دكتۆر عارف حیتو: هه‌تا نوكه‌ 133 هزار كرێكار هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن

دكتۆر عارف حیتو: هه‌تا نوكه‌ 133 هزار كرێكار هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن

68

هه‌ولێر، قائید میرۆ

رێڤه‌به‌رێ گشتیێ كار و ده‌سته‌به‌ریا كۆمه‌لایه‌تی ل هه‌رێما كوردستانێ د هه‌ڤدیتنه‌كا رۆژناما ئه‌ڤرۆ دا دیار كر، گوره‌ی قانوونێ پێدڤیه‌ هه‌موو كرێكار بهێته‌ ده‌سته‌به‌ركرن، چونكه‌ مافێن وان دێ هێنه‌ پاراستن و كرێكارێن كه‌رتێ تایبه‌ت هه‌موو مافه‌ك وه‌كی فه‌رمانبه‌رێ حوكمه‌تێ  هه‌یه‌ هه‌روه‌سا دبێژیت، هه‌تا نوكه‌ 133 هزار كه‌س هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن و هه‌ر كرێكاره‌كێ خۆ ده‌سته‌به‌ر نه‌كه‌ت ئه‌ڤ مافێن خانه‌نشینیێ نابیت و ده‌مێ په‌یدابوونا هه‌ر ئاریشه‌یه‌كێ ماف نابیت، له‌وڕا پێدڤیه‌ بۆ پاراستنا مافێن وی كرێكار بهێته‌ ده‌سته‌به‌ركرن.

دكتۆر عارف حیتو، رێڤه‌به‌رێ گشتیێ كارو ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ دیاركر” ل سالا 1971ێ قانوونا ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی هاتیه‌ دانان، واته‌ ئه‌و قانوونا نوكه‌ ل هه‌رێما كوردستانێ دهێته‌ بجه ئینان قانوونا هژماره‌ 39 یا سالا 1971 یه‌، گوره‌ی ئه‌ڤێ قانوونێ هه‌موو كرێكارێن كه‌رتێ تایبه‌ت مافێ خانه‌نشینیێ هه‌یه‌ و مافێ پاداشتێ دوماهیا خزمه‌تێ هه‌یه‌ و گه‌له‌ك ماف هه‌نه‌ و هه‌مان مافێن فه‌رمانبه‌ره‌كێ كه‌رتێ گشتی هه‌بن كرێكاره‌ك و كارمه‌نده‌كێ كه‌رتێ تایبه‌ت هه‌نه‌، به‌لێ مه‌رجه‌كی ئه‌گه‌ر بهێت و ئه‌و كرێكار بهێته‌ ده‌سته‌به‌ركرن، سالێن بۆری ژبه‌ر ئه‌گه‌رێن باشبوونا ره‌وشا ئابوری و كێمیا هژمارا لیژنه‌یێن دوفچوونێ سیستیه‌ك هه‌بو،  خه‌لكی ژی زۆر سه‌ره‌دانا فه‌رمانگه‌هێن زه‌مانێ نه‌دكر و ل فه‌رمانگه‌هێن دی مامه‌له‌یێن وان دهاتنه‌ رێڤه‌برن، ل فه‌رمانگه‌هێن حوكمه‌تێ داخوازا په‌سه‌ندێ نه‌دكر یا كرێكاران، به‌لێ سه‌ر ده‌مێ كابینا نه‌هێ ئه‌ڤه‌ بۆده‌مێ شه‌ش سالابو كه‌سه‌ك لسه‌ر میلاكێ كه‌رتێ گشتی نه‌هاتیه‌ دامه‌زراندن و له‌شكه‌ره‌كێ گه‌نجان هه‌یه‌ چاڤه‌ڕێی دامه‌زراندن و كارینه‌، هه‌روه‌سا چوونا خه‌لكی بۆ كه‌رتێ گشتی و ببنه‌ فه‌رمانبه‌ره‌ك ئه‌گه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی ئه‌ڤه‌بوویه‌ ل حوكمه‌تێ شایسته‌ هه‌نه‌ و خانه‌نشینی هه‌یه‌، گوره‌ی قانوونێ ل كه‌رتێ تایبه‌تژی ئه‌و مافه‌ هه‌نه‌، له‌وڕاژی كابینا نوكه‌دا كار لسه‌ر ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی دهێته‌كرن، هه‌تا ئه‌و خه‌لكێ ل كه‌رتێ تایبه‌ت كار دكه‌ن پشتڕاستبن، كو هه‌موو مافه‌ك هه‌یه‌ چاوا فه‌رمانبه‌ره‌كێ میری ماف هه‌نه‌، ئه‌رك و مافێن هه‌موو كه‌سه‌كی پارستینه‌ ل كه‌رتێ تایبه‌ت، هه‌تا كرێكاری مافێ ڤه‌گوهاستنا خزمه‌تێ هه‌یه‌ ل پڕۆژه‌كی بۆ پڕۆژه‌كێ دی یانژی بۆ كه‌رته‌كێ دیژی.

رێڤه‌به‌رێ گشتیێ كارو ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی ئاماژه‌كر” هه‌ر كرێكاره‌كێ ل كه‌رتێ تایبه‌ت كار بكه‌ن و هاتبیته‌ زه‌مان كرن دێ چه‌ندین مافێن خۆ یێن قانوونی مفاداربیت بۆ نموونه‌ كه‌سه‌كی 15 سالان ل كه‌رتێ تایبه‌ت كاركریه‌ و بهێته‌ دامه‌زراندن ل حوكمه‌تێ، ئه‌ڤه‌ هه‌ر 15 سالێن ئه‌ڤی كه‌سی دێ خزمه‌ت بۆ هێنه‌ هژمارتن و چنه‌ سه‌ر خزمه‌تاوی یا حوكمه‌تێ، نوكه‌ تیمێن وه‌زاره‌تێ زێده‌تر دوفچوون و پشكنینا جهێ كاری دكه‌ن و سه‌رۆكایه‌تیا جڤاتا وه‌زیران 30 فه‌رمانبه‌رێن دی دامه‌زراندینه‌ بۆڤێ چه‌ندێ زێده‌تر كار بهێته‌كرن بۆ پشكنینا جهێن كاری ئه‌ڤه‌ژی هه‌موو د به‌رژه‌وه‌ندیا كرێكارانه‌، گوره‌ی قانوونێ 17%ێ مووچێ كرێكاری دێ هێته‌ ڤه‌گه‌ڕاندن بۆ سندۆقا ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی ژلایێ خودانێ كاری ڤه‌، ل ئه‌ڤێ رێژێ تنێ 5%ێ كرێكار دده‌ت و 12%ێ خودانێ كاری دێ دانیت بۆ سندۆقا ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی، ئه‌ڤه‌ژی بوویه‌ ئه‌گه‌ر زۆر جاران خودانێ كاری خۆ ڤه‌دزیت ل بابه‌تێ ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی، زۆر جاران له‌وانه‌یه‌ هژماره‌كا زۆرا كرێكاران ل پڕۆژه‌كی كار بكه‌ن، به‌لێ هژماره‌كا كێمتر دهێنه‌ تۆماركرن، ئه‌ڤه‌ بارگرانی نینه‌ لسه‌ر خودانێ كاری، به‌رۆڤاژی ئه‌ڤه‌ مافێ كرێكاریه‌ و دڤێت یێ پاراستی بیت، هه‌ركه‌سه‌كێ ده‌مێ كاری دكه‌ت وه‌ك پڕۆژه‌ پێدڤیه‌ پلان هه‌بیت و بزانیت چه‌ند كرێكار پێدڤینه‌ و پارێ وان یێ ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی چه‌نده‌.

لدۆر كه‌سێن فه‌رمانبه‌رن و ل كه‌رتێ تایبه‌ت كار دكه‌ن دكتۆر عارف حیتوی گۆت” ئه‌ڤێن فه‌رمانبه‌رێن حوكمه‌تێ بن و مووچه‌ هه‌بیت ناهێنه‌ ده‌سته‌به‌ركرن، زۆر جاران دێ بینی كه‌سه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌ پشتی ده‌وامێ كارێ ئه‌هلی دكه‌ت یان فه‌رمانبه‌ره‌ و كرێكاریێ دكه‌ت ئه‌ڤه‌ ل جهێ فه‌رمی دێ خزمه‌ت بۆ هێته‌ هژمارتن، به‌لێ ئه‌ڤێن كارێ سه‌ربخۆ دكه‌ن گوره‌ی قانوونێ دبنه‌ خودان كار و ناهێنه‌ ده‌سته‌به‌ركرن، كه‌سه‌كی كارێ ته‌كسیێ دكه‌ت ئه‌و خودان كار دهێته‌ هژمارتن، به‌لێ پڕۆژه‌ قانوونه‌كا نوو لبه‌رده‌ستێ مه‌ هه‌یه‌ و چاره‌سه‌ریا وانژی هاتیه‌ دیتن، واته‌ ئه‌ڤێن كارێن رۆژانه‌ دكه‌ن نه‌هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن، هه‌تا نوكه‌ 133 هزار كه‌س ل كه‌رتێ تایبه‌ت هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن، به‌لێ بێگومان ئه‌ڤێن كاری دكه‌ن هژمارا وان زۆر زێده‌تره‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م نوزانین چه‌ند كه‌س كار دكه‌ن، به‌لێ خویایه‌ خه‌لكه‌كێ زۆر كار دكه‌ت و هه‌ر ئه‌ڤه‌ نینه‌ ئه‌ڤێن هاتینه‌ ده‌سته‌به‌ركرن، زۆر كه‌سه‌ك هه‌نه‌ له‌وانه‌یه‌ وه‌ك پێدڤی زانیاری لدۆر قانوونا ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی نه‌بن، له‌وڕا داخوازێ دكه‌ین بۆ پاراستنا مافێن خۆ هه‌موو كرێكاره‌ك بهێته‌ ده‌سته‌به‌ركرن، ئه‌ڤه‌ژی بۆ پاشه‌ڕۆژا ئه‌ڤی كرێكاری باشه‌ و مافێن وی ناهێنه‌ به‌رزه‌كرن، بتایبه‌تی ده‌مێ خودان كار و كرێكار رێكه‌فتنێ دكه‌ن و خۆ ڤه‌دزن ئه‌م نه‌شێین ئاشكرا بكه‌ین، ژبه‌ركو ده‌مێ تیمێن مه‌ دچنه‌ جهێ كاری ناڤێ كرێكاری لیستا مووچه‌ی دا نه‌بیت و فه‌رمانبه‌رێ مه‌ پرسیار دكه‌ن كرێكار خۆ ئاشكرا نه‌كه‌ت ئه‌ڤێ چه‌ند زیان بۆ كرێكاری هه‌نه‌، هنده‌ك كرێكارژی دترسن خودان كار وانا ده‌رپێخیت، به‌لێ مه‌ هێله‌كا چێكری هژماره‌ 5500 هه‌ر كه‌سه‌كێ بڤێت گازندا خۆ بگه‌هینیت بێی ناڤێ خۆ بێژیت په‌یوه‌ندیێ ب ئه‌ڤێ ته‌له‌فۆنێ بكه‌ت و بێژیت ئه‌زێل فلانه‌ پڕۆژه‌ی خودان كار مه‌ ده‌سته‌به‌ر ناكه‌ت.

دكتۆر عارف حیتو گۆتژی” پارێ ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی بۆ حوكمه‌تێ ناچیت، واته‌ بۆ حوكمه‌تێ ئه‌م پاره‌ی كۆم ناكه‌ین ئه‌و پاره‌ دچیته‌ سندۆقه‌كێ ئه‌و سندۆقه‌ گرێدایی كرێكارانه‌، هه‌گه‌ر كرێكاره‌ك ژ ئه‌نجامێ كاری برینداربوو نه‌شیا كار بكه‌ت ل پارێ ئه‌ڤێ سندۆقێ دێ كریار كاری ده‌ینه‌ كرێكاری هه‌تا چاره‌سه‌ری بۆ دهێته‌كرن و ڤه‌گه‌ڕیت سه‌ر كارێ خۆ، ئه‌گه‌رژی چاره‌سه‌ری بۆ نه‌هێته‌كرن هه‌تا ژیاندایه‌ دێ مووچێ خانه‌نشینیێ بۆ هێته‌ مه‌زاختن، هه‌تا ئه‌گه‌ر كرێكار بمریت دێ زارۆكێن وی مفاداربن ل مووچێ بابێ خۆ، گوره‌ی مووچێ كرێكاری مووچێ خانه‌نشینیێ دهێته‌ مه‌زاختن، هه‌ر زه‌لامه‌كێ ته‌مه‌نێ وی بگه‌هیته‌ 60 سالیێ و ژن بگه‌هیته‌ 55 سالیێ مافێ خانه‌نشینیێ هه‌یه‌ ب مه‌رجه‌كی ئه‌گه‌ر بهێت و 20 سال خزمه‌تا ده‌سته‌به‌ریا كۆمه‌لایه‌تی هه‌بیت، هه‌ر زه‌لامه‌كێ 30 سال خزمه‌ت هه‌بیت هه‌گه‌ر ته‌مه‌نێ وی نه‌گه‌هشتبیته‌ 60 سالیێ ژی ماف هه‌یه‌ بۆ خانه‌نشین بكه‌ت، بڕیاره‌ قانوونا ده‌سته‌به‌را كۆمه‌لایه‌تی بهێته‌ راستڤه‌كرن و پڕۆژه‌یه‌ك پێشكه‌شی سه‌رۆكایه‌تیا جڤاتا وه‌زیران هاتیه‌كرن، چونكه‌ گوره‌ی قانوونا نوو دێ چه‌ندین ئاریشه‌ بهێنه‌ چاره‌سه‌ركرن.

 

کۆمێنتا تە