ق تۆڤى
ل 24 حزیرانێ هه‌لبژارتنێن سه‌رۆككۆماریێ و په‌رله‌مانى ل تركیا هاتنه‌ئه‌نجامدان، راگه‌هاندنا جیهانێ گرنگییه‌كا تایبه‌ت دا بانگه‌شه‌یا هه‌لبژارتنان، ئه‌ڤ گرنگیپێدانه ل كه‌نالێن باشوورى كوردستانێ چه‌ند جاركى بوو، دا چاڤێن خوه ب نووچه‌یێن هه‌لبژارتنێن تركیا ڤه‌كه‌ى ب هه‌مان نووچه نوقینى، ل سه‌ر تێشتێ فراڤینێ و شیڤێ هه‌مان نووچه مێڤانێ سه‌ر سفره‌یا كوردستانێ بوو، گه‌له‌ك كه‌س ژ ڤێ گرنگیپێدانا زێده بێزارببوون ل ئاسته‌كى هنده‌كان كه‌نالێن كوردستانى ل خوه حه‌رامكرن، دگه‌ل زێده‌روویێ د روومالكرنا هه‌لبژارتناندا، ڤان هه‌لبژارتنان گرنگیه‌ك بۆ ته‌بایى رۆژهه‌لاتێ ناڤین نه‌خاسمه وه‌لاتێن هه‌ڤسنوورێن تركیا هه‌بوو و ئه‌نجامێن وان باندۆرا خوه ل سه‌ر ته‌بایى ڤان وه‌لاتان هه‌بوو. گومان تێدا نینه باندۆرا وان ل سه‌ر هه‌رچار پارچه‌یێن كوردستانێ هێژ پتر بوو، چاوان روومالا هه‌لبژارتنان ل هه‌ر سێ دانان ل سه‌ر سفره‌یا مه بوو ب هه‌مان شێوه نها و هه‌تا ده‌مه‌كێ دوورژى باندۆرا خوه دێ ل سه‌ر سفره‌یا مه هه‌بیت، باندۆر ل سه‌ر سفره‌یێ هه‌بیت دێ د ئه‌ڤرۆ و سوبه‌هیا مه‌دا بیت، له‌وما چه‌ندجاركى خواندن و هه‌لسه‌نگاندنا هه‌لبژارتنان د به‌رژه‌وه‌ندیا ئه‌ڤرۆ و سوبه‌هیێ مه‌دایه.
سیسته‌مێ ده‌سته‌لاتداریێ خالا هه‌ره‌دیار و جودایا ناڤبه‌را ڤان هه‌لبژارتنان و هه‌لبژارتنێن به‌رى وێ یه، ئه‌ڤ هه‌لبژارتنه دا تركیا ژ سیسته‌مێ په‌رله‌مانى د حوكمداریێدا به‌نه سیسته‌مێ سه‌رۆكاتیێ و بر ژى، ژ بلى حزبا ده‌سته‌لاتدار ئاكپارتى و هه‌ڤپه‌یمانا وێ مه‌هه‌په، هه‌موو ئالیێن دیتر جه‌هه‌په كو كه‌ڤنترین حزبا تركیا و ئۆپۆزیسیۆنا سه‌ره‌كه‌یه و هه‌ڤپه‌یمانێن خوه، هه‌روه‌سا هه‌ده‌په كو نوونه‌راتییا پرانییا كوردان دكه‌ت د راپرسییا 16ێ نیسانا سالا چوویێ دا دژى ڤى سیسته‌مى ده‌نگ دابوون. هه‌رهه‌موو ڤان حزبان به‌ربژێرێن خوه بۆ سه‌رۆكاتیێ هه‌بوون، ئه‌گه‌ر ب هیڤیا سه‌ركه‌تنا به‌ربژێرێن خوه‌دا نه‌بن، لێ ب وێ هیڤیێ بوون ژ ده‌نگێن به‌ربژێرێ پارتیا ده‌سته‌لاتدار و سه‌رۆككۆمارێ نها كێمكه‌ن و هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكاتیێ بیننه گه‌را دووێ و د گه‌را دووێدا هه‌رهه‌موو به‌رامبه‌رى به‌ربژێرێ ئاكپارتیێ ده‌نگبده‌نه به‌ربژارێ بهێزتر كو به‌ربژێرێ جه‌هه‌په بوو و ب پشته‌ڤانیا هه‌رهه‌موویان جه‌هه‌په سه‌رۆكاتییا كۆمارى بگریته ده‌ست و د هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانیدا ژى هه‌رهه‌موو پرانییا په‌رله‌مانى پێكبینن و حزبا ده‌سته‌لاتدار ژ حوكمه‌تێ دوور بێخن و قوناغه‌كا نوویا ده‌سته‌لاتداریێ ل تركیا ده‌سپێبكه‌ن و هه‌روه‌ك وان رادگه‌هاند هێژ د لاندكێدا سیسته‌مێ سه‌رۆكاتیێ ژ ناڤبه‌ن و دێ زڤرنه‌ڤه سیسته‌مێ په‌رله‌مانى، لێ هیڤییا هه‌موویان ژ ناڤچوو نه سه‌رۆكایه‌تى گرته ده‌ست نه ژى بوونه خودان پرانییا په‌رله‌مانى.
هندى په‌یوه‌ندى ب كوردانڤه هه‌ى ل سه‌ر ئاستێ تركیا و ده‌رڤه‌ى تركیا، گومان تێدا نینه جهێ جوگرافى و ئابوورى و سیاسیێ تركیا ل ده‌ڤه‌رێ گرنگیا خوه هه‌یه، ڤێ گرنگیێ باندۆره‌كا مه‌زنتر ل سه‌ر دۆزا كوردى هه‌یه، ئه‌ڤ وه‌لاته پشكا مه‌زنا كوردستانێ و كوردان ب خوه‌ڤه دگریت و ژ ئه‌نجامێ چه‌ندین فاكته‌ران باندۆرا خوه ل سه‌ر پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ هه‌یه، هندى گرێدایى باكوورێ كوردستانێ یه ژ دامه‌زراندنا كۆمارێ تركیا ل سالا 1923ێ هه‌تا نها ڤێ ده‌وله‌تێ سه‌ره‌ده‌ریه‌ك هه‌ره خراب و دژوار دگه‌ل كوردان كریه، باوه‌رى ب بوونا كوردان د ناڤ وى وه‌لاتیدا نه‌كریه، د دوسێ ده‌هسالیێن داویێدا ژ ئه‌نجامێ خه‌باتا درێژا كوردان سه‌خمه‌ره‌ت ئازادیێ ب تایبه‌ت ل باكوورێ كوردستانێ و ژ ئه‌نجامێ گۆرانكاریێن ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ د وارێ مافێ مرۆڤى و مافێ پێكهاته‌یێن نه‌ته‌وه‌یى و ئایینیدا رووداین، نه ب فه‌رمى لێ ب كریار هنده‌ك گۆرانكارى ل تركیا د به‌رژه‌وه‌ندیا كورداندا دروستبوون، كورد بوونه خوه‌دى هنده‌ك ده‌سكه‌فت ب تایبه‌ت د وارێن ره‌وشه‌نبیری دا كو ب درێژییا پتر ژ حه‌فتێ سالان د دیرۆكا تركیا ئه‌ڤه د فه‌رهه‌نگا سیاسییا ده‌سته‌لاتداردا نه‌بوون، هه‌رچه‌نده ئه‌ڤ ده‌سكه‌فته به‌رێ خه‌باتا كوردان و ل ژێر فشارا شۆرشا باكوورێ كوردستانێ ده‌ستڤه‌هاتینه لێ بكریار ل سه‌رده‌مێ حزبا ده‌سته‌لاتدار ئاكپارتیێ ده‌ستڤه‌هاتینه و قوناغا پرۆسه‌یا ئاشتیێ د ناڤبه‌را ئالیێ كوردى و حزبا ده‌سته‌لاتداردا ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامى پێ هاتبا دان دا پتر د به‌رژه‌وه‌ندییا كورداندا بیت و دا سه‌روبه‌رێ سیاسی ل تركیا د قوناغه‌ك پێشكه‌فتیتردا بیت، لێ نه‌مانا پروسه‌یا ئاشتیێ كو هه‌ردو ئالیان ژێ به‌رپرسیارن سه‌روبه‌ر به‌ر ب قووناغه‌ك پڕدژوار و نه د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌ردو ئالیان دا بر و ب خرابى بۆ پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ ب تایبه‌ت ل باشوور و رۆژئاڤا ڤه‌گه‌ریا، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌وله‌تا تركیا و سه‌رۆكێ وێ ل گه‌ل ریفراندۆما باشوورێ كوردستانێ ل 25 ئه‌یلوولا 2017 و دوژمنكاریا ل 16 ئۆكتۆبه‌رێ هاتییه‌كرن و هێرشا له‌شكه‌ریا تركیا بۆ سه‌ر هه‌رێما عه‌فرینێ و داگیركرنا وێ دوژمناتییا ناڤبه‌را گه‌لێ كورد ب گشتى و كوردێن باكوور ب تایبه‌ت دگه‌ل ده‌وله‌تا تركیا گه‌هانده ئاسته‌كێ هه‌ره خراب و دڤیا ڤێ چه‌ندێ ژى باندۆرا خوه ل سه‌ر هه‌لبژارتنێن 24 حزیرانێ هه‌با و به‌روڤاژى بانه دگه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیا ئاكپارتیێ.
به‌لێ د راستیدا ئه‌نجام ل سه‌رانسه‌رى تركیا ب تایبه‌ت ل باكوورێ كوردستانێ به‌روڤاژى ڤێ پێشبینیێ بوون، ئاكپارتى ل باكوور حزبا ئێكێ ده‌ركه‌ت 77 كورسى ده‌ستڤه ئینان، د به‌رامبه‌ردا حزبا كوردان هه‌ده‌په ب رێزا دووێ هات 44 كورسیێن په‌رله‌مانى ژ باژێرێن كوردستانێ ده‌سڤه‌ئینان و ل چه‌ندین باژیرێن كوردستانێ ب به‌راورد دگه‌ل هه‌لبژارتنێن 2015 ده‌نگێن هه‌ده‌په ل كێمیێ دان، كۆما ده‌نگێن ئاكپارتیێ ل باكوور ملیۆنه‌ك 338 هزار و 300 ده‌نگه، یێن هه‌ده‌په ملیۆنه‌ك 122 هزار 750 ده‌نگه. ل سه‌رانسه‌رى تركیا ئاكپارتى ب پلا یه‌كێ و هه‌ده‌په ب پلا سیێ هاتن.
هه‌ده‌په ئاسته‌نگا 10% شكاند ب 67 په‌رله‌مانتاران چوو د په‌رله‌مانی دا، دشیاندایه مفا ژ ڤێ ژمارا په‌رله‌مانتاران بێته‌وه‌رگرتن و چه‌ند ده‌سكه‌فتان ب ده‌ستڤه‌بینن، به‌لێ ئه‌ڤه هیڤییه‌كا لاوازه ژبه‌ركو هه‌ده‌په هه‌تا نها خوه وه‌ك پارتیه‌كا تركیایى دده‌ته نیاسین، رۆژێن به‌رى بانگه‌شه‌یا هه‌لبژارتناندا رازى نه‌بوو دگه‌ل ئالى و رێكخستنێن دى یێن باكوورێ كوردستانێ هه‌ڤپه‌یمانیه‌كا كوردستانى بۆ هه‌لبژارتنان پێكبینیت، چه‌ند كه‌سایه‌تیێن خوه‌دى سه‌نگا جه‌ماوه‌رى پێشتر ل سه‌ر لیستا هه‌ده‌په بوون خودانه دگه‌ل لیستێن دیترێن تركى ژبه‌ركو دگه‌ل سیاسه‌تا چه‌پا هه‌ده‌پێ نه د گونجان، هه‌روه‌سا لیستا هه‌ده‌پێ چه‌ند به‌ربژێرێن چه‌پره‌وێن ترك و پێكهاته‌یێن دى یێن تركیا ب خوه‌ڤه‌دگریت و چه‌ند كه‌سێن نه كورد ب ده‌نگێن كوردان برنه د په‌رله‌مانیدا بێى كو هیڤیه‌ك هه‌بیت ئه‌ڤ كه‌سه خه‌مه‌كێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیا كوردان بخون، هه‌روه‌سان باوه‌رناهێته‌كرن هه‌ده‌په ل ژێر هه‌یمه‌نه‌تا (پ ك ك) ده‌ركه‌ڤیت و بكاریت سه‌ربه‌خوه وه‌ك به‌رژه‌وه‌ندیا ده‌نگده‌رێن خوه سیاسه‌تێ بكه‌ت.
