دوانەیی د هەلبەستا «پرسەك بۆ نەڤیێن مە»*
محسن عەبدلڕەحمان
2 – 2
و هێمایێ خیانەت و هەلپەرستیێنە، لێ هەلبەستڤانی وەکو دلدارێن خۆشتڤی دیارکرینە، دا هەڤبەربکەت د ڤێککەفتنەکا دژوار و شۆکداردا – صادمە – د ناڤبەرا تێگەهێن /جانگۆری و هەلپەرستی/ ژ / سیخۆر و پاتەخۆر/ ی، نە د سالۆخەت و رەوشتێ وان، بەلکو د چاوانییا سەرەدەرییا جڤاکی دگەل واندا، کو تێکچوونا بهایان و داکەفتنا رەوشتییە، کو هەلبەستڤان ب(پێ میزێ/ بوهژن) رسوادکەت.
دوانییا (پێ میزێ/ روومەت) ئانکو هەڕمین و پاراستن، هەڤۆکا (چەند جاران پێ میزێ دکەن) ئەڤ دژوارە پڕسیارا راستەوخۆ دەربڕینەک تالە لدۆر هەڕماندنا روومەتێ، میزتن کۆپیتکا سڤکاتیپێکرنێیە.
دوانییا داویێ: (کۆمێن رەنگان / بوهژن) ئانکو فرەرەنگی و حەلیان، رەنگ هێمایێ ژیان و خۆشیێیە، لێ (قەرەبالغ)ێ بوهژاندن چێکر، ئانکو ژدەستدانا ناسنامەیێ، لڤێرە ل شوینا رەنگ ژێدەرێ جوانیێ بن، بووینە ئەگەرێ بوهژینێ.
دوانییا جانگۆری/ هەلپەرست وەکو دیار:
جانگۆری: (دەما دەنگێ شەهیدی ژ هناڤێن ئاخێ دهێت) دەستپێکا هەلبەستێیە و جانگۆری هێمایێ شکۆمەندێ ل جهەکێ نامۆیە، دەنگێ وی نە بلندیێ بەلکو ژ کووراتییا ئاخێ دهێت، ئاماژەیە بۆ بنئاخکرن و بێدەستهەلاتیێ و دبیت قیژییەکا بێدەنگ بیت یان گازندە و پاشڤەبرن بیت، چ نیشانێن رێزلێنانێ بۆ جانگۆری تێدا نینن، بەلکو ناڤـێ وی د هەڤگرێکا سەردەمێ داکەفتنێدا هاتییە و قوربانییا جانگۆری مینا (سەوکا ب ئاڤێدا چوویە)! چنکو ئەو هێزەکا پالدەر نینە بۆ پاشەرۆژی، بەلکو قیژی و گازییەکە ژ رابۆریێ بنئاخکری، هەلبەستڤانی ب زیرەکی جانگۆریێ هێمایێ خۆگۆریکرنێ، کرییە نیشان بۆ راددەیا داکەفتنا باژێری بۆ نزمبووی.
هەلپەرست: (سیخۆر و پاتەخۆر) وەکو دیار هێزێن حەزکری و بکارهێنەرن، (دەما ژ بەندەمانا رامانێ ئەم عاشق دبووین، سیخۆر و پاتەخۆر د لیسبوونا مەدا) ئەڤ هەڤۆکە یا هەرە شۆکدارە د هەلبەستێدا، (عاشق دبووین) هێمایێ ڤیانا زێدەیە و ئەو بۆ سیخۆر و پاتەخۆران کو هێمایێ خیانەتێنە ڤەگەڕاندییە، ئەڤ دلدارییە بۆ بهایێن رەوشتی هەڤدژییەک سۆروسۆرە و (د لیسبوونا مەدا) رەهەندەکا گیانەوەرییە، لیس جهێ مریشکان و کورکبوونا وانە، ئاماژەیە بۆ ژینگەها پیسی و خلتۆیێ. لیس یان کۆتان پترە ژ جهەکی، ئەو بیاڤەک هێمایێ بەرتەنگ و هەڕماندییە، کو تێدا بهایێن مرۆڤینی دهێنە نزمکرن و ئێخستن بۆ ئاستێ گیانەوەری.
(هوین چەند جاران پێ میزێ دکەن) ئەڤ پڕسیارا شەرمزراکەر راستەوخۆ یا ئاراسەکرییە (هوین) یێن داگیرکەر و هەلپەرست ژ سیخۆر و پاتەخۆ، پشتەڤان و چەپلەلێدەرێن وان.. چنکو کریارا (پێ میزێ) هێمایێ داوی پلەیا سڤکاتیپێکرن و بێروومەتکرنێ و هەڕماندنا پیرۆزییانە(3).
دوانیا هەڤدژی پێکهاتەکێ زمانەڤانییە کو دەروونناسی و ئالۆزییا هوندری هەلبەستڤانی وەردگێریت، ئەڤ پێکهاتە د گۆتن و رامانێدا یەکتربڕن، بکارئینانا دوانیا هەڤدژی د هۆزانا هەڤچەرخدا بەلاڤبوویە یا کو بوویە ژ سالۆخەتێن بەرچاڤ، ئەو جۆتەک دژبەرن وەکو درێژ و کورت، یان دو رامان وەکو شادی و خەم، دوانیا هەڤدژی د کەڤندا بناڤێن جودا وەک بەرامبەری (التقابل)، دژبەری (التچاد)، هاتییە نیاسین، یان هەڤدژی د گۆتن و رامانێدا وەکو: رەش وسپی، رۆناهی و تاری..، د نڤێسینێدا چەند ناکۆکی پتربیت، هند هەلبەست خۆرتردبیت.
نیڤشک: هەلبەست ب پەیڤێن خۆیێن دژوار و وێنەیێن شۆکدار هەلوەشیانا بها و تێگەهێن نەریتییە ژ (شەهیدبوون، باژێرینی، رەملداری، ڤیان..) ئەوێن دهێنە شێواندن و بەرۆڤاژیکرن، لڤێرە رامان نەیا جیگیرە ئەو د ناڤبەرا هیڤی و بێئۆمێدیێ، پیرۆزی و هەڕمینێ، ئازادی و بەندکرنێ دلڤیت، هەلبەست ڤەخواندنە بۆ هزرکرنێ د چاوانەییا گوهۆڕینا تێگەهێن بلند بۆ هەڤدژێن وان. «د دوانییا هەڤدژدا وەرگر دشێت نهێنی و رەهەندێن هەلبەستێ ڤەببینیت، کو تێدا بینینا هۆزانڤانی یا فەلسەفی و داهینەرانە بەرچاڤدبیت و ئاسۆیێن جودا ل پێش وەرگری ڤەدبن(4)».
ئاڤرویەک رەخنەیی:
زێدەبارێ هێزا جوانناسییا لێکدانێ و رەوانبێژییا دەربڕینی لێ هەلبەست ژ هندەک سستیێ یا ڤالا نینە، وەکو (دەنگێ شەهیدی ژ هناڤێن ئاخێ) سەرباری کو ئەڤ وێنە هێمایە بو خۆگۆریکرنێ، لێ هند یا راستەوخۆیە کو گەشاتی و هەلاتگەرییا وێ کزبوویە، چنکو /دەنگێ جانگۆری/ هێمایێ دەنگڤەدانا قوربانیدانییە، ب ڤێ دەربڕینێ هۆزانڤانی رێکا بساناهیتر بۆ سالۆخدانا هزرەک کوور کرتییە. (بزککەفتنا باژێرێ مە) بزککەفتن ب رامانا ئاڤزبوون، سەرباری کو هایدانی ب بوونەک نوی ددەت، لی د هەڤگرێکا دەنگێ جانگۆریدا هەڤدژییەکا ئاماژەیی ددەت، ئەوژی دەمێ خوە دکێت و ڤەدکێت و سیخۆر و پاتەخۆر تێدا لیسدبن.
* ناڤونیشانێ پارچە شعرەكێ یە ژ زنجیرەیەكا شعرێ یا ژێر ناڤونیشانێ (پارڤەبوونا كەڤالان) د دیوانا (ژیلەمۆیا كەڤالەكێ بژیای) یا كو ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/ تایێ دهۆكێ ل سالا 2014 وەشاندی.
ژێدەر:
(1) رەخنەگرێ فرەنسی (جیرار جنیت) ژ پەرتووکا «معمار النص» .
(2) لسان العرب (3/ 238- 243.
(3) https://ar.islamway.net/article
(4) رضاپور محیسنی رچا . مهتدی حسین . زارع ناصر ، الثنائی الضدیات فی مجموعە «قصائد أولی» ڵادونیس2023-06-25، https://asjp.cerist.dz/en/article/227646
(5) سعدون محمد، الثنائیات الضدیە فی شعر السیاب، مجلە علوم اللغە العربیە وا‌دابها، 2021-03-15. https://asjp.cerist.dz/en/article/146968
