خوێنرشتن و جینۆساید ل به‌رامبه‌ر ده‌وله‌تبوون
د ژیانا مرۆڤاتیی َدا هنده‌ك كاره‌سات روودده‌ن ل وی ده‌می كو ئه‌و كاره‌سات نه دخۆشن، لێ پشتی ده‌مه‌كێ ئه‌و كاره‌سات دبنه ژێده‌ری خۆشیێ بۆ تاك و ملله‌تان.
د دیرۆكێ دا ب سه‌رێ هنده‌ك ملله‌تان جینۆساید و خوینرشتن و كاره‌سات و كوشتن ره‌ڤین و نه‌خۆشی هاتینه و ده‌ربه‌ده‌ر بووینه، لێ ل به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ هنده‌ك ملله‌تان مفا ژ ڤێ چه‌ندێ وه‌رگرتیه، هنده‌ك ملله‌تان مفا ژخوینا خوه وه‌رگرتیه و هنده‌كێن دی. . نه، ئه‌رێ ما جوداهی د ناڤبه‌را خوینا مرۆڤیدا هه‌یه؟ ئه‌رێ خوینا شرین و ته‌عل هه‌یه؟ یان یێ خوینا وی شرین دی مفادار بیت و یێ خوینا وی ته‌عل بێ مفا داره. ئه‌ڤ چه‌نده ب هنده‌ك نموونان دێ هێته دیاركرن:
1 ـ ئه‌رمه‌ن نه‌ته‌وه‌كه و ئاینێ وان مه‌سیحی یه و ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دژین و ئه‌ڤان نه‌ته‌وه گه‌له‌ك نه‌خۆشی دیتینه ل سه‌رده‌مێ ده‌وله‌تا ئۆسمانی و ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌می حوكمرانیا سولتانێ ئۆسمانی (عه‌بدولحه‌میدێ دووێ 1876-1909ز) ، هه‌ر وه‌سا سه‌رده‌مێ حوكمرانیا (ئیتحاد و ته‌ره‌قی 1909-1918ز) و وه‌كی هاتیه دیاركرن ئه‌ڤ نه‌ته‌وه جینۆساید و ده‌ربه‌ده‌ری و تالان دیتینه و هه‌تا هنده‌ك ژێده‌رێن دیرۆكی دیاردكه‌ن نێزیكی ملیۆن و نیڤ ژ نه‌ته‌وا ئه‌رمه‌نان هاتینه كوشتن ل به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌رمه‌ن بوونه ده‌وله‌ت مفا ژ خوینا خوه وه‌رگرتن.
2 ـ جوهی (یهود) ژ وان ملله‌تانه جینۆساید ب سه‌رێ وان هاتی و تایبه‌ت ئه‌وین ل ئه‌ورۆپا دژیان و ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ حوكمرانیا (پارتا نازی) یا ئه‌لمانی ب سه‌ركرداتیا (ئودولف هتله‌ر) ئه‌ڤ پارته دژاتیه‌كا ته‌عل دژی جوهیان دكر هه‌تا سالا 1945 و دووماهیهاتنا شه‌ڕێ جیهانی یێ دووێ و ئه‌ڤ ملله‌ته گه‌هشتنه ئارمانجا خوه ئه‌وا ب چه‌ند سالان ل سه‌ر كار دكر ئه‌و ژی بخوه ده‌وله‌ته‌ك دروستكر ل سالا 1948ز ئه‌و ژی ده‌وله‌تا (ئیسرائیل) ئه‌ڤ ده‌وله‌ته بۆخوه دروستكر ب ج شیوه بیت دروستكر خوه ل سه‌ر كیستێ كێ بیت.
ل ڤێره دڤێت بهێته دیاركرن ئه‌رمه‌ن و جوهی (یهود) مفا ژ خوینرشتن و ده‌ربه‌ده‌ری و نه‌خۆشی و جینۆسایدا خوه كر و بوونه خودان ده‌وله‌ت.
3ـ هه‌ر وه‌سا نه‌ته‌وا ئاشۆری ئێك ژ وان ملله‌تانه یێن كو ب رێژه‌كا گه‌له‌ك ژ خوینا خوه رێتی و چ مفا ژ خوینا خوه وه‌رنه‌گرتی چ ل سه‌رده‌مێ ده‌وله‌تا ئۆسمانی و هه‌روه‌سا ل سه‌رده‌مێ ئیتحادیان، هه‌ر وه‌سا ل سه‌رده‌مێ شاهنشینا عیراقی و تایبه‌ت فه‌رمانا سالا 1933 و هه‌تا نه‌خۆشیێن دكتاتۆریه‌تا (سه‌دام حوسه‌ین) بێ به‌هر نه‌بووینه هه‌تا رۆخاندنا رژێما دكتاتۆری یا به‌رێ 2003ز و پشتی هینگی لاپه‌ره‌كێ نوو ژ دیرۆكا ره‌ش یا ئاشۆری ڤه‌بوو ب كوشتنا ده‌هان ژ كه‌سانێن ئاینی و سڤیل و زارۆینان و هتد. هه‌روه‌سا ب په‌قاندنا ده‌هان دێر و خانیێن مه‌سیحیان و هه‌تا ل سالا 2014 پشتی هاتنا (داعش) بۆ باژێری نه‌ینه‌وا پایته‌ختێ ئیمپراتۆریه‌تا ئاشۆری یا به‌رێ و خه‌لكێ ره‌سه‌نی باژێری جهێن خوه هیلان و ده‌ربه‌ده‌ربوون د جیهانێ دا به‌ربه‌لاڤبوون په‌نابه‌ربوون نه‌خۆشی ل دووڤ نه‌خۆشیێ و بێ مفا.
4ـ دیسا كورد وه‌ك ئاشۆری ب ده‌هان جینۆساید و نه‌خۆشی و ره‌ڤین و ده‌ربه‌ده‌ر د دیرۆكێ دا دیتینه و بێ مفا و چه‌ند راپه‌رین و بزاف و شۆره‌ش كرینه و چه‌ند ژ خوینا خوه رشتیه ژ نه‌ته‌وێن مه‌زن د جیهانێ دا یا كو بێ ده‌وله‌ت و ئه‌و ده‌وله‌تا بوویه خه‌ونا هه‌ر كورده‌كی، كوشتارا به‌عس دژی بارزانیان و سۆتن و په‌قاندنا گوندێن كورد و ئاشۆری ژ لایێ به‌عس ڤه و بێ كو ئه‌نفال و كۆچكرنا 1988 و1991 بهێنه ژبیركرن و گه‌له‌ك نه‌خۆشی دیتینه و دیرۆك هه‌ر یا دنڤیسیت و بێی كو مفا ژ ڤێ رێژه‌یا مه‌زن ژ خوینا خوه ببینن.
وه‌ك ل ده‌سپێكی هاتیه دیاركرن هنده‌ك ملله‌تان مفا ژ خوینا خوه دیتیه و گه‌هشتینه ئارمانجێن خوه و هنده‌ك ملله‌تێن دیتر دیرۆكا وان و خوینا وان نه د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دابوویه وه‌ك كورد و ئاشۆری.
لێ د وی سه‌رده‌می دا بارودۆخ بۆ كورد و ئاشۆریان نه د گونجایی بوون، به‌روڤاژی جوهی و ئه‌رمه‌ن بارودۆخ یێ گونجای بوو، هه‌روه‌سا هنده‌ك خالێن گرنگ هه‌بووینه بۆ وان ببوونه رێكخۆشكه‌ره‌ك بۆ ده‌وله‌تبوونێ.
ل دووماهیا چه‌رخێ نۆزدێ ئه‌رمه‌ن و جوهیان ده‌ست ب ئاڤاكرنا بنیاتێ ده‌وله‌تا خوه كرن ده‌مێ رابوون ل دانپیدانا نێڤده‌وله‌تی و لوبیێ ب هێز دگه‌ریا ئه‌ڤ هه‌ردو خالێن هاتینه دیاركرن گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌نه د درستكرنا هه‌ر ده‌وله‌تێ دا، شیان خوه گه‌هاندنه ده‌وله‌تێن ب هێز، تایبه‌ت برێتانیا بۆ گه‌هاندنا كێشه‌یێن خو، هه‌روه‌سا خوه ژ بریتانیان ژی دكرن داكو دانپێدان و پالپشتیاوانا بكه‌ت، ئه‌ڤ نێزیكبوونه و گه‌هاندنا فایلا و دیتنا لۆبیێ ب هێز ب رێیا هنده‌ك كه‌سانێن ده‌وله‌مه‌ند بوو، هه‌روه‌سا هه‌بوونا چه‌ند رێكخراوێن تایبه‌ت و دگه‌ل هه‌بوونا كه‌سانێن شاره‌زا، هه‌روه‌سا ئه‌و ئه‌رمه‌ن و جوهی ئه‌وێن ل ئه‌وروپا دژیان رۆله‌كێ مه‌زن هه‌بوو بۆ گه‌هاندنا كێشه‌یێن خوه و بارودۆخ بۆخوه ب ده‌رفه‌ت دیتن كێشین ملله‌تێن خوه پێشكێش دكرن، تایبه‌ت جوهی یێن ئه‌ورۆپا گه‌له‌ك ده‌وله‌مه‌ندبوون له‌ورا ده‌وله‌تین مه‌زن هه‌تا راده‌كێ پالپشتیا وان كر ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیا خوه، پروژێن مه‌زن د ده‌ستێ جوهیان دا هه‌بوون.
هه‌روه‌سا خاله‌كا دی یا گرنگ كاركرن ب هه‌ڤرا و ئێكگرتن و ئێكریزیا وان د وی سه‌رده‌می دا بوویه ئه‌گه‌ره‌ك كو ده‌وله‌تێن مه‌زن پالپشتیا وان بكه‌ن دانپێدانێ ب ده‌وله‌تێن وان بكه‌ن.
د وی سه‌رده‌مێ دا بارودۆخ یێن گونجای بوون بۆ جوهی و ئه‌رمه‌نان دا كو كێشێن خوه به‌لاڤ بكه‌ن چ ل په‌رلمانێ بریتانی و هه‌تا د جاده‌یا ئورۆپی دا، كو ئه‌و ژ ئاێینێن جودانه ل ده‌ڤه‌رێ، تایبه‌ت ئه‌رمه‌ن كو مه‌سیحینه خوه نێزیكی بریتانیا و رۆسیا قه‌یسه‌ری كر كو ئه‌و ژی مه‌سیحی بوون.
ئه‌و بارودۆخێن هینگی ئانكو یێن به‌ری چه‌رخه‌كێ نه د گونجای بۆ كورد و ئاشۆریان، به‌روڤاژی نوكه، كو شاندێن كورد و ئاشۆری د شیاندانه بگه‌هنه په‌رله‌مانێ ئورۆپی و جڤاتا پیران (مجلس الشیوخ) و جهێن دیتر و دۆزا خوه ل دونیایێ به‌ربه‌لاڤ بكه‌ن.
